Bài giảng Phát triển cộng đồng

HOÀNG THỊ MINH HUỆ

PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP - 2014



HOÀNG THỊ MINH HUỆ

Bài giảng
PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP, 2014


LỜI NÓI ĐẦU
Phát triển cộng đồng là một lĩnh vực khoa học nghiên cứu các phương pháp
phát triển lấy con người làm trung tâm. Trong những năm gần đây, cùng với sự
phát triển của lĩnh vực phát triển nông thôn, Phát triển cộng đồng đã được Đảng
và Nhà nước cũng như các tổ chức trong và ngoài nước hết sức quan tâm vì mục
tiêu xóa đói giảm nghèo và phát triển cộng đồng nông thôn. Cuốn bài giảng
Phát triển cộng đồng được biên soạn với mong muốn giới thiệu cho người học,
đặc biệt là sinh viên ngành Khuyến nông những lý luận và khái niệm cơ bản về
cộng đồng, các phương pháp tiếp cận trong phát triển cộng đồng và các kỹ năng
cần thiết nhằm tổ chức và nâng cao năng lực cho người dân trong các cộng đồng
đặc biệt là người dân vùng nông thôn, miền núi, đồng bào dân tộc thiểu số - đối
tượng quan tâm chính trong lĩnh vực phát triển nơng thơn; giúp người dân có thể
tham gia và tự quyết định mọi việc liên quan đến cải thiện và nâng cao đời sống
của chính họ.
Nội dung của bài giảng bao gồm bốn chương:

Chương 1: Khái quát chung về phát triển cộng đồng
Chương 2: Tiến trình phát triển cộng đồng
Chương 3: Sự tham gia và hợp tác trong phát triển cộng đồng
Chương 4: Những kỹ năng cần thiết của tác viên cộng đồng
Để hoàn thành cuốn bài giảng, tác giả đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp
của các nhà chun mơn và các đồng nghiệp. Xin chân thành cám ơn những ý
kiến đóng góp quý báu đó.
Trong q trình biên soạn, chắc chắn cịn có nhiều thiếu sót, rất mong nhận
được ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp và độc giả để cuốn bài giảng được
hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cám ơn!
Tác giả

2


Chương 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG
1.1. Cộng đồng
1.1.1. Khái niệm
Xuất phát từ tiếng La-tinh, "cộng đồng" có nghĩa là chung/công cộng/ được
chia sẻ với mọi người hoặc nhiều người.
- Theo từ điển đại học Oxford: "Cộng đồng là tập thể người sống trong
cùng một khu vực, một tỉnh hoặc một quốc gia và được xem như một khối thống
nhất"; "Cộng đồng là một nhóm người có cùng tín ngưỡng, chủng tộc, cùng loại
hình nghề nghiệp hoặc cùng mối quan tâm"; "Cộng đồng là một tập thể cùng
chia sẻ hoặc có tài ngun chung, hoặc có tình trạng tương tự nhau về một số
khía cạnh nào đó".
- Theo quan niệm Macxít: Cộng đồng là mối quan hệ qua lại giữa các cá
nhân, được quyết định bởi sự cộng đồng các lợi ích của họ nhờ sự giống nhau về

điều kiện tồn tại và hoạt động sản xuất vật chất và các hoạt động khác của họ, sự
gần gũi giữa họ về tư tưởng tín ngưỡng, hệ giá trị, chuẩn mực xã hội, nền sản
xuất, sự tương đồng về điều kiện sống cũng như các quan niệm chủ quan của họ
về các mục tiêu và phương tiện hoạt động.
- Theo Tô Duy Hợp, 2000: "Cộng đồng là một thực thể xã hội có cơ cấu tổ
chức, là một nhóm người cùng chia sẻ và chịu sự ràng buộc bởi các đặc điểm và
lợi ích chung được thiết lập thơng qua tương tác và trao đổi giữa các thành viên".
Có thể phân ra hai loại cộng đồng:
- Cộng đồng địa lý: bao gồm những người dân cư trú trong cùng một địa
bàn có thể có chung các đặc điểm văn hóa, xã hội và có thể có mối quan
hệ ràng buộc với nhau. Họ cùng được áp dụng chính sách chung.
Ví dụ: cộng đồng người H’Mơng, người Dao; cộng đồng dân cư tại một
xóm,thơn/bản, bn, làng, phum, sóc,...
- Cộng đồng chức năng: gồm những người có thể cư trú gần nhau hoặc
khơng gần nhau nhưng có những đặc điểm chung, có lợi ích chung. Họ liên kết
với nhau trên cơ sở nghề nghiệp, sở thích, hợp tác hay hiệp hội có tổ chức.
Ví dụ: Hội đồng hương của một tỉnh; cộng đồng người Việt Nam sinh sống
ở nước ngoài; cộng đồng người khuyết tật, ...
3


Như vậy, cộng đồng có thể ở quy mơ các cấp khác nhau từ lớn đến nhỏ, từ
chung đến riêng.
Dựa vào đặc trưng cộng đồng, có thể phân biệt cộng đồng nông thôn và
cộng đồng thành thị theo các đặc điểm dưới đây:
Bảng 1.1. Phân biệt giữa cộng đồng nông thôn và thành thị
Cộng đồng nông thôn

Cộng đồng thành thị

1. Sự thân thiện và quan hệ trao đổi Mối quan hệ bình thường giữa các cá
thân thuộc hàng ngày
nhân có tính chất giao kèo và lý luận
2. Quan hệ ruột thịt mạnh mẽ theo Quan hệ tồn tại theo các hội, đồn có
hình thức phả hệ dịng tộc
chủ đích
3. Sự tự phát, cùng giúp đỡ lẫn nhau, Sự ràng buộc xã hội hướng theo các
cùng chia sẻ niềm vui và nỗi buồn
mục tiêu cụ thể
4. Sự thồng nhất cao theo các tập Thống nhất theo phân chia lao động,
tục, ý tưởng và những mong đợi của chun mơn hố theo chức năng có sự
nhóm
phục thuộc lẫn nhau
5. Sự thống nhất dựa trên cơ sở sự Sự thống nhất đạt được dựa trên cơ sở
giống nhau về đặc thù
phụ thuộc mục tiêu do chun mơn hố
Trong q trình phát triển chung thì cộng đồng nơng thơn có q trình thay
đổi theo hướng đơ thị hố. Chỉ tiêu quan trọng nhất của quá trình này là giảm
dần sự lệ thuộc trực tiếp vào khai thác tài nguyên thiên nhiên. Sinh kế của cộng
đồng được đa dạng hoá cùng với tiếp cận trao đổi với thị trường ngày càng tăng.
Q trình đó làm cơ sở cho tích luỹ cải tiến điều kiện hạ tầng cơ sở, thay đổi đặc
điểm xã hội truyền thống và thu hút lực lượng lao động lập nghiệp theo phương
thức cơng nghiệp.
Trong q trình phát triển của thế giới, trong lịch sử cho thấy sự cách biệt
giữa các vùng nơng thơn và thành thị ngày càng cách biệt vì sự thay đổi và tăng
trưởng trong các vùng đã đô thị hoá nhanh hơn rất nhiều. Thực tế cho thấy rằng
cần phải chú trọng hơn nữa đến sự phát triển của các cộng đồng nơng thơn. Đó
chính là phải phát triển cân đối giữa nông thôn và thành thị, và cân đối giữa các
lĩnh vực. Như vậy, không chỉ cần đầu tư phát triển ở nông thôn về nguồn lực mà
cịn cần có các phương pháp phù hợp.

