Hỏi đáp về môi trường

H i B o v Thiên nhiên và Môi tr

ng Vi t Nam

Tr n Th , Hoàng H i và nhóm các chuyên gia t ng h p

B tài li u
H I ÁP V MÔI TR

NG


1. Mơi tr ng là gì?
2. Mơi tr ng có nh ng ch c n ng cơ b n nào?
3. Vì sao nói Mơi tr ng trái t là nơi l u tr và cung c p thông tin cho con ng i?
4. B o v môi tr ng là vi c c a ai?
5. Ph i làm gì
b o v môi tr ng?
6. Khoa h c môi tr ng là gì?
7. Khoa h c mơi tr ng nghiên c u nh ng gì?
8. Mơi tr ng và phát tri n kinh t xã h i có quan h nh th nào?
9. Vì sao nói Mơi tr ng là ngu n tài nguyên c a con ng i?
10. Kh ng ho ng mơi tr ng là gì?
11. Cơng ngh mơi tr ng là gì ?
12. Cơng ngh s ch là gì?
13. S n xu t s ch hơn là gì?
14. S c mơi tr ng là gì?
15. Ơ nhi m mơi tr ng là gì?
16. Suy thối mơi tr ng là gì?
17. Tiêu chu n mơi tr ng là gì?
18. ISO 14000 là gì?

19. Ðánh giá tác ng mơi tr ng là gì?
20. Kinh t mơi tr ng là gì?
21. An ninh mơi tr ng là gì?
22. Tai bi n mơi tr ng là gì?
23. Quan tr c mơi tr ng là gì?
24. S c ép mơi tr ng là gì?
25. Vì sao nói con ng i c ng là m t ngu n ô nhi m?
26. Th nào là s phát tri n b n v ng?
27. Du l ch tác ng tích c c n mơi tr ng nh th nào?
28. Du l ch tác ng tiêu c c n môi tr ng nh th nào?
29. Du l ch sinh thái là gì?
30. Du l ch b n v ng là gì?
31. Khí quy n trái t hình thành nh th nào?
32. Khí quy n có m y l p?
33. Thành ph n khí quy n g m nh ng gì ?
34. Hi u ng nhà kính là gì?
35. Bi n i khí h u là gì?
36. Ơ nhi m khơng khí là gì? Vì sao khơng khí b ô nhi m?
37. Các tác nhân nào gây ô nhi m khơng khí?
38. M c
ơ nhi m khơng khí
c bi u th nh th nào?
39. Các khí nhân t o nào gây ơ nhi m khơng khí nguy hi m nh t i v i con ng i và
khí quy n trái t?
40. T ng Ozon là gì?
41. Nguyên nhân nào d n n th ng t ng Ozon?

1

42. M a axit là gì?
43. Vì sao bu i s m, khơng khí trong thành ph l i b ô nhi m r t n ng?
44. Vì sao không khí trong nhà c ng b ơ nhi m?
45. Khơng khí trong thành ph và làng quê khác nhau nh th nào?
46. Ð t là gì? Ð t hình thành nh th nào?
47. Các nguyên t hoá h c và sinh v t trong t
c phân chia nh th nào?
48. Tài nguyên t là gì?
49. Ð phì nhiêu c a t là gì?
50. Th nào là ơ nhi m mơi tr ng t?
51. Các h th ng s n xu t tác ng n môi tr ng t nh th nào?
52. Ð t ! các khu v c công nghi p và ô th b ô nhi m nh th nào?
53. Hoang m c hố là gì?
54. Ð t ng p n c là gì?
55. Các vùng t ng p n c ! Vi t Nam óng vai trị quan tr ng nh th nào?
56. Tai bi n a ch t là gì?
57. N c trên trái t có hình thái nh th nào?
58. N c óng vai trị quan tr ng nh th nào?
59. Các v n
môi tr ng liên quan t i tài nguyên n c g m nh ng gì?
60. Tài nguyên n c c a Vi t Nam có phong phú khơng?
61. Các v n
mơi tr ng liên quan v i tài nguyên n c c a Vi t Nam g m nh ng
n i dung gì?
62. Ơ nhi m n c là gì ?
63. Ð c ng,
d n i n c a n c là gì?
64. Ð pH là gì?
65. DO, BOD, COD là gì?
66. S phú d "ng là gì?

67. N c b ơ nhi m kim lo i n ng nh th nào?
68. N c b ô nhi m vi sinh v t nh th nào?
69. N c b ô nhi m b!i thu c b o v th c v t và phân bón hố h c nh th nào?
70. N c ng m là gì?
71. N c ng m ơ nhi m nh th nào?
72. N c u ng th nào là s ch ?
73. N c m a có s ch không?
74. N c á và các lo i n c gi i khát có m b o v sinh không?
75. Bi n em l i cho ta nh ng gì?
76. Bi n ơ nhi m nh th nào?
77. Vì sao không nên bi n bi n thành thùng rác?
78. Bi n Vi t Nam
ng tr c nguy cơ b ô nhi m nh th nào?
79. Vì sao n c bi n bi n thành màu #?
80. Vì sao bi n s nóng?
81. El-Nino là gì?
82. Vì sao khơng khí ! b bi n r t trong lành?

2


83. B ng là gì ?
84. Sinh kh i là gì?
85. Chu trình dinh d "ng là gì?
86. H sinh thái là gì?
87. Th nào là cân b$ng sinh thái?
88. Ða d ng sinh h c là gì?
89. Trên trái t có bao nhiêu lồi sinh v t?
90. Nh ng loài thú m i nào
c phát hi n ! Vi t Nam ?

91. Con ng i có gây ra s tuy t ch ng c a các loài trên trái t khơng?
92. Vì sao trong t nhiên có nhi u loài sinh v t mà v n ph i quan tâm n các loài s p
b tuy t ch ng?
93. Cơn trùng có ích hay có h i?
94. B o t n các qu n xã sinh v t là gì?
95. Các khu b o t n
c phân lo i nh th nào?
96. Vi t Nam hi n có bao nhiêu V n qu c gia?
97. Vì sao c n xây d ng nh ng khu b o v t nhiên?
98. Gi a các qu n th sinh v t có bao nhiêu m i quan h ?
99. Con ng i tác ng n các h sinh thái t nhiên nh th nào?
100. Sinh h c b o t n là gì?
101. Vì sao ph i tr ng cây gây r%ng? Ph i b o v r%ng?
102. Vì sao r%ng b tàn phá?
103. T i sao nói r%ng là v s& c a lồi ng i?
104. Vì sao nói r%ng là v s& c a loài ng i?
105. Tài nguyên là gì? Có nh ng lo i tài ngun nào?
106. Tài nguyên r%ng g m nh ng gì?
107. Ph i làm gì
b o v và phát tri n tài nguyên r%ng Vi t Nam?
108. Tài nguyên khoáng s n là gì?
109. Có nh ng v n
mơi tr ng gì liên quan n khai thác khoáng s n?
110. Tài nguyên n ng l ng là gì?
111. M t s v n
mơi tr ng liên quan n khai thác và s' d(ng tài nguyên n ng
l ng?
112. Tài nguyên khí h u, c nh quan là gì?
113. Qu n lý mơi tr ng là gì?
114. Các nguyên t c ch y u c a công tác qu n lý môi tr ng g m nh ng nguyên t c

nào?
115. Cơ s! tri t h c c a qu n lý môi tr ng là gì?
116. Cơ s! khoa h c - k) thu t - công ngh c a qu n lý mơi tr ng là gì?
117. Cơ s! kinh t c a qu n lý mơi tr ng là gì?
118. Cơ s! lu t pháp c a qu n lý môi tr ng là gì?
119. N i dung cơng tác qu n lý nhà n c v môi tr ng c a Vi t Nam g m nh ng
i m gì?
120. Công c( qu n lý môi tr ng g m nh ng gì?
121. Th nào là ki m tốn mơi tr ng ?

3


122. Các công c( kinh t trong qu n lý môi tr ng g m nh ng lo i nào?
123. Thu và phí mơi tr ng
c quy nh nh th nào?
124. Phí d ch v( mơi tr ng là gì?
125. Cota gây ơ nhi m là gì?
126. Hi u th nào v ký qu) môi tr ng?
127. Tr c p mơi tr ng là gì?
128. Nhãn sinh thái là gì?
129. Làng nh th nào
c coi là Làng sinh thái?
130. S di c là gì?
131. Ðơ th hố là gì?
132. Siêu ô th là gì?
133. S gia t ng dân s th gi i tác ng n môi tr ng nh th nào?
134. T n n mơi tr ng là gì?
135. Nghèo ói và mơi tr ng có quan h nh th nào?
136. Nh ng l ơng th c và th c ph m ch y u c a con ng i g m nh ng gì?

137. Vì sao v n
l ơng th c trên th gi i l i ang trong tình tr ng báo ng?
138. Cách m ng Xanh là gì?
139. Vì sao c n kh ng ch t ng dân s ?
140. Vì sao m*i gia ình ch+ nên có 2 con?
141. Vì sao th ng xun ti p xúc v i ami ng l i có h i?
142. Vì sao m a phùn m t chút thì có l i cho s c kho,?
143. Ng'i mùi thơm c a các s n ph m hoá ch t có h i cho s c kho, khơng?
144. Thu c b o v th c v t gây tác h i n s c kho, nh th nào?
145. Vì sao DDT b c m s' d(ng?
146. Vì sao ch+ d a vào thu c tr% sâu hố h c khơng kh ng ch
c sâu h i cây
tr ng?
147. Vì sao c n s n xu t rau xanh vô h i?
148. Vì sao có Ngày Th gi i khơng hút thu c lá?
149. Máy thu hình có nh h !ng t i s c kho, khơng?
150. T l nh có h i cho s c kho, con ng i không?
151. Vì sao trong thành ph c n có nhi u cây c#, hoa lá?
152. Th nào là ô nhi m th c ph m?
153. Ch t c màu da cam hu- di t môi tr ng ! Vi t Nam nh th nào?
154. Rác có ph i là th b# i, vô giá tr không?
155. Các n c phát tri n thu gom rác nh th nào?
156. Môi tr ng có ph i là m t thùng rác l n không?
157. Rác th i ô th
c thu gom nh th nào?
158. Phịng ch ng ơ nhi m ch t d,o ph th i nh th nào?
159. Ch t th i c h i là gì?
160. Ch t th i c h i ã
c quan tâm nh th nào?
161. Các ch t th i c h i gây ô nhi m mơi tr ng theo nh ng con

ng nào?
162. Có th dùng n c th i c a thành ph tr c ti p t i ru ng
c không?

