(SKKN CHẤT 2020) dạy học tác phẩm rừng xà nu của nguyễn trung thành theo hướng phát triển năng lực học sinh

BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu:
1.1. Trong các đại hội IX, X, XI của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 29 – NQ/TW của
Trung ương Đảng, khóa XI “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp
ứng yêu cầu cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã nhấn mạnh: “Giáo dục và đào tạo là
quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho
giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch
phát triển kinh tế xã hội”. Đây là quan điểm được đặt ở vị trí đầu tiên trong 7 quan
điểm về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, thể hiện tinh thần nhất quán
của Đảng ta là xác định giáo dục và đào tạo không chỉ là quốc sách hàng đầu mà còn là
một trong những kế sách được ưu tiên đi trước tạo tiền đề, động lực thúc đẩy các lĩnh
vực khác phát triển. Trên cơ sở Nghị quyết số 29 – NQ/TW, Đại hội XII của Đảng
cũng đã xác định phương hướng, nhiệm vụ cho giáo dục và đào tạo và một trong 8 vấn
đề lớn, trọng tâm đó là: “Chuyển mạnh quá trinh giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến
thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành,
lý luận gắn với thực tiễn. Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát
triển kinh tế - xã hội”. Trong tâm là “... đôi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đạo
tạo, phát triển nguồn nhân lực, phấn đấu trong những năm tới, tạo ra chuyển biến căn
bản, mạnh mẽ chất lượng, hiệu quả giáo dục đào tạo làm cho giao duc đao tao thât sư
la quôc sach hang đâu, đap ưng ngay cang tôt hơn công cuôc xây dưng, bao vê tô
quôc va nhu câu hoc tâp cua nhân dân, la yêu câu bưc thiêt cua toan xa hôi, yêu cầu
của hội nhập quốc tế trong kỷ ngun tồn cầu hóa”. Nghị quyết cũng đã khẳng định
“Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng
tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vươn
lên...”; “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ
một chiều, rèn luyện nếp tư duy, sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các
phương

1

download by :


pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học, tự nghiên cứu của học
sinh”.
Nâng cao chất lượng đào tạo là một nhu câu bức thiêt của xã hội ngày nay, nó
được xem là sự sống cịn có tác động mạnh mẽ đến chất lượng đào tạo, tạo ra ng̀n
lưc cho sư phat triên xa hơi. Vì thế vấn đề chất lượng dạy học đã và đang trở thành mối
quan tâm chung của các nhà sư phạm cũng như các nhà quản lý giáo dục và toàn xã
hội. Điều 27, Luật Giáo dục (2005): “Mục tiêu của Giáo dục phổ thơng là giúp học
sinh phát triển tồn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản,
phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con
người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn
bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc”. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới giáo dục đó là đổi
mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học theo định
hướng tăng cường hoạt động học tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh.
1.2. Môn học Ngữ văn là bộ mơn thuộc nhóm Khoa học xã hội, dạy về ngơn ngữ và tác
phẩm văn chương nhằm hình thành kĩ năng đọc, viết và hoàn thiện nhân cách nhân
phẩm ở con người. Đây là mơn học có vai trị rất quan trọng trong đời sống và trong sự
phát triển tư duy của con người. Đồồ̀ng thời môn học này có tầm quan trọng trong việc
giáo dục quan điểm, tư tưởng, tình cảm cho học sinh. Lênin từng nói “Khơng có văn
chương thì sẽ khơng bao giờ có sự tìm tịi của con người về chân lý”. Qua đó ta cũng
hiểu rằng, văn chương chân chính ln làm giàu thêm tình cảm của con người, giáo
dục con người hướng đến cái đẹp và làm đẹp cho cuộc sống. Và, nhà văn M.Gorki
cũng từng nói “Văn học là nhân học”. Điều đó có thể hiểu, văn học bờồ̀i dưỡng, ni
nấng cho tâm hồồ̀n, nhân cách mỗi con người, giúp chúng ta biết đâu là cái đáng yêu,
đáng ghét, biết những gì là đẹp đẽ để trân trọng, những gì là xấu xa thì tố cáo, loại trừ.