4


1.1.2. Các yếu tố cấu thành cộng đồng
Các yếu tố tạo thành cộng đồng bao gồm: địa vực cư trú, kinh tế và văn
hoá. Đây là những yếu tố được tạo thành trong quá trình lịch sử.
1.1.2.1. Yếu tố địa vực
Nói đến cộng đồng là nói đến một tập hợp người định cư trên một vùng dất
đai nhất định, đó là yếu tố địa vực. Đây cũng là yếu tố có giá trị tinh thần và tạo
nên sự gắn kết tập thể. Địa vực là yếu tố được xác định trong quá trình lịch sử, là
cơ sở để ta phân biệt cộng đồng này với cộng đồng khác. Đường phân chia ranh
giới thường lấy một số mốc của tự nhiên như sông, núi, đường sá,... Đôi khi cũng
chỉ là đường phân ranh giới vơ hình được các cộng đồng thoả thuận và chấp nhận.
Ý thức về địa vực là một trong những ý thức sâu sắc và lâu bền của con
người trong lịch sử, là một hạt nhân tạo nên tâm thức chung của cộng đồng. Ví
dụ, tình cảm "đồng hương" của những người đã từng cùng sinh ra và chung sống
trong một địa vực nhất định thường rất sâu nặng, dù họ cịn ở nơi đó hay sau này
di dời đến một nơi ở mới nhưng vẫn rất dễ gần gũi với nhau trong quan hệ.
Xuất phát từ sự khác biệt trong sự đa dạng nghề nghiệp giữa các cộng đồng
nông thôn và cộng đồng đô thị, nên ý nghĩa của yếu tố địa vực của hai dạng
cộng đồng là khác nhau. Ở nông thôn, do cuộc sống gắn liền với thiên nhiên,
ruộng đồng, sông, núi,... nên ý thức về địa vực là rất sâu sắc, trong khi đó, các
hoạt động phi nông nghiệp ở các cộng đồng thành thị không tạo nên sự gắn kết
chặt chẽ của các thành viên trong cộng đồng với địa vực cư trú.
1.1.2.2. Yếu tố kinh tế
Yếu tố kinh tế ở đây chủ yếu nói về các hoạt động kinh tế hay nghề nghiệp,
nó khơng chỉ tạo ra cho cộng đồng một sự bảo đảm về vật chất để họ cùng nhau
tồn tại mà cịn có các ý nghĩa sau:
- Việc có cùng một nghề hay vài nghề chính trong cộng đồng sẽ liên quan
đến sự tương đồng về yếu tố địa vị kinh tế, sở hữu, cách thức làm ăn, cùng một

thị trường nguyên vật liệu và sản phẩm tiêu thụ chung. Cho đến việc cùng thờ
chung một ông tổ làng nghề đã đưa đến cho cộng đồng một lớp vỏ liên kết về
tinh thần. Các làng nghề tiểu thủ công nghiệp trong xã hội nông thôn, các
phường hội trong các đô thị cổ là những kiểu liên kết cộng đồng dựa trên cơ sở
kinh tế.
5


- Khi có chung nghề nghiệp thì lợi ích kinh tế được gắn chặt trong hệ thống
sản xuất, vốn, sức lao động, tư liệu sản xuất và đặc biệt là kinh nghiệm sản xuất,
vì thế, đã góp phần gắn kết chặt chẽ các thành viên trong cộng đồng. Yếu tố
nghề nghiệp ở nông thôn đã biểu hiện sự gắn kết cộng đồng rõ rệt hơn ở thành
thị. Ở thành thị sự gắn kết theo nghề nghiệp là khơng chặt vì nghề nghiệp đa
dạng, sự chuyển nghề cũng dễ dàng, do đó sự liên kết hầu như chỉ xảy ra ở các
nhóm có cùng cơng việc.
1.1.2.3. Yếu tố văn hố của cộng đồng
Bao gồm ba yếu tố chính: tộc người, tơn giáo - tín ngưỡng và hệ giá trị
chuẩn mực.
- Tộc người: gồm tộc người chủ thể trong một quốc gia và các tộc người
thiểu số. Nhóm tộc người chủ thể khơng chỉ đóng vai trị liên kết trong tộc người
đó mà còn phải thể hiện vai trò liên kết các tộc người thiểu số khác với nhau và
với tộc người của họ. Ví dụ ở Việt Nam, người Kinh chiếm đa số, ngồi việc tạo
mối liên kết trong nhóm người Kinh thì việc tạo mối liên kết giữa người Kinh và
người thuộc các dân tộc thiểu số khác và mối liên kết giữa các dân tộc thiểu số
với nhau luôn được chú trọng và tạo ra mối liên kết cộng đồng các dân tộc ở
Việt Nam.
Trong bình diện quốc gia, hệ tư tưởng, các giá trị chuẩn mực và các nghi lễ
là văn hoá của tộc người chủ thể. Các dân tộc thiểu số khác một mặt họ có ý
thức theo nghi lễ chung, nhưng mặt khác họ vẫn giữ các nghi lễ của riêng họ, đó
là bản sắc văn hoá riêng.

Đặc trưng văn hoá thực sự là những yếu tố liên kết cộng đồng được biểu
hiện qua ngôn ngữ, phong tục, tập quán, nghi lễ mà các thành viên trong cộng
đồng tuân thủ và tạo nên một ý thức văn hố tộc người. Trong mơi trường xã hội
ít có sự biến đổi, các yếu tố trên lại càng có vị trí quan trọng và góp phần vào
q trình củng cố đoàn kết xã hội trong cộng đồng.
Tuy nhiên, khi xét đến sự phát triển thì một số nét trong bản sắc văn hóa có
thể khơng mang ý nghĩa tích cực cho sự phát triển và khi đó chúng dần dần bị
mai một. Những yếu tố vẫn giữ được bản sắc của dân tộc nhưng không cản trở
sự phát triển thì sẽ được duy trì, kế thừa.
- Tơn giáo, tín ngưỡng: đây là yếu tố củng cố sự liên kết cộng đồng trên cơ
sở niềm tin. Thực tế lịch sử cho thấy, đây là một yếu tố có tính chất bền vững
6


cho sự tồn tại của các cộng đồng dân cư, bởi vì khi cùng có chung một niềm tin
và tín ngưỡng thì con người dễ chia sẻ được những ước nguyện về mặt tinh thần
với nhau.
Các tổ chức tôn giáo cũng là các tổ chức tham gia tích cực vào các hoạt
động xã hội, các hoạt động xây dựng đạo lý hướng thiện, tu thân của nhiều tôn
giáo và đã góp phần vào nhiều hoạt động xã hội của cộng đồng bằng các thái độ
tự nguyện, dấn thân và không vụ lợi. Các hoạt động xã hội của các tổ chức tơn
giáo được thiết lập trên cơ sở tín ngưỡng, góp phần củng cố sự liên kết và đồn
kết trong cộng đồng.
- Hệ giá trị chuẩn mực: mỗi cộng đồng xác định cho mình một hệ giá trị
chuẩn mực riêng với tính chất là các định chế xã hội quy định các nhận thức và
hành vi của các thành viên trong cộng đồng (luật bất thành văn). Cụ thể, quy
định các thành viên trong cộng đồng phải làm gì? Làm như thế nào? Các quy
chế khen thưởng, xử phạt ra sao?.
Khi các thành viên tuân theo các giá trị chuẩn mực của cộng đồng thì sẽ
bảo đảm sự thống nhất và đoàn kết trong cộng đồng.

