VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH Trích “Thượng kinh kí sự” của Lê Hữu Trác

Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH
- Trích “Thượng kinh kí sự” của Lê Hữu TrácI. MỞ BÀI
Hải Thượng Lãn Ông - Lê Hữu Trác không chỉ là một danh y nổi tiếng, mà cịn là
một tác giả có nhiều tác phẩm văn học có giá trị thời trung đại. Lê Hữu Trác để lại cho đời
một sự nghiệp y học đồ sộ, nổi bật hơn cả là bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh được coi là
bách khoa toàn thư về y học thế kỉ XVIII. Các tác phẩm của ông không chỉ có giá trị về y
học mà cịn mang nhiều giá trị văn học sâu sắc vì đã ghi lại cảm xúc chân thật cùng như
bộc lộ tâm huyết, đức độ của người thầy thuốc. Thượng kinh kí sự là tập kí sự nổi tiếng
trong cuộc đời Lê Hữu Trác. Tác phẩm kể về cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và
quyền uy thế lực nhà chúa cũng như những điều mắt thấy tai nghe nhân dịp được chúa
Trịnh Sâm triệu vào chữa bệnh. Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh không chỉ miêu tả cuộc
sống xa hoa ở phủ chúa, mà còn thể hiện rõ nét tâm hồn và nhân cách của vị lương y tài
hoa đức độ này.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
1.1. Thể loại: Kí là là tên gọi chung cho một nhóm thể loại có tính giao thoa giữa
báo chí với văn học. Kí viết về cuộc đời thực tại, viết về người thật, việc thật. Người viết kí
miêu tả thực tại theo tinh thần của sử học. Mẫu hình tác giả kí gần gũi với nhà sử học. Tác
giả kí coi trọng việc thuật lại có ngọn ngành và không bao giờ quên miêu tả khung cảnh.
Kí bao gồm nhiều thể văn như: Bút ký, phóng sự, du kí, hồi kí,nhật kí,… Trong số đó kí tự
thiên về ghi chép chi tiết, tỉ mỉ sự việc câu chuyện có thật. Tất nhiên đan xen vào mạch tự
sự cịn có những đoạn thể hiện nhận xét chân thực, tinh tường của nhà văn trước sự việc.
1.2. Hoàn cảnh ra đời:
Lê Hữu Trác xuất thân trong một gia đình quý tộc, giỏi binh thư, võ nghệ. Làm quan
dưới thời chúa Trịnh được một thời gian, ông nhận thấy xã hội thối nát, cương thường lỏng
lẻo, nhân khi người anh ở Hương Sơn mất (1746), ông liền viện cớ cáo quan về ni mẹ
già. Từ đó ơng chun nghiên cứu y học vừa chữa bệnh cứu đời, vừa soạn sách và mở

trường dạy học truyền bá y đức, y lí, y thuật.
Ngày 12 tháng giêng năm Cảnh Hưng 43(1782), Lê Hữu Trác nhận được lệnh chúa
triệu về kinh xem mạch, kê đơn chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Sau đó một thời gian thì
chữa bệnh cho chúa Trịnh Sâm. Những điều Lê Hữu Trác mắt thấy tai nghe trong nhiều
chuyến đi từ Hương Sơn ra Thăng Long đã thơi thúc ơng cầm bút. Vì thế tập “Thượng kinh
kí sự” bằng chữ Hán được ông viết xong năm 1783. Tập kí sự này là một tác phẩm văn học
đích thực, đặc sắc, có giá trị sử liệu cao. Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” thể hiện được
đầy đủ những nét độc độc đáo trong bút pháp kí sự của Lê Hữu Trác.
1


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

1.3. Giới thiệu đoạn trích:
- Tính chất kí trong bút pháp của Lê Hữu Trác thể hiện rõ ở chỗ kể tỉ mỉ về một sự
kiện cụ thể, chân thực với không gian, thời gian xác định. Chẳng hạn: “Mồng một tháng 2.
Sáng tinh mơ, tôi nghe tiếng gõ cửa rất gấp. Tơi chạy ra mở cửa . Thì ra một người đầy tớ
quan Chánh đường….” . Ở đây “trong việc có người”, người gắn chặt với cảnh, với mơi
trường hoạt động cụ thể.
- Lê Hữu Trác sử dụng người trần thuật ngôi thứ nhất. Nhân vật “tôi” không hiện ra
qua hình dáng cụ thể nhưng có tư cách là một người trong cuộc, trực tiếp tham gia vào sự
việc được miêu tả trần thuật, trực tiếp tiếp cận quan sát tỉ mỉ và ghi chép trung thực, tả
cảnh sinh động, thuật việc khéo léo. Vì thế ngay từ đầu truyện người đọc đã có cảm giác
đây khơng phải câu chuyện hư cấu, mà chính là bức tranh cuộc sống đang hiện hữu.
- Khi kể việc, tả người Lê Hữu Trác khơng vay mượn những khn mẫu, chất liệu
có sẵn, tác giả hướng tới khai thác chất liệu đời thường, đời tư một cách tự nhiên, chân
thật. Ông kể lại có ngọn ngành, sắp xếp sự việc cho đầy đủ mạch lạc có đầu có cuối, thể
hiện thành cơng cái lơgíc nhân quả của sự kiện, hành động, suy nghĩ, tâm trạng. Ban đầu ta