Trong thời đại ngày nay, mơn học Ngữ văn càng có vai trị quan trọng hơn trong nhiệm
vụ giữ gìn và bảo vệ sự trong sáng của ngôn ngữ dân tộc, nhất là trước đời sống công
nghệ ngày đang thay thế dần rất nhiều thứứ́ khác.
Học tốt môn Ngữ văn là điều kiện để học các môn học khác. Mỗi cuốn sách
giáo khoa là tập hợp các văn bản thông tin khoa học. Muốn học tốt các môn học khác

2

download by :


trước hết phải đọc hiểu văn bản trong sách giáo khoa, mỗi mơn học phải có một cách
đọc riêng nhưng tất cả đều có yêu cầu chung giống nhau là phải hiểu văn bản đó nói
gì. Chính vì thế mà ở một số nước tiên tiến trên thế giới yêu cầu Chuẩn chung của giáo
dục là yêu cầu đọc hiểu khơng chỉ trong mơn ngữ văn (Language arts) mà cịn cả trong
mơn Lịch sử/ Khoa học xã hội, Tốn và Khoa học kĩ thuật.
Trong dạy và học, để giúp người học hiểu được vai trò, giá trị của văn chương
điều quan trọng phải có phương pháp dạy và học tích cực. Trong những năm gần đây,
với sự phát triển của khoa học kỹ thuật và đặc biệt là công nghệ thơng tin ln địi hỏi
người học phải nắm bắt thơng tin kịp thời, tự học, tự nghiên cứứ́u, tìm tịi, sáng tạo.
Đờồ̀ng thời địi hỏi người thầy phải tìm ra những phương pháp mới, áp dụng các
phương tiện hiện đại trong quá trình dạy học.
1.3. Như chúng ta đã biết, trong chương trình Ngữ văn lớp 12 truyện ngắn chiếm một
lượng không nhỏ, đặc biệt là truyện ngắn hiện đại. Cùng với đó, yêu cầu đáp ứứ́ng trong
kỳ thi THPTQG kiến thứứ́c chủ yếu ở chương trình lớp 12. Như thế, làm chủ mảng
truyện ngắn là làm chủ phần văn xi cốt yếu nhất của chương trình. Việc khai thác,
tìm hiểu, khám phá truyện ngắn một cách đúng đắn, hiệu quả vẫn đang là một vấn đề
trăn trở đối với giáo viên và học sinh. Để hiểu đúng và khai thác đúng hơn bao giờ hết
học sinh phải hiểu đúng quan niệm, đặc trưng của truyện ngắn, và quan trọng hơn học
sinh phải có niềm say mê mơn học, u thích và biết cách đọc truyện ngắn. Vì vậy, áp

dụng phương pháp dạy học tác phẩm theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh
là một vấn đề mới nhưng hết sứứ́c cần thiết, đặc biệt là đối với lĩnh vực truyện ngắn.
Song xuất phát từ mục tiêu giáo dục, từ nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục về tiếp tục
thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện; xuất phát từ thực tiễn cụ thể trong giảng dạy tác
phẩm văn học trong nhà trường, từ đề tài: “Dạy học tác phẩm “Rừng xà nu” của
Nguyễn Trung Thành theo hướng phát triển năng lực học sinh” được triển khai và
bước đầu thu được hiệu quả nhất định trên đối tượng học sinh. Hi vọng đề tài sẽ góp
một phần nhỏ vào tư liệu giảng dạy, hồồ̀ sơ giảng dạy của giáo viên Ngữ Văn, giúp khai
thác tích cực người học, để người học được tự do trải nghiệm với tác phẩm văn học, từ
đó tăng thêm hứứ́ng thú cho người học đối với bộ môn Ngữ Văn.
2. Tên sáng kiến:

3

download by :


“Dạy học tác phẩm “Rừng xà nu” của Nguyễn Trung Thành theo hướng
phát triển năng lực học sinh”
3. Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên: Nguyễn Thị Lợi
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Nguyễn Thái Học, Phường Khai Quang,

Thành phố Vĩnh Yên, Tỉnh Vĩnh Phúc.
- Số điện thoại: 0986150886

E_mail:

4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Tác giả sáng kiến.
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:

Áp dụng trong công tác giảng dạy của bộ môn Ngữ Văn mà trọng tâm là phân
môn Đọc Văn của chương trình Ngữ Văn lớp 12.
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Ngày 18 tháng 1 năm

2019.
7. Mô tả bản chất của sáng kiến:

PHẦN MỘT: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1. Cơ sở lí luận:
1.1. Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp trong tổ chức hoạt động học
của học sinh:
Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứứ́ XI, đặc biệt là Nghị quyết Trung
ương số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào
tạo, đáp ứứ́ng u cầu cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, Giáo dục phổ thông trong phạm vi
cả nước đang thực hiện đổi mới đồồ̀ng bộ về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình
thứứ́c tổ chứứ́c, thiết bị và đánh giá chất lượng giáo dục: từ mục tiêu chủ yếu trang bị
kiến thứứ́c sang phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh; từ nội dung nặng tính
hàn lâm sang nội dung có tính thực tiễn cao; từ phương pháp truyền thụ một chiều
sang phương pháp dạy học tích cực; từ hình thứứ́c dạy học trên lớp là chủ yếu sang kết

4

download by :


hợp đa dạng các hình thứứ́c dạy học trong và ngoài lớp học, trong và ngoài nhà trường,
giáp mặt và trên mạng; từ hình thứứ́c đánh giá tổng kết là chủ yếu sang coi trọng đánh
giá trên lớp và đánh giá quá trình; từ giáo viên đánh giá học sinh là chủ yếu sang tăng

cường việc tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh. Như vậy, khác với dạy học
định hướng nội dung, dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là tổ chứứ́c
cho học sinh hoạt động học. Trong quá trình dạy học, học sinh là chủ thể nhận thứứ́c,
giáo viên có vai trò tổ chứứ́c, kiểm tra, hỗ trợ hoạt động học tập của học sinh một cách
hợp lí, sao cho học sinh tự chủ chiếm lĩnh, xây dựng tri thứứ́c. Quá trình dạy học là quá
trình hoạt động của giáo viên và của học sinh trong sự tương tác thống nhất giữa giáo
viên, học sinh và tư liệu hoạt động dạy học.
Đặc trưng của việc đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên và học sinh là:
+ Dạy học thông qua tổ chứứ́c liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học

sinh tự khám phá những điều chưa biết chứứ́ không phải thụ động tiếp thu những tri
thứứ́c được sắp đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là người tổ chứứ́c và chỉ đạo học
sinh tiến hành các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thứứ́c cũ, phát hiện kiến thứứ́c mới,
vận dụng kiến thứứ́c đã biết vào các tình huống học tập hoặc thực tiễn.
+ Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thứứ́c phương pháp để họ biết cách

đọc sách giáo khoa và tài liệu học tập, biết tự tìm những kiến thứứ́c đã có, biết suy luận
và phát hiện kiến thứứ́c mới...
+ Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm

tạo điều kiện cho học sinh “nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”.
+ Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình

dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập. Chú trọng phát triển kĩ năng tự đánh giá
và đánh giá lẫn nhau của học sinh.
1.2. Khái niệm về dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng
lực học sinh:
+ Năng lực là khả năng vận dụng những kiến thứứ́c, kinh nghiệm, kĩ năng, thái

độ và hứứ́ng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa

dạng của cuộc sống. Năng lực gờồ̀m có các năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng
lực chung là năng lực cơ bản, cần thiết như: năng lực tự học; năng lực giải quyết vấn
đề; năng lực sáng tạo; năng lực quản lý; năng lực giao tiếp; năng lực hợp tác; năng lực

