Trò chuyện Triết học (Tập 6): Phần 2

118 • BUI YAN NAM SON

''M.E"
�

�

VA

DOI THOAI
. TRIET HOC
.

1. Thi sl Bili Giang rat tham tram khi bao rang "muon
ban toi thd, dien dich thd, nguoi ta chi c6 the phai lam
m<)t bai thd khac"< 1). Cung theo tinh than d6, de bay to
long kinh mQ doi VOi m9t nguoi thay - khong Cung m9t
chuyen nganh nen khong c6 cai may man duQ'c lam h9c
tro, nhu truong hQ'p cua toi voi Giao SU Hoang Tt;iy-, toi
xin nhan dip vui mung nay nho tu6'ng va viet doi loi ve
m¢t nguoi thay khac ma phong each tu duy da luu L�i ndi
toi dau an kh6 phai: Giao SU Karl Otto Apel, nhu m<)t loi
biet dn chin thanh kinh gui den m9t nguoi thay cu.
Ke tiep sau the h� cua nhung M. Heidegger, T. W.
Thi ca(?) trong "Bi'd Giang. Van va Tha", Ngo Van Tao tuy�n
trich, NXB Van Ngh�, 2007, tr. 35.
1


TRO CHUY(H TRlrT HOC + 11 9

Adorno, H. Marcuse, H. G. Gadamer ... , K. 0. Apel cung voi Jurgen Habermas, b�n h9c va dong nghi�p
lau nam voi nhau o khoa Triet, D�i h9c J. W. Goethe,
Frankfurt/M - la hai "trie't gia l6'n nhat con dang song" cua
nu'oc Due. Hai ong deu da nghi huu, nhung nay van con
tiep h;tc dung o "m�t tien" cua nghi lu�n triet h9c du'dng
d�i Va hau nhu' deu CO m�t song doi trong thu' m1.;tc trich
dan cua VO so sach VO va t�p chi triet h9c. Toi c6 hua
se dong g6p vao I(y yeu mung th9 GS. Hoang T1.;ty m<)t
bai viet ve hanh trinh tu tu'ong cua J. Habermas nhung
e ... dai qua, nen xin chuyen sang gioi thi�u I(. 0. Apel,
khong chi vi thay Apel viet it hdn ma con nhan dip thay
thu'Q'ng th9 85 tuoi.
Toi d�t nhan de bai viet bang hai chu "m.E1 kha 1�
mat la CO y gQ'i to mo de hy VQng nguoi d9c khong l�t VQi
trang sach khi nhin thay hai chu ... "triet h9c" kem theo
m.E11 khong phai la m9t ky hi�u ... toan h9c, ma chi la
each viet tat quen thu<)c cua chu Due: "meines Eractens",
c6 nghia la: "theo toi", "theo cho toi thay", "theo thien
y" . . . Cung nhu trong tieng Vi�t, d6 la each n6i, each
viet khiem ton, trang nha thong thuong, khong c6 gi I�.
L� chang la o cho chu nay du9c l�p di l�p l�i qua nhieu
Ian trong m9i tac pham va bai viet cua K. 0. Apel khien
nguoi d9c phai chu y.
'

11

Trong giang duong, hay n6i nom na, trong m<)t
phong h9c duQ'c xay dgng theo kieu cong nang bet sue
don di�u de gay buon ngu, thay Apel - dang cao gay,

120 • BUI VAN NAM �ON

mai t6c diem b�c chai l�t sang hai ben - ngoi nghiem
nghi, khac kh6 tnioc m<)t dong sach. Thay yeu cau
cac sinh vien ngoi ban dau Ian htQ't d9c to. tung do<;1n
van trong quyen Phe phan ly tinh thuan tuy cua IZant
cho ca lop nghe. Khung canh tl.ja nhu thay 'do giang
sach ngay ma! G�p do<;1n nao sinh vien d9c ngac ngu
- nhat la ... khong may g�p phai sinh'vien ngo�i quoc
-, Thay thuong ngat loi, gi9ng kim cua thay lanh lot:
"Kompliziert, aber klatj oder?" ("Roi nhung r6, phai
khong nio?"). Thay ben giang giai, va chu "m.E" l�i
nhieu Ian duQ'c SU dl;lng! Cho toi khi bat dau thay cang
giang cang ... roi them, gi9ng thay chung xuong. Hinh
nhu thay cam giac c6 loi moi khi thay minh khang
dinh m9t dieu gi qua dut khoat hay Ia n6i qua dai, lam
anh huong den phan phat bieu cua sinh vien. Phong
thai cua Thay da rat khac voi phong thai "khai th( cua
Heidegger khi giang bai! Ca.rig qua xa voi truyen thong
"d<)c quyen chan ly" khet tieng cua triet h9c Due, nhat
la khi nho den hinh anh "toan tr( dang Scj cua Hegel
duoi con mat cua Ortega y Gasset: "N di Hegel, ta g�p
m¢t nhan v�t sieu-tri thuc hiem hoi nhung l�i ducjc phu
cho nhung pham tfnh tam hon cua m9t chinh khach.
Quyen uy, cha chu, cung ran, phan truyen [ ... ]. Ve tinh
khi, dung ra ong thu¢c vao hang ngu nhung nguoi nhu
Caesar, Diolektian, Thanh Cat Tu Han, Barbarossa. Tat
nhien ong khong phai la h9 nhung day la do loi suy

tuong cua ong. Triet h9c cua ong la c6 tinh de che, c6
tinh Caesar, c6 tinh Thanh Cat Tu Han. Va vi the moi


TRO CHUY(N TRIO HOC + 121

c6 chuy�n: tu tren giang toa cua minh, 6ng nglj tri nha
ntioc Pho ve m�t chinh tri, va nglj tri m9t each ehuyen
che"(t). Tat nhien, d day, khong the khong thay slj ng9
nh�n sau sac cua Gasset doi voi Hegel nhti chung toi
da c6 de c�p d m9t ndi khad2),· nhting, dinh kien quen
thu9c ay eung khong phai hoan toan khong do Hegel
gay ra! Nhung, th�t ra gifia cac the h� triet gia n6i tren,
ngtioi ta khong �hi khae nhau ddn thuan ve tinh khi va
phong thai ca nn.an. Gifia h9 la khoang each cua ca m9t
thoi dc1i tti duy hay, n6i theo Thomas Kuhn(3), la m9t
CUQe "thay aoi h� hinh" (paradigm shift), neu ta thu ap
d1:1ng thu�t ngfi Ve cac "CUQC each IDC;lng khoa h9c" nay
vao cho lich SU triet h9e Tay phtidng bang sd do het sue
1 Op:ega y Ga�set: Hegel y America, 1930, d�n theo F. Wiedmann:
Hegel, 2003, tr. 148.
"Hinh anh cua Hegel se "dS thuong" han nhiSu [ so v&i each
nhin tren day cua. Ortega y GassetJ rnfu ta hiSu cai Toan b9 hay
tinh toa� thS nai 6ng [Hegel] khong phai nhu m9t k�t qua chung
quySt, nh�t thanh 'b�t biSn, nhu m<'.)t cai Toan b9 "duqc mang
l�i". Vi�c "d�n dSn" cai Toan b9 nai 6ng nh�m d�n tieu diSm la
sv trung giai xet nhu S�( trung giai hon la dSn cai ila duqc trung
gi&i, dSn cai "h�n tu thu ba" (kSt lu?n) cua m<'.)t suy lu?n! Phuong
phap bi�n chung chi dap ung "nhu cdu,, n�m b�t va suy tucmg
vS tinh toan thS n6i chung, d6ng thai cho th�y tinh bit kha nlu