tưởng như nhân vật “tôi” chủ động, nhưng càng đọc càng thấy nhân vật “tôi” bị cuốn vào
hết sự việc này đến sự việc khác.
2. Cảnh sống xa hoa, vương giả nơi phủ chúa
Quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa được ghi lại khá tỉ mỉ qua con
mắt quan sát của một thầy thuốc lần đầu tiên bước chân vào thế giới mới lạ. Không gian
nghệ thuật của tác phẩm ngày càng được mở rộng hơn theo bước chân, và cách nhìn của
nhân vật xưng “tơi”. Bức tranh tồn cảnh về phủ chúa Trịnh khơng chỉ có bề rộng mà cịn
có chiều sâu, với một sức gợi mạnh mẽ.
2.1. Là chốn thâm nghiêm uy quyền tột bậc
Bước chân vào phủ chúa mới biết đây là chốn thâm nghiêm, uy quyền tột bậc.
Quyền uy của nhà chúa được tác giả thể hiện qua một số chi tiết:
+ Quyền uy: Muốn vào phủ chúa phải qua những dãy hành lang quanh co nối nhau
liên tiếp, có người giữ cửa truyền báo rộn ràng, có vệ sĩ canh cửa cung, ai muốn ra vào
phải có thẻ, người bên ngồi vào phải có người truyền lệnh, dẫn đường. Chúa quyền uy
như thế nên có nhiều người hầu kẻ hạ: người có việc quan qua lại như mắc cửi "có người
hầu kẻ hạ ra vào tấp nập. Khi tác giả lên cáng vào phủ thì có tên đầy tớ chạy trước hét
đường.
+ Khn phép, lễ nghi: Lời nói của mọi người khi nhắc đến thế chúa và thế tử đều
rất cung kính, lễ độ như Thánh thượng đang ngự ở đấy, chưa thể yết kiến, hầu mạch, hầu
trà … Chúa Trịnh có phi tần chầu chực xung quanh, giống như bậc thánh. Tác giả khám
bệnh cho con chúa mà cũng khơng được nhìn mặt chúa, chỉ làm theo chỉ dẫn để vào cung
thăm bệnh cho thế tử. Khi xem bệnh xong thì khơng được trao đổi với chúa mà phải viết tờ
khải đưa lên. Còn phần thế tử thì khi bị bệnh lại có đến bảy, tám ngự y thúc tục vây quanh.
2