4


163. Giáo d(c mơi tr ng là gì?
164. Truy n thơng mơi tr ng là gì?
165. Có th th c hi n truy n thông môi tr ng qua các hình th c nào?
166. Gi i th !ng Global 500 là gì?
167. Vì sao có ngày Mơi tr ng Th gi i?
168. Vì sao có chi n d ch Làm s ch Th gi i?
169. Ph( n
óng vai trị gì trong vi c b o v môi tr ng?
170. Nông dân gi vai trị gì trong vi c b o v môi tr ng?
171. Các ph ơng ti n giao thơng cơng c ng óng vai trị gì trong b o v mơi tr ng?
172. Ph i làm gì
b o v mơi tr ng ! m*i gia ình, khu dân c và nơi công c ng?
173. Các yêu c u c a m t thành ph sinh thái g m nh ng gì?
174. Xanh hố nhà tr ng là gì?
175. Cơng
c qu c t là gì? Vi t Nam ã tham gia nh ng công
c nào v b o v
môi tr ng?
176. Vi t Nam ang xem xét
tham gia các Công
c Qu c t nào?
177. Nh ng v n
môi tr ng b c bách c a Vi t Nam c n

c u tiên gi i quy t là
nh ng v n
nào?
178. Vi t Nam ã có nh ng s ki n v ho t ng b o v môi tr ng nào?
179. Lu t B o v Môi tr ng hi n hành c a Vi t Nam có nh ng nhi m v( gì,
c
Qu c h i thơng qua ngày, tháng, n m nào?
180. Chính sách mơi tr ng là gì?
181. U- ban nhân dân ph ng, xã, th tr n có nhi m v(, quy n h n gì trong l&nh v c
b o v mơi tr ng?
182. Trong công tác b o v môi tr ng, các cá nhân, ồn th có nhi m v(, quy n h n
gì?
183 Các t ch c, cá nhân s n xu t, v n chuy n, tàng tr , s' d(ng ch t phóng x
c
quy nh nh th nào?
184. Quy nh chung c a Nhà n c v khen th !ng, x' ph t trong vi c b o v môi
tr ng nh th nào?
185. Nh ng hành vi nào
c coi là hành vi vi ph m hành chính v b o v môi tr ng?
186. Ch t ch UBND t+nh, thành ph tr c thu c Trung ơng có th m quy n x' ph t vi
ph m hành chính v B o v mơi tr ng n âu?
187. Ch t ch UBND c p huy n và t ơng ơng có th m quy n x' ph t vi ph m hành
chính v B o v mơi tr ng n âu?
188. Ch t ch UBND ph ng, xã, th tr n có th m quy n x' ph t vi ph m hành chính v
B o v mơi tr ng n âu?
189. Quy n khi u n i, t cáo và x' lý vi ph m c a t ch c và cá nhân v B o v môi
tr ng
c quy nh nh th nào?
190. B Lu t hình s n m 1999 c a N c C ng hoà xã h i ch ngh&a Vi t Nam có m y
ch ơng, m y i u v các t i ph m v mơi tr ng có hi u l c t% bao gi ?

191. T i gây ô nhi m không khí b x' ph t nh th nào?
192. T i gây ô nhi m ngu n n c b x' ph t nh th nào?
193. T i gây ô nhi m t b x' ph t nh th nào?
194. T i nh p kh u công ngh , máy móc, thi t b , ph th i ho c các ch t không m

5


b o tiêu chu n b o v môi tr ng b x' ph t nh th nào?
195. T i làm lây lan d ch b nh nguy hi m cho ng i b x' ph t nh th nào?
196. T i làm lây lan d ch b nh nguy hi m cho ng v t, th c v t b x' ph t nh th
nào?
197. T i hu- ho i ngu n l i thu- s n b x' ph t nh th nào?
198. T i hu- ho i r%ng b x' ph t nh th nào?
199. T i vi ph m các quy nh v b o v
ng v t hoang dã quý hi m b x' ph t nh
th nào?
200. T i vi ph m ch
b ov
c bi t i v i khu b o t n thiên nhiên b x' ph t nh
th nào?

Môi tr

ng là gì?

"Mơi tr ng bao g m các y u t t nhiên và y u t v t ch t nhân t o quan h m t thi t
v i nhau, bao quanh con ng i, có nh h ng t i i s ng, s n xu t, s t n t i, phát
tri n c a con ng i và thiên nhiên." (Theo Ði u 1, Lu t B o v Môi tr ng c a Vi t
Nam).

Môi tr
•

•

•

ng s ng c a con ng

i theo ch c n ng

c chia thành các lo i:

Môi tr ng t nhiên bao g m các nhân t thiên nhiên nh v t lý, hoá h c, sinh
h c, t n t i ngoài ý mu n c a con ng i, nh ng c ng ít nhi u ch u tác ng c a
con ng i. Ðó là ánh sáng m t tr i, núi sông, bi n c , khơng khí, ng, th c v t,
t, n c... Mơi tr ng t nhiên cho ta khơng khí
th!, t
xây d ng nhà
c'a, tr ng c y, ch n nuôi, cung c p cho con ng i các lo i tài nguyên khoáng
s n c n cho s n xu t, tiêu th( và là nơi ch a
ng, ng hoá các ch t th i, cung
c p cho ta c nh .p
gi i trí, làm cho cu c s ng con ng i thêm phong phú.
Môi tr ng xã h i là t ng th các quan h gi a ng i v i ng i. Ðó là nh ng lu t
l , th ch , cam k t, quy nh,
c nh... ! các c p khác nhau nh : Liên H p
Qu c, Hi p h i các n c, qu c gia, t+nh, huy n, cơ quan, làng xã, h t c, gia
ình, t nhóm, các t ch c tơn giáo, t ch c ồn th ,... Mơi tr ng xã h i nh
h ng ho t ng c a con ng i theo m t khuôn kh nh t nh, t o nên s c

m nh t p th thu n l i cho s phát tri n, làm cho cu c s ng c a con ng i khác
v i các sinh v t khác.
Ngoài ra, ng i ta cịn phân bi t khái ni m mơi tr ng nhân t o, bao g m t t c
các nhân t do con ng i t o nên, làm thành nh ng ti n nghi trong cu c s ng,
nh ôtô, máy bay, nhà !, công s!, các khu v c ô th , công viên nhân t o...

Môi tr ng theo ngh&a r ng là t t c các nhân t t nhiên và xã h i c n thi t cho s sinh
s ng, s n xu t c a con ng i, nh tài nguyên thiên nhiên, khơng khí, t, n c, ánh
sáng, c nh quan, quan h xã h i...
Môi tr ng theo ngh&a h.p không xét t i tài nguyên thiên nhiên, mà ch+ bao g m các
nhân t t nhiên và xã h i tr c ti p liên quan t i ch t l ng cu c s ng con ng i. Ví d(:
mơi tr ng c a h c sinh g m nhà tr ng v i th y giáo, b n bè, n i quy c a tr ng, l p
h c, sân chơi, phịng thí nghi m, v n tr ng, t ch c xã h i nh Ðoàn, Ð i v i các
i u l hay gia ình, h t c, làng xóm v i nh ng quy nh không thành v n, ch+ truy n

6


mi ng nh ng v n
c công nh n, thi hành và các cơ quan hành chính các c p v i lu t
pháp, ngh nh, thông t , quy nh.
Tóm l i, mơi tr
tri n.

ng là t t c nh ng gì có xung quanh ta, cho ta cơ s!

Mơi tr

ng có nh ng ch c n ng cơ b n nào?

Mơi tr

ng có các ch c n ng cơ b n sau:

•
•
•
•
•

s ng và phát

Mơi tr ng là không gian s ng c a con ng i và các lồi sinh v t.
Mơi tr ng là nơi cung c p tài nguyên c n thi t cho cu c s ng và ho t ng s n
xu t c a con ng i.
Môi tr ng là nơi ch a
ng các ch t ph th i do con ng i t o ra trong cu c
s ng và ho t ng s n xu t c a mình.
Mơi tr ng là nơi gi m nh. các tác ng có h i c a thiên nhiên t i con ng i và
sinh v t trên trái t.
Môi tr ng là nơi l u tr và cung c p thông tin cho con ng i.

Con ng i luôn c n m t kho ng không gian dành cho nhà !, s n xu t l ơng th c và tái
t o mơi tr ng. Con ng i có th gia t ng không gian s ng c n thi t cho mình b$ng
vi c khai thác và chuy n i ch c n ng s' d(ng c a các lo i không gian khác nh khai
hoang, phá r%ng, c i t o các vùng t và n c m i. Vi c khai thác quá m c không gian
và các d ng tài nguyên thiên nhiên có th làm cho ch t l ng không gian s ng m t i
kh n ng t ph(c h i.
Vì sao nói Mơi tr

ng trái

Mơi tr ng trái t
chính mơi tr ng trái
•
•

•

t là nơi l u tr và cung c p thông tin cho con ng

c coi là nơi l u tr và cung c p thông tin cho con ng
t là nơi:

i?

i b!i vì

Cung c p s ghi chép và l u tr l ch s' a ch t, l ch s' ti n hoá c a v t ch t và
sinh v t, l ch s' xu t hi n và phát tri n v n hố c a lồi ng i.
Cung c p các ch+ th không gian và t m th i mang tính ch t báo ng s m các
nguy hi m i v i con ng i và sinh v t s ng trên trái t nh các ph n ng sinh
lý c a cơ th s ng tr c khi x y ra các tai bi n thiên nhiên và hi n t ng thiên
nhiên c bi t nh bão, ng t, v.v.
L u tr và cung c p cho con ng i s
a d ng các ngu n gien, các loài ng
th c v t, các h sinh thái t nhiên và nhân t o, các v, .p và c nh quan có giá tr
th m m), tơn giáo và v n hố khác.

B o v môi tr

ng là vi c c a ai?