Hệ giá trị chuẩn mực của cộng đồng được xây dựng dựa trên cơ sở nhận
thức, quan niệm và tập quán của từng cộng đồng, vì vậy, có những quan niệm
cộng đồng này coi là hay và tuân theo nhưng ở cộng đồng khác lại khơng được
chấp nhận...
1.1.3. Một số đặc tính của cộng đồng
Cộng đồng thể hiện một số đặc tính là: sự đồn kết xã hội, sự tương quan
xã hội và cơ cấu xã hội.
1.1.3.1. Đồn kết xã hội
Đồn kết xã hội ln được các nhà nghiên cứu cộng đồng coi là đặc tính
hàng đầu của mỗi cộng đồng. Đây là ý chí và tình cảm của những người cùng
sống trong một địa vực có những mối liên hệ về mặt huyết thống hay quan hệ
láng giềng. Quá trình tổ chức xã hội bởi các thiết chế xã hội lại càng thống nhất ý
chí, tình cảm của cộng đồng qua một số giá trị, chuẩn mực và biểu tượng riêng.
Đây cũng là mục tiêu mà các cộng đồng đều mong muốn tập hợp và duy trì.
Các lệch chuẩn xã hội xuất hiện trong cộng đồng là do mất ý thức đoàn kết
xã hội, đi kèm theo đó là sự mất ý thức và nhân cách cá nhân. Ngược lại, khi các
7


cá nhân đồng nhất với cộng đồng, hồ mình với cộng đồng đã làm tăng tính
đồn kết xã hội đồng thời cũng làm tăng ý thức và nhân cách của cá nhân.
Cộng đồng tồn tại được là do từng thành viên trong các nhóm thành viên
của cộng đồng có tiếng nói thống nhất trong các hành động tập thể, khi khơng
cịn tâm thức chung thì cộng đồng đó lụi tàn. Ví dụ, trong các làng, xã hiện đang
tồn tại các nhóm thành viên (tổ chức chính trị xã hội) như: Hội Phụ nữ, Đồn
Thanh niên, Hội Nơng dân, Hội Cựu chiến binh,vv..., một khi các thành viên của
nhóm có cùng tiếng nói và ý chí thì sức mạnh của nhóm sẽ tăng lên, các nhóm
thành viên đều hướng theo sự lãnh đạo chung của Đảng, chính quyền ở địa
phương thì sức mạnh đoàn kết trong cộng đồng được củng cố và trở thành
làng/xã vững mạnh.

1.1.3.2. Sự liên kết xã hội
Đây là sự tương quan giữa người với người, có tính kết hợp hay những
phản ứng tương hỗ, theo đó con người được gần nhau và phối hợp chặt chẽ với
nhau hơn. Sự tuơng quan và kết hợp giữa các thành viên trong cộng đồng được
biểu hiện qua các hoạt động thực tiễn hàng ngày và củng cố thêm sự đoàn kết
trong cộng đồng.
Các cộng đồng ở nông thôn, do sự phân tán về nghề nghiệp không cao nên
các thành viên trong cộng đồng thường xuyên có mối quan hệ với nhau trong
công việc hơn ở các cộng đồng đô thị, nơi có sự phân tán nghề nghiệp khá cao.
Chính vì thế, sự đồn kết trong cộng đồng ở nơng thơn thường cao hơn cộng
đồng ở đô thị.
Kiểu liên kết cao nhất trong cộng đồng chính là các quan hệ mang tính hội
nhập, ở đó có mức độ hợp tác tích cực giữa các cá nhân trong các đoàn thể hay
hội mà các cá nhân đó tham gia. Như vậy, ở góc độ cá nhân, khi một người tham
gia nhiều các hội, đồn thể thì người đó có mối quan hệ rộng.
1.1.3.3. Các cơ cấu xã hội
Một cộng đồng khi không có giá trị chung, khơng có sự định hướng để quy
tụ nhau hay khơng có những quy tắc ứng xử của các thành viên trong cộng đồng
thì khơng có cơ sở xã hội để tạo thành cộng đồng. Những định hướng, những
quy tắc này được nằm trong tổ chức đoàn thể của cộng đồng, chẳng hạn các
hương ước, nội quy, quy chế là do làng xã đặt ra. Quá trình thể chế hoá các giá
8


trị chuẩn mực trong các tổ chức xã hội tương đương là bước quan trọng để các
liên kết xã hội trong cộng đồng được bền vững và có giá trị đối với tất cả mọi
người, tạo nên sức mạnh của cộng đồng.
1.2. Khái niệm, mục đích, nội dung của phát triển
1.2.1. Khái niệm Phát triển
Theo triết học duy vật biện chứng, phát triển là một phạm trù triết học chỉ

khái quát quá trình vận động tiến lên từ thấp lên cao, từ kém hoàn thiện đến
hoàn thiện hơn của sự vật. Nguồn gốc của sự phát triển nằm ngay trong bản thân
sự vật.
Phát triển là quá trình biến đổi về chất và lượng. Về số lượng thì đó là sự
tăng trưởng, về phẩm chất thì nhất định phải có sự biến đổi về mặt chất lượng
theo hướng tiến bộ.
Như vậy, phát triển liên quan đến hai khía cạnh:
- Sự tăng lên về số lượng và chủng loại. Ví dụ: diện tích rừng trồng tại tỉnh
X đã được mở rộng từ 10.000 ha năm 2004 lên 15.000ha năm 2013 nhằm mục
đích tăng tỉ lệ che phủ của rừng và hạn chế hiện tượng xói mịn đất ở những
vùng đất dốc của tỉnh.
- Sự thay đổi về chất lượng. Ví dụ: việc áp dụng một cách hiệu quả các biện
pháp bảo vệ đất, chống xói mịn đã góp phần làm cho bình quân hàm lượng mùn
ở các loại đất đỏ vàng tại các huyện miền núi của tỉnh X tăng từ 1,74% lên 1,91%.
Sự phát triển có thể được định nghĩa như sau:
- Phát triển là một quá trình chuyển biến năng động nhằm cải thiện chất
lượng cuộc sống của các thành viên tham gia, sự tăng trưởng này diễn ra ngay
trong hoàn cảnh sống của họ.
- Phát triển là một quá trình giúp con người xố bỏ những cản trở và khai
thác tiềm năng của chính mình một cách tồn diện, nhằm cải thiện chất lượng
cuộc sống của các thành viên trong cộng đồng.
- Phát triển xã hội: là sự tăng trưởng, đặc biệt là tăng trưởng kinh tế cùng
với sự biến đổi xã hội theo chiều hướng tiến bộ xã hội, nghĩa là đúng hơn, tốt
hơn và đẹp hơn.