5

download by :


sử dụng CNTT và TT; năng lực sử dụng ngôn ngữ; năng lực tính tốn.... Cịn năng lực
đặc thù thể hiện trên từng lĩnh vực khác nhau như năng lực đặc thù mơn học là năng
lực được hình thành và phát triển do đặc điểm của mơn học đó tạo nên.
+ Dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh là

chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thứứ́c sang phát triển toàn diện
năng lực và phẩm chất người học. Học đi đơi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo
dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội.
1.3. Một số kỹ thuật tổ chức hoạt động học của học sinh:
+ Chuyển giao nhiệm vụ học tập: Nhiệm vụ học tập được giao cho học sinh

phải rõ ràng và phù hợp với khả năng của học sinh, thể hiện ở yêu cầu về sản phẩm mà
học sinh phải hoàn thành khi thực hiện nhiệm vụ; hình thứứ́c giao nhiệm vụ sinh động,
hấp dẫn, kích thích được hứứ́ng thú nhận thứứ́c của học sinh, đảm bảo cho tất cả học sinh
tiếp nhận và sẵn sàng nhận nhiệm vụ.
+ Thực hiện nhiệm vụ học tập: Học sinh được khuyến khích hợp tác với nhau

khi thực hiện nhiệm vụ học tập, ghi chép đầy đủ các ý kiến thảo luận vào vở, biết phân
loại những ý kiến giống nhau được thống nhất và những ý kiến khác nhau không được
thống nhất để cuối cùng đưa ra ý kiến trình bày kết quả hoạt động (báo cáo) theo yêu
cầu nhiệm vụ của bài học; giáo viên cần phát hiện kịp thời những khó khăn của học

sinh và có biện pháp hỗ trợ phù hợp, hiệu quả; khơng để xẩy ra tình trạng học sinh bị
bỏ qn trong quá trình dạy học.
+ Báo cáo kết quả và thảo luận: Yêu cầu về hình thứứ́c báo cáo phải phù hợp

với nội dung học tập và kỹ thuật dạy học tích cực được sử dụng; sau khi báo cáo kết
quả hoạt động học của học sinh hoàn tất, giáo viên cần khuyến khích cho học sinh trao
đổi, thảo luận với nhau về nội dung học tập; xử lí những tình huống sư phạm nảy sinh
một cách hợp lí.
+ Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập: Giáo viên tổ chứứ́c cho học sinh

trình bày, thảo luận về kết quả thực hiện nhiệm vụ; nhận xét về quá trình thưc hiện
nhiệm vụ học tập của học sinh; phân tích, nhận xét, đánh giá kết quả thực hiện nhiệm
vụ và những ý kiến thảo luận của học sinh; chính xác hóa các kiến thứứ́c mà học sinh đã
học được thông qua hoạt động.
1.4. Kế hoạch bài học:

6

download by :


Tiến trình tổ chứứ́c hoạt động học của học sinh trong mỗi bài học cần được thiết
kế thành các hoạt động học theo tiến trình sư phạm của các phương pháp dạy học tích
cực như kỹ thuật chia nhóm; kỹ thuật nêu câu hỏi; kỹ thuật giao nhiệm vụ; kỹ thuật
khăn trải bàn; kỹ thuật các mảnh ghép; kỹ thuật học tập hợp tác...
Các hoạt động của học sinh trong mỗi bài học được thiết kế như sau:
+ Hoạt động khởi động
+ Hoạt động hình thành kiến thứứ́c mới
+ Hoạt động luyện tập
+ Hoạt động vận dụng

+ Hoạt động tìm tòi mở rộng
2. Cơ sở thực tiễn:

2.1. Thực tiễn của đổi mới phương pháp và hình thức dạy học theo định hướng
phát triển năng lực:
Trong những năm qua hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở cấp THPT đã
được quan tâm, tổ chứứ́c và thu được những kết quả bước đầu. Tuy nhiên cách tiếp cận
mục tiêu theo chương trình giáo dục hiện hành chủ yếu là trang bị kiến thứứ́c, cùng với
những hạn chế về năng lực thực hiện của giáo viên và hạn chế trong công tác quản lý
của các nhà trường nên hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông
chưa mang lại kết quả cao. Truyền thụ tri thứứ́c một chiều vẫn là phương pháp chủ đạo
của nhiều giáo viên. Số giáo viên thường xuyên chủ động, sáng tạo trong việc phối
hợp các phương pháp dạy học cũng như sử dụng các phương pháp dạy học phát huy
tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh còn chưa nhiều.
2.2. Thực tiễn dạy - học truyện ngắn nói chung và tác phẩm “Rừng xà nu” nói
riêng:
2.2.1. Khái quát về truyện ngắn:
Nếu tiểu thuyết thường là “hình thứứ́c tự sự cỡ lớn”, miêu tả cuộc sống trong quá
trình phát triển, với một cấu trúc phứứ́c tạp, với nhiều số phận, tính cách đan xen thì
truyện ngắn là hình thứứ́c tự sự cỡ nhỏ, có khi chỉ thể hiện một bước ngoặt, một sự kiện
hay một tâm trạng nào đó của nhân vật. Nguyễn Minh Châu cũng từng xác nhận “Nếu
tiểu thuyết là một đoạn của dịng đời thì truyện ngắn là một cái mặt cắt của dịng đời”.
Nguyễn Cơng Hoan trong “Đời viết văn của tơi” (NXB Văn học, 1971) có viết:

7

download by :


“Truyện ngắn không phải là truyện mà là một vấn đề được xây dựng bằng chi tiết với

sự bố trí chặt chẽ và bằng thái độ với cách đặt câu, dùng tiếng có cân nhắc (…).
Muốn truyện ấy là truyện ngắn, chỉ nên xoay quanh chủ đề ấy thơi”. Cịn nhà văn
Nguyễn Trung Thành, tác giả của truyện ngắn “Rừng xà nu” đã bàn về truyện ngắn
một cách khá toàn diện và sâu sắc: “Truyện ngắn ngắn vì nó là tác phẩm nghệ thuật
chưng cất chứ không phải là nguyên liệu thơ”; “Truyện ngắn dẫu sao cũng phải ngắn,
do đó thủ thuật chủ yếu của truyện ngắn là điểm huyệt (…). Truyện ngắn điểm huyệt
hiện thực bằng cách nắm bắt trúng những tình huống cho phép phơi bày cái chủ yếu
nhưng lại bị che giấu trong muôn mặt cuộc sống hằng ngày. Nhìn chung mỗi truyện
ngắn bao giờ cũng được xây dựng trên một tình huống, khai thác tình huống ấy”.
Nhận diện về thể loại truyện ngắn đã có nhiều ý kiến khác nhau, chung quy các
ý kiến thường xoáy vào các bình diện chính như: dung lượng, cốt truyện, nhân vật, chi

tiết, tình huống, ngơn ngữ.... để khái qt thành đặc trưng của truyện ngắn. Theo TS.
Chu Văn Sơn, việc phân định truyện ngắn có thể dựa vào hai tiêu chí chính là dung
lượng và thi pháp. Giữa hai tiêu chí đó, “dung lượng” là tiêu chí cần nhưng chỉ là thứứ́
yếu, “thi pháp” mới là tiêu chí chính, chủ yếu, cụ thể là:
+ Về dung lượng: truyện ngắn được xem là tác phẩm tự sự cỡ nhỏ, chủ yếu

được viết bằng văn xi. Nhân vật khơng nhiều, tình tiết và chi tiết đời sống cũng
không nhiều
+ Về thi pháp: ngoài những yếu tố như cốt truyện, lối trần thuật, ngơn ngữ,

nhân vật... thì tình huống truyện được xem như hạt nhân thể loại của truyện ngắn.
Như vậy, nếu xét về tiêu chí chính, chủ yếu của truyện ngắn là thi pháp thì
truyện ngắn “Rừng xà nu” của Nguyễn Trung Thành rất thành cơng trong việc xây
dựng hình tượng. Thơng qua những hình tượng trong tác phẩm, nhà văn giúp người
đọc thấy được vẻ đẹp sử thi và nét đặc sắc Tây Ngun. Do đó, tìm hiểu tác phẩm
“Rừng xà nu” đòi hỏi phải xuất phát từ thi pháp truyện ngắn và hơn bao giờ hết phải
tìm hiểu giá trị tác phẩm thơng qua hình tượng được xây dựng trong tác phẩm.
2.2.2. Thực tiễn dạy – học truyện ngắn nói chung và tác phẩm “Rừng xà nu” nói

riêng trong trường phổ thơng:
Trong chương trình mơn Ngữ văn lớp 12, truyện ngắn chiếm dung lượng khá
lớn, tuy nhiên việc tiếp cận truyện ngắn nhìn chung vẫn chỉ dừng ở việc khai thác bố

