Báo cáo Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Public Disclosure Authorized

QUỸ TIỀN TỆ QUỐC TẾ

Public Disclosure Authorized

Public Disclosure Authorized

Public Disclosure Authorized

THE MINISTRY OF FINANCE
BỘ TÀI CHÍNH

THỐNG KÊ
TÀI CHÍNH CHÍNH PHỦ (GFS)
TẠI VIỆT NAM
CẨM NANG HƯỚNG DẪN



THE MINISTRY OF FINANCE
BỘ TÀI CHÍNH

QUỸ TIỀN TỆ QUỐC TẾ

THỐNG KÊ
TÀI CHÍNH CHÍNH PHỦ (GFS)
TẠI VIỆT NAM
CẨM NANG HƯỚNG DẪN

Cẩm nang hướng dẫn được thực hiện bởi Bộ Tài chính, Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế

Với sự hỗ trợ của Tổng cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO), Bộ Các vấn đề toàn cầu Canada (GAC)
và Chính phủ Nhật Bản


4

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ......................................................................................................................................... 10
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................................................... 11
GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ ...................................................................................................................... 12
GIỚI THIỆU CHUNG .............................................................................................................................. 14
THỐNG KÊ TÀI CHÍNH CHÍNH PHỦ (GFS) LÀ GÌ ...................................................................................................................14
SỬ DỤNG KHUNG GFS TRONG PHÂN TÍCH VÀ HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA .........................................15
Các chỉ số đo lường kết quả hoạt động tài chính Chính phủ ..................................................................................16
Q trình hình thành và sửa đổi, bổ sung GFS .............................................................................................................17
Quan hệ của thống kê tài chính chính phủ (GFS) với các hệ thống thống kê quốc tế khác ........................17
Mối quan hệ với các hệ thống thống kê quốc tế khác...............................................................................................18
GFS và Chuẩn mực kế tốn cơng quốc tế (IPSAS) ........................................................................................................19
Sự khác biệt giữa GFS và IPSAS...........................................................................................................................................19
Khác biệt về khái niệm và cách trình bày........................................................................................................................20

CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ GFS ......................................................................................................... 21
1.1. CẤU TRÚC LÝ THUYẾT ..........................................................................................................................................................21
Khu vực thể chế và đơn vị thể chế ....................................................................................................................................21
Phạm vi bao phủ của GFS .....................................................................................................................................................22
GFS chủ yếu được áp dụng cho Khu vực Chính phủ ..................................................................................................23
Sơ đồ cây quyết định để xác định cách phân loại đơn vị theo khu vực...............................................................25
Số phát sinh và số dư .............................................................................................................................................................27

Các quy tắc hạch toán ............................................................................................................................................................27
Điều chỉnh để ghi chép đúng bản chất kinh tế của các giao dịch .........................................................................28
Các phương pháp định giá trong GFS .............................................................................................................................29
1.2. SƠ ĐỒ KHUNG GFS ..............................................................................................................................................................30
1.3. CÁCH THỨC PHÂN TỔ .........................................................................................................................................................32
Phân loại thu theo GFS ..........................................................................................................................................................32
Thuế (11) ...............................................................................................................................................................................34


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Thuế thu nhập, lợi nhuận và lợi tức đầu tư (111)...............................................................................................34
Thuế thu trên tài sản (113) .........................................................................................................................................35
Thuế thu trên hàng hóa và dịch vụ (114) .............................................................................................................35
Thuế giao dịch và thương mại quốc tế (115) ......................................................................................................36
Thuế khác (116) .............................................................................................................................................................36
Đóng góp xã hội (12) .......................................................................................................................................................36
Đóng góp an sinh xã hội (121) .................................................................................................................................36
Đóng góp xã hội khác (122) ......................................................................................................................................37
Bổ sung hoặc viện trợ (13) .............................................................................................................................................37
Thu khác (14).......................................................................................................................................................................38
Thu nhập từ tài sản (141)............................................................................................................................................38
Tiền bán hàng hóa và dịch vụ (142) .......................................................................................................................38
Tiền phạt (143) ...............................................................................................................................................................38
Chuyển giao hỗ trợ chưa phân loại (144) .............................................................................................................39
Phí, phí bảo hiểm và yêu cầu quyền lợi từ các chương trình bảo lãnh chuẩn hoặc bảo hiểm phi
nhân thọ (145) ................................................................................................................................................................39
Phân loại chi theo GFS ...........................................................................................................................................................39
Thù lao cho người lao động (21) .................................................................................................................................42
Tiền lương và tiền cơng (211) ...................................................................................................................................42

Đóng góp xã hội của đơn vị sử dụng lao động (212).......................................................................................42
Chi sử dụng hàng hóa và dịch vụ (22) .......................................................................................................................42
Tiêu dùng tài sản cố định (23) ......................................................................................................................................43
Chi trả lãi (24) .....................................................................................................................................................................43
Chi trợ cấp (25) ...................................................................................................................................................................43
Chi bổ sung hoặc viện trợ (26) .....................................................................................................................................44
Chi phúc lợi xã hội (27) ....................................................................................................................................................44
Chi khác (28)........................................................................................................................................................................45
Chi về tài sản không phải lãi suất (281).................................................................................................................45
Chi chuyển giao hỗ trợ chưa phân loại (282) ......................................................................................................45
Chi tiền phí, phí bảo hiểm và yêu cầu quyền lợi các chương trình bảo lãnh chuẩn và bảo hiểm phi
nhân thọ (283) ................................................................................................................................................................46
Phân loại những phát sinh kinh tế khác theo thống kê tài chính chính phủ (GFS) .........................................46
Phân loại Tài sản có và Tài sản nợ theo thống kê tài chính chính phủ GFS) .......................................................47
Các nội dung tài sản phi tài chính ..............................................................................................................................47
Tài sản phi tài chính khơng bao gồm bảo trì và sửa chữa ................................................................................49
Định giá tài sản phi tài chính........................................................................................................................................50

5


6

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Định giá tài sản hạ tầng và di sản ..............................................................................................................................51
Các nội dung tài sản tài chính ......................................................................................................................................51
Định giá tài sản tài chính ...............................................................................................................................................53
Các nội dung tài sản nợ...................................................................................................................................................54
Định giá tài sản nợ ............................................................................................................................................................56

Mã tài sản có và tài sản nợ được sử dụng trên các bảng ánh xạ ....................................................................56
Phân loại theo lĩnh vực, chức năng của Chính phủ .....................................................................................................57
Các vấn đề khác về phân loại ..............................................................................................................................................59
Phân loại phúc lợi xã hội ................................................................................................................................................59
Trợ giúp xã hội................................................................................................................................................................59
Quỹ an sinh xã hội ........................................................................................................................................................59
Phúc lợi xã hội của đơn vị sử dụng lao động ......................................................................................................60
Giao dịch trên dòng và dưới dòng ..............................................................................................................................61
1.4. BÁO CÁO GFS .........................................................................................................................................................................62
Báo cáo hoạt động của Chính phủ ....................................................................................................................................62
Báo cáo lưu chuyển tiền tệ ...................................................................................................................................................63
Báo cáo về phát sinh kinh tế khác .....................................................................................................................................64
Bảng cân đối tài sản ................................................................................................................................................................65
1.5. NỢ CỦA KHU VỰC CÔNG ....................................................................................................................................................66
Phạm vi bao phủ về khu vực thể chế ...............................................................................................................................66
Phạm vi bao phủ về công cụ nợ .........................................................................................................................................67
Mức độ đầy đủ của báo cáo nợ...........................................................................................................................................68
Các cơ sở dữ liệu thống kê nợ quốc tế .............................................................................................................................69
CHƯƠNG II: THỐNG KÊ TÀI CHÍNH CHÍNH PHỦ Ở VIỆT NAM .................................................................... 70
2.1. KHU VỰC CHÍNH PHỦ CỦA VIỆT NAM ............................................................................................................................70
Các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) ...............................................................................................................................71
Khu vực công của Việt Nam .................................................................................................................................................72
2.2. PHẠM VI THỐNG KÊ TÀI CHÍNH CHÍNH PHỦ CỦA VIỆT NAM ..................................................................................73
2.3. NGUYÊN TẮC HẠCH TOÁN KẾ TOÁN ...............................................................................................................................73
Các chế độ kế tốn ..................................................................................................................................................................73
Lộ trình ban hành chuẩn mực kế tốn công Việt Nam ..............................................................................................75