9


1.2.2. Mục đích của Phát triển
Mục đích và mục tiêu của phát triển là nâng cao chất lượng đời sống của

người dân và nhằm cung cấp cho con người những cơ hội để phát triển toàn diện
các tiềm năng. Phát triển không thể chỉ định nghĩa như tăng số thu nhập đầu
người của một quốc gia, tăng các chỉ số sản phẩm sản xuất của địa phương, của
vùng, hoặc tăng tiết kiệm của cá nhân hay nhóm. Phát triển khơng chỉ hàm ý sự
tăng lên về tài nguyên và thêm kỹ năng, mà còn là tạo ra những thay đổi, cải tiến
tích cực.
Phát triển cần giúp những người dân thiệt thịi trước đây có thể cải thiện
các điều kiện sống của họ và thỏa mãn những nhu cầu cơ bản như việc làm, nhà
ở, mơi trường an tồn.
Phát triển có nghĩa là người dân thiệt thòi trong cộng đồng hiện nay có khả
năng trả tiền học phí cho con cái, chi trả các dịch vụ y tế và mở mang kiến thức
về xã hội hiện đang sống.
Phát triển còn bao hàm việc đường sá, cầu cống được xây dựng, lưu thông
được cải thiện và mạng lưới thông tin hữu hiệu được thiết lập.
Phát triển cũng có nghĩa là người dân trong cộng đồng có thể đạt được nhiều
mặt cải thiện nêu trên thông qua những cố gắng của họ, họ sẽ tham gia vào những
quyết định có ảnh hưởng đến đời sống. Điều này được xem như yếu tố chủ yếu
để quyết định xem phát triển cộng đồng đúng nghĩa có xảy ra hay khơng.
Cuối cùng Phát triển tùy vào sáng kiến khởi sự của người dân trong cộng
đồng, và Phát triển chỉ có thể xem như đúng nghĩa, đích thực nếu nghèo đói và
thất nghiệp giảm đi, nhân quyền và công bằng xã hội được củng cố.
1.2.3. Nội dung của phát triển
Phát triển lấy con người làm trọng tâm:
- Trước tiên là quan tâm đến nhân phẩm và tiềm năng của người dân.
- Là một tiến trình nhằm cải thiện an sinh của người dân, nhấn mạnh đến sự
tham gia của dân vào tiến trình phát triển để đạt mục đích trên.
- Là một mơ hình phát triển xuất phát từ kinh nghiệm của người dân, văn
hoá của địa phương và lợi ích của phát triển phải tới dân, đặc biệt là người nghèo.
Nội dung của phát triển con người gồm 4 thành tố:
- Tăng năng suất: Người dân phải được hỗ trợ tăng năng suất và tham gia

10


tích cực vào tiến trình lao động tăng thu nhập, việc làm có lương hoặc thù lao.
Tăng trưởng về kinh tế chỉ là một mặt của phát triển con người.
- Bình đẳng: Mọi người dân phải có cơ hội như nhau trong phát triển.
Những hạn chế về cơ hội tiếp cận với tài nguyên, kinh tế, quyền lực cần được
tháo gỡ, để người dân có cơ hội tham gia và thụ hưởng các lợi ích của phát triển.
- Tính bền vững: người dân được quyền tiếp cận với những cơ hội kinh tế
và quyền lực nhưng phải đảm bảo sự phát triển lâu dài, vì lợi ích của thế hệ mai
sau. Tất cả mọi tài nguyên vật chất, tài chính, nhân lực, môi trường phải được
bồi đắp để tăng khả năng tái sản sinh.
- Tăng năng lực/ quyền lực: Phát triển phải xuất phát từ chính người dân, vì
dân. Người dân phải được tham gia vào việc lấy quyền quyết định và q trình
phát triển phải có ảnh hưởng đến đời sống của họ.
1.2.4. Các chỉ số phát triển
Các nhà nghiên cứu và các nhà lãnh đạo cho rằng không thể đồng nhất phát
triển với tăng trưởng. Tăng trưởng kinh tế khơng có nghĩa là phát triển xã hội.
Tăng trưởng kinh tế là một chỉ số của sự phát triển chứ khơng phải là tồn bộ
các chỉ số của sự phát triển. Phát triển xã hội hiện nay được hiểu theo nghĩa tồn
diện gồm có rất nhiều chỉ số. Trong báo cáo phát triển hàng năm của Ngân hàng
Thế giới (WB) có hơn 200 chỉ số về sự phát triển xã hội để so sánh giữa các
nước về sự phát triển, giữa các khu vực, trong đó nếu gom lại thì có các nhóm
chỉ số cơ bản:
- Nhóm chỉ số tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là chỉ số về bình quân thu
nhập đầu người so sánh giữa các cộng đồng và các khu vực.
- Nhóm chỉ số phát triển xã hội: người ta quan tâm rất nhiều đến chỉ số
phát triển xã hội, đặc biệt là chỉ số phát triển dịch vụ xã hội, trong đó có 2 dịch
vụ cơ bản nhất là dịch vụ giáo dục và dịch vụ y tế.
- Chỉ số phát triển con người HDI – Human Development Index là chỉ số

tổng hợp kinh tế xã hội của sự phát triển, bao gồm:
+ Thu nhập bình quân đầu người
+ Tuổi thọ trung bình
+ Trình độ học vấn trung bình
Ngồi hai chỉ số phát triển kinh tế và xã hội nói trên, người ta quan tâm
11


đến một nhóm chỉ số quan trọng nữa:
- Chỉ số phát triển cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm)
- Chỉ số phát triển bền vững: Đây là một quan niệm hiện đại. Lâu nay
chúng ta mới chỉ quan tâm đến những chỉ số phát triển kinh tế, xã hội, con
người, văn hóa,… nhưng ít đề cập tới quan hệ giữa con người và xã hội với
tự nhiên.
Đó là những quan niệm mở rộng, có một loạt các chỉ số có liên quan như:
chỉ số bảo vệ mơi trường, phát triển con người. Phát triển kinh tế - xã hội mà
khơng bảo vệ mơi trường thì có nguy cơ sẽ dẫn tới mặt trái của nó, tức là sự
suy thối.
1.3. Khái niệm, mục tiêu, ý nghĩa của Phát triển cộng đồng
1.3.1. Khái niệm
Có nhiều cách hiểu và cách diễn đạt khác nhau về khái niệm phát triển
cộng đồng.
- Anh là nước đầu tiên có các hoạt động phát triển cộng đồng (năm 1940)
đã định nghĩa phát triển cộng đồng như sau: “Phát triển cộng đồng là một chiến
lược phát triển nhằm vận động sức dân trong các cộng đồng nông thôn cũng như
đô thị để phối hợp cùng những nỗ lực của nhà nước để cải thiện cơ sở hạ tầng và
tăng khả năng tự lực của cộng đồng”.
- Theo Murray and G. Ross, 1955:
“Phát triển cộng đồng là một diễn tiến qua đó cộng đồng nhận rõ nhu cầu
hoặc mục tiêu phát triển của cộng đồng, biết sắp xếp các nhu cầu ưu tiên và mục

tiêu này, phát huy sự tự tin và ý muốn thực hiện chúng, biết tìm đến tài ngun
bên trong và ngồi cộng đồng để đáp ứng chúng, thơng qua đó sẽ phát huy
những thái độ và kỹ năng hợp tác trong cộng đồng”
- Năm 1950, Liên Hiệp Quốc đã công nhận khái niệm phát triển cộng đồng
và khuyến khích các quốc gia sử dụng phương pháp phát triển cộng đồng như
một công cụ để thực hiện các chương trình phát triển xã hội.
Năm 1956, Liên Hiệp Quốc đã đưa ra định nghĩa chính thức về phát triển
cộng đồng như sau:
“Phát triển cộng đồng là những tiến trình qua đó nỗ lực của dân chúng kết
hợp với nỗ lực của chính quyền để cải thiện các điều kiện kinh tế, xã hội, văn
12