tu&ng da d�t duqc n6 trong m9t m�nh dS don d9c, co l�p" ...
(M�y lai gi&i thi�u va luu y cua nguai djch: "Ciing Hi¢n tu()?1g
h9c Tinh thdn qua cac chij.ng ilucmg thanh gia "; Hegel, Hi¢n
tu(Yng h9c Tinh thcin, BVNS dich va chu giai, NXB Van h9c
2006, tr. XL-XLI).
2

Thomas Kuhn: The structure ofScientific Revolutions, 3. edition,
The University of Chicago Press, 1996, Chuong V, tr. 43 va ti�p.

3


122 + BUI YAN NAM �ON
khai quat sau day:

Hij hinh

ITnh VIJC doi tll'qng

Ban the h9c
(HQu the
h9c) (Platon,
Aristotle...)

cai ton t?i
ton t?il
ban chat

Tam thac h9c

(Descartes,
Kant..)

y thuc I
chu the

Ngon ngQ h9c ngon ngQ
(Wittgenstein,
Gadamer, Apel,
Habermas ... )

cau hoi
diem
xuat phal xuat phal
Slj nQ?C
nhien

nhung bieu Slj nghi
tL19ng
ngo
nhung
phat bieu
I nhung
m$nh de

La g1 ?

Toi c6 the
biet 91?

sljlan l9n Toi c6 the
hieu g1?

La m(>t trong nhung d�i bieu c\f phach cua "h� hinh
tu duy" thu ba, K. 0. Apel, qua phong each tu duy va
triet ly CUa minh, Cung theo duoi IDQt tham VQng triet
hQ C khong kem phan to tat SO VOi cac d�i bieu Cua hai
h� hinh truoc: m(>t slj bien doi triet h9c nhu nhan de tac
pham chinh yeu cua ong( 1). Bai viet ngan sau day thu
xoay quanh khai ni�m "bien doi" (Transformation) ay
(xem: khung 1).

K. 0. Apel: Transformation der Philosophie!Si! Biin a6i cua
triit h9c, 2 t�p, Frankfurt/M, 1973.
1


TRO CHUY(H TRIIT HOC • 123

KARL OTTO APEL ( 1922 Karl Otto Apel sinh nam
1922
tc:i.i Diisseldorf
(Due), h9c dc:i.i h9c tc:i.i
Phap trong thoi gian bi bat
lam tu binh chien tranh.
Lam lu�n an tien sI d Bonn
nam 1950 ("Dasein va
Nhqn thuc: m9t ly giai nhqn
thuc luqn ve' trie't h9c cua M.
Heidegger''); lam lu�n an

"Habilitation" nam 1960
d Mainz ( "Y ni�m ve' ngon
nga trong truye'n thong
cua chit nghfa nhan van tit
Dante tai Vico"). Sau may
nam giang d�y t�i cac d�i
h9c ISaarbriicken ( 1969-72)
(Due), ong giang d�y cho
den khi nghi huu t�i d�i
h9c Frankfurt/M. Cac tac
pham chinh:
Transformation der
Philo-sophie /Bien doi
trie't h9c, 2 t�p, Suhrkamp,
Frankfurt/M, 1994:

- t�p I: Phan tich ngon
ngu, l(y hi�u h9c, Thong
- t�p II: Cai Tien nghi�m
cua xa h<)i truyen thong
- Die Erkliiren - Verstehen
- Kontroverse in tran-

szen dental p ra gm a tis ch en
Sicht/Tranh luqn giaa
vi�c Giai th£ch va Hie'u tit
cai nhin nga dl:lng h9c sieu
nghi¢m nhan h<)i thao ve

quyen Explanation and
Understanding cua G. H.
von Wright, Suhrkamp,
Frankfurt/M, 1979

- An

hanh Tuyen t�p ve
Charles Sanders Peirce
va hai Loi ttja duQ'c in
thanh sach: Der Denkweg
von Charles S. Peirce/ Con
aucing suy tuang cua C. S.
Peirce, Frankfurt/M, 1975
-

Diskurs und Verant­
wortung. Das Problems des


124 • BUI YAN NAM �ON

Ubergangs zur postkon­
ventionellen Moral /Dien
ngon va trach nhi�m. Van de'
ve' slj qua a9 sang ne'n luan
ly hqu-quy uac, Suhrkamp,
Frankfurt/M, 1997.
CungvoiJi.irgenHabermas
(b�n than tu thoi sinh

vien o Bonn va dong
nghi�p o Frankfurt/M),
Apel la m9t trong cac triet
gia hang dau cua nuoc
Due hi�n nay, c6 cong
du nh�p m9t each sang
t�o triet h9c phan tich
( ngon ngfi) vao truyen
thong triet h9c Au Chau.
Cudng linh "Bien doi triet
h9c" cua ong la tham v9ng
tong hQ'p c6 h� thong triet
h9c phan tich ve ngon
ngu, thuyet dl;lng hanh
(pragmatism), nhat la cua
C. S. Peirce, va Thong h9c (Heidegger va H. G.
Gadamer). Theo ong, duoi
anh sang cua cac trao luu
triet h9c moi me nay, can
phai hieu l<].i I. Kant theo

m9t "h� hlnh" (Paradigm)
khac. f)�c bi�t, nhung dieu
ki�n cho nh�n thuc c6 gia
tri lien-chu the khong con
c6 the ly giai dlja vao cau
true cua y thuc hay cua
cac quan nang nh�n thuc
cua chu the nh�n thuc xet

nhu mot
. ca nhan dude
.
nua ma phai thong qua
m9t slj nghien cuu c6 h�
thong ve ngon ngfi nhu la
moi truong cua nh�n thuc
du()'c trung gioi bang bieu
trung. "Buoc ngo�t d\lng
hanh" (pragmatic turn),
khoi dau tu Peirce va
Charles W. Morris ( 19011979) Va du()'c tiep tl;lC
trong "ly thuyet ve hanh
vi n6i" (speech act theory)
cho thay khong the giai
thich slj truyen thong ddn
thuan bang ly thuyet ngfi
nghia. N6 phai duQ'c bo
sung bang m9t nghien cuu
dl;lng h9c ve moi quan h�
giua nhung ky hi�u ngon