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Về khoảng cách hiện nay giữa các chế độ kế toán và IPSAS....................................................................................75
Về cơ sở hạch toán ..................................................................................................................................................................75
2.4. BÁO CÁO TÀI CHÍNH NHÀ NƯỚC (BCTCNN) ................................................................................................................76
Các khái niệm cơ bản về BCTCNN......................................................................................................................................76
Khung pháp lý quy định về lập và công bố BCTCNN .................................................................................................76
2.5. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THƠNG TIN .........................................................................................................................77
Mơ tả hệ thống CNTT .............................................................................................................................................................77
2.6. CÁC PHƯƠNG THỨC PHÂN LOẠI NGÂN SÁCH............................................................................................................78
Phân loại theo hệ thống mục lục NSNN ..........................................................................................................................78
Phân loại thu chi ngân sách theo quy định tại Luật Ngân sách nhà nước, các văn bản hướng dẫn của
Chính phủ và của Bộ Tài chính ............................................................................................................................................79
Mối quan hệ giữa cách phân loại của Việt Nam và Cẩm nang GFS năm 2001/2014 .......................................82
2.7. ÁP DỤNG PHÂN LOẠI THEO LĨNH VỰC, CHỨC NĂNG Ở VIỆT NAM ......................................................................83
So sánh với phân loại ngành/lĩnh vực đầu tư của Bộ Kế hoạch và Đầu tư..........................................................85
2.8. TÀI SẢN PHI TÀI CHÍNH ........................................................................................................................................................85
Bối cảnh.......................................................................................................................................................................................85
Phân loại tài sản theo các cơ sở dữ liệu thành phần của hệ thống đăng ký công sản ...................................86
Nhập dữ liệu vào các cơ sở dữ liệu đăng ký ...................................................................................................................86
Báo cáo theo dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về tài sản công..............................................................................87
Định giá tài sản được thu thập trong Cơ sở dữ liệu đăng ký tài sản .....................................................................87
Những vấn đề cần phải tiếp tục xử lý trong q trình hồn thiện và nâng cao chất lượng Báo cáo TCNN
(liên quan đến tài sản cơng) ................................................................................................................................................89
2.9. TÀI SẢN TÀI CHÍNH VÀ TÀI SẢN NỢ ..................................................................................................................................89
Bối cảnh.......................................................................................................................................................................................89
Các loại tài sản tài chính và tài sản nợ ..............................................................................................................................90
Nợ của khu vực công ..............................................................................................................................................................90
Bối cảnh về nợ của khu vực công ................................................................................................................................90
Nhiệm vụ tổng hợp và quản lý nợ công....................................................................................................................91
Cách thức xác định nợ nước ngoài cho vay lại để tránh trùng lặp ................................................................91
Quy trình kiểm tra dữ liệu nợ giữa Cục QLN và KBNN ........................................................................................91

Định giá tài sản tài chính.......................................................................................................................................................91

7


8

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Định giá tài sản nợ...................................................................................................................................................................92
Cách thức chuyển đổi số liệu ngân sách của Việt Nam sang GFS2014 trong điều kiện hiện nay ..............92
Tổng hợp số liệu GFS từ báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước................................................................92
Tổng hợp số liệu GFS từ Hệ thống TABMIS ..............................................................................................................95
Báo cáo theo GFSM2014 bằng cách sử dụng Báo cáo tài chính hàng năm ..............................................97
2.10. CÁC BƯỚC ĐỂ TIẾP TỤC PHÁT TRIỂN BÁO CÁO THEO GFSM2014 .....................................................................98
Bước 1 - Xây dựng Cẩm nang GFS của Việt Nam và các bảng ánh xạ ...................................................................98
Bước 2 - Báo cáo thường xuyên số liệu GFS trên cơ sở tiền mặt hàng quý và hàng năm .............................98
Bước 3 - Thuyết minh sự khác biệt giữa bội chi của Việt Nam và bội chi theo GFS .........................................98
Bước 4 - Mở rộng phạm vi dữ liệu GFS.............................................................................................................................99
Bước 5 - Bổ sung số liệu về nguồn huy động vào báo cáo theo GFS ................................................................ 100
Bước 6 - Lập báo cáo GFS hàng năm trên cơ sở dồn tích ....................................................................................... 100
Bước 7 - Bắt đầu báo cáo dữ liệu về (phát sinh) lưu chuyển kinh tế khác ........................................................ 101
CHƯƠNG III: HƯỚNG DẪN KỸ THUẬT ĐỂ CHUYỂN ĐỔI SANG BÁO CÁO THEO GFS 2014 ..................... 102
3.1. CÁC VẤN ĐỀ VỀ PHẠM VI BAO PHỦ VÀ PHÂN ĐỊNH KHU VỰC ........................................................................... 102
Các tiêu chí xác định xem DNNN có thuộc kiểm sốt của Chính phủ hay khơng ......................................... 102
Các tiêu chí xác định xem DNNN có phải là đơn vị phi thị trường khơng........................................................ 105
Các tiêu chí xác định xem đơn vị sự nghiệp bất kỳ có phải là đơn vị thị trường hay không ..................... 106
Các tiêu chí xác định xem các quỹ tài chính Nhà nước ngồi ngân sách có thuộc khu vực
Chính phủ hay khơng ......................................................................................................................................................... 107
Các tiêu chí xác định xem các hoạt động được ngân sách hỗ trợ có thuộc kiểm sốt của

Chính phủ hay khơng ......................................................................................................................................................... 108
3.2. SẮP XẾP CÁC ĐƠN VỊ THUỘC KHU VỰC CÔNG Ở VIỆT NAM THEO KHU VỰC TRONG GFS ....................... 109
3.3. LỢI ÍCH CỦA VIỆC MỞ RỘNG PHẠM VI BAO PHỦ CỦA KHU VỰC CHÍNH PHỦ ............................................... 109
3.4. NGUỒN DỮ LIỆU CHO BÁO CÁO THEO GFS.............................................................................................................. 110
Thu thập dữ liệu cho khu vực Chính phủ..................................................................................................................... 111
Thu thập dữ liệu của các DNNN ...................................................................................................................................... 113
Thu thập dữ liệu qua báo cáo tài chính Nhà nước theo Thơng tư 107 và Nghị định 25 ............................. 113
3.5. HỢP NHẤT THEO GFS ........................................................................................................................................................ 116


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Khu vực Chính phủ............................................................................................................................................................... 116
Hợp nhất – Tồn bộ khu vực Chính phủ....................................................................................................................... 117
Hợp nhất - các vấn đề thực tiễn ...................................................................................................................................... 117
3.6. HẠCH TỐN CÁC GIAO DỊCH BẰNG DỊNG TIỀN THEO GFS ................................................................................ 118
Thu .......................................................................................................................................................................................... 118
Chi, tài sản có và tài sản nợ ............................................................................................................................................... 120
3.7. CÔNG CỤ HỖ TRỢ PHÂN LOẠI THEO GFS (CA)......................................................................................................... 122
3.8. TẢI DỮ LIỆU GFS LÊN HỆ THỐNG CỦA IMF ................................................................................................................ 128
PHỤ LỤC .................................................................................................................................................... 129
PHỤ LỤC I ...................................................................................................................................................................................... 129
PHỤ LỤC II ..................................................................................................................................................................................... 130