hóa của các cộng đồng và giúp các cộng đồng này hội nhập và đóng góp vào đời
sống quốc gia”
- Theo Th.S Nguyễn Thị Oanh, 1995:
“Phát triển cộng đồng là một tiến trình làm chuyển biến cộng đồng nghèo,
thiếu tự tin thành cộng đồng tự lực thông qua việc giáo dục gây nhận thức về tình
hình, vấn đề hiện tại của họ, phát huy các khả năng và tài nguyên sẵn có, tổ chức
các hoạt động tự giúp, bồi dưỡng và củng cố tổ chức và tiến tới tự lực phát triển”.
- Theo Tô Duy Hợp và Lương Hồng Quang, 2000:
Phát triển cộng đồng là một tiến trình giải quyết vấn đề qua đó cộng đồng
được tăng cường sức mạnh bởi các kiến thức cuộc sống, kỹ năng phát hiện nhu cầu
và vấn đề, ưu tiên hóa chúng, huy động nguồn lực để giải quyết chúng. Phát triển
cộng đồng không phải là một cứu cánh mà là một kỹ thuật, nó nhằm tăng sức mạnh
cho các cộng đồng tự quyết về sự phát triển và định hình tương lai của mình.
Nhìn chung, những nội dung then chốt của phát triển cộng đồng hiện nay là
xây dựng năng lực và tạo sức mạnh cho người dân, người dân không thể hành động
nếu họ thiếu năng lực (kiến thức, kỹ năng). Họ cũng không thể hành động đơn
phương, riêng lẻ mà phải kết hợp với các cá nhân, tổ chức, chính quyền cùng một

chí hướng và quyền lợi để tạo thành sức mạnh thúc đẩy sự thay đổi trong cộng
đồng theo hướng tiến bộ hơn, chất lượng hơn.
1.3.2. Nhận diện cộng đồng kém phát triển và phát triển
 Cộng đồng kém phát triển: trong phát triển cộng đồng, một cộng đồng
được coi là kém phát triển khi các nhu cầu cơ bản không được đáp ứng đầy đủ
như: thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu nước sạch, thiếu điện, nhà ở tồi tàn, thiếu cầu
đường, lưu thơng khó khăn, thiếu thuốc chữa bệnh,…
Các nhu cầu sinh hoạt tinh thần, giải trí yếu kém, mù chữ cao, thiếu trường
lớp và giáo viên, thiếu thông tin, lạc hậu về khoa học kỹ thuật. Tâm lý thiếu tự
tin, trông chờ, ỷ lại,...
 Đặc điểm nhận diện Cộng đồng kém phát triển:
- Nhu cầu cơ bản không/chưa được đáp ứng đầy đủ như: thiếu ăn, thiếu
mặc, nhà ở tồi tàn hoặc khơng có nhà ở,…
- Cơ sở hạ tầng thiếu thốn, dịch vụ xã hội nghèo nàn, thiếu các hệ thống cơ
sở tối thiểu như thiếu điện, cầu, đường, lưu thơng khó khăn, thiếu nước sạch,
13


thiếu trường lớp, trạm y tế, thiếu thuốc chữa bệnh,…
- Kinh tế nghèo nàn, lạc hậu: tình hình/phương tiện sản xuất lạc hậu, kỹ
thuật/mơ hình sản xuất khơng phù hợp, hệ thống tiêu thụ/phân phối hàng hố
hạn chế, khơng hiệu quả, thu nhập thấp, thất nghiệp,…
- Về tinh thần: Thiếu nhu cầu sinh hoạt tình thần, giải trí yếu kém, tỉ lệ mù
chữ cao, thiếu giáo viên, khả năng tiếp cận thơng tin, giải trí cịn hạn chế, v.v…
Tâm lý thiếu tự tin, trông chờ, ỷ lại.
- Người dân thiếu hoặc khó có cơ hội tiếp cận với các nguồn tài nguyên, kỹ
thuật mới, tín dụng, đào tạo/huấn luyện,…
- Quyền ra quyết định cịn hạn chế: người dân khơng được quyền tham gia
quyết định những việc liên quan trực tiếp đến đời sống của họ như: giá cả sản
phẩm, các đề án phát triển từ bên ngoài đưa vào,...

 Đặc điểm của cộng đồng phát triển:
- Về hạ tầng cơ sở kỹ thuật: đường sá, cầu cống được xây dựng, lưu thông
được cải tiến và mạng lưới thông tin hữu hiệu được thiết lập.
- Đời sống người dân được cải thiện: Thông qua những nỗ lực, cố gắng,
người dân thiệt thịi trong cộng đồng có khả năng trả tiền học phí cho con cái,
chi phí y tế, đồng thời mở mang kiến thức về xã hội hiện đang sống.
- Sự tham gia: Người dân được quyền tham gia vào những quyết định có
ảnh hưởng đến đời sống của họ. Điều này được xem như yếu tố chủ yếu trong
xác định phát triển cộng đồng.
- Sáng kiến khởi sự của người dân: Những sáng kiến nhằm tự cải thiện
cuộc sống của người dân trong cộng đồng được công nhận và phát huy.
Điều quan trọng trong phát triển cộng đồng đó là: Một cộng đồng phát triển
đúng nghĩa nếu nghèo đói và thất nghiệp giảm đi, nhân quyền và công bằng xã
hội được củng cố. Vì vậy, để phát triển một cộng đồng người thiệt thịi thì phải
tạo ra được sự thay đổi trong: 1- Phương thức làm ăn, kinh tế; 2- Nâng cao cơ sở
hạ tầng; 3- Đặc biệt chú trọng tạo điều kiện thuận lợi trong việc lấy quyết định
chung về phân phối tài nguyên trong cộng đồng. Nói cách khác, tạo thêm cơ hội
để người dân nghèo tiếp cận tài nguyên và tham gia quản lý dự án phát triển có
liên quan đến đời sống của họ.