B o v môi tr ng là nh ng ho t ng gi cho môi tr ng trong lành, s ch .p, c i
thi n môi tr ng, m b o cân b$ng sinh thái, ng n ch n, kh c ph(c các h u qu x u
do con ng i và thiên nhiên gây ra cho môi tr ng, khai thác, s' d(ng h p lý và ti t
ki m tài nguyên thiên nhiên.
Nhà n c b o v l i ích qu c gia v tài nguyên và môi tr ng, th ng nh t qu n lý b o
v mơi tr ng trong c n c, có chính sách u t , b o v mơi tr ng, có trách nhi m
t ch c th c hi n vi c giáo d(c, ào t o, nghiên c u khoa h c và công ngh , ph bi n

7


ki n th c khoa h c và pháp lu t v b o v môi tr ng. Lu t B o v Môi tr ng c a Vi t
Nam ghi rõ trong Ði u 6: "B o v môi tr ng là s nghi p c a toàn dân. T ch c, cá
nhân ph i có trách nhi m b o v môi tr ng, thi hành pháp lu t v b o v mơi tr ng,
có quy n và có trách nhi m phát hi n, t cáo hành vi vi ph m pháp lu t v b o v mơi
tr ng".
Ph i làm gì

b o v mơi tr

Ð b o v mơi tr
sau ây:
•
•
•

•

•
•
•

ng?

ng, Lu t B o v Môi tr

ng c a Vi t Nam nghiêm c m các hành vi

Ð t phá r%ng, khai thác khoáng s n m t cách b%a bãi, gây hu- ho i môi tr ng,
làm m t cân b$ng sinh thái;
Th i khói, b(i, khí c, mùi hơi th i gây h i vào khơng khí; phát phóng x , b c x
quá gi i h n cho phép vào mơi tr ng xung quanh;
Th i d u, m", hố ch t c h i, ch t phóng x quá gi i h n cho phép, các ch t
th i, xác ng v t, th c v t, vi khu n, siêu vi khu n c h i và gây d ch b nh vào
ngu n n c;
Chôn vùi, th i vào t các ch t c h i quá gi i h n cho phép;
Khai thác, kinh doanh các lo i th c v t, ng v t quý hi m trong danh m(c quy
nh c a Chính ph ;
Nh p kh u công ngh , thi t b không áp ng tiêu chu n môi tr ng, nh p kh u,
xu t kh u ch t th i;
S' d(ng các ph ơng pháp, ph ơng ti n, công c( hu- di t hàng lo t trong khai
thác, ánh b t các ngu n ng v t, th c v t.

Khoa h c mơi tr

ng là gì?

"Khoa h c môi tr ng là ngành khoa h c nghiên c u m i quan h và t ơng tác qua l i

gi a con ng i và môi tr ng xung quanh nh m m c ích b o v môi tr ng s ng c a
con ng i trên trái t".
Môi tr ng là i t ng nghiên c u c a nhi u ngành khoa h c nh sinh h c, a h c,
hoá h c, v.v... Tuy nhiên, các ngành khoa h c ó ch+ quan tâm n m t ph n ho c m t
thành ph n c a môi tr ng theo ngh&a h.p mà khơng có m t ngành khoa h c nào ang
có hi n nay
i u ki n nghiên c u và gi i quy t m i nhi m v( c a công tác b o v môi
tr ng là qu n lý và b o v ch t l ng các thành ph n môi tr ng s ng c a con ng i
và sinh v t trên trái t.
Nh v y, có th xem khoa h c mơi tr ng là m t ngành khoa h c c l p,
c xây
d ng trên cơ s! tích h p các ki n th c c a các ngành khoa h c ã có cho m t i
t ng chung là môi tr ng s ng bao quanh con ng i v i ph ơng pháp và n i dung
nghiên c u c( th .
Khoa h c môi tr

ng nghiên c u nh ng gì?

Các nghiên c u mơi tr ng r t a d ng
th chia ra làm 4 lo i ch y u:
•

c phân chia theo nhi u cách khác nhau, có

Nghiên c u c i m c a các thành ph n môi tr ng (t nhiên ho c nhân t o) có
nh h !ng ho c ch u nh h !ng con ng i, n c, không khí, t, sinh v t, h

8

•
•

•

Mơi tr

sinh thái, khu cơng NGHI/P, ÐƠ TH0, NƠNG THƠN V.V... 1 ây, khoa h c môi
tr ng t p trung nghiên m i quan h và tác ng qua l i gi a con ng i v i các
thành ph n c a môi tr ng s ng.
Nghiên c u công ngh , k) thu t x' lý ô nhi m b o v ch t l ng môi tr ng
s ng c a con ng i.
Nghiên c u t ng h p các bi n pháp qu n lý v khoa h c kinh t , lu t pháp, xã h i
nh$m b o v môi tr ng và phát tri n b n v ng trái t, qu c gia, vùng lãnh th ,
ngành công nghi p.
Nghiên c u v ph ơng pháp nh mơ hình hố, phân tích hố h c, v t lý, sinh v t
ph(c v( cho ba n i dung trên.
ng và phát tri n kinh t xã h i có quan h nh th nào?

Phát tri n kinh t xã h i là quá trình nâng cao i u ki n s ng v v t ch t và tinh th n c a
con ng i qua vi c s n xu t ra c a c i v t ch t, c i ti n quan h xã h i, nâng cao ch t
l ng v n hoá. Phát tri n là xu th chung c a t%ng cá nhân và c lồi ng i trong q
trình s ng. Gi a mơi tr ng và s phát tri n có m i quan h h t s c ch t ch2: môi
tr ng là a bàn và i t ng c a s phát tri n, còn phát tri n là nguyên nhân t o nên
các bi n i c a môi tr ng.
Trong h th ng kinh t xã h i, hàng hoá
c di chuy n t% s n xu t, l u thông, phân
ph i và tiêu dùng cùng v i dòng luân chuy n c a nguyên li u, n ng l ng, s n ph m,
ph th i. Các thành ph n ó ln ! tr ng thái t ơng tác v i các thành ph n t nhiên và
xã h i c a h th ng môi tr ng ang t n t i trong a bàn ó. Khu v c giao nhau gi a

hai h th ng trên là môi tr ng nhân t o.
Tác ng c a ho t ng phát tri n n mơi tr ng th hi n ! khía c nh có l i là c i t o
mơi tr ng t nhiên ho c t o ra kinh phí c n thi t cho s c i t o ó, nh ng có th gây
ra ơ nhi m mơi tr ng t nhiên ho c nhân t o. M t khác, môi tr ng t nhiên ng th i
c ng tác ng n s phát tri n kinh t xã h i thơng qua vi c làm suy thối ngu n tài
nguyên ang là i t ng c a ho t ng phát tri n ho c gây ra th m ho , thiên tai i
v i các ho t ng kinh t xã h i trong khu v c.
! các qu c gia có trình
phát tri n kinh t khác nhau có các xu h
mơi tr ng khác nhau. Ví d(:
•
•

Ơ nhi m do d th%a: 20% dân s th gi i ! các n c giàu hi n s' d(ng 80% tài
nguyên và n ng l ng c a lồi ng i.
Ơ nhi m do nghèo ói: nh ng ng i nghèo kh ! các n c nghèo ch+ có con
ng phát tri n duy nh t là khai thác tài ngun thiên nhiên (r%ng, khống s n,
nơng nghi p,...). Do ó, ngồi 20% s ng i giàu, 80% s dân còn l i ch+ s'
d(ng 20% ph n tài nguyên và n ng l ng c a lồi ng i.

Mâu thu n gi a mơi tr ng và phát tri n trên d n
các lý thuy t khác nhau v phát tri n:
•
•
•

ng gây ơ nhi m

n s xu t hi n các quan ni m ho c

Lý thuy t ình ch+ phát tri n là làm cho s t ng tr
mang giá tr (-)
b o v tài nguyên thiên nhiên c
M t s nhà khoa h c khác l i
xu t l y b o v
khai thác tài nguyên thiên nhiên.
N m 1992 các nhà môi tr ng ã
a ra quan ni

!ng kinh t b$ng (0) ho c
a trái t.
ng n ch n s nghiên c u,
m phát tri n b n v ng, ó là

9


phát tri n trong m c
tr ng và phát tri n.
Vì sao nói "Mơi tr

duy trì ch t l

ng mơi tr

ng, gi cân b$ng gi a môi

ng là ngu n tài nguyên c a con ng

i"?

Môi tr ng là nơi con ng i khai thác ngu n v t li u và n ng l ng c n thi t cho ho t
ng s n xu t và cu c s ng nh
t, n c, khơng khí, khống s n và các d ng n ng
l ng nh g*, c i, n ng, gió,... Các s n ph m cơng, nơng, lâm, ng nghi p và v n hố,
du l ch c a con ng i u b t ngu n t% các d ng v t ch t t n t i trên trái t và không
gian bao quanh trái t.
Các ngu n n ng l ng, v t li u, thông tin sau m*i l n s' d(ng
c tu n hoàn quay tr!
l i d ng ban u
c g i là tài nguyên tái t o. Ví d( nh n c ng t, t, sinh v t, v.v...
là lo i tài nguyên mà sau m t chu trình s' d(ng s2 tr! l i d ng ban u.
Trái l i, các ngu n n ng l ng, v t li u, thông tin b m t mát, bi n i ho c suy thối
khơng tr! l i d ng ban u thì
c g i là tài ngun khơng tái t o. Ví d( nh tài
ngun khống s n, gien di truy n. Tài nguyên khoáng s n sau khi khai thác t% m#, s2
c ch bi n thành các v t li u c a con ng i, do ó s2 c n ki t theo th i gian. Tài
nguyên gen di truy n c a các loài sinh v t quý hi m, có th m t i cùng v i s khai thác
quá m c và các thay i v môi tr ng s ng.
V i s phát tri n c a khoa h c k) thu t, con ng i ngày càng t ng c ng khai thác các
d ng tài nguyên m i và gia t ng s l ng khai thác, t o ra các d ng s n ph m m i có
tác ng m nh m2 t i ch t l ng môi tr ng s ng.
Kh ng ho ng môi tr

ng là gì ?

Hi n nay, th gi i ang
ng tr c 5 cu c kh ng ho ng l n là: dân s , l ơng th c,
n ng l ng, tài nguyên và sinh thái. N m cu c kh ng ho ng này u liên quan ch t ch2
v i môi tr ng và làm cho ch t l ng cu c s ng c a con ng i có nguy cơ suy gi m.

Nguyên nhân gây nên các cu c kh ng ho ng là do s bùng n dân s và các y u t
phát sinh t% s gia t ng dân s . Do ó, xu t hi n m t khái ni m m i là kh ng ho ng môi
tr ng.
"Kh ng ho ng mơi tr ng là các suy thối v ch t l
toàn c u, e do cu c s ng c a loài ng i trên trái
Sau ây là nh ng bi u hi n c a kh ng ho ng mơi tr
•
•
•
•
•
•
•
•
•

ng mơi tr
t".

ng s ng trên quy mơ

ng:

Ơ nhi m khơng khí (b(i, SO2, CO2 v.v...) v t tiêu chu n cho phép t i các ô th ,
khu cơng nghi p.
Hi u ng nhà kính ang gia t ng làm bi n i khí h u toàn c u.
T ng ozon b phá hu-.
Sa m c hoá t ai do nhi u nguyên nhân nh b c màu, m n hố, phèn hố, khơ
h n.
Ngu n n c b ơ nhi m.

Ơ nhi m bi n x y ra v i m c
ngày càng t ng.
R%ng ang suy gi m v s l ng và suy thối v ch t l ng
S ch ng lồi ng th c v t b tiêu di t ang gia t ng.
Rác th i, ch t th i ang gia t ng v s l ng và m c
c h i.