9


10

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

LỜI NĨI ĐẦU
Việt Nam đang trong q trình phát triển mạnh mẽ với mục tiêu đổi mới nền kinh tế và tham gia hội
nhập ngày càng sâu rộng với nền kinh tế thế giới. Cơng tác quản lý kinh tế nói chung, cơng tác quản lý tài
chính cơng nói riêng cũng địi hỏi phải cải cách tồn diện, mà một trong những nội dung quan trọng là
thực hiện cải cách chế độ thống kê báo cáo. Thơng qua đó, giúp phân tích, đánh giá việc quản lý kinh tế,
việc phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính cơng, cơng tác dự báo, phân tích đánh giá hiệu quả quản lý
tài chính cơng; giúp cho các nhà hoạch định chính sách nghiên cứu, xây dựng, bổ sung sửa đổi kịp thời,
quản lý và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính cơng.
Xu hướng các nước trên thế giới áp dụng Hệ thống Thống kê tài chính chính phủ (GFS) ngày càng phổ
biến. Hiện tại, có khoảng 140 quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia xây dựng Hệ thống Thống kê tài chính
chính phủ (GFS), hệ thống phổ biến dữ liệu chung (GDDS) và gửi báo cáo IMF; Liên minh Châu Âu EU 27
(gồm 27 quốc gia và vùng lãnh thổ) đã sử dụng GFS như là một hệ thống báo cáo tài chính quốc gia, bên
cạnh Hệ thống tài khoản quốc gia Châu Âu (ESA95).
Việc áp dụng phương pháp thống kê tài chính chính phủ theo hệ thống GFS sẽ giúp quản lý tài chính
cơng của chính phủ hài hòa với các chuẩn mực quốc tế, một mặt, tăng cường tính cơng khai, minh bạch
của hệ thống tài chính quốc gia, đáp ứng nhu cầu ngày càng gia tăng về đánh giá, phân tích và giải trình
tài chính cơng; mặt khác, đây là yêu cầu tất yếu đối với Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế, đáp
ứng chuẩn mực, nhu cầu phân tích, so sánh tài chính trên phạm vi quốc tế.
Được sự hỗ trợ của chuyên gia Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB), dự án Tăng cường
năng lực về GFS do Chính phủ Nhật Bản tài trợ, chương trình Hỗ trợ tư vấn và phân tích quản lý tài chính
cơng Việt Nam (chương trình AAA) do Tổng cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO) và Bộ Các vấn đề toàn
cầu Canada (GAC), ủy thác qua Ngân hàng Thế giới, Vụ Ngân sách nhà nước (NSNN) - Bộ Tài chính đã phối
hợp với các cơ quan, đơn vị trong Bộ (Kho bạc nhà nước, Cục Quản lý giám sát kế tốn kiểm tốn, Cục
Quản lý cơng sản, Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại, Cục Tin học và Thống kê tài chính, Cục Tài chính
doanh nghiệp, Vụ Tài chính Hành chính sự nghiệp, Cục Quản lý giá, Vụ Hợp tác quốc tế) tiến hành xây
dựng cuốn Cẩm nang Thống kê tài chính chính phủ cho Việt Nam. Mục đích của việc xây dựng Cuốn Cẩm
nang Thống kê tài chính chính phủ cho Việt Nam là đưa ra các nội dung, phạm vi, phương pháp áp dụng
đối với một phương pháp thống kê mới – GFS do IMF biên soạn và được khuyến khích sử dụng chung
cho các nước trên thế giới. Đồng thời, trên cơ sở đánh giá thực trạng hệ thống thống kê tài chính của Việt

Nam hiện nay, đưa ra các hướng dẫn kỹ thuật để Việt Nam thực hiện chuyển đổi sang báo cáo theo hệ
thống thống kê tài chính chính phủ (GFS2014).


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BCTCNN

Báo cáo tài chính nhà nước

COA

Kế tốn đồ

COFOG

Phân loại chức năng của chính phủ

DMFAS

Hệ thống quản lý nợ và phân tích tài chính

DNNN

Doanh nghiệp nhà nước

GDP

Tổng sản phẩm trong nước

GFS

Thống kê tài chính chính phủ

GFSM

Cẩm nang thống kê tài chính chính phủ

GGS

Khu vực chính phủ chung

ICS

Hệ thống trao đổi số liệu tích hợp

IMF

Quỹ Tiền tệ Quốc tế

IPSAS

Chuẩn mực kế tốn cơng quốc tế

KBNN

Kho bạc nhà nước

NSNN

Ngân sách nhà nước

QEDS

Thống kê nợ nước ngoài hàng quý

QLN&TCĐN

Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại

QPSD

Cơ sở dữ liệu nợ cơng hàng quý

SDR

Quyền rút vốn đặc biệt

SNA

Hệ thống tài khoản quốc gia

TABMIS

Hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc

11

12

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGỮ
Thuật ngữ

Định nghĩa

Khung phân tích
Giao dịch kinh tế

Là sự kiện kinh tế phát sinh giữa các đơn vị thể chế theo thỏa
thuận với nhau và làm thay đổi về tài sản có và tài sản nợ

Thu

Là các giao dịch kinh tế làm tăng giá trị ròng / tài sản rịng
(tài sản có trừ đi tài sản nợ)

Chi (có tính chất thường xun)

Là các giao dịch kinh tế làm giảm giá trị ròng / tài sản ròng
(tài sản có trừ đi tài sản nợ)

Cân đối hoạt động rịng (NOB)

Là bội thu hoặc bội chi từ hoạt động thường xuyên (thu trừ
chi thường xuyên)

Giao dịch về tài sản phi tài chính

Là hoạt động mua sắm hình thành, khấu hao, bán hoặc
thanh lý vốn cố định, bao gồm nhà, đất, tài sản cố định và
các tài sản phi tài chính khác dùng để cung cấp dịch vụ của
chính phủ

Chi ngân sách

Bao gồm chi cộng với các giao dịch về tài sản phi tài chính

Cho vay / vay nợ rịng (bội thu / bội chi) Là bội thu hoặc bội chi từ hoạt động thường xuyên và đầu
tư (thu trừ chi tiêu)
Giao dịch về tài sản tài chính và tài sản Là giao dịch nguồn qua cho vay / vay nợ ròng (bội thu / bội
nợ
chi). Trong trường hợp bội chi:
Giảm ngân quỹ và các khoản đầu tư tài chính khác
Tăng nợ và các tài sản nợ khác
Phát sinh kinh tế khác

Là biến động kinh tế phát sinh giữa các đơn vị thể chế,
không phải là giao dịch nhưng làm thay đổi về tài sản có và
tài sản nợ. Đó là kết quả do thay đổi về giá hoặc thay đổi về
lượng, khơng ảnh hưởng tới bội chi

Tài sản có

Lưu giữ giá trị kinh tế

Tài sản nợ

Làm giảm giá trị kinh tế trong tương lai

Giá trị ròng (còn gọi là tài sản rịng)

Là chênh lệch giữa tài sản có và tài sản nợ, qua đó thể hiện
sức mạnh tài chính của Chính phủ

Khu vực và phạm vi bao phủ
Đơn vị thể chế

Là đơn vị kinh tế có khả năng sở hữu tài sản có, phát sinh tài
sản nợ và tham gia các hoạt động kinh tế và các giao dịch với
các đơn vị khác

Các loại đơn vị thể chế

Có 5 loại đơn vị [thể chế] hoạt động trong nền kinh tế: hộ
gia đình, Chính phủ, doanh nghiệp hoạt động kinh tế phi tài
chính, doanh nghiệp tài chính và các tổ chức hoạt động phi
lợi nhuận


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Thuật ngữ

Định nghĩa

Các khu vực trong nền kinh tế

Các đơn vị thể chế có thể được sắp xếp theo khu vực để hỗ
trợ phân tích kinh tế:
Các đơn vị hộ gia đình được xếp vào khu vực hộ gia đình
Các đơn vị của Chính phủ được xếp vào khu vực Chính phủ
Các đơn vị doanh nghiệp phi tài chính được xếp vào khu vực
doanh nghiệp phi tài chính
Các doanh nghiệp tài chính được xếp vào khu vực doanh
nghiệp tài chính
Các đơn vị phi lợi nhuận được xếp vào khu vực tổ chức phi
lợi nhuận phục vụ hộ gia đình, hoặc khu vực Chính phủ nếu
tổ chức đó thuộc kiểm sốt của Chính phủ

Đơn vị thường trú

Là đơn vị thể chế chủ yếu hoạt động trong phạm vi lãnh thổ
địa lý của một quốc gia

Tổng khu vực cơng

Là tồn bộ các đơn vị thể chế có tư cách thường trú thuộc
kiểm sốt của Chính phủ

Khu vực chính phủ

Khu vực chính phủ bao gồm tất cả các đơn vị thuộc chính
phủ và các đơn vị sự nghiệp phi lợi nhuận, phi thị trường,
thường trú trong nước, thuộc kiểm soát của các đơn vị chính
phủ.