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Thế tử chỉ là đứa bé 5, 6 tuổi nhưng khi vào xem bệnh, Lê Hữu Trác là một cụ già, trước
khi xem mạch và sau khi ra vẫn phải quỳ bốn lạy, muốn xem thân hình của thế tử phải có
viên quan nội thần đến xin phép trước.
2.2. Sự xa hoa của phủ chúa
Cuộc sống xa hoa, vương giả bậc nhất nơi phủ chúa được tác giả cảm nhận rõ nét
ngay từ khi bước vào phủ chúa:
- ”Tôi ngẩng đầu lên, đâu đâu cũng là cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua
thắm, gió đung đưa thoang thoảng mùi hương”. Cảnh vật ấy khiến cho ta có cảm giác, nơi
đây là một khu vườn địa đàng nào đó trên tiên giới trong các truyện cổ tích dân gian, chứ
không phải cảnh ở hiện thực mà tác giả nhìn thấy.
- Khung cảnh càng trở nên chống ngợp khi bước vào sâu trong phủ chúa.
Khuôn viên phủ chúa rộng, có trạm dừng chân được kiến trúc thật kiểu cách, cảnh trí độc
đáo. Điếm là bên cái hồ, có những cái cây lạ lùng và những hịn đá kì lạ. Trong điếm cột và
bao lơn lượn vòng, kiểu cách thật là xinh đẹp. Bên trong là nhà Đại đường, gác tía với kiệu
son, võng điều.
- Đồ dùng của chúa được son son thiếp vàng, đồ dùng tiếp khách ăn uống cũng đều
là mâm vàng, chén bạc, đồ ăn đầy của ngon vật lạ mang phong vị nhà đại gia…
- Đến nội cung của thế tử phải trải qua 6 lần trướng gấm. Nơi ở của thế tử rất sang
trọng,có sập thếp vàng, ghế rồng bày nệm ấm, xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào
ngạt…
=> Tô đậm sự cao sang, quyền uy tột đỉnh cùng với cuộc sống hưởng thụ xa hoa
đến cực điểm và sự lộng quyền của nhà chúa.
2.3. Cảm nghĩ của tác giả trước uy quyền, cuộc sống xa hoa nơi phủ Chúa
Đồng thời với việc miêu tả, tác giả cũng bộc lộ những suy nghĩ, cảm xúc của mình
một cách chân thật: ”Tơi nghĩ bụng: mình vốn con quan... Bước chân đến đây mới hay cái
cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn người thường”. Điều này chứng tó thái độ ngỡ
ngàng đến bất ngờ của tác giả. Khung cảnh giàu sang đó là ngồi sức tưởng tượng của ông.
Bản thân vốn là một con người không màng danh lợi, nhưng đứng trước khung cảnh hồnh
tráng này, Lê Hữu Trác cũng khơng tỏ ra miệt thị, phê phán. Trái lại, trước cảnh đẹp đệ
nhất trời Nam ấy ông vẫn ngợi ca, vẫn ngập tràn xúc cảm mà cảm tác thành thơ:

Lính nghìn cửa vác địng nghiêm ngặt
Cả trời Nam sang nhất là đây...
...Quê mùa cung cẩm chưa quen
Khác gì ngư phủ đào ngun thủa nào.
Ơng cịn thấy mình như kẻ qn mùa được lạc vào chốn Đào nguyên. Điều này
chứng tỏ Lê Hữu Trác là nhà thơ có tâm hồn giàu cảm xúc trước thiên nhiên, tạo vật, thế
sự. Ơng nhìn và cảm nhận bằng con mắt khách quan, đứng trước cảnh đẹp thì ơng ngợi ca,
3


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

nhưng dường như đằng sau những dòng thơ này vẫn ẩn chứa một nỗi niềm u hồi, sự phê
phán kín đáo của tác giả.
3. Hình ảnh thế tử Trịnh Cán
3.1. Là con vua cháu chúa: Hình ảnh nhân vật Trịnh Cán được khắc họa bằng
những nét riêng, nhưng đồng thời mang ý nghĩa khái quát. Thế tử bị bệnh có đến bảy tám
thầy thuốc phục dịch và có nhiều cung nhân hầu hạ. Dù thế tử chỉ là một đứa bé trẻ, nhưng
khi vào xem bệnh, thầy thuốc phải quỳ lạy bốn lạy và khi xem mạch xong phải lạy bốn lạy
nữa trước khi lui ra. Việc thế tử ngồi chễm chệ trên sập vàng để một cụ già phải quỳ dưới
đất lạy bốn lạy, rồi cười và ban một lời khen: “Ơng này lạy khéo!” khơng chỉ gợi rõ bản
chất thơ trẻ, hồn nhiên mà còn cho thấy rõ vị trí rất "bề trên" của thế tử. Khi khám bệnh,
muốn xem thân thể của thế tử như thế nào để đốn bệnh thì phải có một viên quan nội thần
đến xin phép được cởi áo cho thế tử.
3.2. Ngoại hình: Thế tử là một đứa trẻ khoảng 5 – 6 tuổi, mặc áo đỏ, ngồi trên sập
vàng. Nhưng khi cởi áo khám bệnh tác giả nhận thấy thế tử mắc bệnh đã lâu nên tinh khí
khơ hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời xanh, tay chân gầy gò… Thế tử Cán được miêu tả
qua con mắt của một vị lang y tài giỏi thật đáng thương và cạn dần sự sống.