TRO CHUY(N TRl(T HOC + 125

ngu va nhung dieu ki�n
duqc nguoi n6i SU d\lng
chung. Lu�n diem chinh
cua Apel: ky hi�u h9c sieu
nghi�m cua ong mang l?i

m9t b9 nhung dieu ki�n
quy ph?m duqc tien-�gia
dinh trong bat ky CUQC doi
tho4i hay l�p lu�n hqp ly
nao. Quy ph?m trung tam
la tien-gia dinh rang: m9t
thanh vien tham gia thao
lu�n dong thoi la thanh
vien cua m9t c9ng dong
truyen thong ly tu6'ng;
c9ng dong ay mo' ra m9t

each binh dang doi voi
mQi thanh vien va lo?i tru
mQi quyen lljc; ngo?i tru
sue m4nh thuyet phvc cua
lu�n cu tot ho'n. Batkyyeu
sach nao ve nh�n thuc c6
gia tri lien-chu the (nh�n
thuckhoa h9c hay luan ly­
thljc hanh) deu m�c nhien
thua nh�n c9ng dong
truyen thong ly tu6'ng
nay nhu la m9t "sieu-dinh
che" cua vi�c l�p lu�n huu
ly va d6 ciing la nguon goc
t6i h�u cua m9i vi�c bi�n
minh.

2. Bien doi triet h9c

Trong cac sach viet ve triet h9c Bue duo'ng d4i,
nguoi ta thuong c6 th6i quen xep K.'O. Apel - cung
voi J. Habermas - vao truyen thong "Ly lu�n phe
phan" ("Kristische Theorie") von noi danh voi ten
g9i "truong phai Frankfurt". Neu dieu nay kh6ng
han dung voi Habermas thi cang khong dung voi
Apel. Tuy c6 nhieu diem chung voi Habermas va
thuong duqc Habermas trich dan ciing nhu cung
giang d4y nhieu nam t4i d4i h9c Frankfurt/M, Apel


126 + BUI VAN NAM �ON
khong thu(>c ve "truong phai Frankfurt". Nhung
ten tuoi Ion cua trtiong phai nay nhu HorkheimerJ
Adorno) Marcuse hay Benjamin khong anh htiong gi
nhieu den ong. Ong ciing khac voi HabermasJ ngtioi
bq.n va dong nghi�p lau namJ a m9t diem can ban.
Habermas vua la triet gia va nha xa h9i h9c chuyen
nghi�p vita la m9t cay but lu�n chien sac saoJ thtiong
xuyen de ra nhieu sang kien va len tieng can thi�p
vao cac van de thoi stjJ va vi theJ duqc gQi la m(>t
praeceptor germaniaeJ m(>t "ong Thay cua ntioc Bue",
giu vai tro cua triet gia tieu bieu cho ntioc Bue hi�n
dq.i. Bao v� va phat huy chuc nang "giao dQc" tren
tinh than pho quat cua IZhai minhJ Habermas con
dtiqc ton vinh la "trie't gia cua Slj cai t(J.o" ("Philosoph
der re-education"), g6p phan rat som va tich ctjc vao
Vi�c khac phQC di san n�ng ne cua chu nghia quoc xa,
co vii cho m(>t ntioc Due hoa binh va dan chu. Apel)
trai lq.i, khong thay c6 chut kh6 khan nao khi ttj nh�n

minh la m9t triet gia "thuan tuy"J th�m chi, m(>t triet
gia "han lam", chi song va lam vi�c trong moi trtiong
d q.i h9c voi linh vtjc rieng cua minh. Va m�c du trong
cac tac pham, Apel van ban sau ve cac van de khoa
h9c lu�nJ nhung ong to ra khong m�n moi lam voi
vi�c gan triet h9c vao m(>t khuon kho nghien cuu
lien nganh voi cac khoa h9c khac. Ong co cac ly le
rieng cua minh:
- ong Vq.Ch ffiQt dtiong phan thuy ro r�t giua triet hQC
va chinh tri. Theo ong, chi c6 the hinh dung m9t "SU


TRO CHUYlH TRlrT HOC • 127

m�nh" chinh tri cho triet h9c va khoa h9c n6i chung
la d cho triet h9c va khoa h9c c6 the tien hanh trong
m9t d�i h9c du'.Q'c to chuc m9t each dan chu, khong
bi nha nu'.oc chi phoi vakhong che, de n6 c6 the dong
g6p phan minh vao cong CUQC I- dong g6p ay cfi.ng duQ'c ong hieu theo nghia thuan
tuy triet h9c va khoa h9c: triet h9c va khoa h9c phai
ra sue d�p bo nhungkhang quyet giao dieu, va khong
don thuan d\fa vao quyen uy cua bat ky "nha d�i tu'.
tu'.dng" nao ca.
- khi lam triet h9c, moi nguoi xuat phat ho�c se di
den m9t tu tu6'ng ne'n tang. Tu tudng nay duQ'c hinh
thanh nen tu S\l tim hieu, tranh bi�n VOi nhieu tac
gia rat khac nhau, dong thoi, tu'. tu'.dng ay l�i doi hoi
phai dua nhung tac gia het sue khac nhau ay vao
CUQC doi tho�i. Nhu ta se thay, triet h9c cua Apel la

slj 1soi chieu" giua nhieu quan diem rat khac nhau ( o
day la giua Heidegger va Wittgenstein, giua Kant va
Peirce ... ), ph1;1c V\l cho vi�c trien khai tu tu6'ng ne'n
tang cua ong. ( S\i "soi chieu" ay doi h6i di sau vao
cac triet gia khac nhau, nenApel thuong viet nhung
chu thich rat dai, SU d1;1ng thu�t ngu cua hQ, khien tac
pham cuaApel th�t sgkhong de d9c).
- the nhung, vi�c "soi chieu" nhung quan ni�m triet
h9c khac nhau khong chi de soi sang tu'. tudng nen
tang cua minh, ma con hon the, chinh vi�c lam nay
tudng ung voi ban than tu tuong nen tang ay. Bdi,


128 • BUI VAN NAM 10H

Apel cho rang triet hoc chi hinh thanh ben trong
m9t "c9ng do'ng truye'n thong" cua nhung triet gia va,
vi the, ta khong nen hu'ong den cac quan ni�m triet
hoc nhu the chung la "the gioi quan cuaM9t-nguoi".
Triet h9c, theo ong, khong phai la hanh trinh co ddn
di tim chan ly nhu' ndi cac "h� hinh" cu ma la m9t
CUQC "aqi-aoi thoqi", trong do moi lu�n diem deu
du'Q'c thu nghi�m va ly giai, de ky cung, chi c6 lu�n
diem nao c6 sue thuyet ph1;1c lon hdn se du'Q'c nhung
nguoi khac t�m thoi chap nh�n. Quan ni�m ve triet
h9c nhu la m9t "c9ng dong truyen thong" la quan
ni�m du'Q'c Apel tiep thu tu Charles Sanders Peirce
( 1839-1914), ong to cua triet hoc d1;1ng hanh My.
Vi�c tiep thu quan ni�m nay cung se cho ta biet sd
b9 ve tham vong Cl.la Apel: "st;i bien doi triet h9c".

