PHÂN LẬP, ĐỊNH DANH, THỬ KHÁNG SINH ĐỒ VÀ THỬ ĐỘC LỰC TRÊN CHUỘT BẠCH THÍ NGHIỆM ĐỐI VỚI VI KHUẨN SALMONELLA TRONG PHÂN BÒ TẠI XÍ NGHIỆP CHĂN NUÔI BÒ AN PHÚ Ở CỦ CHI

B

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O

TRƯ NG Đ I H C NƠNG LÂM THÀNH PH

H

CHÍ MINH

KHĨA LU N T T NGHI P

PHÂN L P, Đ NH DANH, TH

KHÁNG SINH Đ

VÀ TH

Đ C L C TRÊN CHU T B CH THÍ NGHI M Đ I V I
VI KHU N SALMONELLA TRONG PHÂN BỊ T I
XÍ NGHI P CHĂN NI BỊ AN PHÚ

C CHI

H và tên sinh viên : TÔ TH THÙY TRANG
Ngành

: Thú Y

Niên khóa

: 2003 – 2008

Tháng 09/2008


PHÂN L P, Đ NH DANH, TH

KHÁNG SINH Đ

VÀ TH

Đ C L C TRÊN CHU T B CH THÍ NGHI M Đ I V I
VI KHU N SALMONELLA TRONG PHÂN BỊ T I
XÍ NGHI P CHĂN NI BỊ AN PHÚ

C CHI

Tác gi

TƠ TH THÙY TRANG

Khóa lu n đư c đ trình đ đáp ng u c u c p b ng Bác s
ngành Thú Y

Giáo viên hư ng d n
TS. LÊ ANH PH NG
BSTY. LÊ TH HÀ

Tháng 09/2008
i

L I C M ƠN

Chân thành bi t ơn
Ban Giám Hi u trư ng đ i h c Nơng Lâm TP. H Chí Minh.
Ban Ch Nhi m khoa Chăn Ni Thú Y cùng tồn th th y cơ đã t n tình
gi ng d y tơi trong su t 5 năm đ i h c.
Đ c bi t, tơi kính l i c m ơn TS. Lê Anh Ph ng và BSTY. Lê Th Hà đã t n
tình hư ng d n và h t lịng giúp đ tơi hồn thành ñ tài này.
C m ơn t t c các b n l p Thú Y 29 ñã ñ ng hành cùng tôi trong 5 năm qua.

Tô Th Thùy Trang

ii


TÓM T T LU N VĂN
Đ tài “Phân l p, ñ nh danh, th kháng sinh ñ và th ñ c l c trên chu t b ch
thí nghi m ñ i v i vi khu!n Salmonella trong phân bò t i xí nghi p chăn ni bị An
Phú " C Chi” ñã ñư c th c hi n t# tháng 02/08 đ n tháng 06/08, t i phịng Vi sinh,
khoa Chăn Ni Thú Y trư ng đ i h c Nông Lâm TP. HCM.
Qua phân l p 204 m u phân bị tươi, trong đó có 108 m u phân tiêu ch y và 96
m u phân bình thư ng cho k t qu :
T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò tiêu ch y (10,19 %) cao hơn trong phân
bị bình thư ng (1,04 %). Bị " đ tu&i ≤ 6 tháng có t$ l nhi%m Salmonella (11,76 %)
cao hơn so v i ñ tu&i trên 7 tháng (2,94 %).
Huy t thanh h c: 100 % s ch ng Salmonella phân l p đư c ngưng k t dương
tính v i kháng huy t thanh ña giá OMA. 25 % s ch ng Salmonella xác ñ nh ñư c là
Salmonella Enteritidis, 33 % s ch ng Salmonella xác ñ nh ñư c là Salmonella Typhi,

42 % s ch ng Salmonella chưa xác ñ nh ñư c c th là serovar nào.
K t qu kháng sinh đ : norfloxacin có hi u qu t t nh t ñ i v i các ch ng
Salmonella phân l p ñư c " bị (t$ l đ kháng c a Salmonella đ i v i norfloxacin là 0
%), gentamycin và neomycin có hi u qu th p ñ i v i Salmonella (t$ l ñ kháng l n
lư t là 50 % và 58,33 %).
K t qu li u gây ch t 50 % s chu t thí nghi m (LD50) " ch ng OMA và ch ng
O9 là 10-1,7, ch ng H g,m là 10-1.
T$ l tái phân l p vi khu!n Salmonella t# chu t ch t sau khi ñư c tiêm
Salmonella là 100 %.

iii


M CL C
Trang
Trang t a...........................................................................................................................i
L i c m ơn...................................................................................................................... ii
Tóm t(t lu n văn ............................................................................................................ iii
M c l c .......................................................................................................................... iv
Danh sách các ch) vi t t(t ............................................................................................ vii
Danh sách các b ng ..................................................................................................... viii
Danh sách các bi u ñ ................................................................................................... ix
Danh sách các hình ........................................................................................................ ix
Danh sách các sơ ñ ...................................................................................................... ix
Chương 1. M

Đ U......................................................................................................1

1.1.

Đ*T V+N Đ, ..................................................................................................1

1.2.

M-C ĐÍCH ......................................................................................................2

1.3.

YÊU C.U.........................................................................................................2

Chương 2. T NG QUAN..............................................................................................3
2.1.

L/CH S0 PHÁT HI1N SALMONELLA...........................................................3

2.2.

PHÂN LO2I VÀ CÁCH G3I TÊN .................................................................3

2.3.