3.3. Nơi ở: Muốn đến chỗ thế tử phải đi qua 5,6 lượt màn là chướng gấm, vào trong
tối om giữa ban ngày mà phải đền nến, đèn sáp. Trong phòng đặt sập vàng, cắm nến to trên
giá đồng, bày ghế đồng sơn son thếp vàng, nệm gấm, chục người đứng chầu chực…Xung
quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt. Chỉ có một ấu chúa mà vây quanh bao nhiêu là vật
dụng gấm vóc lụa là vàng ngọc. Người thì đơng mà khơng khí vẫn lạnh lẽo. Có thể thấy thế
tử là một cậu bé bị vây tròn, bọc kín trong cái tổ ấm vàng son.
3.4. Hình ảnh thế tử Trịnh Cán tiêu biếu cho xã hội phong kiến Đàng ngoài: Thế
tử xuất hiện trong khung cảnh vây bọc thâm nghiêm, giữa vàng son vương giả nhưng thiếu
sức sống. Không chỉ thế tử Trịnh Cán mà ngay cả phủ chúa dù xa hoa, tráng lệ, quyền uy
thâm nghiêm tột bậc vẫn rất thiếu sinh khí và ngột ngạt. Khung cảnh khiến ta liên tưởng
đến Vũ Trung tùy bút của Phạm Đình Hổ với câu nhận xét: “Mỗi khi đêm thanh cảnh vắng,
tiếng chim kêu vượn hót ran khắp bốn bề, hoặc nửa đêm ồn ào như trận mưa sa gió táp, vỡ
tổ tan đàn, kẻ thức giả biết đó là triệu bất thường”. Hình ảnh thế tử với những đường nét
chết và khung cảnh phủ chúa xa hoa mà thiếu sinh khí đó chính là tín hiệu dự báo triều
đại nhà Trịnh đã đi vào mạt vận và chẳng bao lâu nữa sẽ đến hồi diệt vong.
4. Tài năng và vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của Lê Hữu Trác
4.1. Giới thiệu: Tác phẩm được viết trong bối cảnh xã hội thối nát, những vị quan
thanh liêm đều tìm cách lui về ở ẩn với nhân dân, giúp đỡ nhân dân để giữ được tâm hồn,
lối sống thanh cao. Lê Hữu Trác cũng vậy, vốn bản thân không màng công danh, ông đã
chọn nơi rừng núi yên tĩnh để sống cuộc sống ẩn dật, lấy chim muông làm bầu bạn, hoa cỏ
làm niềm vui. Bởi thế mà ông dường như xa lạ trước cuộc sống cung đình và người ta
thường biết đến ông là một người lười làm quan, biếng danh lợi với cái tên là Hải Thượng
4


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Lãn Ơng. Đoạn trích ”Vào phủ chúa Trịnh” là những trang kí sự giàu cảm xúc của Lê Hữu

Trác về cảnh giàu sang nơi phủ chúa và bệnh tình của thế tử. Bên cạnh những dòng hiện
thực ấy, người đọc vẫn thấy toát lên trên tất cả là tài năng, tâm hồn, nhân cách cao đẹp của
Ông già lười.
4.2. Tài năng về Y học: Lê Hữu Trác nhanh chóng nhận ra khuyết tật của phủ chúa,
phán xét chính xác căn bệnh của thế tử, đồng thời cũng thấy được căn bệnh chung của nơi
giàu sang này. Trước cuộc sống xa hoa, nhưng yếm khí đó ngay lập tức tác giả đã chuẩn
đoán được căn nguyên căn bệnh mà Thế tử mắc phải: “Ở trong trốn màn che trướng phủ,
ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”. Quả thật lời chuẩn đốn của ơng vơ cùng
chính xác, do cuộc sống thừa thãi về vật chất mà lại thiếu đi sự vận động, sống trong không
gian tăm tối, ngột ngạt, thiếu khí trời khiến cho phủ tạng ngày càng yếu, người ngày một
gầy mòn.
Chốn lầu son gác ngọc ấy đã làm cho con người trở nên hao mòn, mất hết nhuệ khí,
lại chứa tồn bọn ngu dốt như quan chánh đường và các quan thái y chỉ lo dùng thuốc cơng
phạt theo ý mình. Những phương thuốc ấy tưởng là có bài bản nhưng hóa ra chỉ làm cho
thế tử ngày càng yếu đi. Bằng tài năng y học Lê Hữu Trác nhận thấy, thế tử chính là nạn
nhân của sự ngu dốt, của sự thừa thãi quá mức nơi phủ chúa. Đó cũng chính là những biểu
hiện rõ nét nhất của một triều đại suy đồi đã đến lúc mạt vận, diệt vong, là sản phẩm của
một chốn chỉ biết xu nịnh, ăn chơi phè phỡn không lo cho cuộc sống của nhân dân lao
động.
4.3. Vẻ đẹp tâm hồn và tài năng văn học: Là một lương y nhưng Lê Hữu Trác có
tâm hồn bay bổng, phong phú, đầy cảm xúc. Bởi vậy, trước cảnh đẹp nơi phủ chúa ơng có
thể tức cảnh mà sáng tác thành bài thơ, chỉ một bài thơ vịnh cảnh mà tả hết cái sang trọng,
vương giả trong phủ với gác vẽ, rèm châu, hiên ngọc, vườn ngọc có hoa thơm, vẹt nói…
Hơn nữa, những ghi chép về quá trình vào chữa bệnh cho thế tử của ơng trở thành bài kí
chân thật và hấp dẫn.
4.4. Vẻ đẹp nhân cách:
- Dù ca ngợi sự sang trọng, đẹp đẽ, cao quý nơi phủ chúa nhưng tác giả tỏ ra khơng
đồng tình với cuộc sống no đủ, dư thừa, tiện nghi nhưng lại thiếu sinh khí và đồng thời ơng
cũng biểu hiện thái độ dửng dưng trước những quyến rũ vật chất.
- Khi bắt bệnh xong Lê Hữu Trác rơi vào tình thế khó xử, tin vào khả năng chữa