Số dư, số phát sinh và các quy tắc hạch tốn
Số dư và số phát sinh

Số dư thể hiện tình hình tài chính đầu kỳ và cuối kỳ cịn số
phát sinh nhằm giải thích biến động về số dư và được tách
ra thành số giao dịch và số phát sinh kinh tế khác (theo đinh
nghĩa ở trên)

Các cách điều chỉnh nhằm hạch toán a) Chuyển hướng - bản chất kinh tế gốc rễ của giao dịch đòi
bản chất kinh tế gốc rễ của giao dịch
hỏi phải ghi nhận bên thứ ba khi hạch tốn giao dịch đó
b) Chia nhỏ - giao dịch được chia tách thành nhiều phần để
phản ánh tốt hơn bản chất kinh tế gốc rễ
c) Phân định lại - đơn vị thể chế đóng vai trị đại diện cho
một đơn vị khác cần được ghi nhận khi hạch toán sự kiện
kinh tế phát sinh

13


14

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

GIỚI THIỆU CHUNG
THỐNG KÊ TÀI CHÍNH CHÍNH PHỦ (GFS) LÀ GÌ
1.

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) là phương pháp trình bày các số liệu vĩ mơ về tình hình tài khóa
của chính phủ theo các tiêu thức và phân loại phù hợp với thông lệ quốc tế. Khung thống kê tài

chính chính phủ là cơng cụ định lượng bằng cách đo lường tác động do chính sách kinh tế và các
hoạt động khác của Chính phủ đối với nền kinh tế.

2.

GFS sử dụng dữ liệu kế tốn, nhưng khơng phải là hệ thống kế toán. Dữ liệu kế toán tập trung vào
việc tìm hiểu nguồn lực có được sử dụng hợp lý khơng, cịn trọng tâm kinh tế của GFS để giúp các
chính phủ phân tích tài khóa Dữ liệu GFS cho phép đánh giá việc quản lý và các quyết định chính
sách, tạo điều kiện cho các nhà phân tích đánh giá mức độ lành mạnh tài chính của Chính phủ theo
theo cách thường áp dụng cho các khu vực khác của nền kinh tế.

3.

Về mặt lý thuyết, nếu thị trường tư nhân phân bổ hàng hóa và dịch vụ một cách hiệu quả giữa các cá
nhân và nếu phân phối thu nhập có thể chấp nhận trong xã hội thì hoạt động kinh tế của Chính phủ
sẽ khơng cịn hoặc cịn rất ít. Tuy nhiên, “thất bại thị trường” diễn ra khi thị trường tư nhân không
phân bổ hàng hóa và dịch vụ hiệu quả. Bên cạnh đó, phân phối thu nhập cũng không được chấp
nhận trong xã hội. Vì vậy chính phủ có vai trị cung cấp hàng hóa và dịch vụ phi thị trường cũng như
phân phối lại thu nhập. Chính phủ cũng có thể tham gia cung cấp hàng hóa và dịch vụ thị trường
qua các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) nếu chính phủ nhận thấy có thất bại thị trường.

4.

Trọng tâm chính của GFS là khu vực chính phủ chung để hỗ trợ so sánh giữa các quốc gia. Khu vực
này được xác định là một nhóm các đơn vị có khả năng thực hiện chính sách cơng thơng qua việc
trực tiếp cung cấp hàng hóa và dịch vụ phi thị trường , tái phân phối thu nhập và của cải. Cả hai hoạt
động trên đều chủ yếu dựa vào nguồn thu thuế bắt buộc từ các khu vực khác.


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

SỬ DỤNG KHUNG GFS TRONG PHÂN TÍCH VÀ HOẠCH ĐỊNH CHÍNH
SÁCH TÀI KHÓA
5.

Khung GFS tập trung vào tác động kinh tế của chính phủ, đồng thời hỗ trợ phân tích tài khóa thơng
qua nhận dạng, đo lường, theo dõi và đánh giá tác động của chính sách kinh tế cùng các hoạt động
khác của Chính phủ đến nền kinh tế.

6.

Sơ đồ sau đây tổng hợp lại tác dụng của GFS.

Hoạt động của chính phủ

• Tình hình tài chính (bảng cân đối tài sản)
• Phân tích chi tiết về thu và chi
• Dữ liệu về dịng tiền và xu hướng

Tính thanh khoản

• Tính thanh khoản của tài sản tài chính
• Cơ cấu kỳ hạn của tài sản nợ
• Giá trị rịng cho thấy tác động dài hạn của các

Tính bền vững

chính sách của chính phủ
• Đánh giá tồn diện về tình hình tài chính
• Các chỉ tiêu chính để đánh giá tác động tài khóa

Tác động tài khóa vĩ mơ

đến phần cịn lại của nền kinh tế
• Dữ liệu có thể được sử dụng cùng các dữ liệu kinh tế vĩ mô khác

Đánh giá chính sách

Quy tắc tài khóa và giám
sát tài khóa

• Cả hai cấp, đánh giá cấp vĩ mơ cũng như
phân tích cho từng thành phần

• Số bội chi có thể so sánh quốc tế
• Khung phân tích tổng hợp để đánh giá tổng thể
tình hình tài khóa

Quản lý Tài sản có & Tài

• Nợ của khu vực chính phủ hoặc của khu vực cơng

sản nợ

• Tiếp cận theo hướng bảng cân đối tài sản / giá trị ròng

Nguồn dữ liệu cho số liệu
thống kê vĩ mơ khác

7.

• Cung cấp dữ liệu cần thiết cho hệ thống tài khoản
quốc gia (SNA) và các hệ thống thống kê khác

GFS có thể trả lời cho các quyết định chính sách tài khóa như sau:
y Bội chi - GFS đưa ra chỉ tiêu được quốc tế chấp nhận về bội chi;
y Thu và chi - GFS đưa ra khung nhằm đo lường hoạt động thường xuyên của chính phủ làm tăng
hoặc giảm giá trị rịng (tài sản rịng) của chính phủ;
y Đầu tư - GFS cho biết mức đầu tư của Chính phủ;
y Nguồn bù đắp - Thể hiện bội chi được bù đắp bằng giảm tài sản tài chính hay tăng tài sản nợ; và

15


16

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

y Dư nợ - GFS đưa ra khung đo lường mức dư nợ của chính phủ, phù hợp với thống kê nợ của khu
vực công.
8.

Khung GFS cung cấp thông tin chi tiết về hoạt động tài khóa của chính phủ và hỗ trợ phân tích tài
khóa thơng qua các chỉ số đo lường kết quả hoạt động tài chính chính phủ.

Các chỉ số đo lường kết quả hoạt động tài chính chính phủ
Các chỉ số cân đối cơ bản:
- Cân đối hoạt động tổng thể và cân đối hoạt động ròng: cân đối hoạt động rịng tính bằng thu trừ chi. Cân
đối hoạt động tổng thể đo bằng thu trừ chi khơng gồm khấu hao tài sản cố định;
-

Cho vay/Vay rịng tính bằng cân đối hoạt động rịng trừ đi mua rịng tài sản phi tài chính khơng gồm khấu
hao; Ngồi ra chỉ số này cịn được tính bằng mua rịng tài sản tài chính trừ phát sinh rịng cơng nợ;