10


Cơng ngh mơi tr

ng là gì ?

"Cơng ngh mơi tr ng là t ng h p các bi n pháp v t lý, hoá h c, sinh h c nh m ng n
ng a và x lý các ch t c h i phát sinh t quá trình s n xu t và ho t ng c a con
ng i. Công ngh môi tr ng bao g m các tri th c d i d ng nguyên lý, quy trình và
các thi t b k thu t th c hi n ngun lý và quy trình ó".
Trong q trình phát tri n kinh t xã h i, con ng i tác ng vào tài nguyên, bi n chúng
thành các s n ph m c n thi t s' d(ng trong ho t ng s ng. Vi c này không tránh kh#i
ph i th i b# các ch t c h i vào môi tr ng, làm cho môi tr ng ngày càng ô nhi m. 1
CÁC CÁC N34C PHÁT TRI5N, v n u t cho công ngh x' lý ch t th i chi m t% 10 40% t ng v n u t s n xu t. Vi c u t các công ngh này tuy cao nh ng v n nh#
hơn kinh phí c n thi t khi c n ph(c h i môi tr ng ã b ô nhi m.
Công ngh s ch là gì?
"Công ngh s ch là quy trình cơng ngh ho!c gi i pháp k thu t không gây ô nhi"m môi
tr ng, th i ho!c phát ra m c th p nh t ch t gây ơ nhi"m mơi tr ng".
Có th áp d(ng công ngh s ch i v i các quy trình s n xu t trong b t k6 ngành công
nghi p nào và b t k6 s n ph m công nghi p nào. Ð i v i các q trình s n xu t, cơng
ngh s ch nh$m gi m thi u các tác ng môi tr ng và an toàn c a các s n ph m trong
su t chu trình s ng c a s n ph m, b o toàn nguyên li u, n c, n ng l ng, lo i b# các

nguyên li u c h i, nguy hi m, gi m c tính c a các khí th i, ch t th i ngay t% khâu
u c a quy trình s n xu t.
S n xu t s ch hơn là gì?
"S n xu t s ch hơn là c i ti n liên t c q trình s n xu t cơng nghi p, s n ph#m và d ch
v
gi m s d ng tài nguyên thiên nhiên,
phòng ng a t i ngu n ơ nhi"m khơng khí,
n c và t, và gi m phát sinh ch t th i t i ngu n, gi m thi u r i ro cho con ng i và
mơi tr ng"
•

•

S

Ð i v i q trình s n xu t: S n xu t s ch hơn bao g m ti t ki m nguyên v t li u,
n ng l ng, lo i tr% các nguyên li u c, gi m l ng và
c c a các dòng th i
tr c khi i ra kh#i quá trình s n xu t.
Ð i v i s n ph m: S n xu t s ch hơn làm gi m nh h !ng trong toàn b vòng
i c a s n ph m t% khâu ch bi n nguyên li u n khâu th i b# cu i cùng.

c mơi tr

ng là gì?

Theo Lu t B o v Môi tr

ng c a Vi t Nam:

"S c môi tr ng là các tai bi n ho!c r i ro x y ra trong quá trình ho t ng c a con
ng i ho!c bi n i b t th ng c a thiên nhiên, gây suy thoái mơi tr ng nghiêm tr ng".
S c mơi tr

ng có th x y ra do:

a. Bão, l l(t, h n hán, n t t, ng t, tr t t, s(t l! t, núi l'a phun, m a
axit, m a á, bi n ng khí h u và thiên tai khác;
b. Ho ho n, cháy r%ng, s c k) thu t gây nguy h i v môi tr ng c a cơ s! s n

11


xu t, kinh doanh, cơng trình kinh t , khoa h c, k) thu t, v n hoá, xã h i, an ninh,
qu c phịng;
c. S c trong tìm ki m, th m ò, khai thác và v n chuy n khống s n, d u khí, s p
h m lò, ph(t d u, tràn d u, v"
ng ng d n d u, d n khí, m tàu, s c t i cơ
s! l c hoá d u và các cơ s! cơng nghi p khác;
d. S c trong lị ph n ng h t nhân, nhà máy i n nguyên t', nhà máy s n xu t,
tái ch nhiên li u h t nhân, kho ch a ch t phóng x .
Ơ nhi m mơi tr

ng là gì?

Theo Lu t B o v Mơi tr
"Ơ nhi"m mơi tr
mơi tr ng".

ng c a Vi t Nam:

ng là s làm thay

i tính ch t c a mơi tr

ng, vi ph m Tiêu chu#n

Trên th gi i, ô nhi m môi tr ng
c hi u là vi c chuy n các ch t th i ho c n ng
l ng vào môi tr ng n m c có kh n ng gây h i n s c kho, con ng i, n s
phát tri n sinh v t ho c làm suy gi m ch t l ng môi tr ng. Các tác nhân ô nhi m bao
g m các ch t th i ! d ng khí (khí th i), l#ng (n c th i), r n (ch t th i r n) ch a hoá
ch t ho c tác nhân v t lý, sinh h c và các d ng n ng l ng nh nhi t , b c x .
Tuy nhiên, môi tr ng ch+
c ng
các tác nhân trên
v t và v t li u.
Suy thối mơi tr

c coi là b ơ nhi m n u trong ó hàm l
t n m c có kh n ng tác ng x u

ng, n ng
n con ng

ho c
i, sinh

ng là gì?

"Suy thối mơi tr ng là s làm thay i ch t l ng và s l ng c a thành ph n môi
tr ng, gây nh h ng x u cho i s ng c a con ng i và thiên nhiên".
Trong ó, thành ph n mơi tr ng
c hi u là các y u t t o thành mơi tr ng: khơng
khí, n c, t, âm thanh, ánh sáng, lịng t, núi, r%ng, sơng, h bi n, sinh v t, các h
sinh thái, các khu dân c , khu s n xu t, khu b o t n thiên nhiên, c nh quan thiên nhiên,
danh lam th ng c nh, di tích l ch s' và các hình thái v t ch t khác.
Tiêu chu n môi tr

ng là gì?

Theo Lu t B o v Mơi tr

ng c a Vi t Nam:

"Tiêu chu#n môi tr ng là nh ng chu#n m c, gi i h n cho phép,
làm c n c
qu n lý mơi tr ng".

c quy

nh dùng

Vì v y, tiêu chu n mơi tr ng có quan h m t thi t v i s phát tri n b n v ng c a m*i
qu c gia. H th ng tiêu chu n môi tr ng là m t cơng trình khoa h c liên ngành, nó
ph n ánh trình
khoa h c, cơng ngh , t ch c qu n lý và ti m l c kinh t - xã h i có
tính n d báo phát tri n. Cơ c u c a h th ng tiêu chu n mơi tr ng bao g m các
nhóm chính sau:
1. Nh ng quy nh chung.

2. Tiêu chu n n c, bao g m n
bi n, n c th i v.v...

cm tn i

a, n

c ng m, n

c bi n và ven

12


3. Tiêu chu n khơng khí, bao g m khói b(i, khí th i (các ch t th i) v.v...
4. Tiêu chu n liên quan n b o v
t canh tác, s' d(ng phân bón trong s n xu t
nơng nghi p.
5. Tiêu chu n v b o v th c v t, s' d(ng thu c tr% sâu, di t c#.
6. Tiêu chu n liên quan n b o v các ngu n gen, ng th c v t, a d ng sinh
h c.
7. Tiêu chu n liên quan n b o v c nh quan thiên nhiên, các di tích l ch s', v n
hố.
8. Tiêu chu n liên quan n môi tr ng do các ho t ng khai thác khống s n
trong lịng t, ngồi bi n v.v...
ISO 14000 là gì?
N m 1993, T ch c Tiêu chu n qu c t (ISO) b t u xây d ng m t b các tiêu chu n
qu c t v Qu n lý môi tr ng g i là ISO 14000. B tiêu chu n này g m 3 nhóm chính:
•
•

•

Nhóm ki m tốn và ánh giá mơi tr
Nhóm h* tr h ng v s n ph m.
Nhóm h th ng qu n lý mơi tr ng.

ng.

Ph m vi áp d(ng ISO 14000:
•
•
•

T t c các doanh nghi p.
Các khu v c nh d ch v(, ngân hàng, b o hi m, khách s n, xu t nh p kh u, buôn
bán, phân ph i, l u kho, v n t i hàng hoá, khai thác.
Các cơ quan nh tr ng h c, các cơ quan chính ph và các t h p quân s .

Cho n nay, r t nhi u n
14000.
Ðánh giá tác

ng môi tr

c trên th gi i ã áp d(ng các tiêu chu n trong b ISO
ng là gì?

"Ðánh giá tác ng mơi tr ng là q trình phân tích, ánh giá, d báo nh h ng n
môi tr ng c a các d án quy ho ch, phát tri n kinh t - xã h i, c a các cơ s s n xu t,
kinh doanh, cơng trình kinh t , khoa h c k thu t, y t , v n hố, xã h i, an ninh, qu c

phịng và các cơng trình khác,
xu t các gi i pháp thích h p v b o v môi tr ng".
Ho t ng phát tri n kinh t - xã h i ! ây có lo i mang tính kinh t - xã h i c a qu c
gia, c a m t a ph ơng l n, ho c m t ngành kinh t v n hóa quan tr ng (lu t l , chính
sách qu c gia, nh ng ch ơng trình qu c gia v phát tri n kinh t - xã h i, k ho ch qu c
gia dài h n), có lo i mang tính kinh t - xã h i vi mô nh
án xây d ng công trình xây
d ng cơ b n, quy ho ch phát tri n, sơ
s' d(ng m t d ng ho c nhi u d ng tài
nguyên thiên nhiên t i m t a ph ơng nh#. Tuy nhiên, m t ho t ng có ý ngh&a vi mơ
i v i c p qu c gia, nh ng có th có ý ngh&a v& mơ i v i xí nghi p. Ho t ng vi mô
nh ng
c t ch c m t cách ph bi n trên a bàn r ng có khi l i mang ý ngh&a v& mô.
Tác ng n mơi tr ng có th t t ho c x u, có l i ho c có h i nh ng vi c ánh giá
tác ng môi tr ng s2 giúp nh ng nhà ra quy t nh ch
ng l a ch n nh ng ph ơng
án kh thi và t i u v kinh t và k) thu t trong b t c m t k ho ch phát tri n kinh t xã h i nào.

13


Kinh t mơi tr

ng là gì?

"Kinh t mơi tr ng là công c kinh t
c s d ng
nghiên c u mơi tr ng và i u
ó c$ng có ngh%a là trong tính tốn kinh t ph i xét n các v n
môi tr ng".