8

download by :


cục, cốt truyện, nhân vật. Trong các giờ học, học sinh chủ yếu chỉ dừng lại ở việc tiếp
nhận sự truyền thụ kiến thứứ́c từ giáo viên, có chăng việc chủ động tìm tịi, khám phá,
sáng tạo của học sinh là rất ít, vì thế tạo niềm hứứ́ng khởi, say mê của học sinh đối với
môn học là rất hạn chế. Hơn nữa chưa xác định được phương pháp tiếp cận truyện
ngắn phù hợp sẽ không nắm bắt được ý đồồ̀ sáng tạo nghệ thuật của tác giả. Tuy nhiên
để học sinh tiếp thu bài học một cách hiệu quả thì giáo viên cần giảng dạy truyện ngắn
theo nhiều cách khác nhau, bởi thực tế không phải truyện ngắn nào cũng như nhau,
cũng có cách khai thác giống nhau. Vì thế cần nắm bắt được nét đặc thù của thể loại
truyện ngắn nói chung và của từng truyện ngắn nói riêng để có cách khai thác hợp lí.
Trên cơ sở đó, giáo viên cần biết tổ chứứ́c hoạt động học giúp học sinh tiếp nhận tác
phẩm một cách chủ động, sáng tạo dựa trên những phương pháp dạy học tích cực, nhất
định giờ học sẽ mang lại hiệu quả cao.
Truyện ngắn “Rừng xà nu” là một thiên truyện mang ý nghĩa và vẻ đẹp của một
khúc sử thi trong văn xuôi hiện đại Việt Nam. Nhiều nhà nghiên cứứ́u, phê bình văn học
nói chung cũng như tác giả Nguyễn Trung Thành nói riêng liệt kê tác phẩm này vào
“Truyện ngắn tiểu thuyết hóa”. Trong tiểu luận “Nói về truyện ngắn”, Nguyên Ngọc
đã khẳng định: “cần coi truyện ngắn là bộ phận của tiểu thuyết nói chung”. Và chính
nhà văn đã viết một “truyện ngắn tiểu thuyết hóa” tiêu biểu trong thời kỳ chống Mỹ
cứứ́u nước: “Rừng xà nu”. Khi đánh giá tác phẩm này, các nhà nghiên cứứ́u xếp nó vào
khuynh hướng sử thi hóa và lãng mạn hóa của văn học thời kỳ chiến tranh nói chung,
thể loại truyện ngắn nói riêng. Tuy nhiên khơng phải ai cũng thành cơng trong việc

giảng dạy tác phẩm này. Vì thế, vận dụng phương pháp và kỹ thuật hiện đại trong việc
tổ chứứ́c hoạt động học tập cho học sinh, cùng với việc khai thác tác phẩm phù hợp với
đặc thù của truyện ngắn “Rừng xà nu” sẽ mang lại hiệu quả nhất định.

9

download by :


PHẦN HAI: GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM

Ngày soạn

Tiết 64: Đọc văn:

I. Mục tiêu cần đạt:
1. Về kiến thức, kĩ năng, thái độ:
- Kiến thứứ́c: Nắm vững đề tài, cốt truyện, các chi tiết sự việc tiêu biểu và hình tượng

nhân vật chính; trên cơ sở đó, nhận rõ chủ đề cùng ý nghĩa đẹp đẽ, lớn lao của truyện
ngắn đối với thời đại bấy giờ và đối với thời đại ngày nay. Thấy được tài năng của
Nguyễn Trung Thành trong việc tạo dựng cho tác phẩm một khơng khí đậm đà hương
sắc Tây Nguyên, một chất sử thi bi tráng và một ngôn ngữ nghệ thuật được trau chuốt
kĩ càng .
- Kĩ năng: Thành thục hơn trong công việc vận dụng các kĩ năng phân tích tác phẩm

văn chương tự sự .
- Tư tưởng, thái độ: u thích mơn học; tự hào về truyền thống đấu tranh chống giặc

cứứ́u nước của thế hệ cha anh đi trước, rèn giũa ý thứứ́c, lòng yêu nước và tinh thần,

trách nhiệm đối với đất nước trong thời đại ngày nay.
2. Các năng lực hình thành cho học sinh: Năng lực khái quát kiến thứứ́c; Năng lực