- Thặng dư/ thâm hụt tiền mặt: luồng tiền mặt ròng chảy vào từ các hoạt động thường xuyên của chính phủ
trừ đi luồng ra ròng chảy ra từ hoạt động đầu tư tài sản phi tài chính.
Các chỉ số cân đối khác:
- Cân đối tài khoá tổng thể: cho vay/vay rịng được điều chỉnh thơng qua sắp xếp lại tài sản và cơng nợ phục
vụ mục đích chính sách cơng. Chú ý, kết quả của cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước (gồm thanh lý tài
sản cố định) sẽ được đưa vào mục tài sản tài chính; và các khoản trợ cấp dưới dạng các khoản vay được
thể hiện vào mục chi;
- Cân đối tài khố tổng thể có điều chỉnh: Cân đối tài khố tổng thể (cho vay/vay rịng) được điều chỉnh loại
trừ một vài khoản viện trợ thu, vài hoạt động trong ngành dầu khí và các giao dịch gây nhiễu trong phân
tích tài khố;
- Cân đối tổng thể cơ bản: Cân đối tài khoá tổng thể trừ chi trả lãi;
- Cân đối hoạt động cơ bản: Cân đối hoạt động ròng trừ chi trả lãi;
- Tổng tiết kiệm chính phủ: cân đối hoạt động tổng thể trừ các khoản phải thu chuyển giao vốn ròng, gồm
viện trợ đầu tư ròng và thuế trên vốn;
Các chỉ báo kinh tế vĩ mơ:
- Gánh nặng tài khố tính bằng thuế cộng đóng góp bảo hiểm xã hội bắt buộc so GDP (%);
- Tổng chi đo lường bằng chi cộng mua rịng tài sản phi tài chính (loại trừ tài sản có giá, nếu có thể)
- Cơ cấu chi: chi tiết hố tổng chi thơng qua chi theo ngành/lĩnh vực (COFOG);
- Tiêu dùng cuối cùng của Chính phủ: tính xấp xỉ bằng bồi hoàn cho người lao động + mua sắm hàng hoá
và dịch vụ + khấu hao tài sản cố định + bán hàng hoá và dịch vụ + phúc lợi xã hội trực tiếp cho hộ gia đình;
- Tổng đầu tư: tổng mua tài sản phi tài chính + tổng bán thanh lý tài sản phi tài chính (loại trừ tài sản có giá);
Các chỉ báo về tài sản và nợ chính phủ:
- Vị thế tài sản rịng: giá trị ròng đo bằng tổng tồn dư tài sản + cơng nợ;
- Vị thế tài sản tài chính rịng: tổng tồn dư tài sản tài chính + cơng nợ;
- Vị thế tổng nợ: tồn dư tất cả công nợ + cổ phần + các cơng cụ tài chính phái sinh;
- Nợ dự phịng: dư nợ bảo lãnh khu vực cơng (chính phủ) + giá trị hiện tại rịng của các nghĩa vụ an sinh

xã hội.


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Quá trình hình thành và sửa đổi, bổ sung GFS
9.

Phương pháp thống kê tài chính chính phủ được IMF nghiên cứu, xây dựng và giới thiệu lần đầu
tiên trong cuốn “Cẩm nang GFS 1986”. Nội dung của cuốn cẩm nang chú trọng vào biên soạn số liệu
thống kê tài chính chính phủ tập trung vào các giao dịch tài chính liên quan đến thu thuế, chi tiêu,
cho vay và trả nợ hơn là nói về việc sử dụng lao động, tiêu dùng hàng hóa dịch vụ và các chỉ tiêu đo
lường trọng yếu khác.

10. Phương pháp thống kê tài chính chính phủ được IMF nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện và được giới
thiệu trong cuốn Cẩm nang Thống kê tài chính chính phủ xuất bản lần thứ hai (cịn gọi là Cẩm nang
GFSM2001 đã chỉnh lý), nội dung mô tả một hệ thống số liệu thống kê kinh tế vĩ mô đặc thù, được
thiết kế để hỗ trợ phân tích tài khóa; đưa ra những ngun tắc về kế tốn và kinh tế được sử dụng
để tập hợp các số liệu thống kê, hướng dẫn cách thức trình bày những số liệu thống kê trong một
khn khổ phân tích, bao gồm cả các khoản mục cân đối phù hợp.
11. Cẩm nang thống kê tài chính chính phủ năm 2014 (GFSM2014) là phiên bản mới nhất được chỉnh
sửa lần thứ 3, kế tục cuốn Cẩm nang thống kê tài chính chính phủ 2001 (GFSM2001).
12. Hiện nay có khoảng 140 quốc gia đã thực hiện phương pháp thống kê tài chính chính phủ, trong đó
có 135 quốc gia đang báo cáo theo GFS 2014.
y 18 trong số các quốc gia đó báo cáo dữ liệu theo bảng cân đối tài sản, có nghĩa là họ báo cáo theo
cơ sở dồn tích. Như vậy, phần lớn các quốc gia vẫn báo cáo trên cơ sở tiền mặt hoặc tiền mặt sửa
đổi
y 59 quốc gia báo cáo cho khu vực chính phủ chung (GGS)
y 10 quốc gia báo cáo cho khu vực chính phủ trong phạm vi ngân sách, chỉ bao gồm các đơn vị thể
chế hoạt động trong phạm vi ngân sách

y 42 quốc gia báo cáo cho khu vực chính quyền trung ương (chỉ bao gồm chính quyền trung ương)
y 6 quốc gia báo cáo cho tồn bộ khu vực cơng
y 7 quốc gia báo cáo cho khu vực chính phủ, cộng với các doanh nghiệp phi tài chính của Nhà nước
y 11 quốc gia báo cáo cho các khu vực khác.

Quan hệ của thống kê tài chính chính phủ (GFS) với các hệ thống thống kê quốc tế khác
13. GFS không phải là một hệ thống kế tốn, nó chỉ sử dụng số liệu kế tốn để trình bày dữ liệu này theo
một khung thống kê được hài hòa với các khung thống kê khác, như Hệ thống tài khoản quốc gia
(SNA) và Thống kê cán cân thanh toán. Để làm được điều đó, cần phải có một cấu trúc kế tốn đồ chi
tiết của quốc gia được ánh xạ với Khung GFS qua các bảng ánh xạ bắc cầu.
14. Sơ đồ dưới đây cho thấy dữ liệu kế toán là nguồn thông tin để lập báo cáo GFS được dùng để phân
tích và hoạch định chính sách tài chính, đồng thời để lập các báo cáo của Chính phủ nhằm sử dụng
trong phân tích, đảm bảo trách nhiệm giải trình.

17


18

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Dữ liệu nguồn
• Kế tốn đồ
• Mục lục ngân sách
• Triển khai kế tốn
dồn tích
• Cải cách kế tốn
• Quản lý nợ và
ngân quỹ
• Kiểm sốt cam kết

chi
• Dự báo ngân quỹ
• Quản lý nợ
• PPP và bảo lãnh v.v.

Thống kê tài
chính chính phủ
(GFS):
- Thu
- Chi
- Đầu tư về tài sản
phi tài chính
- Huy động
- Bảng cân đối,
bao gồm nợ
- V.v.

Phân tích và
hoạch định chính
sách tài khóa:
- Quốc hội
- Các bộ ngành
- Các tổ chức quốc tế
- Các cơ quan đánh giá
định mức tín nhiệm
- Các nhà tài trợ
- Các tổ chức học thuật
- V.v.

⁃ Báo cáo tình hình

thực hiện ngân sách
⁃ Báo cáo tài chính
⁃ Báo cáo quản trị
⁃ V.v.

Trách nhiệm giải
trình:
⁃ Quốc hội
⁃ Bộ ngành
⁃ Xã hội dân sự

Mối quan hệ với các hệ thống thống kê quốc tế khác
15. Các chuẩn mực thống kê quốc tế đã được hài hòa với nhau. Sơ đồ sau đây cho thấy cấu trúc phân
tích của GFS và Hệ thống tài khoản quốc gia (SNA) có thể so sánh với nhau. Ta có thể so sánh tương
tự giữa GFS và Khung thống kê cán cân thanh toán. Điều này cho thấy GFS không phải là một hoạt
động thống kê riêng lẻ mà là một bộ phận không thể thiếu trong báo cáo thống kê quốc tế của Việt
Nam.
16. Hệ thống GFS được hài hòa với Hệ thống tài khoản quốc gia năm 2008 (SNA2008), là cơ sở lý thuyết
để lập thống kê tài khoản kinh tế quốc dân. Cẩm nang về cán cân thanh toán phiên bản 6 (BPM6) là
khung thống kê chuẩn cho các giao dịch và vị thế của một nền kinh tế với phần còn lại của thế giới.
Cẩm nang Thống kê tài chính và tiền tệ (SFSM) là hướng dẫn tổng hợp thống kê cho khu vực doanh
nghiệp tài chính. Những cuốn cẩm nang trên cũng đã được hài hòa với Hệ thống tài khoản quốc gia
năm 2008 (SNA2008).
17. Sơ đồ dưới đây cho thấy sự nhất quán về các khái niệm giữa GFS và SNA:
y Tài sản phi tài chính, tài sản tài chính và tài sản nợ được xác định riêng rẽ;
y Phát sinh kinh tế được xác định riêng nhằm phân biệt với những biến động khác của các tổng mức
trên bảng cân đối tài sản;
y Về lý thuyết, cân đối hoạt động ròng của GFS khác với tiết kiệm của SNA qua giá trị của chuyển
giao đầu tư và thuế trên tài sản đầu tư; và
y Về lý thuyết, cho vay ròng / vay nợ ròng trong GFS tương tự như trong SNA.