14


1.3.3. Mục tiêu, phương hướng phát triển cộng đồng
1.3.3.1. Mục tiêu phát triển cộng đồng
Trọng tâm của phát triển cộng đồng là phát triển con người, vì con người
trong cộng đồng. Đây là thước đo được hiểu theo nghĩa rộng chứ không chỉ là
tăng trưởng kinh tế hay những tiến bộ về vật chất. Những tiến bộ về vật chất
không kèm theo sự phát triển khả năng con người và cải tiến định chế xã hội mà
chỉ là thay đổi tạm bợ. Tăng trưởng kinh tế chỉ là một trong những khía cạnh của

phát triển.
Mục tiêu bao trùm của phát triển cộng đồng là tạo ra những chuyển biến xã
hội trong cộng đồng để cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, mang lại sự bền
vững về môi trường. Phát triển cộng đồng cịn góp phần mở rộng và phát triển
các nhận thức và hành động có tính chất hợp tác trong cộng đồng, phát triển
năng lực tự quản cộng đồng. Mục tiêu trên được thể hiện dưới hai khía cạnh sau:
 Mục tiêu phát triển con người: mục tiêu này liên quan đến quá trình nâng
cao năng lực người dân để khắc phục trở ngại, khó khăn nhằm đạt được những
mục tiêu mong muốn.
Cụ thể hoá của mục tiêu phát triển con người như sau:
- Quan hệ giữa các thành viên trong cộng đồng được bình đẳng, chân thành
và cởi mở.
- Các cấp lãnh đạo và người dân có quan hệ tốt. Người dân được tham gia
vào các hoạt động phát triển.
- Người dân được huy động và tổ chức để họ tự giải quyết các vấn đề của
cộng đồng mình.
- Năng lực của các thành viên trong cộng đồng được nâng cao để có thể tự
lực giải quyết các khó khăn trong cuộc sống.
- Tinh thần tập thể, tính cộng đồng được xây dựng và hồn thiện.
 Mục tiêu vật chất: mục tiêu này liên quan đến tăng trưởng vật chất, kinh
tế, xã hội nhằm cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Cụ thể hoá của mục tiêu này như sau:
- Tăng sản phẩm xã hội và đảm bảo sản phẩm ấy được phân phối một cách
công bằng.
- Phúc lợi xã hội và các dịch vụ được tăng cường nhằm cải thiện chất lượng
15


cuộc sống của mọi thành viên trong cộng đồng.
- Cường độ lao động giảm nhờ việc áp dụng các tiến bộ kỹ thuật.

- Tạo được nhiều cơ hội để mọi thành viên trong cộng đồng có thể lựa chọn
nghề nghiệp nhằm phát huy tiềm năng sáng tạo của họ.
- Tăng nguồn lực cho tương lai (cơ sở vật chất, kỹ thuật,…).
1.3.3.2. Phương hướng phát triển cộng đồng
Qua quá trình hình thành và phát triển, đúc kết các kinh nghiệm thực tế,
Phương hướng phát triển cộng đồng được nhấn mạnh ở các điểm sau:
- Sự tham gia của người dân là yếu tố cơ bản.
- Cần phải xây dựng các thiết chế xã hội là công cụ, môi trường cho sự
tham gia.
- Yếu tố tổ chức hết sức quan trọng. Các tổ chức chính quyền địa phương
cần phải được điều chỉnh và tăng năng lực cho họ để thực hiện chức năng phát
triển và tạo hành lang pháp lý thúc đẩy sự tham gia của người dân.
- Cần hỗ trợ sự hình thành và củng cố tổ chức của chính người dân.
- Khơng đặt nặng chương trình, dự án từ bên trên hoặc bên ngồi đưa vào
mà chú trọng các cơng trình vừa tầm do người dân đề xướng và thực hiện với sự
hỗ trợ từ bên ngoài.
- Tạo được sự chuyển biến xã hội mới là quan trọng. Đó là sự thay đổi nhận
thức, hành vi của người dân nhằm mục đích phát triển. Đồng thời tạo được sự
chuyển biến trong tổ chức, cơ cấu và các mối tương quan lực lượng trong xã hội.
- Phát triển cộng đồng chỉ có hiệu quả khi nằm trong một chiến lược phát
triển quốc gia đúng đắn.
- Đơn vị làng, xã quá nhỏ để có tác dụng và huy động tiềm năng tự phát
triển. Phát triển cấp làng xã phải đặt trong kế hoạch phát triển cấp vùng.
- Huấn luyện để trang bị cho dân và những người có trách nhiệm kỹ năng tổ
chức, lãnh đạo là một bộ phận không thể thiếu.
1.3.3.3. Các giá trị của phát triển cộng đồng:
- An sinh của người dân: mọi người đều có quyền được phát triển, có cơng
ăn, việc làm, đảm bảo cuộc sống đầy đủ, được tôn trọng và được bảo vệ.
- Công bằng xã hội: mọi người đều có quyền, có cơ hội như nhau để thoả mãn
nhu cầu cơ bản và giữ gìn giá trị và nhân phẩm của mình. Cơng bằng xã hội đòi hỏi

16


sự phân bố lại tài nguyên và quyền lấy quyết định trong xã hội.
- Tinh thần cộng đồng và trách nhiệm xã hội: Chúng ta tin rằng con người
với tư cách là một thành tốt của cộng đồng và xã hội khơng chỉ quan tâm đến cá
nhân mình mà cịn có trách nhiệm với đồng loại, và cùng nhau giải quyết những
nhu cầu, vấn đề chung.
1.3.4. Ý nghĩa của Phát triển cộng đồng
- Giúp người dân nhận thức được các vấn đề của cộng đồng cũng chính là
những vấn đề của họ.
Vấn đề cộng đồng là những khó khăn, những trở ngại, những rào cản trong
tiến trình thực hiện nhu cầu chính đáng, hợp pháp ở các lĩnh vực đời sống kinh
tế, văn hóa, quản lý, xã hội,… ngăn cản q trình phát triển của cộng đồng.
Xuất phát từ tính tổng thể của cộng đồng, vấn đề cộng đồng là khó khăn,
trở ngại, rào cản,… của một chỉnh thể thống nhất chứ khơng phải là khó khăn
của một hoặc một vài thành viên trong cộng đồng. Đó có thể là vấn đề quản lý
điều hành, vấn đề liên quan đến sự tồn vong của cả cộng đồng hoặc có thể là vấn
đề uy tín, tiếng tăm của cộng đồng này so với cộng đồng khác,…
Tuy nhiên nếu chỉ nhìn nhận vấn đề cộng đồng như trên sẽ không đầy đủ vì
khơng thể nói đến cộng đồng mà khơng nói đến các thành viên cộng đồng. Vấn
đề cộng đồng có thể là vấn đề chung mà đại bộ phận người dân trong cộng đồng
cùng gặp phải. Nhưng cũng có vấn đề cộng đồng, đầu tiên xuất phát chỉ là vấn
đề của một vài cá nhân nhưng có nguy cơ lan rộng ra tồn cộng đồng. Qua cơng
tác truyền thơng, vận động, nâng cao nhận thức làm cho mọi người dân trong
cộng đồng nhận biết được những vấn đề đó có nguy cơ trở thành phổ biến, lan
rộng trong cộng đồng, và cuối cùng mọi người trong cộng đồng đều thừa nhận
coi nó là vấn đề chung của cộng đồng.
Như vậy có thể thấy vấn đề của cộng đồng xuất phát từ chính những vấn đề
của các thành viên trong cộng đồng. Giải quyết được các vấn đề của cộng đồng

cũng chính là góp phần giải quyết vấn đề của các cá nhân, các thành viên trong
cộng đồng.
- Người dân được tham gia vào các hoạt động phát triển một cách tích cực,
giúp họ nhận thức được các giá trị, niềm tin vào khả năng của họ.
Mục tiêu của phát triển cộng đồng là mục tiêu con người, vì sự phát triển
17