đọc- hiểu văn bản; năng lực phân tích văn bản; năng lực thu thập và xử lí thơng tin;
năng lực cảm thụ văn học.
3. Chuẩn bị của học sinh:
- Đọc và tóm tắt văn bản
- Soạn bài theo câu hỏi hướng dẫn học bài SGK

4. Hướng dẫn tổ chức hoạt động của học sinh:
A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG:

10

download by :


- Mục tiêu ý tưởng của hoạt động: Tạo tâm thế hứứ́ng thú cho học sinh, giúp học sinh

có thêm thông tin ấn tượng về tác giả và tác phẩm
- Nội dung hoạt động: GV sử dụng máy chiếu trình chiếu một số bứứ́c tranh về những
hình ảnh: cờồ̀ng chiêng Tây Nguyên, rừng xà nu, voi Tây Nguyên… và yêu cầu học
sinh: Bức tranh gợi em những hiểu biết gì về đất và người nơi đây, về tác giả Nguyễn
Trung Thành và tác phẩm “Rừng xà nu”?
- Đáp án: đất và người Tây Nguyên, hùng vĩ, mang đậm bản sắc văn hóa Tây Nguyên;
tác phẩm “Rừng xà nu” viết về đất và người Tây Nguyên thời kỳ đánh Mỹ cứứ́u nước.
B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI:
Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác giả và tác phẩm:
(1) Ý tưởng thiết kế hoạt động: Rèn cho học sinh năng lực giao tiếp, hợp tác, sử

dụng ngôn ngữ; khái quát kiến thứứ́c. Giúp học sinh nắm bắt kiến thứứ́c khái quát về tác
giả và tác phẩm.
(2) Phương pháp/ kỹ thuật: Vấn đáp
(3) Hình thức tổ chức hoạt động: Trong lớp
(4) Phương tiện dạy học: Máy chiếu, bảng phụ, SGK...
(5) Nội dung hoạt động:

Bước 1: Giao nhiệm vụ:
- GV yêu cầu HS dựa vào Tiểu dẫn, làm việc cá nhân để thực hiện các yêu cầu sau:

+ Nêu nét chính về tác giả Nguyễn Trung Thành?
+ Nêu xuất xứứ́, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- GV: trình chiếu câu hỏi trên Slide
- HS: làm việc cá nhân

Bước 3: Thảo luận, trao đổi, báo cáo:
- HS: trình bày, bổ sung, góp ý
- GV: Lắng nghe, nhận xét, chốt kiến thứứ́c

Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản:
(1)Ý tưởng thiết kế hoạt động: Rèn cho HS năng lực hợp tác, giao tiếp, sử dụng ngôn
ngữ, giải quyết vấn đề. Giúp HS nắm bắt kiến thứứ́c cơ bản: Ý nghĩa nhan đề tác phẩm
cũng như vẻ đẹp của hình tượng cây xà nu, tư tưởng nhà văn qua hình tượng đó.
(2)Phương pháp/kĩ thuật: chia nhóm; thuyết trình; vấn đáp
(3)Hình thức tổ chức hoạt động: Trong lớp
(4)Phương tiện dạy học: Máy chiếu; bảng phụ; SGK...
(5)Nội dung hoạt động:
Bước 1: Giao nhiệm vụ:

11

download by :


*Nhóm 1:
- Nhan đề của tác phẩm thể hiện ý nghĩa gì?