The nao la "bien doi triet hoc"? Theo Apel, vi le ban
than cac triet gia khong phai luc nao cung nh�n ra
rang minh [ chi J la m9t thanh vien tham gia vao m9t
CUQC "d«;li doi tho«;li", nen van de cot yeu la phai du'a
nhung tu tliong cua hQ vao trong m9t doi tho�i nhu
the. M�t khac, tu tuang ne'n tang cua moi triet gia
phai dl.iQ'C "do }uong" bang "thu'oc do" CUa CUQC d�i­
doi thoai
.
. va "bien doi" n6 theo thu6'c do cua dai-d6i
tho�i nay. Nhu the, "st;i bien doi triet hoc" khac m9t
each Cd ban Vo'i vi�C ddn thuan "dua" triet hoc - nhu'
cai gi da thanh tvu, da "c6 san" - vao trong khoa hoc
va chinh trt; trai hi.i, theo Apel, chi trong st;i bien doi
ay, triet h<;>c m6'i c6 duQ'c hinh thai thich hQ'p voi


JRO CHUY(N TRlfT HOC • 129

n6 va, trong hinh thai nay, doi thoqi trie't h9c c6 the'
la m9t mo hinh kilu mau cho CUQC doi thoqi trong
kho a h9c va chinh trf.

(Y tu6'ng nay ve vi tri va chuc nang d�c thu cua doi
thoqi trie't h9c se duQ'c]. Habermas trien khai sau r9ng
thanh quan ni�m ve ((khu vljc cong c9ng" noi tieng cua
ong trong m9t nen ((dan chu tham van" (Deliberative
Demokratie) (xem: khung 2).
Nen dan chu tham van
Ne'n dan chu tham van

hay ne'n ch{nh tri tham van
(Deliberative Demokratie/
DeliberativePolitik) (latinh:
deliberato: can nhac, ban
b�c, quyet dinh sau khi
ban b�c) la stj quyet dinh
bang thao lu�n chu khong
bang m�nh l�nh. Khac voi
ly lu�n ve djnh che'cua khoa
chinh tri h9c, Habermas
t�p trung vao vai tro cong
lu�n cua cong clan. Ben
c�nh hai ngu6n lt;tc co huu
cua xa hQi la sue m�nh
kinh te va quyen lt;tc chinh
tri, ong muon xay dt;tng

ngu6n ltjc thu ba: stj doan
ket, lien doi hinh thanh tu
stj truyen thong cua quan
chung. Chinh chat luqng
lqp luqn trong tien trinh
nay se mang yeu to ((ly
tfnh" vao trong tien trinh
chinh ttj von chi dt;ta tren
cac stj thoa hi�p ve lQ'i ich.
Qua d6, h� thong chinh ttj
kh6ng con la dinh cao va
trung tam cua xa h9i ma
chi la m9t h� thong hanh

vi truyen thong ben c�nh
cac h� thong khac. Vi tri va
tinh chat cua ne'n dan chu
tham van vita khac v6'i mo


130 + BUI VAN NAM �ON
hinh dan chu phap quye'n­
tlj do (dtja tren nhung thoa
hi�p ve lQ'i ich rieng) Ian v6'i
mo hinh c9ng hoa nhan dan
(dtja tren sue mc}.nh tlj to
chuc cua quan chung duQ'c
chinh tri h6a). N6i each
khac, ben Cc}.nh khu vljC Cua
thi truong vacua nha nu6'c,
Habermas chu trudng xay
dtjng khu vljc cua xa h9i
Nguonlfc

cong dan (Zivilgesellschaft/
Bii.rgergesellschaft). Khac
vo'i chu nghia ttj do xay
dtjng tren xa h9i dan slj
(bii.rgerliche Gesellschaft/
civil society), Habermas
muonxaydtjngnendanchu
tham van tren xa h9i cong
dan (Burgergesellschaft/
Citizen-society) theo mo

hinh sau:

Hj thong

Quyen 11/C Cai 89 may chfnh tri
tr! hanh chfnh

Khu V'J'C
Nha nude (h� thong
chfnh tr!)

Quyen 11/C
kinh te (Tien)

H� thong hanh vi
kinh te

Thi truong (xa h9i
dan sv)

Quyen 11/C
truyen thong
(St/ doan ket,
lien doi)

M�ng ILioi truyen
thong c6ng c(rng

Xa h9i cong dan
(c6ng lu?n)

Xem: J. Habermas: Faktizitiit und Geltung
/Kifn tinh va Hifu ltJc, 1992, 1994.


TRO CHUY[N TRlrT HOC • 131

3. Bien doi viec
. phan tich ve "oasein"m va thong dien ho. c121
cua Heidegger
K. 0. Apel khong di den voi khai ni�m "cc)ng dong
truyen thong" cua Peirce ngay tu dau, trai lq.i, sau khi da
tiep thu va phat trien tu tuong cua Martin Heidegger
(1889-1976). Ngay tu 1950, voi lu?n an tien sI ve
Phan tich vJ Dasein (Daseinanalytik): con g9i la "Hfru th€ h9c
nSn tang" cua M. Heidegger kham pha nhfrng "h�ng s6" cua "con
nguai" nhu m9t thvc thS hi�n hfru trong thS gi6·i ("t6n tc;ii a d6"/
Da-sein), g6m cac d�c diSm:
la m9t cai t6n tc;ii chi c6 thS t6n t;;ii khi c6 quan h� v6i sv hi¢n
hiiu (s6ng thvc) cua minh;
c6 quan h� y hu6ng tinh v6i nhfing cai t6n t;;ii chung quanh;
c6 thS hiJu hay n6i khac di, c6 thS d�t cau hoi vs T6n t;;ii (n6i
chung);
t6n t;;ii "6-trong-thS gi6i" va hiJu [y nghia cua] thS gi6i. Thong
qua S\f t6n t;;ii-6-trong-thS gi6i ma Dasein c6 kha nang ly giai
y nghia v6n g�n liSn v6i tung v�t d\lng rieng le a trong thS gi6i
fiy. Vi thS, Heidegger cfing g9i Dasein la m9t "cai t6n tc;ii-6trong-thS gi6i".
1