bệnh của mình nhưng sợ bị danh lợi ràng buộc, không tiếp tục cuộc sống tự do tự tại, ẩn
dật mà ơng u thích nữa. Lúc này, ông đã phải trải qua một cuộc đấu tranh nội tâm quyết
liệt giữa một bên là sự trói buộc của công danh và một bên là lương tâm của người thầy
thuốc, cái đạo làm người, cái phận làm bề tơi. Trong cuộc đấu tranh nội tâm ấy, đã có lúc
ơng do dự: Nếu mình làm, sao về núi được nữa, chi bằng ta dùng phương thuốc hịa hỗn,
nếu khơng trúng thì cũng khơng sai bao nhiêu. Từ xưa đến nay, con người chỉ sợ thất bại,
khổ đau. Còn với Lê Hữu Trác thì hồn tồn ngược lại, ơng sợ công danh, sợ uy quyền
5


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

ràng buộc. Nhưng những suy nghĩ vì cá nhân nhanh chóng mất đi, nhường chỗ cho lương
tâm, cho chữ trung, chữ đức... để nối tiếp cái lòng trung của cha ông đời trước. Là một nhà
nho chân chính, dù lánh xa danh lợi, nhưng để giữ vững khí tiết của mình, ơng vẫn đặt chữ
trung lên hàng đầu, dù vị chúa mà ông thờ, triều đại mà ông sống là một xã hội thối nát,
suy đồi. Ơng có thể làm như suy nghĩ trước đó, khơng hại ai, cũng khơng gây đau khổ cho
ai, nhưng cuối cùng ông đã quyết định khám và chữa bệnh cẩn thận cho thế tử. Qua đó, ta
thấy Lê Hữu Trác khơng chỉ là một lương y có tay nghề cao mà cịn có cái tâm sáng của
người lương y ln hết lịng vì người bệnh, một bề tôi giữ được chữ trung, một con người
biết giữ đạo làm người. Hơn nữa, tâm hồn và nhân cách cao đẹp của ông cũng được bộc
lộ rõ ở sự tự do, tự tại và coi thường danh lợi.
III. KẾT LUẬN
* Nghệ thuật:
Đoạn trích đã cho thấy tài năng nghệ thuật đặc sắc trong ngịi bút kí sự của Lê
Hữu Trác. Nghệ thuật miêu tả, ghi chép rõ nét, trung thực, tạo sự tin cậy nơi người đọc.
Lựa chọn chi tiết tiêu biểu, ấn tượng qua quang cảnh phủ chúa, hình ảnh thế tử,… tất cả
đều ngầm lên án, phê phán cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa. Kết hợp hài hòa giữa tự sự,