18. Phân loại khu vực trong nền kinh tế, nhằm phân biệt ra khu vực chính phủ, cũng có sự nhất qn giữa
GFS và SNA. Điểm khác biệt chính giữa GFS và SNA trong quy tắc kế toán là hợp nhất. Về ngun tắc,
GFS địi hỏi phải loại trừ tồn bộ các số dư và phát sinh nội bộ giữa các đơn vị trong cùng khu vực và
tiểu khu vực. Hợp nhất có thể áp dụng cho số liệu thống kê của nhóm đơn vị bất kỳ, bao gồm cả các
tiểu khu vực trong khu vực chính phủ, tồn bộ khu vực cơng hoặc bất kỳ cách phân nhóm nào khác
tùy thuộc vào mong muốn phân tích. Tuy nhiên, SNA về nguyên tắc lại không áp dụng hợp nhất.


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

19. GFS tập trung vào đo lường tác động của các sự kiện kinh tế về tài chính của chính phủ và tác động
của các hoạt động của chính phủ đối với nền kinh tế qua thu thuế, chi tiêu, vay nợ và cho vay. Hệ
thống tài khoản quốc gia (SNA) tập trung vào mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế và quá trình
sản xuất, tạo thu nhập, phân phối, tiêu dùng hàng hóa dịch vụ, tích lũy trong nền kinh tế. Thống kê
Cán cân thanh toán (BoP) nhằm tổng hợp về giao dịch kinh tế giữa đối tượng thường trú và không
thường trú trong một giai đoạn cụ thể và thể hiện giá trị cả tài sản tài chính, tài sản nợ giữa đối tượng
thường trú của nền kinh tế và đối tượng không thường trú tại một thời điểm báo cáo. Thống kê Tiền
tệ tập trung vào đánh giá tình hình tiền tệ và tác động của quyết định chính sách tiền tệ đối với thị
trường vốn và tiền tệ. Những khác biệt về trọng tâm nêu trên cho thấy ghi chép về các hoạt động
của chính phủ trong GFS đôi khi khác với ghi chép về cùng các hoạt động đó ở các hệ thống thống
kê kinh tế vĩ mơ khác.

GFS và Chuẩn mực kế tốn cơng quốc tế (IPSAS)
20. Rất nhiều quy tắc kế tốn, khái niệm và thủ tục áp dụng trong thống kê kinh tế vĩ mô dựa trên quy
tắc và khái niệm kế tốn của khu vực cơng. Ngồi ra, GFS cũng cần phải có một hệ thống kế tốn vận
hành tốt mới có dữ liệu để trình bày trên cơ sở GFS.
21. Một điều phải công nhận rằng bất kỳ khi nào có thể, số liệu kế tốn và thống kê quốc tế cần phải hài
hịa trong trình bày dữ liệu tài chính của chính phủ. Việc hài hịa giữa kế toán và GFS được thực hiện
lần đầu tiên vào năm 2003 qua Tổ cơng tác về hài hịa kế tốn khu vực công. Các cơ quan thống kê
quốc tế và Hội đồng Chuẩn mực kế tốn ơng quốc tế (IPSASB) vẫn đang tiếp tục nỗ lực để hài hòa.

Sự khác biệt giữa GFS và IPSAS
22. Hội đồng Chuẩn mực kế tốn cơng quốc tế (IPSASB) đã ban hành tài liệu tham vấn, Hướng dẫn báo
cáo theo GFS và IPSAS năm 2012. Sự khác biệt về lý thuyết giữa GFS và IPSAS được thể hiện ở các
mục dưới đây:
Mục tiêu
23. Trọng tâm của GFS là đánh giá tác động của khu vực chính phủ và khu vực cơng đối với nền kinh tế
và ảnh hưởng của chính phủ tới các khu vực khác trong nền kinh tế. Ngược lại, IPSAS tập trung vào
kết quả tài chính và trách nhiệm giải trình.
Đơn vị báo cáo
24. Trong GFS, các đơn vị thể chế được nhóm gộp theo lĩnh vực thể chế. Khu vực chính phủ là trọng tâm
của báo cáo GFS và khu vực này khơng tính các doanh nghiệp hoạt động kinh tế nhằm cung cấp
các hàng hóa và dịch vụ thị trường. Trong IPSAS, đơn vị báo cáo là một pháp nhân kinh tế bao gồm
cả hoạt động của các đơn vị được kiểm sốt. Vì vậy, nó có thể gộp khu vực chính phủ và các doanh
nghiệp hoạt động kinh tế thành một đơn vị báo cáo, nghĩa là không thống nhất với các khái niệm
của GFS.

19


20

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Các tiêu chí ghi nhận
25. Khác biệt chính là GFS có thể không ghi nhận một số khoản khi đối tác khơng ghi nhận giao dịch.
Vì vậy, các khoản như nợ bị nghi ngờ và các khoản bảo lãnh một lần trực tiếp không được đưa vào
bảng cân đối của GFS mà chỉ được báo cáo là các khoản mục ghi nhớ.
Định giá (cách đo lường)
26. GFS sử dụng giá trị thị trường hiện tại cho các số dư và số phát sinh, còn IPSAS cho phép sử dụng

nhiều phương thức định giá, bao gồm cả chi phí lịch sử. Tuy nhiên, IPSAS đang hướng tới giá trị hợp
lý, nghĩa là mức giá mà tài sản có thể được trao đổi hoặc nợ được thanh tốn, vì vậy nhìn chung cũng
tương đương với giá trị thị trường.
Định giá lại và thay đổi khác về giá trị
27. GFS ghi chép toàn bộ thay đổi về giá và khối lượng theo khái niệm lưu chuyển kinh tế khác, còn
IPSAS đưa một phần những thay đổi đó vào báo cáo tình hình hoạt động và các phần khác vào thay
đổi về vốn chủ sở hữu.

Khác biệt về khái niệm và cách trình bày
28. Cả GFS và IPSAS đều có báo cáo tình hình hoạt động, bảng cân đối tài sản và báo cáo lưu chuyển tiền
tệ, nhưng tên của các báo cáo có sự khác biệt. Ngồi ra cũng có những khác biệt khác như sau:
y IPSAS khơng có báo cáo tương đương với báo cáo về phát sinh kinh tế khác trong GFS, những dữ
liệu đó hoặc được đưa vào báo cáo tình hình hoạt động hoặc báo cáo thay đổi vốn chủ sở hữu của
IPSAS;
y GFS trình bày tài sản dưới dạng tài sản tài chính và phi tài chính, cịn IPSAS trình bày tài sản dưới
dạng lưu động và cố định để hỗ trợ đo lường thanh khoản;
y Phân loại theo nội dung kinh tế và lĩnh vực của GFS hỗ trợ việc đánh giá tác động kinh tế qua các
giao dịch của Chính phủ, cho phép trình bày những chỉ tiêu chính như bội chi, trong khi trọng tâm
của IPSAS lại trình bày chi phí và kết quả;
y GFS u cầu dữ liệu tài chính phải được duy trì nhất quán theo thời gian trong một giai đoạn dài,
trong khi IPSAS chỉ u cầu trình bày năm trước đó trong các báo cáo tài chính.
29. Sau đây là so sánh về các tổng mức cụ thể:
y Thu + phát sinh kinh tế khác trong GFS = thu + dòng tiền vào được ghi nhận trực tiếp trong báo
cáo về thay đổi tài sản ròng / vốn chủ sở hữu của IPSAS;
y Chi + phát sinh kinh tế khác trong GFS = chi + dòng tiền ra được ghi nhận trực tiếp trong báo cáo
về thay đổi tài sản ròng / vốn chủ sở hữu của IPSAS;
y Cân đối hoạt động rịng trong GFS được tính tốn tương tự như bội thu/bội chi của IPSAS nhưng
có khác biệt vì GFS loại trừ các số phát sinh kinh tế khác; và
y Tiêu dùng tài sản cố định tương đương với khấu hao nếu áp dụng giá trị hợp lý. Nếu chi phí lịch sử
được áp dụng, khấu hao sẽ khiến cho tiêu dùng tài sản cố định bị định giá thấp.