Đ*C ĐI4M VI KHU5N SALMONELLA ........................................................4

2.3.1. Đ c đi m hình thái ..............................................................................................4
2.3.2. Đ c đi m ni c y...............................................................................................5
2.3.3. Đ c tính sinh hóa .................................................................................................6
2.3.4. C u trúc kháng nguyên và ñ c t ...................................................................... 7
2.3.5. S c ñ kháng...................................................................................................... 10
2.4.

S6 PHÂN B7 VÀ LÂY NHI8M ..................................................................10

2.5.

B1NH DO SALMONELLA (THƯƠNG HÀN) ..............................................11

2.5.1. Salmonella gây b nh trên bị............................................................................11
2.5.2. Salmonella trong v n đ ng ñ c th c ph!m " ngư i .................................. 16
2.6.

CÁC NGHIÊN C;U TRONG NƯ
Chương 3. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ...............................19
3.1.

TH=I GIAN VÀ Đ/A ĐI4M TH6C HI1N Đ, TÀI.....................................19
iv


3.2.

Đ7I TƯ>NG KH?O SÁT.............................................................................19

3.3.

V@T LI1U ......................................................................................................19

3.3.1. Thi t b d ng c .................................................................................................19
3.3.2. Các mơi trư ng ............................................................................................19
3.3.3. Các hóa ch t ....................................................................................................... 20

3.3.4. Đĩa gi y t!m kháng sinh ...................................................................................20
3.3.5. Kháng huy t thanh ............................................................................................20
3.3.6. Đ ng v t thí nghi m .........................................................................................20
3.4.

NBI DUNG NGHIÊN C;U VÀ CHC TIÊU THEO DÕI ..............................20

3.5.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C;U ..................................................................21

3.5.1. Cách l y m u .....................................................................................................21
3.5.2. Phân l p, ñ nh danh, th kháng sinh ñ Salmonella ..................................... 22
3.5.3. Phương pháp ñ nh type kháng nguyên (ph n ng ngưng k t nhanh trên
phi n kính) ...................................................................................................................... 22
3.5.4. Th c hi n kháng sinh đ ..................................................................................23
3.5.5. Phương pháp tiêm chu t thí nghi m ñ xác ñ nh ñ c l c c a vi khu!n
Salmonella, tính li u gây ch t 50 % (LD50). ............................................................... 24
3.5.6. Quy trình tái phân l p vi khu!n Salmonella .................................................. 25
3.6.

PHƯƠNG PHÁP X0 LÝ S7 LI1U...............................................................25

Chương 4. K T QU VÀ TH O LU N..................................................................26
4.1.

KDT QU? PHÂN L@P VÀ Đ/NH DANH SALMONELLA TE MFU PHÂN BÒ .
........................................................................................................................26

4.1.1. T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò ........................................................... 26

4.1.2. K t qu phân l p xác ñ nh Salmonella t# m u phân bò d a vào các ph n
ng sinh hóa .................................................................................................................... 27
4.1.3. T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi đ tu&i ................................... 28
4.1.4. TH l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi đ tu&i theo tính ch t phân 30
4.1.5. T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò theo hư ng khai thác ......................31
4.1.6. T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò " mGi hư ng khai thác theo tính ch t phân ..
............................................................................................................................. 32

4.1.7. T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi nhóm gi ng bò .....................33
v


4.1.8. K t qu th ngưng k t v i kháng huy t thanh ña giá OMA ........................34
4.1.9. K t qu th ngưng k t v i kháng huy t thanh ñơn giá O9 và H g,m .........35
4.2.

KDT QU? TH6C HI1N KHÁNG SINH ĐI................................................36

4.3.

KDT QU? TH0 ĐBC L6C SALMONELLA TRÊN CHUBT B2CH THÍ NGHI1M..
........................................................................................................................38

4.4.

KDT QU? PHÂN L@P L2I VI KHU5N SALMONELLA ............................39

Chương 5. K T LU N VÀ Đ NGH ......................................................................40
5.1.

KDT LU@N ....................................................................................................40

5.2.

Đ, NGH/ ........................................................................................................40

TÀI LI U THAM KH O...........................................................................................42
PH L C .....................................................................................................................44