Các v n
này n$m gi a kinh t và các h t nhiên nên r t ph c t p, do ó có th coi
kinh t mơi tr ng là m t ngành ph( trung gian gi a các ngành khoa h c t nhiên và
khoa h c xã h i. Nh ng i m c n ghi nh khi xem xét kinh t mơi tr ng:
•

•
•
•

Tài nguyên không tái t o nh d u m#, than á, khí t có th b c n ki t. Do ó,
con ng i ph i tìm tài ngun thay th ho c tìm cơng ngh s' d(ng các lo i n ng
l ng
c coi là v&nh c'u (n ng l ng gió, n ng l ng m t tr i, n ng l ng
thu- tri u, v.v...).
Con ng i có th ki m sốt
c kh n ng ph(c h i tài nguyên tái t o và kh
n ng h p th( c a môi tr ng.
Nâng cao trách nhi m i v i thiên nhiên (vai trò qu n lý mơi tr ng).
Tìm cách ki m sốt dân s .

An ninh mơi tr

ng là gì?

"An ninh mơi tr ng là tr ng thái mà m t h th ng mơi tr
ki n s ng an tồn cho con ng i trong h th ng ó".

ng có kh n ng

mb o i u

M t h th ng môi tr ng b m t an ninh có th do các nguyên nhân t nhiên (thiên tai)
ho c do các ho t ng c a con ng i (khai thác c n ki t tài nguyên thiên nhiên, th i
ch t c vào mơi tr ng gây ơ nhi m, suy thối môi tr ng, suy gi m a d ng sinh
h c,...) ho c ph i h p tác ng c a c hai nguyên nhân trên. Tr ng thái an ninh c a
riêng phân h sinh thái t nhiên
c g i là an ninh sinh thái, do ó an ninh sinh thái là
m t khía c nh c a an ninh mơi tr ng.
Tai bi n mơi tr

ng là gì?

"Tai bi n mơi tr

ng là q trình gây m t n

nh trong h th ng mơi tr

Ðó là m t quá trình gây h i v n hành trong h th ng mơi tr
•
•
•

ng".

ng g m 3 giai o n:

Giai o n nguy cơ (hay hi m ho ): Các y u t gây h i t n t i trong h th ng,
nh ng ch a phát tri n gây m t n nh.

Giai o n phát tri n: Các y u t tai bi n t p trung l i, gia t ng, t o tr ng thái m t
n nh nh ng ch a v t qua ng "ng an tồn c a h th ng mơi tr ng.
Giai o n s c môi tr ng: Quá trình v t qua ng "ng an tồn, gây thi t h i
cho con ng i v s c kho,, tính m ng, tài s n,... Nh ng s c gây thi t h i l n
c g i là tai ho , l n hơn n a
c g i là th m ho môi tr ng.

Quan tr c môi tr

ng là gì?

"Quan tr&c mơi tr ng là vi c theo dõi th ng xuyên ch t l ng môi tr ng v i các
tr ng tâm, tr ng i m h p lý nh m ph c v các ho t ng b o v môi tr ng và phát
tri n b n v ng".
Các m(c tiêu c( th c a quan tr c môi tr

ng g m:

14


•
•

•
•

Cung c p các ánh giá v di n bi n ch t l ng môi tr ng trên quy mô qu c gia,
ph(c v( vi c xây d ng báo cáo hi n tr ng môi tr ng.
Cung c p các ánh giá v di n bi n ch t l ng môi tr ng c a t%ng vùng tr ng

i m
c quan tr c
ph(c v( các yêu c u t c th i c a các c p qu n lý nhà
n c v b o v môi tr ng.
C nh báo k p th i các di n bi n b t th ng hay các nguy cơ ơ nhi m, suy thối
mơi tr ng.
Xây d ng cơ s! d li u v ch t l ng môi tr ng ph(c v( vi c l u tr , cung c p
và trao i thông tin trong ph m vi qu c gia và qu c t .

S c ép mơi tr

ng là gì?

Tr c khi th c hi n m t d án phát tri n, ng i ta th ng ph i chú ý n s c ép môi
tr ng. "S c ép môi tr ng là nh ng khó kh n, tr ng i do môi tr ng (t nhiên, kinh t ,
xã h i) tác ng lên d án phát tri n".
S c ép mơi tr ng là y u t n$m ngồi c a d án và hồn tồn khơng
c mong i
x y ra khi tri n khai d án. Có th phân lo i s c ép môi tr ng thành hai lo i nh sau:
•

•

S c ép mơi tr ng "n m trong" kh n ng kh c ph(c c a d án. Ví d(: Thi u
n c, thi u m t b$ng xây d ng, cơ ch hành chính c a a ph ơng ch a phù
h p, h t ng cơ s! ch a phát tri n, ô nhi m môi tr ng i m du l ch... N u t ng
c ng u t và h p tác v i a ph ơng s2 giúp cho vi c kh c ph(c các s c ép
này.
S c ép môi tr ng "n m ngoài" kh n ng kh c ph(c c a d án. Ví d(: Ch
khí h u th i ti t, tai bi n môi tr ng, i u ki n sinh thái c h i, cơ c u i u hành

c a a ph ơng không hi u qu ... V i lo i s c ép này, t thân kh n ng c a d
án khơng th kh c ph(c
c, c n có m t ch ơng trình r ng l n hơn h* tr . Do
ó, d án c n ph i thích nghi, ch u ng ho c ph i thay i.

Nh v y, có th nh n th y s phân lo i s c ép môi tr ng ph( thu c hồn tồn vào
n ng l c, quy mơ c a d án. M t y u t môi tr ng có th là s c ép mơi tr ng "n$m
ngồi" kh n ng kh c ph(c c a d án này nh ng l i "n$m trong" trong kh n ng kh c
ph(c c a d án khác có n ng l c và quy mô l n hơn. Phân lo i nh v y s2 thu n l i
hơn trong vi c ánh giá nhanh tính kh thi c a d án và giúp cho vi c tìm ki m các gi i
pháp h n ch , kh c ph(c các s c ép môi tr ng m t cách hi u qu nh t.
Vì sao nói con ng

i c ng là m t ngu n ô nhi m?

Con ng i s ng trên Trái t ch y u s' d(ng khơng khí, n c và th c ph m
nuôi
d "ng cơ th . M*i ng i l n m t ngày hít vào 100 lít khơng khí và th! ra l ng khí
cacbonic c ng nhi u nh v y. Khí cacbonic là khí th i, t( l i nhi u m t ch* s2 làm v n
(c khơng khí trong phịng, gây khó ch u. N u bu i t i i ng óng kín c'a phịng, khí
cacbonic s2 v n (c kh p phịng. B!i v y bu i sáng ng d y ph i m! c'a
khơng khí
l u thơng, phịng ! m i s ch.
Khi ng i ta n các th c c
b sung dinh d "ng, s2 th i ra c n bã. Ch t c n bã
(phân và n c ti u) xu t hi n ! môi tr ng sinh ho t n u không
c x' lý t t s2 gây ô
nhi m môi tr ng, gây h i cho s c kho, con ng i (nh gây b nh giun sán).
Trong quá trình thay

i t bào trong cơ th con ng

i th

ng to ra nhi t l

ng và mùi

15


v . Mùi v c a cơ th m*i ng i khác nhau, trong ó có m t mùi r t n ng kích thích h
th n kinh kh u giác, ó là mùi hơi nách. Ðây c ng là m t ngu n ô nhi m c a cơ th con
ng i.
Trong sinh ho t hàng ngày, cơ th con ng i luôn luôn to nhi t
i u ti t cân b$ng
nhi t
cơ th . Nhi t l ng này to ra môi tr ng xung quanh nên chúng ta không th y
nh h !ng x u c a hi n t ng này. Ví d( trong m t toa xe óng kín c'a ch t ních
ng i, nhi t
s2 cao d n và nh ng ng i bên trong s2 c m th y khó ch u, vì nhi t
l ng to ra t% cơ th ng i ã làm t ng nhi t
trong xe.
Cơ th chúng ta là m t ngu n ô nhi m. Nêu v n
này ra có th có m t s ng i ch a
nh n th c
c. Nh ng chúng ta s2 phát hi n ra i u này khi t p trung m t s ông
ng i trong m t môi tr ng nh# h.p. B!i v y, chúng ta không nh ng c n phịng ng%a ơ
nhi m cơng nghi p mà còn c n phòng ng%a cơ th gây ô nhi m, nh h !ng tr c ti p t i
s c kho, chúng ta.

Th nào là s phát tri n b n v ng?
Có th nói r$ng m i v n
v môi tr ng u b t ngu n t% phát tri n. Nh ng con ng i
c ng nh t t c m i sinh v t khác khơng th ình ch+ ti n hố và ng%ng s phát tri n
c a mình. Con
ng
gi i quy t mâu thu n gi a môi tr ng và phát tri n là ph i
ch p nh n phát tri n, nh ng gi sao cho phát tri n không tác ng m t cách tiêu c c t i
môi tr ng. Do ó, n m 1987 U- ban Mơi tr ng và Phát tri n c a Liên H p Qu c ã
a ra khái ni m Phát tri n b n v ng:
"Phát tri n b n v ng là s phát tri n nh m tho mãn các nhu c u hi n t i c a con ng
nh ng không t n h i t i s tho mãn các nhu c u c a th h t ơng lai".
Ð xây d ng m t xã h i phát tri n b n v ng, Ch ơng trình Mơi tr
ã
ra 9 ngun t c:

i

ng Liên H p Qu c

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Tôn tr ng và quan tâm n cu c s ng c ng ng.

C i thi n ch t l ng cu c s ng c a con ng i.
B o v s c s ng và tính a d ng c a Trái t.
Qu n lý nh ng ngu n tài nguyên không tái t o
c.
Tôn tr ng kh n ng ch u
ng
c c a Trái t.
Thay i t p t(c và thói quen cá nhân.
Ð cho các c ng ng t qu n lý môi tr ng c a mình.
T o ra m t khn m u qu c gia th ng nh t, thu n l i cho vi c phát tri n và b o
v .
9. Xây d ng m t kh i liên minh tồn c u.
Du l ch tác

ng tích c c

n môi tr

ng nh th nào?