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ GFS
30. Chương này được chia thành 5 phần nhằm trình bày tổng quan về khung GFS. Phần 1.1 mô tả những
khái niệm nền tảng của khung GFS. Phần 1.2 giới thiệu về khung GFS qua một sơ đồ duy nhất, thể
hiện sự tương đồng với kế toán nhưng chỉ ra cách xử lý khác biệt về giao dịch và phát sinh kinh tế
khác. Phần 1.3 mô tả các cách phân loại được dùng để trình bày các giao dịch thu và chi, các giao
dịch tài sản có và tài sản nợ và phát sinh kinh tế khác. Phần 1.4 liệt kê những báo cáo đầu ra của GFS.
Phần 1.5 trình bày về thống kê nợ, cũng là một phần không thể thiếu của khung GFS.

1.1. Cấu trúc lý thuyết
Khu vực thể chế và đơn vị thể chế
31. Nền kinh tế được chia thành 5 khu vực thể chế khác nhau. Mọi đơn vị thể chế thường trú tại quốc gia
đều được xếp vào một trong những khu vực thể chế đó.
y Khu vực doanh nghiệp phi tài chính bao gồm các đơn vị thể chế thường trú trong nước chủ yếu
hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ phi tài chính để cung cấp ra thị
trường;
y Khu vực doanh nghiệp tài chính bao gồm các đơn vị doanh nghiệp thường trú trong nước chủ yếu
hoạt động trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ tài chính, bao gồm cả dịch vụ bảo hiểm và quỹ hưu trí
cho các đơn vị thể chế khác;
y Khu vực hộ gia đình bao gồm mọi đơn vị thể nhân thường trú trong nước. Hộ gia đình là nơi cung
cấp lao động, tiêu dùng cuối cùng và là các doanh nhân sản xuất ra hàng hóa và dịch vụ (tài chính)
phi tài chính cho thị trường;
y Khu vực đơn vị thể chế phi lợi nhuận phục vụ hộ gia đình bao gồm tất cả các đơn vị tổ chức phi lợi
nhuận, phi thi trường, thường trú trong nước, ngồi kiểm sốt của Chính phủ. Họ cung cấp hàng
hóa và dịch vụ cho hộ gia đình miễn phí hoặc ở mức giá khơng có ý nghĩa về mặt kinh tế; và
y Khu vực chính phủ bao gồm các đơn vị thể chế thường trú trong nước chủ yếu hoạt động nhằm
thực hiện các chức năng của Chính phủ.

21


22

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Phạm vi bao phủ của GFS
Đơn vị thể chế là pháp nhân kinh tế có năng lực tự thân sở hữu tài sản, phát sinh nghĩa vụ nợ, tham gia các
hoạt động kinh tế và các giao dịch với các đơn vị khác. Mọi đơn vị thể chế thuộc kiểm soát của Chính phủ đều
được xếp vào một khu vực cụ thể trong nền kinh tế

KHU VỰC
CHÍNH PHỦ

KHU VỰC DOANH
NGHIỆP TÀI CHÍNH

KHU VỰC
DOANH NGHIỆP
PHI TÀI CHÍNH

CƠNG

CƠNG

KHU VỰC CÁC
TỔ CHỨC PHI LỢI
NHUẬN PHỤC VỤ

HỘ GIA ĐÌNH

KHU VỰC
HỘ GIA ĐÌNH

TƯ

TƯ

CƠNG
TƯ

TƯ

Khu vực cơng có cả các đơn vị thể chế hoạt động thương mại và phi thương mại

Khu vực cơng

Chính phủ

Chính quyền
trung ương

Chính quyền
cấp bang

Doanh nghiệp nhà nước

Tài chính

Phi tài chính

DNNN lĩnh vực tiền tệ *

DNNN ngồi lĩnh vực tiền tệ
Chính quyền
cấp cơ sở
* Bao gồm cả ngân hàng trung ương

32. Các đơn vị thể chế của chính phủ được xếp theo khu vực chính phủ hoặc khu vực doanh nghiệp,
riêng khu vực doanh nghiệp lại được tách ra thành doanh nghiệp (hoạt động) tài chính và phi tài
chính. Hầu hết các bộ, cơ quan ban, ngành, các cơ quan thẩm quyền tư pháp, lập pháp và các đối
tượng khác hình thành nên một chính phủ hoặc chính quyền lại khơng phải là một đơn vị thể thể, vì
nhìn chung chúng khơng có thẩm quyền sở hữu tài sản hay phát sinh công nợ, hoặc tự tham gia vào
các giao dịch. Nói cách khác, mọi đối tượng được tài trợ bằng NSNN do cơ quan lập pháp Nhà nước
kiểm soát phải được gộp lại thành một đơn vị thể chế duy nhất.


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

33. Khu vực chính phủ bao gồm tất cả các đơn vị thuộc chính phủ và các đơn vị sự nghiệp phi lợi nhuận,
phi thị trường, thường trú trong nước, thuộc kiểm sốt của các đơn vị Chính phủ. Khu vực DNNN
bao gồm toàn bộ các đơn vị doanh nghiệp thuộc kiểm sốt của các đơn vị của Chính phủ hoặc các
DNNN khác. Trong Chính phủ cũng có các đơn vị kinh tế nhà nước, có tư cách pháp nhân như doanh
nghiệp, nhưng khơng thỏa mãn các tiêu chí thống kê để được gọi là doanh nghiệp. Để xác định đơn
vị kinh tế nào của Nhà nước được coi là đơn vị thuộc Chính phủ hay DNNN, cần phân biệt giữa khái
niệm đơn vị sản xuất mang tính thị trường và phi thị trường. Đơn vị sản xuất có tính chất thị trường
là đơn vị thể chế cung ứng toàn bộ hoặc hầu hết sản phẩm đầu ra theo mức giá có ý nghĩa về mặt
kinh tế. Đơn vị sản xuất có tính chất phi thị trường cung ứng tồn bộ hoặc hầu hết sản phẩm đầu ra
miễn phí hoặc khơng có ý nghĩa về mặt kinh tế. Giá cả có ý nghĩa về mặt kinh tế là giá cả có tác động

đáng kể đến khối lượng mà đơn vị sản xuất sẵn sàng cung ứng hoặc số lượng người mua muốn mua.
Mức giá đó được hình thành khi:
y Người sản xuất có động cơ điều chỉnh lượng cung với mục tiêu thu lợi nhuận trong dài hạn hoặc,
ít nhất nhằm thu hồi vốn và các chi phí khác; và
y Người tiêu dùng được tự do mua hoặc không mua hoặc lựa chọn trên cơ sở giá.
34. Theo đó, doanh nghiệp của nhà nước cũng hành xử tương tự như doanh nghiệp khu vực tư nhân.
Sơ đồ dưới đây trình bày mối quan hệ giữa các đơn vị thể chế và các khu vực.

Khu vực
hộ gia đình

Các đơn vị
hộ gia đình

Khu vực
doanh nghiệp
phi tài chính
Các đơn vị
doanh nghiệp
phi tài chính

Khu vực doanh
nghiệp tài chính

Các đơn vị doanh
nghiệp tài chính

Khu vực chính phủ

Các đơn vị của

chính phủ

Khu vực tổ chức
phi lợi nhuận phục
vụ hộ gia đình

Các đơn vị tổ chức
phi lợi nhuận khác

Các đơn vị tổ chức
phi lợi nhuận thuộc
kiểm sốt của
Chính phủ

GFS chủ yếu được áp dụng cho Khu vực Chính phủ
35. GFS có thể áp dụng cho cả khu vực cơng tổng thể, khu vực chính phủ và khu vực doanh nghiệp
công. Tuy nhiên, IMF và thông lệ so sánh quốc tế đặt trọng tâm vào khu vực chính phủ để hỗ trợ
so sánh giữa các quốc gia. Một số chính phủ tham gia nhiều vào các hoạt động thị trường qua các
doanh nghiệp kinh tế, qua đó có thể gây méo mó trong so sánh quốc tế. Áp dụng GFS cho tổng khu
vực cơng sẽ hỗ trợ phân tích tài khóa trong nước nhưng hiện chưa có yêu cầu các quốc gia cần áp
dụng cho toàn bộ các đơn vị thuộc khu vực công.