vi


DANH SÁCH CÁC CH! VI T T T
BWP

: Buffered Pepton Water

XLD

: Xylose Lysine Deoxycholate

BGA

: Brilliant Green Agar

SS

: Salmonella Shigella

KIA

: Kligler Iron Agar

LT

: Heat – Labile

ST

: Heat - Stable

cGMP

: cyclo Guanosine 5 - monophotphate

cAMP

: cyclo Adenosine 5 - monophotphate

LD50

: Lethal Dose 50

HF

: Holstein Friesian

Ctv

: c ng tác viên

vii


DANH SÁCH CÁC B NG
Trang
B ng 2.1: Các ph n ng sinh hóa phân bi t các lồi và ph loài Salmonella................7
B ng 2.2: Phân bi t gi)a các kháng nguyên O, H và Vi................................................8
B ng 2.3: C u trúc kháng nguyên các serovar c a Salmonella quan tr ng thư ng gây
b nh cho ñ ng v t ....................................................................................................9
B ng 2.4: Các serovar c a Salmonella liên quan ñ n ng ñ c th c ph!m....................17
B ng 3.1: B ng phân b l y m u phân bò.....................................................................21
B ng 3.2: B trí thí nghi m xác đ nh li u gây ch t 50 %..............................................24
B ng 4.1: TH l nhi%m Salmonella trong phân bò.........................................................26
B ng 4.2: K t qu xác ñ nh Salmonella d a vào các ph n ng sinh hóa......................27
B ng 4.3: TH l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi đ tu&i ..................................29
B ng 4.4: TH l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi đ tu&i theo tính ch t phân...30
B ng 4.5: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò theo hư ng khai thác .......................31
B ng 4.6: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò " mGi hư ng khai thác theo tính ch t
phân ........................................................................................................................32
B ng 4.7: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò " mGi nhóm gi ng bị ......................33
B ng 4.8: K t qu th ngưng k t v i kháng huy t thanh ña giá OMA.........................34
B ng 4.9: K t qu th ngưng k t v i kháng huy t thanh ñơn giá O9 và H g,m ...........35
B ng 4.10: K t qu th kháng sinh ñ v i các ch ng phân l p Salmonella .................36
B ng 4.11: K t qu li u gây ch t 50 % (LD50) trên chu t b ch. .................................38
B ng 4.12: K t qu phân l p l i vi khu!n Salmonella ..................................................39

viii

DANH SÁCH CÁC BI"U Đ
Trang
Bi u ñ 4.1: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị......................................................26
Bi u đ 4.2: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi đ tu&i ...............................29
Bi u đ 4.3: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị tiêu ch y và bình thư ng " các đ tu&i..30
Bi u ñ 4.4: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị theo hư ng khai thác...................31
Bi u đ 4.5: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bò tiêu ch y và bình thư ng " hư ng
bị khai thác th t và s)a...........................................................................................32
Bi u ñ 4.6: T$ l nhi%m Salmonella trong phân bị " mGi nhóm gi ng bị ..................33

DANH SÁCH CÁC HÌNH
Hình 2.1: C u t o t bào vi khu!n Salmonella ................................................................5
Hình 2.2: Hình thái Salmonella dư i kính hi n vi (nhu m Gram). ................................5
Hình 2.4: Bê ch t do b nh thương hàn..........................................................................12
Hình 2.5: Ru t non b sung huy t..................................................................................13
Hình 2.6: Th n b xu t huy t.........................................................................................13
Hình 2.7: Ru t non ch y nư c vàng, niêm m c ru t sung huy t, xu t huy t. ..............13
Hình 4.1: Khu!n l c Salmonella trên mơi trư ng XLD ................................................28
Hình 4.2: Ph n ng IMVC (- + - +)...............................................................................28
Hình 4.3: K t qu th ngưng k t v i kháng huy t thanh ña giá OMA .........................34
Hình 4.4: K t qu th kháng sinh đ c a Salmonella ...................................................37

DANH SÁCH CÁC SƠ Đ
Sơ ñ 2.1: Ngu n g c lây nhi%m vi sinh v t trên th c ph!m .......................................16
Sơ ñ 3.1: Phân l p, ñ nh danh, th kháng sinh ñ Salmonella ...................................22
Sơ ñ 3.2: Quy trình tái phân l p vi khu!n Salmonella.................................................25

ix

Chương 1
M

Đ U

1.1. Đ#T V$N Đ
Trong nh)ng năm g n ñây v n ñ an toàn th c ph!m ñã ñư c quan tâm ưu tiên
do yêu c u nâng cao s c khJe c ng ñ ng và nhu c u c a ngư i tiêu dùng v ch t
lư ng an toàn th c ph!m ngày càng cao, ñ c bi t khi Vi t Nam gia nh p t& ch c
thương m i th gi i (WTO) và nh t là trong tình hình hi n nay b nh tiêu ch y c p
đang hồnh hành.
MGi năm nư c ta có kho ng 250 – 500 v ng ñ c th c ph!m v i 7.000 – 10.000
n n nhân và 100 – 200 ca t vong. Nhà nư c cũng ph i chi tiêu trên 3 t$ ñ ng cho vi c ñi u
tr , xét nghi m và tìm nguyên nhân. Ti n thu c men và vi n phí cho mGi n n nhân ng ñ c
do vi sinh v t t n ch#ng 300 – 500 nghìn đ ng nhưng các chi phí do b nh vi n ph i ch u
thì l n hơn nhi u ( Theo t&
ch c y t th gi i (WHO) " Vi t Nam, các trư ng h p b ng ñ c th c ph!m đư c báo
cáo cịn q ít so v i th c t .
Salmonella có m t trong phân là m t trong nh)ng vi khu!n truy n lây qua th c
ph!m ph& bi n nh t " ngư i. Vi khu!n này là nguyên nhân c a hơn 70 % v ng ñ c
( Salmonella thư ng gây
ng ñ c qua các s n ph!m ph& bi n như tr ng, s)a, th t,…đ c bi t là tình tr ng nhi%m
Salmonella trong th c ph!m tươi s ng.
T$ l nhi%m Salmonella trong thân th t qua quá trình gi t m& là r t cao, ch y u
nhi%m t# phân, nư c trong b ch a,.... T$ l nhi%m Salmonella " heo thư ng cao hơn
bò và ngư i ta cũng ít quan tâm đ n b nh này trên bị. Tuy nhiên n u bị b nhi%m
Salmonella thì kh năng lây lan m m b nh này qua th t bị và kh năng th i Salmonella
ra mơi trư ng qua phân, ch t th i là r t cao.
B nh thương hàn do Salmonella gây ra trên bò làm gi m hi u qu kinh t trong
chăn ni bị. B nh x y ra " bê làm ch m q trình tăng trư"ng, " bị trư"ng thành