miêu tả và biểu cảm tạo nên sự cuốn hút và tăng giá trị hiện thực cho tác phẩm. Câu văn
của Lê Hữu Trác ngắn gọn, giàu thông tin, được viết ra một cách nhẹ nhàng, tự nhiên,
không một chi tiết thừa. Lời văn giản dị, chắc mà bay bổng, vừa “truyền cảm” vừa truyền
nhận thức. Giọng văn kể chuyện khách quan, pha chút hài hước, tạo được sự thú vị cho
người đọc: nín thở đứng chờ, bị sóc một mẻ, một chỗ tối om khơng có cửa ngõ gì cả…
Về nhân vật, ngồi những người mang họ Trịnh, các nhân vật khác, tuy quyền hành
và phận sự khác nhau, nhưng đều giống nhau ở chỗ cùng dựa dẫm, nịnh bợ nhà chúa nhằm
củng cố địa vị cá nhân. Các quan ngự y ngày đêm chầu chực để liệu phương thuốc chạy
chữa cho Trịnh Cán, nhưng lại sợ trách nhiệm, chỉ theo ý của quan Chánh đường để ra toa.
Ngay cả quan Chánh đường cũng khơng khá hơn, ơng hồn tồn đặt mọi hi vọng vào thế tử
ốm yếu, bệnh hoạn. Tất cả những nhân vật này đếu có một điểm chung là làm thân phận tơi
địi, chim lịng cá chậu.
* Nội dung:
Vào phủ chúa Trịnh là một bức tranh hiện thực sắc nét về sinh hoạt của vua chúa
thời xưa, cụ thể là uy quyền và cảnh sống xa hoa của chúa Trịnh Sâm. Qua đoạn trích, với
bút pháp kí sự tài hoa, người đọc còn thấy được bức chân dung tự họa của tác giả là một
thầy thuốc giàu kinh nghiệm, có tài năng, lương tâm và đức độ. Lê Hữu Trác xem nghề
thuốc vơ cùng thiêng liêng cao q, người làm thuốc phải nối tiếp lịng trung của cha ơng
mình, phải ln giữ đức cho trong, giữ lịng cho sạch. Lê Hữu Trác yêu thích tự do, nếp
sống thanh đạm. Vượt lên trên những danh lợi tầm thường ông trở về hành đạo cứu đời với
quan niệm: “Thiện tâm cốt ở cứu người. Sơ tâm nào có mưu cầu chi đâu/Biết vui, nghèo
6


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

cũng hơn giàu/Làm ơn nào phải mong cầu trả ơn”. Vì thế, tên tuổi của ơng được người đời
sau nhắc đến với sự thán phục và trân trọng.

LUYỆN ĐỀ
Đề bài 1: Giá trị hiện thực của đoạn trích ”Vào phủ chúa Trịnh” trích ”Thượng Kinh
kí sự” của Lê Hữu Trác.
I. MỞ BÀI
- Giới thiệu về tác giả Lê Hữu Trác và đoạn trích tiêu biểu Vào phủ chúa Trịnh:
Khơng chỉ là một danh y mà còn là một nhà văn, nhà thơ. "Vào phủ chúa Trịnh" là một
đoạn trích tiêu biểu trong Thượng kinh kí sự.
- Khái quát giá trị hiện thực đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh: Đoạn trích mang giá trị
hiện thực sâu sắc.
II. THÂN BÀI
1. Giá trị hiện thực là gì?
- Hiện thực: Sự thật đời sống
- Giá trị hiện thực trong tác phẩm văn học: sự phản ánh hiện thực đời sống một cách
chân thực, rõ nét, tạo nên ý nghĩa cho tác phẩm.
- Hoàn cảnh ra đời: TK
- Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh là đoạn trích mang giá trị hiện thực rõ nét bởi
Thượng kinh kí sự được viết theo thể kí với đặc điểm ghi chép câu chuyện, sự kiện có thật
tương đối hoàn chỉnh mà tác giả trực tiếp chứng kiến.
7


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

2. Giá trị hiện thực được biểu hiện trong đoạn trích
2.1. Phản ánh bức tranh hiện thực về quang cảnh nơi phủ chúa
- Vào phủ phải trải qua nhiều cửa gác, những dãy hành lang quanh co nối tiếp nhau
+ Vườn hoa: “cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang

thoảng mùi hương”
+ Khn viên: có điếm “Hậu mã quân túc trực” để chúa sai phái đi truyền lệnh
- Trong phủ:
+ Những nhà: “Đại đường”, “Quyền bổng”, “Gác tía” với kiệu son võng điều, đồ
nghi trượng sơn son thếp vàng và những đồ đạc nhân gian chưa từng thấy.
+ Đồ dùng tiếp khách ăn uống toàn là mâm vàng, chén bạc.
- Nội cung thế tử:
+ Phải qua năm sáu lần trướng gấm
+ Trong phòng thắp nến, có sập thếp vàng, ghế rồng sơn son thếp vàng, trên ghế bày
nệm gấm, màn là che ngang sân, “xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt”
⇒ Quang cảnh nơi phủ chúa vô cùng sa hoa, giàu sang và thâm nghiêm, đây là
quang cảnh thường thấy trong lịch sử bởi vua chúa là những người đứng đầu cai trị đất
nước
2.2. Phản ánh hiện thực cuộc sống sinh hoạt nơi phủ chúa
Cuộc sống sinh hoạt nơi phủ chúa với rất nhiều những nhiều lễ nghi, khuôn phép,
đầy quyền uy, xa hoa nhưng thiếu sinh khí cũng được tác giả phản ánh chân thực:
- Phủ chúa là nơi xa hoa, thâm nghiêm và cũng là nơi đầy uy quyền: Tiếng quát
tháo, truyền lệnh, quy tắc lễ nghi được thực hiện nghiêm ngặt:
+ Khi tác giả được cáng vào phủ: “tên đầy tớ chạy đàng trước hét đường và cáng
chạy như ngựa lồng”, “người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc qua lại như mắc
cửi”
+ Khi xem bệnh khơng được thấy mặt thế tử, chỉ làm theo mệnh lệnh do quan chánh
đường truyền tới, trước khi vào xem bệnh cho thế tử phải lạy bốn lạy, muốn xem thân hình
của thế tử phải có viên quan nội thần đến xin phép
+ Lắm kẻ hầu người hạ: Chúa Trịnh luôn có phi tần hầu chầu chực xung quanh, thế
tử bị bệnh có đến 7, 8 thầy thuốc phục dịch và lúc nào cũng có mấy người đứng hầu hai
bên.
- Phủ chúa là nơi thiếu sinh khí:
+ Sự thâm nghiêm kiểu mê cung làm tăng ám khí, lối sống cung cấm khiến con
người: Tinh khí khơ hết, da mặt khơ, rốn lồi, gân thòi xanh, chân tay gầy gò…”, “Thế tử ở

trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”
+ Phản ánh sự thật vị chúa nhỏ Trịnh Cán sống trong sự xa hoa nhưng điều cơ bản
nhất lại thiếu, đó là sức sống
8


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

⇒ Cuộc sống sinh hoạt nơi phủ chúa được tác giả khắc họa chân thực phù hợp với
cung cách sinh hoạt của vua chúa thời kì bấy giờ, đồng thời cho thấy được uy quyền và sự
lộng hành của chúa Trịnh lấn át cả cung vua.
⇒ Phản ánh sự lộng hành của chúa Trịnh.
III. KẾT LUẬN
1. Nét nghệ thuật thể hiện thành cơng giá trị hiện thực của đoạn trích
- Thể kí: ghi chép sự thật
- Ghi chép tỉ mỉ, chi tiết, chân thực sự việc
- Kết hợp ghi chép sự việc một cách chính xác với bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc
2. Nội dung
- Khẳng định giá trị hiện thực tiêu biểu của đoạn trích
- Nhận định vai trị và tầm quan trọng của giá trị hiện thực đối với thành cơng của
đoạn trích và tồn bộ tác phẩm: Góp một phần khơng nhỏ làm nên thành cơng, đưa tác
phẩm Thượng kinh kí sự trở thành tác phẩm kí nghệ thuật đích thực đầu tiên ở Việt Nam.
Đề bài 2: Cảm nhận vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách của Lê Hữu Trác trong đoạn trích
“Vào phủ chúa Trịnh”
I. MỞ BÀI
- Giới thiệu những nét tiêu biểu nhất về tác giả Lê Hữu Trác và đoạn trích Vào phủ
chúa Trịnh: Một con người toàn tài với quan niệm: “ngoài việc luyện câu văn cho hay, mài
lưỡi gươm cho sắc, còn phải đem hết tâm lực chữa bệnh cho người”, đoạn trích Vào phủ

chúa Trịnh là một trong những đoạn trích tiêu biểu trong tác phẩm Thượng kinh kí sự của
ơng
- Đoạn trích đã thể hiện rõ nét vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách của Lê Hữu Trác
II. THÂN BÀI
1. Giới thiệu: Tác phẩm được viết trong bối cảnh xã hội thối nát, những vị quan
thanh liêm đều tìm cách lui về ở ẩn với nhân dân, giúp đỡ nhân dân để giữ được tâm hồn,
lối sống thanh cao. Lê Hữu Trác cũng vậy, vốn bản thân không màng công danh, ông đã
chọn nơi rừng núi yên tĩnh để sống cuộc sống ẩn dật, lấy chim muông làm bầu bạn, hoa cỏ
làm niềm vui. Bởi thế mà ông dường như xa lạ trước cuộc sống cung đình và người ta
thường biết đến ông là một người lười làm quan, biếng danh lợi với cái tên là Hải Thượng
Lãn Ông. Đoạn trích ”Vào phủ chúa Trịnh” là những trang kí sự giàu cảm xúc của Lê Hữu
Trác về cảnh giàu sang nơi phủ chúa và bệnh tình của thế tử. Bên cạnh những dòng hiện
thực ấy, người đọc vẫn thấy toát lên trên tất cả là tài năng, tâm hồn, nhân cách cao đẹp của
Ông già lười.
2. Là con người coi thường danh lợi
- Ban đầu, khi đứng trước khung cảnh xa hoa, lộng lẫy của phủ chúa:
9