Tác ng môi tr ng là nh ng nh h !ng (x u hay t t) do ho t ng phát tri n du l ch
gây ra cho môi tr ng, bao g m các y u t môi tr ng t nhiên c ng nh các y u t
môi tr ng xã h i - nhân v n. Tác ng c a du l ch lên các y u t sinh thái t nhiên có
th là tác ng tích c c ho c tiêu c c. Các tác ng tích c c có th g m:
•

B o t n thiên nhiên: Du l ch góp ph n kh7ng nh giá tr và góp ph n vào vi c
b o t n các di n tích t nhiên quan tr ng, phát tri n các Khu B o t n và V n

16

•

•
•

•

Qu c gia.
T ng c ng ch t l ng mơi tr ng: Du l ch có th cung c p nh ng sáng ki n
cho vi c làm s ch mơi tr ng thơng qua ki m sốt ch t l ng khơng khí, n c,
t, ơ nhi m ti ng n, th i rác và các v n
môi tr ng khác thơng qua các
ch ơng trình quy ho ch c nh quan, thi t k xây d ng và duy tu b o d "ng các
cơng trình ki n trúc.
Ð cao môi tr ng: Vi c phát tri n các cơ s! du l ch
c thi t k t t có th
cao giá tr các c nh quan.
C i thi n h t ng cơ s : Các cơ s! h t ng c a a ph ơng nh sân bay,
ng sá, h th ng c p thoát n c, x' lý ch t th i, thông tin liên l c có th
c
c i thi n thơng qua ho t ng du l ch.
T ng c ng hi u bi t v môi tr ng c a c ng ng a ph ơng thông qua
vi c trao i và h c t p v i du khách.

Du l ch tác
•

•

•

•

•
•

•

•

ng tiêu c c

n mơi tr

ng nh th nào?

nh h ng t i nhu c u và ch t l ng n c: Du l ch là ngành công nghi p tiêu
th( n c nhi u, th m chí tiêu hao ngu n n c sinh ho t hơn c nhu c u n c
sinh ho t c a a ph ơng.
N c th i: N u nh không có h th ng thu gom n c th i cho khách s n, nhà
hàng thì n c th i s2 ng m xu ng b n n c ng m ho c các thu- v c lân c n
(sông, h , bi n), làm lan truy n nhi u lo i d ch b nh nh giun sán,
ng ru t,
b nh ngoài da, b nh m t ho c làm ô nhi m các thu- v c gây h i cho c nh quan
và nuôi tr ng th y s n.
Rác th i: V t rác th i b%a bãi là v n
chung c a m i khu du l ch. Ðây là
nguyên nhân gây m t c nh quan, m t v sinh, nh h !ng n s c kho, c ng

ng và n y sinh xung t xã h i.
Ơ nhi m khơng khí: Tuy
c coi là ngành "cơng nghi p khơng khói", nh ng du
l ch có th gây ơ nhi m khí thơng qua phát x khí th i ng cơ xe máy và tàu
thuy n, c bi t là ! các tr ng i m và tr(c giao thơng chính, gây h i cho cây c i,
ng v t hoang d i và các cơng trình xây d ng b$ng á vơi và bê tông.
N ng l ng: Tiêu th( n ng l ng trong khu du l ch th ng không hi u qu và
lãng phí.
Ơ nhi m ti ng n: Ti ng n t% các ph ơng ti n giao thông và du khách có th
gây phi n hà cho c dân a ph ơng và các du khách khác k c
ng v t hoang
d i.
Ô nhi m phong c nh: Ô nhi m phong c nh có th
c gây ra do khách s n
nhà hàng có ki n trúc x u xí thơ k ch, v t li u p lát khơng phù h p, b trí các
d ch v( thi u khoa h c, s' d(ng quá nhi u ph ơng ti n qu ng cáo nh t là các
ph ơng ti n x u xí, dây i n, c t i n tràn lan, b o d "ng kém i v i các cơng
trình xây d ng và c nh quan. Phát tri n du l ch h*n n, pha t p, l n x n là m t
trong nh ng ho t ng gây suy thối mơi tr ng t h i nh t.
Làm nhi u lo n sinh thái: Vi c phát tri n ho t ng du l ch thi u ki m sốt có
th tác ng lên t (xói mịn, tr t l!), làm bi n ng các nơi c trú, e do các
loài ng th c v t hoang d i (ti ng n, s n b t, cung ng th t thú r%ng, thú nh i
bông, côn trùng...). Xây d ng
ng giao thông và khu c m tr i gây c n tr! ng
v t hoang d i di chuy n tìm m i, k t ôi ho c sinh s n, phá ho i r n san hô do
khai thác m u v t, cá c nh ho c neo u tàu thuy n...

Du l ch sinh thái là gì?

17

N m 1991, ã xu t hi n khái ni m v Du l ch sinh thái. "Du l ch sinh thái là lo i hình du
l ch di n ra trong các vùng có h sinh thái t nhiên còn b o t n khá t t nh$m m(c tiêu
nghiên c u, chiêm ng "ng, th !ng th c phong c nh, ng th c v t c ng nh các giá
tr v n hoá hi n h u" (Boo, 1991).
Nh ng g n ây, ng i ta cho r$ng n i dung c n b n c a Du l ch sinh thái là t p trung
vào m c
trách nhi m c a con ng i i v i môi tr ng. Quan i m th( ng cho
r$ng Du l ch sinh thái là du l ch h n ch t i a các suy thối mơi tr ng do du l ch t o ra,
là s ng n ng%a các tác ng tiêu c c lên sinh thái, v n hoá và th m m). Quan i m
ch
ng cho r$ng Du l ch sinh thái còn ph i óng góp vào qu n lý b n v ng môi tr ng
lãnh th du l ch và ph i quan tâm n quy n l i c a nhân dân a ph ơng. Do ó, ng i
ta ã
a ra m t khái ni m m i t ơng i y
hơn:
"Du l ch sinh thái là du l ch có trách nhi m v i các khu thiên nhiên là nơi b o t n môi
tr ng và c i thi n phúc l i cho nhân dân a ph ơng".
Du l ch b n v ng là gì?
"Du l ch b n v ng là vi c áp ng các nhu c u hi n t i c a du khách và vùng dùng du
l ch mà v'n b o m nh ng kh n ng áp ng nhu c u cho các th h t ơng lai".
Du l ch b n v ng òi h#i ph i qu n lý t t c các d ng tài nguyên theo cách nào ó
chúng ta có th áp ng các nhu c u kinh t , xã h i và th m m) trong khi v n duy trì
c b n s c v n hố, các q trình sinh thái cơ b n, a d ng sinh h c và các h
m
b o s s ng.
M(c tiêu c a Du l ch b n v ng là:
•
•

•
•
•

Phát tri n, gia t ng s
óng góp c a du l ch vào kinh t và môi tr
C i thi n tính cơng b$ng xã h i trong phát tri n.
C i thi n ch t l ng cu c s ng c a c ng ng b n a.
Ðáp ng cao
nhu c u c a du khách.
Duy trì ch t l ng mơi tr ng.

Khí quy n trái

ng.

t hình thành nh th nào?

Khí quy n là l p v# ngồi c a trái t v i ranh gi i d i là b m t thu- quy n, th ch
quy n và ranh gi i trên là kho ng không gi a các hành tinh. Khí quy n trái t
c
hình thành do s thoát hơi n c, các ch t khí t% thu- quy n và th ch quy n.
Th i k6 u, khí quy n ch y u g m hơi n c, amoniac, metan, các lo i khí trơ và
hydro. D i tác d(ng phân hu- c a tia sáng m t tr i hơi n c b phân hu- thành oxy và
hydro. Oxy t o ra tác ng v i amoniac và metan t o ra khí nitơ và cácboníc. Q trình
ti p di n, m t l ng hidro nh. m t vào kho ng không v tr(, khí quy n cịn l i ch y u
là hơi n c, nitơ, cácboníc, m t ít oxy. Th c v t xu t hi n trên trái t cùng v i quá
trình quang h p ã t o nên m t l ng l n oxy và làm gi m áng k n ng
CO2 trong
khí quy n. S phát tri n m nh m2 c a ng th c v t trên trái t cùng v i s gia t ng

bài ti t, phân hu- xác ch t ng th c v t, phân hu- y m khí c a vi sinh v t ã làm cho
n ng
khí N2 trong khí quy n t ng lên nhanh chóng,
t t i thành ph n khí quy n
hi n nay.

18


Khí quy n có m y l p?
Khí quy n trái t có c u trúc phân l p v i các t ng c tr ng t% d
T ng i l u, t ng bình l u, t ng trung gian, t ng i n ly.
•

•

•
•
•

i lên trên nh sau:

T ng i l u là t ng th p nh t c a khí quy n, ! ó ln có chuy n ng i l u
c a kh i khơng khí b nung t% m t t, thành ph n khí khá ng nh t. Ranh gi i
trên c a t ng i l u trong kho ng 7 - 8 km ! hai c c và 16 - 18 km ! vùng xích
o. T ng i l u là nơi t p trung nhi u nh t hơi n c, b(i và các hi n t ng th i
ti t chính nh mây, m a, tuy t, m a á, bão v.v...
T ng bình l u n$m trên t ng i l u v i ranh gi i trên dao ng trong kho ng
cao 50 km. Khơng khí t ng bình l u lỗng hơn, ít ch a b(i và các hi n t ng th i
ti t. 1 Ð8 CAO KHO9NG 25 KM TRONG T:NG BÌNH l u t n t i m t l p không

c g i là t ng Ozon.
khí giàu khí Ozon (O3) th ng
Bên trên t ng bình l u cho n
cao 80 km
c g i là t ng trung gian. Nhi t
t ng này gi m d n theo
cao.
T%
cao 80 km n 500 km g i là t ng nhi t, ! ây nhi t
ban ngày th ng
r t cao, nh ng ban êm xu ng th p.
T%
cao 500 km tr! lên
c g i là t ng i n ly. Do tác ng c a tia t' ngo i,
các phân t' khơng khí lỗng trong t ng b phân hu- thành các ion nh. nh He+,
H+, O++. T ng i n ly là nơi xu t hi n c c quang và ph n x các sóng ng n vơ
tuy n. Gi i h n bên ngồi c a khí quy n r t khó xác nh, thơng th ng ng i ta
c nh vào kho ng t% 1000 - 2000 kilơmét.