1


b nh thư ng có tri u ch ng khơng ñi n hình và tình tr ng mang trùng. M m b nh
ñư c bài xu t qua phân là ngu n lây nhi%m cho bò khJe m nh.
Vi c s d ng kháng sinh khơng đúng cách trong đi u tr b nh đã làm gia tăng
tính kháng thu c c a vi khu!n Salmonella, gây khó khăn cho vi c ñi u tr .
Đư c s

ñ ng ý c a khoa Chăn Nuôi Thú Y trư ng Đ i h c Nông Lâm

TPHCM và dư i s hư ng d n c a TS. Lê Anh Ph ng và BSTY. Lê Th Hà, chúng tôi
ti n hành th c hi n ñ tài “Phân l%p, ñ nh danh, th' kháng sinh ñ( và th' ñ)c l*c
trên chu)t b+ch thí nghi,m đ-i v.i vi khu/n Salmonella trong phân bị t+i xí
nghi,p chăn ni bị An Phú 1 C2 Chi”
1.2. M C ĐÍCH
Tìm hi u s hi n di n và ñ c ñi m sinh h c c a vi khu!n Salmonella trong
phân bị tươi đ th y đư c kh năng gây b nh c a Salmonella và s lây nhi%m c a nó
đ n v sinh th c ph!m. Qua đó chúng ta có th xây d ng các bi n pháp phòng ch ng
b nh do Salmonella trên bị và ng đ c th c ph!m do Salmonella trên ngư i.
1.3. YÊU C U
− Nuôi c y, phân l p, ñ nh danh vi khu!n Salmonella d a vào các ph n ng
sinh hóa và huy t thanh h c t# các m u phân bò tiêu ch y và bình thư ng theo các đ
tu&i, hư ng khai thác và nhóm gi ng t i xí nghi p chăn ni bị An Phú.
− Th c hi n kháng sinh ñ ñ i v i các ch ng Salmonella phân l p ñư c.
− Tiêm chu t b ch thí nghi m đ xác đ nh ñ c l c c a Salmonella ñ ng th i tái
phân l p vi khu!n Salmonella và ghi nh n b nh tích đ i th trên chu t b ch sau khi
ñư c tiêm truy n.

2


Chương 2
T NG QUAN
2.1. L CH S

PHÁT HI N SALMONELLA

Salmonella là tr c khu!n ñư ng ru t thu c h Enterobacteriaceae, chúng có
th gây b nh cho ngư i và ñ ng v t. Năm 1885, Salmon và Smith phân l p vi khu!n
Bacterium choleraesuis trong ca b nh d ch t heo " Hoa Kỳ, sau đó các nơi khác cũng
l n lư t phân l p ñư c như " Châu Âu, Châu Á,….M Vi t Nam b nh thư ng xu t hi n
dư i d ng d ch lN tN ho c mang tính đ a phương (Tr n Thanh Phong, 1996).
Năm 1905, Dorset ch ng minh vi khu!n Salmonella là vi khu!n cơ h i, chúng
thư ng ghép v i các b nh do vi sinh v t khác như d ch t , t huy t trùng…(trích d n
b"i Đinh Th Tuy t H nh, 2006).
Năm 1934, ñ k$ ni m ngư i tìm ra vi khu!n này, các nhà khoa h c qu c t l y
tên ơng Salmon đ t tên cho vi khu!n là Salmonella. T# đó các nhà khoa h c đã tìm
hi u và nghiên c u k hơn v Salmonella và tính ch t gây b nh c a chúng. Tính ch t
gây b nh và b nh tích ban đ u đư c mơ t như sau: viêm não và viêm t y ñư c báo
cáo b"i Remolds và c ng tác viên (1967); nhi%m trùng máu, viêm ru t và viêm ph&i
ñư c báo cáo b"i Baskerville và Dow (1973); s y thai ñư c báo cáo b"i Schwartz và
Daniel (1987) (trích d n b"i Huỳnh Văn Đi m, 2005).
2.2. PHÂN LO I VÀ CÁCH G I TÊN
Vi khu!n Salmonella thu c
B : Eubacteriales
H : Enterobacteriaceae
Gi ng: Salmonella
Theo Le Minor và c ng s (1987) thu c trung tâm nghiên c u Salmonella th

gi i chia Salmonella thành 2 lồi chính: S enterica (gây b nh) và S bongori (không
gây b nh).

3


Salmonella enterica đư c chia thành 6 lồi ph (subspecies)
Salmonella enterica subsp. enterica (còn g i là subspecies I)
Salmonella enterica subsp. salamae (còn g i là subspecies II)
Salmonella enterica subsp. arizonae (còn g i là subspecies IIIa)
Salmonella enterica subsp. diazonae (còn g i là subspecies IIIb)
Salmonella enterica subsp. houtenae (còn g i là subspecies IV)
Salmonella enterica subsp. indica (còn g i là subspecies VI)
Trong mGi loài ph g m nhi u serovar.
Cách vi t tên vi khu!n Salmonella là: tên gi ng (vi t nghiêng) + tên loài (vi t
nghiêng) + subsp. + tên loài ph (vi t nghiêng) + serovar (vi t ñ ng) + tên serovar
(vi t ñ ng và ký t đ u vi t hoa). Ví d : Salmonella enterica subsp. enterica serovar
Typhimurium.
Năm 1968, h i ngh qu c t v vi trùng h c t i Moscow ñ ngh cách g i t(t tên
vi khu!n Salmonella là: Salmonella + tên serovar (vi t ñ ng, ký t đ u vi t hoa). Ví
d : Salmonella Typhimurium (trích d n b"i Đinh Th Tuy t H nh, 2006).
S lư ng serovar " các loài và ph loài c a vi khu!n Salmonella
Salmonella enterica subsp.