23


24

Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

Chính phủ

Tùy trường hợp

Chính quyền
trung ương

Chính quyền trung ương
thuộc phạm vi ngân sách

Chính quyền
cấp bang

Các đơn vị ngồi
ngân sách

Chính quyền
cấp cơ sở

Các quỹ an sinh
xã hội

Các quỹ
an sinh xã hội

36. Khu vực chính phủ có thể được chia nhỏ thành các tiểu khu vực. Chính quyền trung ương có thể
được tách ra thành ba tiểu khu vực khác nhau. Mỗi tiểu khu vực đó bao gồm (các) đơn vị thể chế
thuộc chính quyền trung ương và các đơn vị sự nghiệp phi lợi nhuận, phi thị trường thuộc, kiểm
sốt của chính quyền trung ương. Các đơn vị chính quyền trung ương thuộc phạm vi ngân sách
bao gồm các bộ ngành và các đơn vị khác hoạt động nhờ vào ngân sách tập trung của chính quyền
trung ương. Tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, báo cáo về hoạt động tài chính của chính
quyền trung ương chỉ giới hạn ở phạm vi trong ngân sách.

37. Các đơn vị của chính phủ có ngân sách riêng, nhưng khơng phản ánh trong ngân sách chung được
gọi là đơn vị ngoài ngân sách. Các đơn vị này hoạt động dưới sự quản lý hoặc kiểm sốt của chính
quyền cấp trung ương, chính quyền cấp bang hoặc chính quyền cấp cơ sở. Các đơn vị ngồi ngân
sách có thể có nguồn thu riêng, các nguồn thu riêng đó có thể được bổ sung bằng các khoản hỗ
trợ (bổ sung) từ ngân sách chung hoặc từ các nguồn khác. Mặc dù ngân sách của các đơn vị này có
thể vẫn do cơ quan lập pháp phê duyệt tương tự như với các đơn vị thuộc ngân sách, nhưng đơn
vị ngồi ngân sách có quyền định đoạt về mức chi và cơ cấu chi. Các đơn vị này có thể được thành
lập để thực hiện các chức năng nhất định của chính phủ, như xây dựng đường bộ, cung cấp các sản
phẩm y tế và giáo dục phi thị trường. Mỗi quốc gia đều có cơ chế ngân sách rất khác nhau và sử dụng
các tên gọi khác nhau cho các đơn vị này, nhưng chúng thường được hiểu chung là các “đơn vị ngoài
ngân sách”. Vì các đơn vị ngồi ngân sách được hoạt động ngoài ngân sách tập trung và được độc lập
về hoạt động và tài chính ở mức độ nào đó nên các đơn vị này thường nằm ngoài bào cáo tài chính
của chính quyền trung ương.
38. Quỹ an sinh xã hội là một loại đơn vị ngoài ngân sách đặc thù của Chính phủ, chuyên trách về hoạt
động của một hoặc một số chương trình an sinh xã hội. Để được gọi là quỹ an sinh xã hội, đơn vị đó
phải đáp ứng các tiêu chí là một đơn vị thể chế, đồng thời:
y Được tổ chức và quản lý tách biệt so với những hoạt động khác của các đơn vị khác của Chính phủ;
y Nắm giữ tài sản có và tài sản tách riêng với các đơn vị khác của Chính phủ; và
y Tham gia vào các giao dịch tài chính với tư cách riêng.
39. Quỹ an sinh xã hội có thể được hạch tốn như một bộ phận thuộc chính quyền trung ương, các quỹ
tương tự do chính quyền cấp bang và chính quyền cấp cơ sở quản lý cũng có thể được hạch tốn
như một bộ phận của khu vực chính quyền tương ứng. Ngược lại, quỹ an sinh xã hội có thể được
trình bày thành một tiểu khu vực riêng của Chính phủ như ở sơ đồ trên. Ngồi chính quyền trung
ương, nhiều quốc gia cịn có chính quyền cấp bang và chính quyền cấp cơ sở.


Thống kê tài chính chính phủ (GFS) tại Việt Nam

40. Chính quyền cấp bang (cấp tỉnh) bao gồm các đơn vị thể chế thực thi một số chức năng của chính
phủ ở cấp dưới cấp chính quyền trung ương và trên cấp của các đơn vị thể chế ở cấp cơ sở. Chính

quyền cấp bang có thể khơng tồn tại ở nhiều quốc gia, nhất là những quốc gia nhỏ. Tuy nhiên ở
những quốc gia có diện tích địa lý lớn, đặc biệt là những quốc gia theo hiến pháp liên bang, chính
quyền cấp bang có thể được giao rất nhiều thẩm quyền và trách nhiệm. Chính quyền cấp bang có thể
bao gồm nhiều đơn vị thể chế và thường có thẩm quyền thu thuế đối với các đơn vị thể chế thường
trú trên địa bàn hoặc có tham gia vào các giao dịch hoặc hoạt động kinh tế trên địa bàn quản lý (chỉ
trong địa bàn thuộc thẩm quyền quản lý). Chính quyền cấp bang cịn được quyền chi tiêu hoặc phân
bổ một phần, hoặc có thể tồn bộ, nguồn thu từ thuế và các nguồn thu khác của bang cho các chính
sách riêng của bang, trong phạm vi quy định pháp luật của quốc gia, mặc dù một số khoản bổ sung
từ ngân sách trung ương có thể bị ràng buộc vào những mục đích cụ thể. Các chính quyền cấp bang
có thể cũng kiểm sốt doanh nghiệp, tương tự như chính quyền cấp trung ương.
41. Đơn vị chính quyền cấp cơ sở là những đơn vị thể chế có thẩm quyền hành pháp, lập pháp và tài
khóa trên một địa bàn nhỏ nhất được phân chia vì mục đích quản lý hành chính và chính trị. Tiểu khu
vực chính quyền cấp cơ sở bao gồm các chính quyền cấp cơ sở có những đơn vị thể chế riêng cùng
với các đơn vị sự nghiệp phi lợi nhuận, phi thị trường thuộc kiểm sốt của chính quyền cơ sở. Phạm
vi thẩm quyền của cấp này thường hạn chế hơn nhiều so với chính quyền cấp trung ương hoặc cấp
bang. Họ có thể được hoặc khơng được phép thu thuế đối với những đơn vị thể chế thường trú trên
địa bàn. Chính quyền cấp cơ sở cũng phụ thuộc nhiều vào các khoản bổ sung (trợ cấp) từ chính
quyền cấp trên, và đơi khi họ cũng đóng vai trị đại diện cho chính quyền cấp trung ương hoặc cấp
khu vực.

Sơ đồ cây quyết định để xác định cách phân loại đơn vị theo khu vực
45. Sau khi được công nhận là đơn vị thuộc chính phủ, “phép thử thị trường” sẽ được áp dụng để xác
đinh xem đơn vị đó được phân loại vào khu vực chính phủ hay vào khu vực doanh nghiệp kinh tế.
Để xác định đơn vị thuộc khu vực chính phủ hay là doanh nghiệp kinh tế không chỉ đơn thuần chỉ
kiểm tra một lần là xong mà đó là q trình áp dụng phép thử thị trường một cách chủ quan đồng
thời kiểm tra xem đơn vị đó có thực hiện nhiều chức năng của chính phủ khơng. Điều quan trọng là
phải có sự nhất quán giữa tài Hệ thống tài khoản quốc gia (SNA), GFS và các hệ thống thống kê khác.
Và nếu phân loại khu vực khơng rõ, cần phải có một ủy ban gồm tất cả các bộ ngành tham gia cung
cấp số liệu thống kê xem xét. Tuy nhiên, phân loại khu vực không nên bị thay đổi quá thường xuyên,
và chỉ nên thay đổi sau khi hoạt động của đơn vị đó bị thay đổi đáng kể.

43. Ba phép thử đầu tiên trong sơ đồ cây quyết định nhằm xác định xem đơn vị đó có phải là của đơn vị
thuộc Chính phủ hay khơng.
y Chỉ có các đơn vị thường trú trong nước mới được đưa vào GFS. Vì vậy, những đơn vị hoạt động
chủ yếu trong lãnh thổ của quốc gia sẽ được coi là đơn vị thường trú tại quốc gia đó;
y Chỉ có những đơn vị có năng lực sở hữu tài sản, phát sinh nghĩa vụ nợ và tham gia vào các hoạt
động kinh tế mới được coi là đơn vị thể chế riêng. Nếu khơng có các năng lực trên, chúng được coi
là bộ phận của một đơn vị khác;

25