C u trúc t ng c a khí quy n
c hình thành do k t qu c a l c h p d n và ngu n phát
sinh khí t% b m t trái t, có tác ng to l n trong vi c b o v và duy trì s s ng trái
t.
Thành ph n khí quy n g m nh ng gì ?
Thành ph n khí quy n trái t khá n nh theo ph ơng n$m ngang và phân d theo
ph ơng th7ng
ng. Ph n l n kh i l ng 5.1015 t n c a toàn b khí quy n t p trung !
t ng i l u và bình l u. Thành ph n khí quy n trái t g m ch y u là Nitơ, Oxy, hơi
n c, CO2, H2, O3, NH4, các khí trơ.
Trong t ng i l u, thành ph n các ch t khí ch y u t ơng i n nh, nh ng n ng

CO2 và hơi n c dao ng m nh. L ng hơi n c thay i theo th i ti t khí h u, t% 4%
th tích vào mùa nóng m t i 0,4 % khi mùa khơ l nh. Trong khơng khí t ng i l u
th ng có m t l ng nh t nh khí SO2 và b(i.
Trong t ng bình l u ln t n t i m t q trình hình thành và phá hu- khí ozon, d n t i
vi c xu t hi n m t l p ozon m#ng v i chi u dày trong i u ki n m t
khơng khí bình
th ng kho ng vài ch(c x ngtimet. L p khí này có tác d(ng ng n các tia t' ngo i chi u
xu ng b m t trái t. Hi n nay, do ho t ng c a con ng i, l p khí ozon có xu h !ng
m#ng d n, có th e do t i s s ng c a con ng i và sinh v t trên trái t.
Hi u ng nhà kính là gì?
Nhi t
b m t trái t
c t o nên do s cân b$ng gi a n ng l ng m t tr i n b
m t trái t và n ng l ng b c x c a trái t vào kho ng không gian gi a các hành
tinh. N ng l ng m t tr i ch y u là các tia sóng ng n d dàng xuyên qua c'a s khí

19


quy n. Trong khi ó, b c x c a trái t v i nhi t
b m t trung bình +16oC là sóng
dài có n ng l ng th p, d dàng b khí quy n gi l i. Các tác nhân gây ra s h p th(
b c x sóng dài trong khí quy n là khí CO2, b(i, hơi n c, khí mêtan, khí CFC v.v...
"K t qu c a s c a s trao i không cân b ng v n ng l ng gi a trái t v i không
gian xung quanh, d'n n s gia t ng nhi t
c a khí quy n trái t. Hi n t ng này
di"n ra theo cơ ch t ơng t nh nhà kính tr ng cây và
c g i là Hi u ng nhà kính".
S gia t ng tiêu th( nhiên li u hoá th ch c a lồi ng i ang làm cho n ng
khí CO2

c a khí quy n t ng lên. S gia t ng khí CO2 và các khí nhà kính khác trong khí quy n
trái t làm nhi t
trái t t ng lên. Theo tính tốn c a các nhà khoa h c, khi n ng
b m t trái t t ng lên kho ng 3oC. Các
CO2 trong khí quy n t ng g p ơi, thì nhi t
s li u nghiên c u cho th y nhi t
trái t ã t ng 0,5oC trong kho ng th i gian t%
1885 n 1940 do thay i c a n ng
CO2 trong khí quy n t% 0,027% n 0,035%.
D báo, n u khơng có bi n pháp kh c ph(c hi u ng nhà kính, nhi t
trái t s2 t ng
lên 1,5 - 4,5oC vào n m 2050.
Vai trò gây nên hi u ng nhà kính c a các ch t khí
c x p theo th t sau: CO2 =>
trái t do hi u ng nhà kính có tác
CFC => CH4 => O3 =>NO2. S gia t ng nhi t
ng m nh m2 t i nhi u m t c a môi tr ng trái t.
•

•

•

•

Bi n

Nhi t
trái t t ng s2 làm tan b ng và dâng cao m c n c bi n. Nh v y,
nhi u vùng s n xu t l ơng th c trù phú, các khu ông dân c , các ng b$ng

l n, nhi u o th p s2 b chìm d i n c bi n.
S nóng lên c a trái t làm thay i i u ki n s ng bình th ng c a các sinh v t
trên trái t. M t s loài sinh v t thích nghi v i i u ki n m i s2 thu n l i phát
tri n. Trong khi ó nhi u lồi b thu h.p v di n tích ho c b tiêu di t.
Khí h u trái t s2 b bi n i sâu s c, các
i khí h u có xu h ng thay i.
Toàn b i u ki n s ng c a t t c các qu c gia b xáo ng. Ho t ng s n xu t
nông nghi p, lâm nghi p, thu- h i s n b nh h !ng nghiêm tr ng.
Nhi u lo i b nh t t m i i v i con ng i xu t hi n, các lo i d ch b nh lan tràn,
s c kho, c a con ng i b suy gi m.
i khí h u là gì?

"Bi n i khí h u trái t là s thay i c a h th ng khí h u g m khí quy n, thu( quy n,
sinh quy n, th ch quy n hi n t i và trong t ơng lai b i các nguyên nhân t nhiên và
nhân t o".
Nguyên nhân chính làm bi n i khí h u trái t là do s gia t ng các ho t ng t o ra
các ch t th i khí nhà kính, các ho t ng khai thác quá m c các b h p th( và b ch a
khí nhà kính nh sinh kh i, r%ng, các h sinh thái bi n, ven b và t li n khác.
Các bi u hi n c a s bi n
•
•
•
•

i khí h u trái

t g m:

S nóng lên c a khí quy n và trái t nói chung.
S thay i thành ph n và ch t l ng khí quy n có h i cho môi tr ng s ng c a

con ng i và các sinh v t trên trái t.
S dâng cao m c n c bi n do tan b ng d n t i s ng p úng c a các vùng t
th p, các o nh# trên bi n.
S di chuy n c a các i khí h u t n t i hàng nghìn n m trên các vùng khác

20


•
•

nhau c a trái t d n t i nguy cơ e do s s ng c a các loài sinh v t, các h
sinh thái và ho t ng c a con ng i.
S thay i c ng
ho t ng c a q trình hồn l u khí quy n, chu trình tu n
hồn n c trong t nhiên và các chu trình sinh a hố khác.
S thay i n ng su t sinh h c c a các h sinh thái, ch t l ng và thành ph n
c a thu- quy n, sinh quy n, các a quy n.

Các qu c gia trên th gi i ã h p t i New York ngày 9/5/1992 và ã thơng qua Cơng
c Khung v Bi n i khí h u c a Liên H p Qu c. Công
c này t ra m(c tiêu n
nh các n ng
khí quy n ! m c có th ng n ng%a
c s can thi p c a con ng i
i v i h th ng khí h u. M c ph i t n$m trong m t khung th i gian
các h sinh
thái thích nghi m t cách t nhiên v i s thay i khí h u, b o m vi c s n xu t l ơng
th c không b e do và t o kh n ng cho s phát tri n kinh t ti n tri n m t cách b n
v ng.

Ơ nhi m khơng khí là gì? Vì sao khơng khí b ơ nhi m?
"Ơ nhi"m khơng khí là s có m!t m t ch t l ho!c m t s bi n i quan tr ng trong
thành ph n khơng khí, làm cho khơng khí khơng s ch ho!c gây ra s to mùi, có mùi
khó ch u, gi m t m nhìn xa (do b i)".
Có r t nhi u ngu n gây ơ nhi m khơng khí. Có th chia ra thành ngu n t nhiên và
ngu n nhân t o.
a. Ngu n t nhiên:
•

•

•

•

Núi l'a: Núi l'a phun ra nh ng nham th ch nóng và nhi u khói b(i giàu sunfua,
mêtan và nh ng lo i khí khác. Khơng khí ch a b(i lan to i r t xa vì nó
c
phun lên r t cao.
Cháy r%ng: Các ám cháy r%ng và ng c# b!i các quá trình t nhiên x y ra do
s m ch p, c sát gi a th m th c v t khô nh tre, c#. Các ám cháy này th ng
lan truy n r ng, phát th i nhi u b(i và khí.
Bão b(i gây nên do gió m nh và bão, m a bào mịn t sa m c, t tr ng và gió
th i tung lên thành b(i. N c bi n b c hơi và cùng v i sóng bi n tung b t mang
theo b(i mu i lan truy n vào khơng khí.
Các quá trình phân hu-, th i r a xác ng, th c v t t nhiên c ng phát th i nhi u
ch t khí, các ph n ng hố h c gi a nh ng khí t nhiên hình thành các khí
sunfua, nitrit, các lo i mu i v.v... Các lo i b(i, khí này u gây ơ nhi m khơng khí.

b. Ngu n nhân t o:

Ngu n gây ô nhi m nhân t o r t a d ng, nh ng ch y u là do ho t ng cơng nghi p,
t cháy nhiên li u hố th ch và ho t ng c a các ph ơng ti n giao thông. Ngu n ô
nhi m công nghi p do hai quá trình s n xu t gây ra:
•
•

Q trình t nhiên li u th i ra r t nhi u khí c i qua các ng khói c a các nhà
máy vào khơng khí.
Do b c hơi, rị r+, th t thốt trên dây chuy n s n xu t s n ph m và trên các
ng ng d n t i. Ngu n th i c a quá trình s n xu t này c ng có th
c hút
và th i ra ngồi b$ng h th ng thơng gió.

21


Các ngành công nghi p ch y u gây ô nhi m khơng khí bao g m: nhi t i n; v t li u xây
d ng; hoá ch t và phân bón; d t và gi y; luy n kim; th c ph m; Các xí nghi p cơ khí;
Các nhà máy thu c ngành cơng nghi p nh.; Giao thơng v n t i; bên c nh ó ph i k
n sinh ho t c a con ng i.
Các tác nhân nào gây ơ nhi m khơng khí?
Các ch t và tác nhân gây ô nhi m không khí g m:
•
•
•
•
•
•
•
•

•

Các lo i oxit nh : nitơ oxit (NO, NO2), nitơ ioxit (NO2), SO2, CO, H2S và các lo i
khí halogen (clo, brom, iơt).
Các h p ch t flo.
Các ch t t ng h p (ête, benzen).
Các ch t lơ l'ng (b(i r n, b(i l#ng, b(i vi sinh v t), nitrat, sunfat, các phân t'
cacbon, sol khí, mu i, khói, s ơng mù, ph n hoa.
Các lo i b(i n ng, b(i t, á, b(i kim lo i nh
ng, chì, s t, k2m, niken, thi c,
ca imi...
Khí quang hố nh ozơn, FAN, FB2N, NOX, an ehyt, etylen...
Ch t th i phóng x .
Nhi t .
Ti ng n.

Sáu tác nhân ô nhi m u sinh ra ch y u do quá trình t cháy nhiên li u và s n xu t
công nghi p. Các tác nhân ô nhi m khơng khí có th phân thành hai d ng: d ng hơi khí
và d ng ph n t' nh#. Tuy nhiên, ph n l n các tác nhân ô nhi m u gây tác h i i v i
s c kh#e con ng i.
Tác nhân ô nhi m
c chia làm hai lo i: sơ c p và th c p. Sunfua ioxit sinh ra do
t cháy than ó là tác nhân ơ nhi m sơ c p. Nó tác ng tr c ti p t i b ph n ti p
nh n. Sau ó, khí này l i liên k t v i ôxy và n c c a khơng khí s ch
t o thành axit
sunfuric (H2SO4) rơi xu ng t cùng v i n c m a, làm thay i pH c a t và c a thuv c, tác ng x u t i nhi u th c v t, ng v t và vi sinh v t. Nh v y, m a axit là tác
nhân ô nhi m th c p
c t o thành do s k t h p SO2 v i n c. C ng có nh ng
tr ng h p, các tác nhân không gây ô nhi m, liên k t quang hố v i nhau
t o thành

tác nhân ơ nhi m th c p m i, gây tác ng x u. Cơ th sinh v t ph n ng i v i các
tác nhân ô nhi m ph( thu c vào n ng
ô nhi m và th i gian tác ng.
M c

ơ nhi m khơng khí

c bi u th nh th nào?