S serovar

Enterica

1435

Salamae

485

Arizone

94

Diarizonae

321

Houtenae

69

Indica

11

Salmonella bongogi

20

T&ng

2435

(Michel Y. Popoff và Léon Le Minor, 1997).
2.3. Đ#C ĐI"M VI KHU N SALMONELLA

2.3.1. Đ3c đi4m hình thái
Salmonella là m t tr c khu!n, Gram âm, hai đ u trịn, kích thư c trung bình 0,7
-1,5 x 2 -5µm, khơng t o giáp mơ, khơng hình thành bào t , di ñ ng nh

4

lông


(flagellum) quanh t bào (tr# Salmonella Gallinarum (Tô Minh Châu và Tr n Th Bích
Liên, 1999). R t khó phân bi t v i E. coli qua quan sát dư i kính hi n vi.

Hình 2.1: C u t o t bào vi khu!n Salmonella
(Ngu n: />
Hình 2.2: Hình thái Salmonella dư i kính hi n vi (nhu m Gram).
(Ngu n: />%2003 %20(9)/tskh3/(9)_page77.pdf).
2.3.2. Đ3c đi4m ni c5y
Salmonella là lo i hi u khí hay hi u khí tùy nghi, thích h p " nhi t ñ 37oC,
pH=7,2 - 7,6, d% m c trên các môi trư ng dinh dư ng thơng thư ng.
Các mơi trư6ng dùng đ4 ni c5y và phân l%p Salmonella
Môi trư ng ti n tăng sinh: Peptone ñ m
Môi trư ng tăng sinh: Rappaport, Tetrathionate, canh Selenit hay Muller – Kauffmann
5


Môi trư ng chuyên bi t: Mac ConKey, XLD (Xylose Lysine Deoxycholate),
BGA (Brilliant Green agar), BSA (Bismuth Sulfite Agar), ho c SS (Salmonella
Shigella).
Mơi trư ng th

ph n

ng sinh hóa: IMVC (Indol, Methyl Red, Voges -

Proskauer, Citrate), KIA (Kligler Iron Agar) ho c TSI (Triple Sugar Iron agar).
Trên môi trư ng Mac ConKey, vi khu!n Salmonella cho khu!n l c tròn, màu
tr(ng trong.
Trên môi trư ng XLD, vi khu!n Salmonella cho khu!n l c trịn, màu đJ tâm
đen, vùng mơi trư ng xung quanh khu!n l c có màu h ng ñJ.
Trên môi trư ng BGA, vi khu!n Salmonella cho khu!n l c trịn, màu đJ h ng,
hơi l i.
Trên mơi trư ng BSA, vi khu!n Salmonella cho khu!n l c màu nâu xám ho c đen.
Trên mơi trư ng SS, vi khu!n Salmonella cho khu!n l c trong, không màu.
Trên mơi trư ng KIA, vi khu!n Salmonella có bi u hi n đJ/ vàng, sinh H2S
ho c khơng.
Salmonella khơng gây dung huy t trên môi trư ng th ch máu và không làm tan
ch y gelatin (Tô Minh Châu và Tr n Th Bích Liên,1999).
2.3.3. Đ3c tính sinh hóa
Các ph n ng sinh hóa: ph n ng Indol âm tính, MR dương tính, VP âm tính,
Citrate dương tính, Oxydase âm tính, Urease âm tính, Catalase dương tính, Lysine và
Ornithin Decarboxylase dương tính.
Lên men sinh hơi các đư ng glucose, manit, sorbitol, lên men khơng đ u
saccharose. Khơng lên men đư ng lactose, salicin, raffinose…(Tơ Minh Châu và Tr n
Th Bích Liên, 1999).

6


B7ng 2.1: Các ph n ng sinh hóa phân bi t các loài và ph loài Salmonella
S. enterica

Ph n ng sinh hóa

S. bongori
(Cũng là

I

II

IIIa

IIIb

IV

VI

Dulcitol

+

+

_

_

_

d

+

Lactose

_

_

_

+

_

d

_

ONPG

_

_

+

+

_

d

+

Salicin

_

_

_

_

+

_

_

Sorbitol

+

+

+

+

+

_

+

Galacturonat

_

+

_

+

+

+

+

Malonate

_

+

+

+

_

_

_

Mucate

+

+

+

_

_

+

+

Tăng trư"ng trong KCN

_

_

_

_

+

_

+

Gelatin

_

+

+

+

+

+

_

Tartrate

+

_

_

_

_

_

_

V)

(+: > 90% s ch ng dương tính; - : > 90% s ch ng âm tính; d: thay đ&i).
(Ngu n: Theo Lê Anh Ph ng, 2004).
2.3.4. C5u trúc kháng nguyên và ñ)c t2.3.4.1. C5u trúc kháng nguyên
Salmonella có 3 lo i kháng nguyên: O, H và Vi
Kháng nguyên O (kháng nguyên thân) có b n ch t là lipopolysaccharide v i
hơn 60 lo i và đư c x p vào 34 nhóm đư c g i tên theo ký t A, B, C1, C2, C3, D1,
D2, D3, E1, E2, E3, E4, F, G1, G2, H, I, J, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y,
Z, 49 và 50. Kháng nguyên O không b phân h y " 200oC trong 2 gi , không b
alcohol, acid phenic phá h y. Kháng nguyên O có tác d ng ngăn c n b ch c u thoát ra
mao m ch (Nguy%n Vĩnh Phư c, 1987).
Kháng nguyên H (kháng nguyên lông) có b n ch t là protein, khơng ch u nhi t
(b di t " 70o C, b tác d ng c a c n và các enzyme phân h y protein, nhưng ch u ñư c
formol). Kháng nguyên H g m 2 pha:
Pha 1 hay còn g i là pha chuyên bi t, ñư c bi u th b ng ch) a, b, c…z.
Pha 2 còn g i là pha khơng chun bi t, đư c bi u th b ng s 1, 2, 3,….