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

+ Cảm thán: “Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác
hẳn với người thường!”
+ Vịnh một bài thơ tả hết cái sang trọng vương giả trong phủ với “gác vẽ, rèm
châu, hiên ngọc, vườn ngọc” có hoa thơm, chim biết nói…
- Tuy nhiên, đằng sau đó, tác giả cũng gián tiếp phê phán cuộc sống sa hoa nhưng
thiếu sinh khí trong phủ chúa thơng qua:
+ Sự miêu tả tỉ mỉ sự sa hoa giàu sang

+ Khi được mời dùng cơm: “Mâm vàng chén bạc, đồ ăn tồn là của ngon vật lạ,
tơi bấy giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia” ⇒ giọng điệu mỉa mai
+ Cảm nhận về con đường vào nội cung của thế tử: Ở trong tối om, không thấy
cửa ngõ gì cả, “Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên
tạng phủ yếu đi” ⇒ Khơng đồng tình với cuộc sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí
trời và tự do
+ Ẩn chứa trong bài thơ là giọng điệu mỉa mai phê phán: “Cả trời Nam sáng nhất
là đây!” (phơi bày hiện thực về sự sa hoa của chúa Trịnh)
3. Là một thầy thuốc tài năng, có lương tâm và đức độ
- Tài năng: Y học + Văn học: Tk
- Tâm trạng của Lê Hữu Trác khi kê đơn cho thế tử có sự mâu thuẫn, giằng co:
+ Hiểu căn bệnh, biết cách chữa trị nhưng sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ được chúa
tin dùng, bị công danh trói buộc, khơng được về với núi rừng ẩn dật
+ Muốn chữa cầm chừng nhưng lại sợ trái với lương tâm, y đức, sợ phụ lịng cha
ơng.
- Cuối cùng phẩm chất, lương tâm của người thầy thuốc đã chiến thắng. Ông chữa
bệnh tận tình bằng tài năng của mình, thẳng thắn đưa ra những cách chữa bệnh hợp lí.
⇒ Cách lí giải và chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán cho thấy Lê Hữu Trác là một thầy
thuốc có tài năng, lương tâm và đức độ
4. Là con người có tâm hồn, cốt cách thanh cao
- Tâm hồn bay bổng, phong phú
- Ln coi việc nối tiếp cái lịng trung của cha ơng mình làm tơn chỉ để hành động
đúng đắn
- Xem thường danh lợi, yêu thích tự do, mong muốn được sống thanh đạm nơi quê
mùa: Suy nghĩ của Lê Hữu Trác khi ông chữa bệnh cho thế tử
⇒Sự coi thường danh lợi của Lê Hữu Trác, mong muốn sống cuộc đời tự do, chữa
bệnh cứu người của ông cho thấy một cốt cách thanh cao của một danh y.
III. KẾT LUẬN
- Khẳng định lại những nét đẹp tâm hồn và nhân cách của tác giả Lê Hữu Trác thể
hiện qua đoạn trích và nêu những nét nghệ thuật thể hiện thành cơng điều đó

10


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

- Bày tỏ quan điểm cá nhân về vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách của Lê Hữu Trác và liên
hệ bản thân.
Đề bài 3: Có ý kiến cho rằng: Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” là bức tranh sinh động
về cuộc sống xa hoa, quyền quí của chúa Trịnh. Ý kiến khác lại khẳng định: Đoạn
trích thể hiện nhân cách cao đẹp của nhân vật xưng “tôi”.
Bằng cảm nhận về trích đoạn “Vào phủ chúa Trịnh” (trích “Thượng kinh kí
sự” - Lê Hữu Trác), anh/chị hãy trình bày suy nghĩ về các ý kiến trên.
(HS tự làm bài)
Gồm các ý chính:
1. Giải thích: Là hai khía cạnh ý nghĩa của đoạn trích
2. Phân tích và chứng minh từng ý kiến
- Ý kiến 1: Mục (2.) của bài phân tích
- Ý kiến 2: Mục (4.) của bài phân tích
3. Bình luận
- Hai ý kiến tuy khác nhau nhưng bổ sung cho nhau thể hiện đầy đủ ý nghĩa của
đoạn trích.

11