2

Thong dien h9c (Hermeneutik): nghia nguyen thuy la ngh� thu�t
ly giai van ban (ching hc;in mon Thong di€n h9c v� Thanh kinh).
V6i Heidegger, Thong di€n h9c c6 duqc m(Jt kich thu6c m6i. V6i
ong, HiJu khong chi la m9t phuong phap hay phuong each nh�n
thuc cua cac khoa h9c nhan van ma con la quy dinh t6n tc;ii cua con
nguoi. "Dasein" [con nguai] c6 tinh each cua vi�c "hi6u t6n t;;ii",
nghia la, m9t each can nguyen, con nguai v6n da CO m(>t S\f th�u
hiSu ti@n-khoa h9c vS thS gi6i. Vi thS, nhi�m V\l hang d1u la tiSn
hanh phan tich vs vi�c hiSu T6n t;;ii cua Dasein, g9i la "Thong di�n
h9c vS ki�n tinh" (Hermeneutik der Faktizitat) nhu Heidegger da
ti�n hanh trong tac ph�m T6n t9i va thin gian (1927). Sau d6,
thong di�n h9c duqc H. G. Gadamer va Paul Ricoeur tiSp thu va
phat triSn m�nh me.


132 • BUI VAN NAM 10N

Heidegger (Dasein va nhqn thuc: m9t stj ly giai nhqn thuc
luqn ve' trie't h9c cua M. Heidegger), Apel da tim each noi
ket hai tu' tu'ong nen tang cua Heidegger:
- con ngu'o'i khong phai la nhung sinh v�t c6 m�t trong
the gi6'i, roi sau a6, nho' vao tri giac va giac tinh, m6'i
quan h� bang nhieu each khac nhau v6'i nhung doi
tu'9ng xung quanh, trai lc;ti, con ngu'o'i c6 d�c diem la:
c6 m9t khong gian y nghia ve m9t the gioi du'qc "khai
mo" hay du'qc "kham pha" ra cho h9, va con ngu'o'i
hi�n huu ("da") o ngay trong khong gian y ngrua ay.
Chi nho' con ngu'o'i hi�n huu trong m9t khong gian y
ngrua, nen con nguoi m6'i c6 the quan h� v6'i nhung

doi tuqng rieng le von luon du'qc "kham pha" trong
m9t khong gian y ngrua cua the gi6'i da du'qc "khai mo"
ay. Cho nen, khi suy tu'ong ve "the gioi", Heidegger
luon hieu rang d6 la m9t "the' giai cung song chung"
(Mitwelt); va, trong ngma d6, ta khong the hieu con
ngu'o'i nhu' la nhung sinh v�t rieng le co l�p, sau d6 m6'i
di vao trong cac moi quan h� v6'i nhau, ma nguqc lc;ti,
con nguoi luon hu6'ng ve nhau va hanh xu v6'i nhau
trong mQt khong gian y ngma chung(l).
- neu trong tac pham To'n tqi
1

va Thcti gian ( 1927),

Xe1n: T6ng quan v� tu tuong Heidegger, trong: Bui Van Nam
San: "Tridt h9c va/vJ tinh hiiu hr;m" - Thay lai gi6i thi�u nhan tai
ban quy�n Dau la can nguyen tu tu611g? Hay con duimg triit ly
tir Kant din Heidegger cua GS. Le Ton Nghiem, NXB Van h9c
2007, tr. V-LXXII.


TRO CHUY(N TRlrT HOC • 133

Heidegger da hieu ngon ngu nhu la m9t yeu to cau
true cua the gioi, thi trong cac giai doc}n mu9n hdn,
6ng con xem ban than ng6n ngu nhti la slj khai md ra
m9t khong gian y nghia. Khong gian ay c6 duqc hinh
thai d�c thu trong vi�c trien khai nghi lu�n triet h9c
va trong tac pham ngh� thu�t.
Apel tiep thu hai tu tudng tren day cua Heidegger (tu

ttidngve "the gioi"va tuttidngveban thanng6n ngu nhu cai
gi md ra ca m9t khong gian y nghia) va noi ket hai y tudng
nay l?i mqt each con ch�t che hdn so voi ndi Heidegger. Voi
Apel, chinh ngon ngu moi la cai md ra khong gian y nghia
cua the gioi, khien cho "the gioi" va "ng6n ngu'' thljc chat
la m9t. Con nguoi quan h� va huong ve nhau nhu nhung
ke SU dvng ngon ngu, va, cung nho "tinh ngon ngu'' nay ma
con nguoi quan h� voi nhung doi ttiqng xung quanh. Voi
lu�n diem nay, Apel da m�c nhien di den voi y ttidng ve
m9t "c9ng dong truyen thong" du tho�t dau van chu'a hieu
no nhu' m9t CUQC "d�-doi tho�i" gifta nhfing nha khoa hQC
theo nghia cua Peirce. Ong th�t slj di den voi y tu'ong nay
sau khi so sanh, tranh bi�n voi nhieu quan ni�m triet h9c
khac nhau ve ng6n ngu, nhat la voi Ludwig Wittgensl:ein
(1889-1951). Ong thay giua Heidegger va Wittgensl:ein
c6 nhieu diem chung, nhung, d m¢t diem then chot,
theo ong, Heidegger to ra tham thuy hdn< 1 > . Trong tac
K. 0. Apel: Transformation der Philosophie!Sl! biin a6i triit
h9c, t�p I, tr. 250 va ti€p.
1


134 + BUI YAN NAM �ON
pham h�u ky lung danh Cac nghien cuu trier h9c (1955)< 1),
Wittgenstein tim each chung minh rang ta chi hieu nhfing
d\lng ngfi khi ta biet chung duQ'c SU dl)ng nhu the nao, va
chung luon duQ'c su d\lng trong mc)tvan canh, trong mc)t
slj noi ket nhat dµili, duQ'c Wittgenstein g9i la mc)t "tro chdi
ngon nga''<2). Tuy Wittgenstein cung g9i cac tro choi ngon
ngfi ay la "hlnh thuc CUQC song" (Lebensfarm)' nhung ong

chua cho biet r6 "CUQC song" 0 day du'.Q'C hieu nhu the nao,
va ngoai ra, con de mo cau h6i: cac tro choi ngon ngfi,
trong tinh da t�p cua chung, quan h�voi nhau nhu the nao.
Theo Apel, hai cau h6i ay du6'ng nhu deu c6 the duQ'c giai
dap bang quan ni�m cua Heideggerve "the'giai":
L. Wittgenstein: Philosophische Untersuchungen/Cac nghien
cuu triSt h9c; Suhrkamp, Frankfurt/M, 2003.
1