7


Kháng nguyên Vi (Virulence) g m hGn h p glucid, lipid, protein, là kháng
nguyên n m bên ngoài kháng nguyên O, có th c n tr" s ngưng k t c a kháng nguyên
O (Lê Anh Ph ng, 2004)

Hình 2.3: Các kháng nguyên b m t c a Salmonella
(Ngu n: %2003
%20(9)/tskh3/(9)_page77.pdf)
B7ng 2.2: Phân bi t gi)a các kháng nguyên O, H và Vi
Kháng nguyên Tính ch u nhi t
O
Vi
H

On nhi t
(2h 30 " 100oC)
Bi n nhi t
(15’06’’ " 100oC)
Bi n nhi t
(2h " 100oC)

Tác ñ ng c a
Alcohol 50 %
Kháng

Formol 0,5 %
B ngăn tr" ngưng
k t

Nh y c m

Kháng

Nh y c m

Kháng

(Ngu n: Tr n Thanh Phong, 1996)

8


B7ng 2.3: C u trúc kháng nguyên các serovar c a Salmonella quan tr ng thư ng gây
b nh cho ñ ng v t
Nhóm
A

Serovar
Paratyphi A
Paratyphi B

B
Typhimurium
Paratyphi C
C
Choleraesuis
Typhi
D

Enteritidis

Anatum (E1)
E
Seftenberg (E4)

C u trúc kháng nguyên
O: 1, 2, 12
H: a; (1, 5)
O: 1, 4, (5), 12
H: (b), (1, 2)
O: 1, 4, 5, 12
H: i
O: 6, 7 (Vi)
H: c; 1, 5
O: 6, 7
H: c, 1, 5
O: 9, 12 (Vi)
H: d; O: 1, 9, 12
H: (f), g, m, (p) (t); (1,7)
O: 3, 10
H: e, h; 1,6
O: 1, 3, 19
H: g, (s), t; -

Huy t thanh ñ c hi u
O

H

2

a

4,5

b

4, 5

i

6, 7 (Vi)

c

6, 7

c

9

d

9

g, m

3, 10

m, h

3,10,19

g, t

(B ng hư ng d n s d ng kháng huy t thanh ngưng k t Salmonella c a Vi n Pasteur).
2.3.4.2. Đ)c tVi khu!n Salmonella có 2 lo i ñ c t : n i ñ c t và ngo i ñ c t .
Ngo i ñ c t đư ng ru t (enterotoxin) có 2 lo i là LT và ST.
Đ c t LT không b n v i nhi t. LT ho t hóa enzyme adenylcyclase trong t bào
niêm m c ru t, làm gia tăng c- AMP (cyclo adenosine 5-monophosphate), c – AMP sP
kích thích ti t Cl- và HCO-3 ra khJi t bào, ñ ng th i c ch Na+ vào bên trong t bào,
h u qu tích nư c trong ng ru t d n ñ n tiêu ch y.
9


Đ c t ST b n v i nhi t. Cơ ch tác ñ ng tương t như LT. ST ho t hóa
enzyme guanosylcyclase làm tăng c – GMP (cyclo guanosine 5 – monophotphate) "
trong t bào, d n t i hi n tư ng tiêu ch y (Tô Minh Châu và Tr n Th Bích Liên,
1999).
2.3.5. S8c đ9 kháng
V9 gi.i h+n pH
pH t t nh t là kho ng trung tính (6,6 - 8,2).
Các giá tr pH > 9,0 và < 4,0 sP gi t ch t chúng.
V9 gi.i h+n nhi,t ñ).
Salmonella b tiêu di t " 60oC /1 gi ho c 70oC /20 phút. Salmonella r t nh y
c m v i nhi t ñ cao và h u h t các ch t sát trùng thông thư ng như NaOH, KOH,
clorua th y ngân 1 %, formol 0,5 %, acicd phenic 3 % có th tiêu di t vi khu!n trong
15-20 phút. Salmonella có th s ng và phát tri n t t " môi trư ng bên ngồi.
Salmonella có th cịn s ng sau 9 tháng trong ñ t, nư c và th c ăn ñ ng v t, ñ c bi t là