Cơ quan B o v môi tr ng c a M) bi u th ơ nhi m khơng khí b$ng ch+ s chu n ô
nhi m (PSI), theo ng "ng an toàn và nguy hi m i v i s c kho, c a ng i. PSI là m t
ch+ s thu
c khi tính t i nhi u ch+ s ô nhi m, ví d( t ng các h t lơ l'ng, SO2,CO, O3,
NO2
c tính theo µ g/m3/gi ho c trong 1 ngày.
•
•
•
•
•
•

N
N
N
N
N
N

u PSI t% 0-49 là khơng khí có ch t l ng t t.

u PSI t% 50-100 là trung bình, khơng nh h !ng t i s c kho, c a ng
u PSI t% 100-199 là không t t.
u PSI t% 200-299 là r t không t t.
u PSI t% 300-399 là nguy hi m, làm phát sinh m t s b nh.
u PSI trên 400 là r t nguy hi m, có th gây ch t ng i.

i.

22


D a vào ch+ s PSI, mà nh ng ng i có
tu i và s c kho, khác nhau s2
báo tr c và gi m các ho t ng ngoài tr i.
Các khí nhân t o nào gây ơ nhi m khơng khí nguy hi m nh t
khí quy n trái t?

c thơng

i v i con ng

i và

Các khí nhân t o nguy hi m nh t i v i s c kho, con ng i và khí quy n trái t ã
c bi t n g m: Cacbon ioxit (CO2); Dioxit Sunfua (SO2).; Cacbon monoxit (CO);
Nitơ oxit (N2O); Clorofluorocacbon (còn g i là CFC) và Mêtan (CH4).
1. Cácbon ioxit (CO2): CO2 v i hàm l ng 0,03% trong khí quy n là nguyên li u cho
quá trình quang h p
s n xu t n ng su t sinh h c sơ c p ! cây xanh. Thông th ng,
l ng CO2 s n sinh m t cách t nhiên cân b$ng v i l ng CO2

c s' d(ng cho
quang h p. Hai lo i ho t ng c a con ng i là t nhiên li u hoá th ch và phá r%ng ã
làm cho quá trình trên m t cân b$ng, có tác ng x u t i khí h u tồn c u.
2. Ðioxit Sunfua (SO2): Ðioxit sunfua (SO2) là ch t gây ô nhi m không khí có n ng
th p trong khí quy n, t p trung ch y u ! t ng i l u. Dioxit sunfua sinh ra do núi l'a
phun, do t nhiên li u than, d u, khí t, sinh kh i th c v t, qu ng sunfua,.v.v... SO2 r t
c h i i v i s c kho, c a ng i và sinh v t, gây ra các b nh v ph i khí ph qu n.
SO2 trong khơng khí khi g p oxy và n c t o thành axit, t p trung trong n c m a gây
ra hi n t ng m a axit.
3. Cacbon monoxit (CO): CO
c hình thành do vi c t cháy khơng h t nhiên li u
hố th ch nh than, d u và m t s ch t h u cơ khác. Khí th i t% các ng cơ xe máy là
ngu n gây ô nhi m CO ch y u ! các thành ph . Hàng n m trên toàn c u s n sinh
kho ng 600 tri u t n CO. CO không c v i th c v t vì cây xanh có th chuy n hố CO
c xem là
=> CO2 và s' d(ng nó trong quá trình quang h p. Vì v y, th m th c v t
tác nhân t nhiên có tác d(ng làm gi m ô nhi m CO. Khi con ng i ! trong khơng khí
có n ng
CO kho ng 250 ppm s2 b t' vong.
4. Nitơ oxit (N2O): N2O là lo i khí gây hi u ng nhà kính,
c sinh ra trong q trình
t các nhiên li u hố th ch. Hàm l ng c a nó ang t ng d n trên ph m vi toàn c u,
hàng n m kho ng t% 0,2 -,3%. M t l ng nh# N2O khác xâm nh p vào khí quy n do k t
qu c a q trình nitrat hố các lo i phân bón h u cơ và vơ cơ. N2O xâm nh p vào
khơng khí s2 khơng thay i d ng trong th i gian dài, ch+ khi t t i nh ng t ng trên c a
khí quy n nó m i tác ng m t cách ch m ch p v i nguyên t' oxy.
5. Clorofluorocacbon (vi t t&t là CFC): CFC là nh ng hoá ch t do con ng i t ng h p
s' d(ng trong nhi u ngành cơng nghi p và t% ó xâm nh p vào khí quy n. CFC 11
ho c CFCl3 ho c CFCl2 ho c CF2Cl2 (còn g i là freon 12 ho c F12) là nh ng ch t thông
d(ng c a CFC. M t l ng nh# CFC khác là CHC1F2 (ho c F22), CCl4 và CF4 c ng xâm

nh p vào khí quy n. C hai h p ch t CFC 11 và CFC 12 ho c freon u là nh ng h p
ch t có ý ngh&a kinh t cao, vi c s n xu t và s' d(ng chúng ã t ng lên r t nhanh trong
hai th p k- v%a qua. Chúng t n t i c ! d ng sol khí và khơng sol khí. D ng sol khí
th ng làm t n h i t ng ơzơn, do ó là s báo ng v môi tr ng, nh ng d ng không
sol khí thì v n ti p t(c s n xu t và ngày càng t ng v s l ng. CFC có tính n nh cao
và khơng b phân hu-. Khi CFC t t i th ng t ng khí quy n chúng s2
c các tia
c c tím phân hu-. T c
phân hu- CFC s2 r t nhanh n u t ng ôzôn b t n th ơng và
các b c x c c tím t i
c nh ng t ng khí quy n th p hơn.

23


6. Mêtan (CH4): Mêtan là m t lo i khí gây hi u ng nhà kính. Nó
c sinh ra t% các
q trình sinh h c, nh s men hố
ng ru t c a ng v t có gu c, c%u và nh ng
ng v t khác, s phân gi i k; khí ! t ng p n c, ru ng lúa, cháy r%ng và t nhiên
li u hoá th ch. CH4 thúc y s ơxy hố hơi n c ! t ng bình l u. S gia t ng hơi
n c gây hi u ng nhà kính m nh hơn nhi u so v i hi u ng tr c ti p c a CH4. Hi n
nay hàng n m khí quy n thu nh n kho ng t% 400 n 765x1012g CH4.
T ng Ozon là gì?
Khí Ozon g m 3 nguyên t' oxy (03). T ng bình l u n$m trên t ng i l u v i ranh gi i
trên dao ng trong kho ng
cao 50 km. 1 Ð8 CAO KHO9NG 25 KM TRONG T:NG
c g i là t ng Ozon.
bình l u t n t i m t l p khơng khí giàu khí Ozon (O3) th ng
Hàm l ng khí Ozon trong khơng khí r t th p, chi m m t ph n tri u, ch+ !

cao 25 30 km, khí Ozon m i m c hơn (chi m t+ l 1/100.000 trong khí quy n). Ng i ta g i
t ng khí quy n !
cao này là t ng Ozon.
N u t ng Ozon b th ng, m t l ng l n tia t' ngo i s2 chi u th7ng xu ng Trái t. Con
ng i s ng trên Trái t s2 m c b nh ung th da, th c v t không ch u n i nhi u tia t'
ngo i chi u vào s2 b m t d n kh n ng mi n d ch, các sinh v t d i bi n b t n th ơng
và ch t d n. B!i v y các n c trên th gi i u r t lo s tr c hi n t ng th ng t ng
Ozon.
Nguyên nhân nào d n

n th ng t ng Ozon?

Tháng 10 n m 1985, các nhà khoa h c Anh phát hi n th y t ng khí ozon trên khơng
trung Nam c c xu t hi n m t "l* th ng" r t l n, b$ng di n tích n c M). N m 1987, các
nhà khoa h c Ð c l i phát hi n t ng khí ozon ! vùng tr i B c c c có hi n t ng m#ng
d n, có ngh&a là ch7ng bao lâu n a t ng ozon ! B c c c c ng s2 b th ng. Tin này
nhanh chóng
c truy n kh p th gi i và làm ch n ng d lu n.
Các nhà khoa h c u cho r$ng, nguyên nhân này có liên quan t i vi c s n xu t và s'
d(ng t l nh trên th gi i. S! d& t l nh có th làm l nh và b o qu n th c ph m
c
lâu là vì trong h th ng ng d n khép kín phía sau t l nh có ch a lo i dung d ch freon
th l#ng (th ng g i là "gas"). Nh có dung d ch hoá h c này t l nh m i làm l nh
c. Dung d ch freon có th bay hơi thành th khí. Khi chuy n sang th khí, freon b c
th7ng lên t ng ozon trong khí quy n Trái t và phá v" k t c u t ng này, làm gi m n ng
khí ozon.
Khơng nh ng t l nh, máy l nh c n dùng n freon mà trong dung d ch gi t t y, bình
c u ho c ng s' d(ng freon và các ch t thu c d ng freon. Trong quá trình s n xu t và
s' d(ng các hoá ch t ó khơng tránh kh#i th t thốt m t l ng l n hoát ch t d ng freon
b c hơi bay lên phá hu- t ng ozon. Qua ó chúng ta th y r$ng, t ng zon b th ng chính

là do các ch t khí thu c d ng freon gây ra, các hố ch t ó khơng t có trong thiên
nhiên mà do con ng i t o ra. Rõ ràng, con ng i là th ph m làm th ng t ng ozon, e
do s c kho, c a chính mình,
S m ng%ng s n xu t và s' d(ng các hoá ch t d ng freon là bi n pháp h u hi u nh t
c u t ng ozon. Nhi u h i th o qu c t ã bàn tính các bi n pháp kh c ph(c nguy cơ
th ng r ng t ng ozon. 112 n c thu c kh i C ng ng Châu Âu (EEC) ã nh t trí n
cu i th k- này s2 ch m d t s n xu t và s' d(ng các hoá ch t thu c d ng freon. Vì v y
các nhà khoa h c ang nghiên c u s n xu t lo i hoá ch t khác thay th các hoá ch t !

24