"Tro choi ng6n ngu": Thu�t ngfr cua Wittgenstein trong Cac nghien
cuu triit h9c (1955) dS biSu thi ng6n ngfr nhu la m9t hanh vi trong
nhfrng b6i eanh eu9e s6ng. Gi6ng nhu b�t ky hanh vi nao, ngon ngfr
cung bi giln eh�t vao trong nhfrng khung canh hanh d9ng va tinh
hu6ng khae nhau, va vi thS, bao gia eung la m9t b9 ph�n eua nhung
khung eanh duqc Wittgenstein g9i la nhung "hinh thuc cu9c s6ng ".
Tuong ung vai s6 luqng (khong giai h<;1n) eua nhfrng hinh thuc eu(>c
s6ng, ta cung c6 nhfrng hinh thuc ap d\lllg ngon ngfr khac nhau, duqc
gQi la nhfrng "tro choi ngon ngu", ehing h<;lll: mo ta, giai thich, d�t
eau hoi, ehao don, yeu cftu, ra l�nh, V. v ... "Tro chai ng6n ngfr" n6i
len r�ng vi�c SU d\lllg ngon ngfr trong nhfrng hinh thuc khac nhau eua
eUQC s6ng tuan theo nhfrng quy tile rieng bi�t, tuong ung Vffi nhfrng h�
th6ng quy tile khac nhau, c�u t<;10 nen nhfrng tro ehai ng6n ngu rieng
le. DSn luqt n6, tinh quy tile la ti�n d� cho vi?c hi&t thong qua ng6n
ngfr. Khong c6 nhfrng quy tile vfrng chi\c, duqc h9c h6i trong vi�c su
d\lllg ngon ngfr d€ biSt each SU d\lllg m(>t tu trong cac khung canh xa
h9i thi se khong c6 duqc y nghla vfrng chic.
2


TRO CHUY(N TRIH HOC • 135

- voi cau h6i thu nhat, Heidegger da mang h�i m(>t slj
phan tich c�n ke vi�c ca nhan con nguoi "ton tq.i-6'-trong­
the gioi" c6 nghia la gi va lam sao de thljc hi�n "vi�c ton
tq.i-6'-trong-the gioi" ay.
- voi cau h6i thu hai, Apel tim thay ndi Heidegger m(>t
cau tra loi, vi Apel gan lien slj phan tich ve the gioi voi
quan ni�m ve ngon ngu cua Heidegger. Apel rut ra ket
lu�n: nhfing "tro chdi ngon ngu" rieng le tuy bao gio
cfing chi tq.O l�p nen m<;>t bQ ph�n Cua the gioi, nhung
con nguoi lq.i c6 kha nang bien nhung tro chdi ngon ngu
- ma hQ tham dlj vao - thanh van de� d�t chung trong
moi quan h� va trong slj so sanh voi nhau, boi the gioi,
xet nhu cai toan b9, duQ'c khai mo bang ngon ngu. Con
nguoi, ve phia minh, L�i mang n�ng tinh ngon ngu cua
the gioi, bang each tien hanh m9t CUQC doi thoq.i lien tl;lC
Va khong bao gio ket thuc: CUQC doi thoq.i CUa triet hQC.
TheoApel, chi trong triet h9c, the gioi ngon ngu moi b(>c
l(> tr9n v�n nhu m9t toan b9, va do chinh la ly do t�i sao,
theo ong, triet h9c can phai (lgiu minh" de khong tlj bien
thanh m<;>t khoa h9c ben c�nh nhfing khoa h9c khac hay
trljc tiep mang tinh "chinh tr(. Vi neu the, triet h9c se
danh mat nhi�m V\l d�c thu cua minh va khong con c6
the lam cho nhfing hinh thuc khac nhau cua the gioi lien
h� voi nhau trong m9t thu nghi�m duy nhat va khong ket
thuc. Theo each nhin cuaApel, triet h9c mang theo minh
m9t nhi�m V\l bat t�n, d6 la: trong doi thoc;ii cua minh, tqo
dtjng nen tfnh thong nhat va tfnh toan bq cua the giai, va, vi
th� phai biet giu khoang each vai nhung hinh thai bie'u hi�n

136 • BUI VAN NAM �ON
khac nhau ve' the'giai nay.
4. Bien doi SU. phe phan y he.
Cho rang triet h9c can giu khoang each voi nhung
hinh thai bieu hi�n khac nhau ve the gioi d trong nhung
tro chdi ngon ngu khong c6 nghia la triet h9c dung
dung, khong quan tam hayxa lanh chung. Theo Apel, ve
m�t triet h9c, can phai thao lu�n va kiem tra xem nhung
tro chdi ngon ngu rieng le va nhungxac quyet du()'c neu
trong nhung tro chdi ay CO Cd SO va CO the bi�n minh
duQ'c hay khong. Chinh day la diem ma ong thay can
bo sung cho quan ni�m cua Heidegger va ca cua H. G.
Gadamer, ngudi da phat trien ca m<)t mon Thong dien
h9c (Hermeneutik) tu triet h9c Heidegger. Theo Apel,
Heidegger - va ve sau la Gadamer - da thanh cong trong
vi�c phan tich ton t�i cua con nguo'i a trong the gioi va
nhat la da khai trien vi�c "Hieu" nhu la d�c diem Cd ban
cua vi�c ton t�i-o-trong-the-gi6'i. Nhung, ca Heidegger
Ian Gadamer hau nhu chua phan bi�t r�ch roi gifia vi�c
Hieu m<)t each thich dang va khong thich dang, cung
nhu chua tra h6i ve tieu chuan hay thuac do cho vi�c phan
bi�t ay. Khong c6 m9t tieu chuan hay thu6'c do nhu the
se khong the n6i ve slj tien be) hay slj tang tien trong vi�c
Hieu the gi6'i. Va tu do cung khong the tien hanh m<)t slj
bien doi triet h9c theo nghia cua Apel, tuc c6 tham v9ng
thau hieu mc)t triet gia hdn ca ban than triet gia ay hieu
chinh minh, de d�t nhung cau hoi moi va de nghi nhung
giai dap trong m9t van canh moi me.
Truoc khi di tim tieu chuan hay thuoc do ay (xem: 5 ),