trong máu, xương, th t (Tơ Minh Châu và Tr n Th Bích Liên, 1999).
2.4. S

PHÂN B

VÀ LÂY NHI:M

Môi trư ng s ng nguyên th y c a Salmonella là ñư ng ru t c a các đ ng v t
như chim, bị sát, thú ni, ngư i và th$nh tho ng có " côn trùng.
Tuy s ng khu trú cơ b n " đư ng ru t, nhưng chúng v n có th ñư c phát hi n
" các b ph n khác nhau c a cơ th . Khi ñ nh v " ru t, vi khu!n ñư c bài th i ra ngồi
qua phân, t# đó chúng có th lan truy n đ n nhi u nơi nh các lồi côn trùng và các
sinh v t s ng khác, vi khu!n cũng đư c tìm th y trong nư c, ñ c bi t trong nư c b ô
nhi%m.
Khi ngu n nư c ho c th c ph!m b nhi%m m m b nh mà ñư c ngư i hay ñ ng
v t s d ng, các vi khu!n này m t l n n)a l i ñư c bài th i qua phân theo m t chu
trình liên t c. Chu trình đư c m" r ng thêm do vi c trao ñ&i mua bán các s n ph!m
ñ ng v t, th c ăn dùng cho chăn nuôi gi)a các qu c gia trên th gi i, qua ñó t o ñi u
ki n cho s phân tán r ng rãi c a m m b nh này.
S xu t hi n thư ng xuyên c a Salmonella spp. trong các qu n th ñ ng v t
nh y c m m t ph n do s ti p xúc lây lan trong qu n th t# nh)ng thú ñang mang
trùng ho c ñang b b nh do Salmonella sang nh)ng thú chưa nhi%m m m b nh này.
10


2.5. B NH DO SALMONELLA (THƯƠNG HÀN)
Thương hàn là m t b nh lây cho nhi u loài gia súc và ngư i. Ngu n b nh làm
lây lan ch y u là trong đàn v t ni ln có m t t$ l gia súc khJe mang m m b nh,
t# đó m m b nh đư c bài xu t theo phân ra ngoài lây lan sang các gia súc khác.
2.5.1. Salmonella gây b,nh trên bò

Các serovar c a Salmonella gây b nh cho trâu bò " mGi nư c có khác nhau, "
nư c ta ch y u là: Typhimurium, Enteritidis và Dublin (Lê Văn T o, 2004).
2.5.1.1. Ch5t ch8a m;m b,nh và ñư6ng xâm nh%p
(Ngu n: />B nh do Salmonella ñư c coi là b nh hàng đ u gây tiêu ch y trên bị trư"ng
thành và x p th 2 sau E. coli v kh năng gây viêm ru t " bê. Bê m(c b nh c p tính,
mãn tính hay mang trùng đ u bài xu t m m b nh qua phân là ngu n lây nhi%m cho
trâu bò khJe m nh. Bê m(c b nh " th c p tính (b i huy t) có th bài xu t m m b nh
qua nư c b t, ch t ti t….
Đư ng xâm nh p c a vi khu!n thư ng qua ñư ng tiêu hóa r i ñ nh v t i ph n
sau c a ru t non, k đó là manh tràng và ru t già. Vi khu!n gây t&n thương đư ng tiêu
hóa, gi m tiêu hóa th c ăn, gi m h p thu, thú b m t protein và m t nư c. Salmonella
Dublin gây các tri u ch ng v ru t, b i huy t ho c hô h p là ch y u, trâu bị trư"ng
thành cũng có th mang trùng khi vi khu!n cư trú " ru t và tuy n vú. Salmonella
Dublin có th gây b nh cho bê qua vi c bú s)a ho c t# phân mang m m b nh.
Stress và các y u t

nh hư"ng ñ n h vi sinh v t bình thư ng c a ñư ng tiêu

hóa sP t o ñi u ki n cho s phát tri n c a Salmonella.
2.5.1.2. Tri,u ch8ng và b,nh tích
(Ngu n />Tri,u ch8ng
S t và tiêu ch y là tri u ch ng thư ng g p " b nh do Salmonella " bị. S t có
th x y ra trư c khi có d u hi u tiêu ch y nhưng ít khi đư c phát hi n trư c khi bê b
tiêu ch y. B nh có th x y ra r i rác ho c mang tính d ch đ a phương.
Tu&i thư ng m(c b nh là t# 2 tu n – 2 tháng tu&i, nhưng " b t c l a tu&i nào
cũng có th m(c b nh. M bê thì nguy cơ ch t l n hơn trâu bò trư"ng thành.

11

Th b i huy t: b nh có th gây ch t bê trư c khi tiêu ch y. Bê con m t nư c
nhi u, ch t do nhi%m trùng huy t và nhi%m n i ñ c t huy t (endotoxemia).
Th c p tính: tiêu ch y c p tính đi n hình có máu tươi và ch t nh y, đ ng th i
có s t và b m t nư c, phân thư ng có mùi chua khó ch u. Th c p tính " bê thư ng
chi m tH l cao và tH l ch t thay ñ&i tùy theo ch ng Salmonella.
Th b nh c p tính do Salmonella Dublin: tiêu ch y, s t u o i và các tri u
ch ng hô h p có th th y rõ trong trư ng h p b nh c p tính " bê. Tu&i m(c b nh là t#
4-8 tu n tu&i
Th mãn tính: tiêu ch y mãn tính ho c cách qu ng, gi m cân, ch m l n.

Hình 2.4: Bê ch t do b nh thương hàn
(Ngu n: />B,nh tích
B nh tích ch y u trên đư ng tiêu hóa, ru t non b sung huy t rõ r t, các h ch
b ch huy t màng treo ru t b sưng to, ph&i b viêm.
Niêm m c ru t b sung huy t ho c xu t huy t rõ r t, ru t già có màng gi .
M bị nhi%m Salmonella Dublin d ng b i huy t có th th y xu t huy t l m t m
trên b m t th n.
M trư ng h p b nh bán c p hay mãn tính có th th y ho i t s i huy t ho c t o
màng gi r i rác trong su t ph n ru t già và ño n cu i c a ru t non. Xu t huy t l m
t m ho c phù thũng h ch màng treo ru t.