và tiến bộ về nhận thức và khả năng của con người. Để đạt được mục tiêu phát
triển đó thì hoạt động phát triển cộng đồng luôn nhấn mạnh tới yếu tố sự tham
gia của người dân trong suốt tiến trình phát triển. Thơng qua q trình cùng
tham gia đó, người dân được học hỏi, được bồi dưỡng để tăng cường hiểu biết,
tăng cường kỹ năng trong giải quyết các vấn đề, giúp họ tự tin hơn, nhận thấy
được những khả năng tiềm ẩn của mình để vận dụng vào quá trình phát triển của
cộng đồng.
- Huy động được tiềm năng của mọi cơ quan tổ chức, người dân, tài
nguyên trong cộng đồng để cải thiện đời sống mọi mặt của họ.
Thực tế, để tồn tại và mưu sinh, mỗi người đều có khả năng, năng lực và tài
năng bẩm sinh, để có một cuộc sống tốt phụ thuộc vào việc khả năng của mọi
người được sử dụng như thế nào. Nếu năng lực mỗi người được đánh giá đúng
và sử dụng có hiệu quả thì họ sẽ mạnh mẽ và cộng đồng sẽ vững mạnh hơn bởi
sức mạnh tổng hợp của tồn thể mọi người sinh sống tại đó.
Một trong những nguyên nhân của một số cộng đồng chưa phát triển là vì
các tổ chức bên ngồi và người dân tại đó chỉ tập trung vào những nhu cầu và
những gì mà cộng động cịn thiếu thay vì tập trung vào khai thác năng lực tiềm
ẩn của mỗi người dân và nội lực của cộng đồng.
Vì vậy, nguyên liệu thô để xây dựng cộng đồng phát triển là khả năng,
năng lực tiềm ẩn của cộng đồng, của chính người dân sống tại cộng đồng. Phát
triển cộng đồng luôn nhấn mạnh yếu tố nội lực, phát huy tối đa tiểm năng sẵn có
trong cộng đồng để giúp cộng đồng đó tự lực đi lên.

- Tăng cường mối liên kết, đoàn kết trong cộng đồng vì mục đích của phát
triển cộng đồng.
Phát triển cộng đồng không chỉ tập trung vào một nhóm nhỏ hay một cá
nhân đơn lẻ mà là vì sự phát triển chung của cả một cộng đồng. Do vậy, trong
suốt tồn bộ tiến trình phát triển cộng đồng, sự hợp tác giữa các tổ chức đồn
thể, các dịng họ, gia đình, các nhóm nhỏ, các cá nhân trong cộng đồng luôn
được phát huy. Thông qua sự hợp tác cùng tham gia làm việc này, các thành
viên trong cộng đồng có nhiều cơ hội tiếp xúc, nhiều cơ hội để hiểu nhau hơn,
cảm thông với nhau hơn để từ đó cùng nhau đồn kết vì mục tiêu phát triển
chung của cả cộng đồng.
18


- Là cơ sở để thu hút nguồn hỗ trợ từ bên ngồi và góp phần cải thiện các
chính sách xã hội, an sinh xã hội cho phù hợp với điều kiện thực tế của cộng đồng.
Nội lực trong cộng đồng là yếu tố quan trọng để giúp cho cộng đồng tự lực
phát triển. Tuy nhiên trong nhiều trường hợp, để phát triển cộng đồng một cách
bền vững, rất cần những nguồn lực hỗ trợ từ bên ngoài. Với phương châm “Nhà
nước và nhân dân cùng làm”, ngày nay trong phát triển cộng đồng, ở nước ta
luôn phát huy tốt cả hai yếu tố nội lực và ngoại lực để góp phần nhanh chóng
giúp cho các cộng đồng nghèo, cộng đồng khó khăn thay đổi theo chiều hướng
tích cực hơn.
1.4. Quan điểm, nguyên tắc hoạt động trong phát triển cộng đồng
1.4.1. Quan điểm, định hướng trong phát triển cộng đồng
- Lấy dân làm gốc
Phát triển cộng đồng phải xuất phát từ nhu cầu của chính người dân. Muốn
cộng đồng phát triển phải chính người dân tự ý thức và tổ chức các hoạt động
trong cộng đồng. Nếu người dân không phát hiện và nhận thức được các nhu cầu
của mình, ý thức chưa thơng suốt thì khơng nên nóng vội tổ chức các hoạt động
giúp đỡ.

Lấy dân làm trọng tâm phải xuất phát từ kinh nghiệm của người dân, từ văn
hóa của địa phương và lợi ích của người dân, đặc biệt là người nghèo.
- Phát triển bền vững
Phát triển phải đồng bộ trên mọi khía cạnh của đời sống xã hội. Các lĩnh
vực về kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội,... cùng phải tác động hỗ trợ để cùng
nâng lên một cách đồng bộ các chỉ số phát triển xã hội.
Bên cạnh đó phải đảm bảo an sinh xã hội cho các nhóm người bị thiệt thịi
trong cộng đồng. Vì thế ln địi hỏi các chương trình phải có tính tốn theo các
thứ tự ưu tiên để tìm ra các giải pháp tối ưu của sự phát triển. Phát triển cộng đồng
chỉ có hiệu quả khi nó nằm trong một chiến lược phát triển quốc gia đúng đắn.
Tạo được sự chuyển biến xã hội là quan trọng bao gồm: thay đổi về nhận
thức, hành vi của người dân, cơ cấu tổ chức, các mối tương quan lực lượng trong
cộng đồng.
- Tăng cường năng lực và quyền lực cho người dân.
Người dân không thể hành động khi thiếu năng lực. Họ cũng không thể
19


hành động khi thiếu các động lực của tập thể, tổ chức và quyền lực. Phát triển
cộng đồng phải cung cấp các cơ hội, kiến thức, kỹ năng cho người dân để họ
liên kết lại thành một chí hướng vì quyền lợi của các thành viên trong cộng
đồng, vì quyền lợi chung mang tính tự giác, tự lực cao. Triển khai các hoạt động
theo phương pháp cùng tham gia giúp người dân có nhiều năng lực để giải quyết
tốt hơn các vấn đề của họ.
- Nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn
Việc nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn là nền tảng cho việc triển khai
các chương trình, dự án và phải được coi trọng trong hoạch định các mục tiêu
của phát triển cộng đồng.
1.4.2. Nguyên tắc hoạt động Phát triển cộng đồng
1.4.2.1. Bắt đầu từ nhu cầu, tài nguyên và khả năng của người dân

Hoạt động phát triển phải xuất phát từ yếu tố nội tại, từ những gì người dân
có, từ mong muốn, nhu cầu, sáng kiến kinh nghiệm và sức lực của họ. Từ đó
giúp họ dễ dàng tham gia và có khả năng thể hiện một cách thuận lợi.
Người dân chỉ tham gia vào phát triển cộng đồng một cách trung thành nếu
họ nhận thức thực sự về vấn đề của cộng đồng, về hồn cảnh sống hiện tại của
họ, họ khơng chấp nhận được, khơng thỏa mãn với điều kiện đó và nhận thấy
cần thiết phải có sự thay đổi, cần phải có mơi trường sống tốt hơn, bình đẳng
hơn. Nói cách khác, sự nhận thức phải chuyển thành nhu cầu, lúc đó người dân
mới có động lực thực sự để tham gia vào tiến trình phát triển cộng đồng. Khi
làm việc với cộng đồng cần nắm bắt, khai thác, phát hiện và chỉ ra được những
nhu cầu đó của người dân để tiến trình phát triển cộng đồng được bắt đầu diễn ra
thuận lợi, đúng mục đích và ý nghĩa.
Phát triển cộng đồng phải xuất phát từ khả năng, ý chí và nội lực bên trong
của cộng đồng. Hỗ trợ bên ngoài là cần thiết nhưng chỉ là chất xúc tác. Trong
quá trình hành động cần chú ý đơi khi nhu cầu của người dân rất khác với nhu
cầu của nhà tài trợ hoặc của chính quyền địa phương. Ví dụ: cộng đồng đang cần
nước sạch nhưng dự án chỉ xây dựng các trụ sở hoặc điểm sinh hoạt cộng đồng.
Bên cạnh đó cần vận dụng những nội lực sẵn có trong cộng đồng để triển
khai các hoạt động.
Nội lực của cộng đồng khơng phải chỉ là nguồn lực tài chính, trong phát
20


triển cộng đồng, nội lực mà cộng đồng có thể tiếp cận được bao gồm:
- Các nguồn tài sản thiên nhiên;
- Các nguồn tài sản vật lý;
- Các nguồn tài sản về con người;
- Các nguồn tài sản xã hội;
- Các nguồn tài sản về tài chính.
1.4.2.2. Tin tưởng vào dân, vào khả năng thay đổi và phát triển của cộng đồng.