JRO CHUY(N TRlfT HOC • 137
Apel nhan m�nh: can gan lien CUQC doi tho�i VO t�n cua
triet h9c nhti la vi�c khai mo' nhung khong gian y nghia
(Heidegger) v6'i quan ni�m ve "c<)ng dong truyen thong"
cua nhung nha triet h9c va khoa h9c (Peirce). Theo ong,
day khong phai la m9t Slj ket noi my ti�n ma xuat phat
tu ban chat cu.a van de: chi tu vi�c hieu triet h9c nhti la
m9t CUQC d�i-doi tho�i VO t�n thi ta m6'i c6 each
ly
dung dan doi v6'i tinh chat ngon ngu cua the gi6'i. Th�t
the, trong chung mljc the gi6'i la m9t "the gi6'i cung song
chung" (Mitwelt) duQ'c khai mo' 6' trong ngon ngu, thi con
nguoi - v6'i tti each la nhfing thljc the ngon ngu - "bi ket
an" ("verdammt") la phai di den cho dong y v6'i nhauC 1).
Bat ky CUQC doi tho�i nao ciing nham den S\i dong y, va
slj dong y chi c6 the d�t dtiQ'c khi th�t slj xem tr9ng sue
thuyet phvc cua lu�n cu tot hon. LQp luQn la m9t "chan
troi" ma con nguoi khong the thoat kh6i. Ngay ca khi ta
tu choi l�p lu�n va lam theo y minh thi thljc chat van phvc
tung slj tat yeu cua l�p lu�n: ta l�p lu�n khi dung vi�c lam
de chung minh s\f l\fa ch9n cua ta. S\i tat yeu ve nguyen
tac nay van khong he bt suy suyen khi ta cho rang, trong
tinh hinh nhat dtnh nao d6, khong the di den slj dong y,
th6a thu�n. B6'i, cung giong nhu ta khong the thoat kh6i
chan troi cua slj l�p lu�n, ta khong the th�t S\i thoat ly
kh6i "c9ng dong truyen thong", vi ta khong phai la m9t
"chu the" co d9c, de sau d6 m6'i di vao trong m6i quan h�
v6'i nhung "chu the" khac<2) . Chi c6 dieu: trong ban tinh

xu

K. 0. Apel, Sdd, t�p 2, tr. 247.
2
- "Ai tham gia vao nghi lu�n tri6t h9c, ngucri �y da m�c nhien
1


138 + BUI YAN NAM �ON
n9i t�i cua "c9ng dong truyen thong", mQi slj xac quyet,
ve nguyen tac, de'u c6 the' bi phan bac gi6ng nhu' slj ki�n
thu'ong dien ra trong cac nganh khoa h9c thljc nghi�m.
Vl the, trong m9t hoan canh xa h9i nhat di.nh, ta c6
quyen de d�t tru'oc nhungxac quyet du'qc ban b6 m9t each
pho bien. Trong tru'ong hQ'p d6, ta gia dinh rang nhungxac
quyet ay kh6ng du'Q'c hinh thanh tu m9t slj dong y dich
1
tht;ic, va ta xem chung la c6 tinh 'y h¢' (ideologisch). Gia
c$nh nay phai du'Q'C triet h9c neu len, va, trong chung mljc
d6, voi Apel, triet h9c ciing c6 the tt;i khang dinh nhu la
stj phe phan y h? (Ideologiekritik)C 1). Ve phu'dng di�n nay,
Apel gan gill voi l�p tru'ong cua Habermas, nhung, khac
voi Habermas, Apel kh6ngxem vi�c "phe phan y hf' ( ciing
nhu' vi�C tun each d�t Cd SO cho Stj phe phan .ay bang ly
thuyet ve truyen thong) la nhi�m V1J. hang dau cua triet
h9c. Apel cho rang triet h9c con c6 m9t nhi�m V1J. Cd ban
hdn, va, vi the, vi�c phe phan y h� chi la m9t nhi�m V1J. va
nhi�m V1J. nay phai d�t du'oi nhi�m V1J. chung ve slj truyen
thua nh�n nhung tiSn ds �y nhu la cai tien nghi�m cua l�p lu�n va

khong the phu nh�n chung ma kh6ng d6ng thai phi1 nh?n nang Ive
l�p lu�n cua chinh minh" (Sdd, t?p I, tr. 62).
- "Ngay ca ai nhan danh S\f hoai nghi hi�n sinh va bing each tv
tu dS c6 th& kiSm nghi�m chinh minh ... nhim tuyen b6 ring cai
tien nghi�m cua c9ng d6ng truysn thong la ao tuong, thi d6ng thai
cung xac nh?n ring chinh minh v�n dang l?p lu?n" (nt).
Mu9n m(>t hinh anh th�n h9c, Apel vi�t: "Ngay Quy su cung
chi c6 th@ lam cho minh d(>c l�p v6i Thuqng d� b�ng each tv huy
chinh minh" (Sdd, t?p 2, tr. 414).
1

K. 0. Apel, Sdd, t�p 2, tr. 120 va ti�p.


TRO CHUY(N TRl(T HOC + 139
thong nham den vi�c khai mo toan v�n khong gian y nghia.
Noi khac di, cac 'y hf' chi la Cd h9i de' ta c6 y thuc ve' slj can
thiet hai cung nhau tien hanh nghj luq,n trie't h9c.
(Xem: khung 3)
Y h� va Phe phan y h�
Chu
"Ideologie/
ideology" tho<].t dau do
DestuttDeTracy(Elements
d'ideologie, 5 t�p, 18011815) de ra nhu m9t h9c
thuyet khoa h9c voi tr9ng
tam la ngu phap va logic
h9c vaxem nhung "yni�m"
(Idees) la khoi diem cua
nh�n thuc. Bi Napoleon I

phe phan va che nh"Ideologie" cua De Tracy
tu do mang am huong
cua ca1 g1 vien vong, xa rd1
thljc te, hu ao, d�c tuyen ...
Chinh I<. Marx da tiep thu
y nghia tieu cljc nay cua chu
"Jdeologie", va hieu n6 nhu
la "y hf'J tuc cai gl tat yeu la
"ythucsailam,huao". Theo
Marx, do cac dieu ki�n v�t
chat kem phat trien, cacxa
?

I •

'

• A?