12


M)t s- hình 7nh v9 b,nh tích c2a b,nh do Salmonella trên bị
(ngu n: />
Hình 2.5: Ru t non b sung huy t

Hình 2.6: Th n b xu t huy t

Hình 2.7: Ru t non ch y nư c vàng, niêm m c ru t sung huy t, xu t huy t.

13


2.5.1.3. Ch/n đốn b,nh
Ch/n đốn lâm sàng
Căn c vào tri u ch ng đi n hình: s t cao liên t c có cơn run r!y, phân lJng
vàng xám, có l n máu và niêm m c ru t, phân có mùi tanh khQm (Ph m S Lăng và
Phan Đ ch Lân, 2000).
Ch/n đốn phịng thí nghi,m
Khi căn c vào tri u ch ng, b nh tích khơng th ch!n đốn chính xác đư c
b nh nên l y b nh ph!m g i đ n phịng thí nghi m ñ ch!n ñoán. B nh ph!m l y khi
b b nh c p tính là các t& ch c cơ quan n i t ng như: h ch ru t, gan, lách, phân. B nh
mãn tính l y thêm máu ho c huy t thanh, các h ch đ ni c y, phân l p vi khu!n và
làm các ph n ng huy t thanh h c (Lê Văn T o, 2004).
2.5.1.4. Phòng và tr b,nh
(Ngu n: />Phòng b,nh
Khi m t tr i đã b b nh thì vi c lo i tr# b nh khJi cơ s" là r t khó khăn. Vì v y
c n ngăn ch n ñ b nh không x y ra ho c b nh khơng th xâm nh p đư c vào cơ s".
Mu n v y c n làm t t các bi n pháp an toàn sinh h c sau:
− Đ nh kỳ làm s ch môi trư ng, tăng cư ng v sinh sát trùng chu ng tr i b ng
thu c sát trùng.
− Tách riêng bê b nh v i các trâu bò khJe m nh, sát trùng k d ng c chăn
ni khi có thú b nh. Chăm sóc ni dư ng thú t t, v sinh th c ăn, nư c u ng s ch
sP. Tránh các y u t stress cho thú.
− Nên nh r ng thú khJi b nh sP bài xu t m m b nh trong m t th i gian. C n
ph i ti n hành theo dõi và tiêu ñ c chu ng tr i s ch sP. Khi x y ra d ch thì nên c!n
th n và b o h lao ñ ng và tránh ñ lây cho ngư i chăm sóc, ngư i chăn ni.
− Khơng nên dùng vaccin đ phịng b nh do Salmonella trên bị. Nhưng n u b

d ch đe d a có th dùng vaccin s ng gi m ñ c c a S. Typhimurium và S. Dublin đ
phịng b nh)

14


Đi9u tr
Cách ly thú b nh v i ñàn thú khJe, tiêu ñ c sát trùng chu ng tr i th t k . N u
thú b m t nư c tr m tr ng, khơng đ ng đư c, m t ph n x bú thì nên truy n d ch vào
tĩnh m ch (dung d ch truy n: Glucose, Na+, Cl-…).
Trư ng h p thú có th đ ng đư c, cịn ph n x bú và ch$ m t nư c v#a ph i thì
có th cho u ng hay tiêm dư i da. Có th dùng m t trong các s n ph!m sau:
−

Nova-elecject: Tiêm xoang b ng ho c tiêm ch m vào tĩnh m ch li u 1ml /2-3

kg th tr ng, ngày 1-3 l n, cho đ n khi h t tình tr ng m t s c, m t ch t ñi n gi i.
−

Nova-aminolytes: 1,5g / lít nư c u ng, cho u ng ñ n khi h t b nh.

−

Nova-electrovit: 2g / lít nư c u ng, cho u ng ñ n khi h t b nh.

−

S d ng kháng sinh ñ ñi u tr các trư ng h p b nh quá c p tính hay c p

tính. S d ng m t trong các s n ph!m sau

−

Novasone: Tiêm b(p 1ml / 12-15 kg th tr ng, ngày 1 l n trong 3 - 4 ngày.

−

Nova-bactrim 48 %: 1g / 1,5 lít nư c u ng ho c 1,5g / kg th c ăn, trong 4 - 5 ngày.

−

Nova-trimecol: 1g /5 kg th tr ng ho c 1,5 g / lít nư c u ng ho c 3g / kg th c

ăn, trong 4 - 5 ngày liên t c.
−

K t h p thêm các s n ph!m cung c p ch t dinh dư ng, tăng s c kháng b nh

và giúp thú mau h i ph c b nh. S d ng m t trong các s n ph!m sau:
−

Nova-C.vit: Tiêm b(p 1ml / 10 kg th tr ng, ngày 1 - 2 l n cho ñ n khi h t b nh.

−

Nova-aminovita: Tiêm b(p 1ml / 15-25 kg th tr ng, dùng liên t c, ngày 1 l n.

−

Nova-B.complex C: Tiêm b(p 10ml / con / l n, ngày 1 l n trong 4 - 5 ngày.

−

Nova-atp.complex: Tiêm b(p 7-10ml / con / l n, ngày m t l n cho ñ n khi

h t b nh.
Lưu ý: Trong b nh mãn tính khơng dùng kháng sinh, khơng dùng vaccin cho đàn gia
súc đang b nh hay nh)ng con trong ñàn khác ñang khJe m nh. Đ i v i nh)ng thú b
b nh mãn tính khơng nên gây đàn t# nh)ng thú đó mà nên lo i th i chúng.

15