Trong quá trình phát triển cộng đồng, một nguyên tắc quan trọng là phải
luôn tin tưởng vào khả năng và năng lực của người dân. Luôn tin tưởng rằng
người dân dù nghèo hoặc khó khăn nhưng họ đều có óc sáng tạo và tính gắn bó,
mong muốn thay đổi cuộc sống cộng đồng tốt hơn. Như vậy mới tránh được tư
tưởng làm thay, làm hộ người dân.
Luôn tin tưởng rằng người dân hồn tồn có khả năng quản lý cuộc sống và
các vấn đề của mình ngoại trừ họ bị đè nặng bởi các mối lo âu để sinh sống. Người
làm công tác phát triển cộng đồng cần luôn tin tưởng rằng khi người dân đã có
động lực xuất phát từ việc đáp ứng nhu cầu của mình và khi đã được huy động, họ
sẽ tìm thấy sức mạnh tinh thần và sức mạnh vật chất cần thiết để hành động.
Khả năng của người dân không chỉ là khả năng của một, hai cá nhân cá thể
mà là của cả một tập thể, một cộng đồng; không chỉ là khả năng về kinh tế, vật
chất mà còn là khả năng suy tính cho phù hợp với hồn cảnh, khả năng đóng góp
kinh nghiệm, tài lực, trí lực vào tiến trình phát triển cộng đồng.
Khơng nên làm thay, làm hộ mà cùng sống, cùng làm với người dân và
khuyến khích họ một cách kịp thời.
1.4.2.3. Khuyến khích người dân cùng tham gia và dành quyền tự quyết cho
người dân
Nhu cầu muốn thay đổi khi đã được đông đảo người dân nhận thức, giác
ngộ một cách rộng rãi trong các tầng lớp nhân dân sẽ trở thành động lực để
người dân đoàn kết lại, tổ chức lại, cùng chung sức và cùng hành động.
Người dân phải được tham gia cùng làm, kết hợp với các tổ chức nguồn lực
bên ngoài để giải quyết vấn đề của chính họ. Trong các cuộc họp, người tác viên
cộng đồng chỉ là người điều phối, hỗ trợ, khuyến khích và tạo điều kiện để
người dân tham gia các hoạt động, còn người dân mới là người đưa ra quyết
21


định cuối cùng cho các vấn đề của họ.
Khi người dân được cùng thảo luận, bàn bạc, quyết định lựa chọn các nhu

cầu ưu tiên, các giải pháp thì họ sẽ làm đến cùng vì do chính họ lựa chọn và
quyết định. Họ làm vì họ thấy đó là của họ và họ có trách nhiệm với những hành
động của mình. Điều này nhằm xây dựng, củng cố năng lực cộng đồng, đồng
thời giúp cộng đồng làm chủ những hoạt động của mình ngay từ đầu tiến trình
giải quyết vấn đề.
1.4.2.4. Bắt đầu từ những hoạt động nhỏ
Đối tượng được quan tâm trong phát triển cộng đồng là những người
nghèo, người yếu thế, còn hạn chế về kiến thức và kỹ năng. Do đó muốn họ tự
tin và hồn thành tốt công việc cần bắt đầu từ những hoạt động nhỏ, đơn giản.
Với hoạt động nhỏ, người dân được tập dần cách điều hành và quản lý các
hoạt động để đạt được thành cơng. Qua đó năng lực của họ được bồi dưỡng,
giúp họ tự tin hơn và sẽ có khả năng đảm nhận những cơng việc lớn hơn, khó
hơn mà vẫn có khả năng hồn thành.
1.4.2.5. Tạo nhiều cơ hội để người dân tương trợ lẫn nhau và chú ý ưu tiên các
nhóm người yếu thế trong cộng đồng
Thơng qua các hoạt động tương trợ lẫn nhau và qua các hoạt động chung,
các thành viên trong cộng đồng vừa đạt được cảm xúc tự hồn thành nhiệm vụ,
vừa góp phần cải thiện an sinh cho nhóm, giúp nhau cùng phát triển.
Ưu tiên nhóm người yếu thế trong cộng đồng, tạo điều kiện để họ được
tham gia, được tôn trọng và được hỗ trợ trong mọi hoạt động của cộng đồng.
1.4.2.6. Mở rộng các hình thức liên kết với các tổ chức khác để có thêm hỗ trợ
và hợp tác trong và ngoài cộng đồng
Phương pháp này được gọi là “tạo mạng lưới” (networking), đó là những mối
liên kết giữa những nhóm trong cộng đồng như nhóm giáo dục xóa mù chữ, nhóm
truyền thơng mơi trường, nhóm chăn ni, trồng trọt, nhóm thể thao, văn nghệ.
Liên kết với các nhóm khác ngồi cộng đồng như nhóm tiết kiệm- tín dụng
của xóm X liên kết với xóm Y để tạo thành các cụm hoặc trung tâm. Việc liên
kết sẽ tạo thêm hiệu quả, sức mạnh vì các nhóm có thể trao đổi, sử dụng nguồn
lực của nhau. Đồng thời tăng thêm tiếng nói cho các cộng đồng, nếu có vấn đề
cần đề xuất.

22


1.4.2.7. Tuân thủ theo tiến trình và các phương pháp tiếp cận đặc thù
Bất kỳ một dự án phát triển cộng đồng nào cũng cần có một tiến trình tuần
tự các bước. Nếu khơng thực hiện theo lộ trình đã định thì mọi việc sẽ trở nên
lộn xộn, mất phương hướng và sẽ khó đi đến việc giải quyết đúng mục tiêu đã
đề ra.
Bên cạnh việc tuân thủ theo tiến trình, để giúp người dân cộng đồng tham
gia và hợp tác thì rất cần đến những phương pháp đặc thù để có thể huy động
được người dân và hồn thành tốt các mục tiêu đề ra. Quy trình “Hành động –
Suy ngẫm rút kinh nghiệm – Hành động mới” cần áp dụng để tiến đến những
chương trình hành động chung lớn hơn, trình độ quản lý cao hơn.
Việc vận dụng các nguyên tắc cần linh hoạt, mềm dẻo tùy vào đặc điểm,
tình hình và điều kiện ở mỗi cộng đồng khác nhau, các cơ hội khác nhau.

23