A

\

•

h9i tien-xa h9i chu nghia
nhat thiet phai co m9t
hlnh anh sai lam ve chinh
mlnh. f)�c bi�t, nhung lqi

ich kinh te - chinh ttj d�c
thu cua giai cap thong tri
duQ'c tuyen xung la lQ'i ich
pho bien. Trang xa h9i tu
san, vi�c v�t hoa m9i quan
h� xa h9i va y thuc xa h9i
thanh hlnh thuc hang hoa
bieu hi�n y thuc h� thong
tri ( "chu nghia sung bai
hang hoa"). IZhac voi each
hieu co dien ve "y thuc sai
lam" nhli la S\i lua bip Cua
tang lop thong tri, each
hieu cua Marx moi me 6'
cho cho rang ban than giai
cap thong tri cung khong
the nh�n ra S\i lUa hip cua
mlnh. Chinh "nhung quy


140 • BUI VAN NAM �ON
lu�t v�n dc)ng" hi�n thl_tc se
xe tan tam man hu'. ao ay doi
v6'i giai cap VO san da tro
thanh giai cap "cho-minh"
khi c6 y thuc ve nhung
dieu ki�n song hi�n thl_tc
cua h9. Tuy nhien, nhung
lQ'i ich d�c thu - du'.Q'c ngt:1y
trang bang nhung lQ'i ich

pho bien - cung c6 h9-t
nhan chan ly cua chung.
Chang h9-n, xa hc)i tu san
da de ra cac yeu sach ve
"tv do, binh dang, bac ai"
nhu'. la cac mt;ic tieu chinh
tri ma CUQC each m9-ng VO
san se bien chung thanh
pho bien o trong hi�n thl_tc.
V�y, bat ky "y hf' nao cung
hua h�n nhung quan h�
vtiQ't ra khoi nang ll_tc cua
ban than n6. Va sl_t "phe
phan y h{' (Ideologiekritik)
bat dau o ngay diem khong
tu'.ong nay. Ve sau, Lenin
khong hoan toan dong
nhat h6a y h� v6'i y thuc
sai lam. Theo d6, giai cap

cong nhan cung c6 mc)t
"h�-tu'. tu'.ong", nhung n6
khac v6'i cac "y hf' khac
0 tinh tien b¢ 4ch SU cua
n6, va chu the cua "h�-tu'.
tu'.ong" nay la giai cap cong
nhan v6'i be) tham mu'.u la
Dang Cc)ng san. Trong cac
tru'.o'ng phai khac, ngu'.o'i ta
khong dong y v6'i nhau ve

chu the xa hc)i cua slj phe
phan-y h�. Chang h9-n, c6
the d6 la cac nh6m xa h9i
hen le (Marcuse), pht;i nfi
( S. Firesl:ore) ho�c khong
c6 chu the (Horkheimer/
Adorno). Cung con c6
cac quan ni�m khac nfia
ve "y hf' trong xa hc)i h9c
- tri thuc (A. Seidel, I<.
Mannheim) ho�c trong
ly thuyet h� thong (N.
Luhmann, theo d6 "m9t
tu tu'.ong la c6 tinh y h�,
khi n6 c6 the' duqc thay the
trong chuc nang hu6'ng
dan va bi�n minh cho hanh
d9ng), V. V •••


TRO CHUYlN TRlfT HOC • 141

5. Bien doi triet hl}C sieu nghitm
V�y, nhi�m V\l Cd ban cua triet h9c la gi? Theo
Apel, triet h9c phai mang l<;ti m9t slj ''dijt Cd sci toi h�u"
(Letztbegriindung/ultimatefoundation) cho vi�c tien hanh
l�p lu�n cua chinh minh, va, voi vi�c lam ay, cu'dng linh
cua ong ve m9t sJ bien doi
triet h9c moi d<;tt du'Q'c mvc
tieu. "Dijt Cd Sci toi h�u" o day

du'Q'c hieu theo nghia cua
Kant, tuc tra hoi ve die'u kien
kha thl de lam cho l�p lu�n
noi chung, va l�p lu�n triet h9c
noi rieng, co the co du'Q'c. Nhu'
the, dieu ki�n ay phai la cai gi
co tinh "tien nghiem" (a priori).
Karl-Otto Apel
Apel hieu dieu ki�n kha the ay
chinh la cai tien nghi�m cua c9ng do'ng truye'n thongC 1 >. Vi
1

Nhu da c6 chu thich, theo Apel, nhfmg m�nh dS la dugc "dg,t ca
SO' t6i h(lu" khi: a/ chung khong th� dUQ'C chung minh n�u khong
lfty ban than chung lam tiSn-gia dinh; va bl khong th� phu nh�n
dUQ'C, n�u khong d6ng thoi khing dinh gia ttj hi�u llJC cua chung.
Chinh diSu ki�n tht'r hai nay giup cho lu�n cu khong bi rai vao
S\f lfin quftn logic ma Apel gQi la "s\f mau thufin khi th\TC hi�n"
(performativer Widerspruch/performativ contradiction), vd: cau
n6i: "toi nghi ngo VS S\f hi�n hfru CUa toi" la phc;tm "mau thuftn
thvc hi�n" vi ta phai hi�n huu da, r6i moi co thS nghi ngo. d day,
S\f mau thuftn khong nay sinh tu tu duy chu quan, ma tu hanh vi
cua d6i thoc;ti lien - chu thS, nen theo Apel, chinh tinh lien - chu thd
la quy djnh t6i h�u, khong th€ lui xa han dugc nfra cua tu duy va
hanh d9ng cua con nguoi.


142 + BUI VAN NAM 10N
the, thtjc hi�n vi�c "d�t Cd SO toi h?u", tuc la cho thay rang
cac bc) m6n truyen thong cua triet h9c ( tieu bieu la nhqn

thuc luqn va a(JO auc h9c) chi CO the CO duQ'C khi ta quy
chung ve cho cai tien nghi�m nay. Trong khuon kho mc)t
bai viet ngan, ta chi c6 the t6m luQ'c each d�t van de cua
Apel:
- doi voi nh�n thuc lu�n:
Apel muon cho thay rang nh?n thuc lu?n cung da
trai qua mc)t sv "thay doi h� hinh", nghia la, n6 khong
con d�t van de theo kieu "tam thuc h9c" ( mentalistisch)
nhu tru6'c day nfta. N6i r6 hdn, nh?n thuc lu?n da
roi bo vi�c hu6'ng theo mo hinh ve mc)t the gi6'i ben
ngoai(l) may thuc lu6n quan h� bang mc)t each nao d6.
Nhu the, v6'i Apel, nh?n thuc lu?n khong con d�t van
de ve mc)t "V?t-tlj than" (Ding-an sich/Thing-in itself) o
ben ngoai, tac d9ng deny thuc va kh6'i dc)ng tien trlnh
nh?n thuc nfta. Vi le, n6i ky cung, ta chi biet ve nhfing
V�t-t\i than khi ta n6i ve chung, va, trong chung mljc
ay, y tu6'ng ve V�t-t\i than cung duqc trung gi6'i bang
ngon ngu. Cho nen, theo ong, ta chi c6 the gifi vung y
tu6'ng ve m9t the gi6'i ben ngoai bang each hie'u the gi6'i
ben ngoai nhu la cai gl the hi�n ra o trong ngon ngu.
Va, vl le nhung slj v�t chi den v6'i ta thong qua ng6n
ngft, nen ta cung chi c6 the suy tuong ve tinh vfing
chac cua nh?n thuc rang n6 tudng ung voi chan ly cua
nhung m�nh de, cua nhung phat bieu cua ta. Chan ly
1

K. 0. Apel, Sdd, t�p 2, tr. 175

va ti€p.