*Nhóm 2:
- Hình tượng rừng xà nu dưới tầm đại bác được miêu tả như thế nào? Tìm các chi tiết

miêu tả cánh rừng xà nu phải chịu đau thương và phát biểu cảm nhận về các chi tiết
ấy?
*Nhóm 3:
- Cây xà nu có sứứ́c sống dẻo dai, mãnh liệt và mang ý nghĩa biểu tượng ra sao? Xà nu

đã biết tự biết bảo vệ mình và làng Xơ Man như thế nào?
*Nhóm 4:
- Hình ảnh cánh rừng xà nu trải ra hút tầm mắt chạy tít đến tận chân trời xuất hiện ở

đầu và cuối tác phẩm gợi cho em ấn tượng gì?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
- GV: trình chiếu câu hỏi trên các Slide
- HS: thảo luận nhóm, thống nhất nội dung trả lời câu hỏi, cử đại diện trình bày

Bước 3: Thảo luận, trao đổi, báo cáo:
- Các nhóm cử đại diện trình bày
- Các nhóm khác góp ý bổ sung, đặt câu hỏi phản biện
- GV lắng nghe, góp ý, nhận xét và chốt kiến thứứ́c

C. LUYỆN TẬP:
- Hoạt động 1: Giao nhiệm vụ: HS làm việc cá nhân: Viết đoạn văn khoảng 5 dòng,

cảm nhận về sứứ́c sống dẻo dai, mãnh liệt của cây xà nu trong tầm đại bác
- Hoạt động 2: Sau khi gọi HS bất kì trình bày, GV nhận xét và chốt lại kiến thứứ́c
D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG
(1)Ý tưởng hoạt động: Giúp hs mở rộng kĩ năng, kiến thứứ́c
(2)Nội dung hoạt động:
- Câu hỏi: Viết đoạn văn trình bày cảm nhận về vẻ đẹp của hình tượng cây xà nu và

liên hệ trách nhiệm bản thân trong việc bảo vệ sứứ́c sống, vẻ đẹp của thiên nhiên.
- Yêu cầu trả lời ngắn gọn, đủ ý, bằng đoạn văn ngắn
(3)Hình thứứ́c tổ chứứ́c hoạt động: trong lớp
(4)Phương pháp/kĩ thuật: HS trình bày trên giấy
E. HOẠT ĐỘNG MỞ RỘNG:
(Khuyến khích học sinh thực hiện ở nhà và không bắt buộc)
- Vẽ tranh về cảnh rừng xà nu; vẽ cảnh mà bản thân ấn tượng về vùng đất Tây Nguyên
- Sưu tầm hình ảnh, số liệu về giá trị kinh tế cây công nghiệp ở vùng đất Tây Nguyên

12

download by :


- Sản phẩm lưu tại tủ sách học đường của lớp

II. Tiến trình dạy học:
Hoạt động Mục tiêu, ý
tưởng thiết kế
A. KHỞI ĐỘNG

Nội dung kiến thức cần đạt


Hoạt
động:

Tạo
hứứ́ng

Quan
một số bứứ́c
tranh

HS,

sát có thêm thơn
tin ấn tượng v
và

nêu
biết về đất
và
nơi đây, về
tác
Nguyễn
Trung
Thành
tác
“Rừng

nu”

hiểu tác giả và tác
phẩm
người
giả
và
phẩm
xà

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI:
Hoạt động
1:
dẫn HS tìm
hiểu tác giả
và
phẩm

Rèn
Hướng năng
tiếp,
sử dụng
tác ngữ,
kiến thứứ́c. Gi
HS
kiến

quát về tác giả

và tác phẩm

download by :


đó làm phóng viên báo quân đội
trả lời; chốt nhân dân liên khu V. Năm 1962,
ơng tình nguyện trở về chiến
kiến thứứ́c
trường miền Nam.
- Tác phẩm:
- Nhận xét câu

+ Đất nước đứng lên- giải nhất,

giải thưởng Hội văn nghệ Việt
Nam năm 1954- 1955;
+ Trên quê hương những anh
hùng Điện Ngọc (1969);
+ Đất Quảng (1971- 1974);…
- Năm 2000, ông được tặng giải

thưởng Nhà nước về văn học
nghệ thuật.
2. Xuất xứ và hoàn cảnh ra
đời:
a. Xuất xứ:
- Rừng xà nu (1965) ra mắt lần
đầu tiên trên Tạp chí văn nghệ
qn giải phóng miền Trung
Trung bộ (số 2- 1965), sau đó

được in trong tập Trên quê
hương những anh hùng Điện
Ngọc.
b. Hoàn cảnh ra đời:
- Sau chiến thắng Điện Biên Phủ,

hiệp định Giơ-ne-vơ được kí kết,
đất nước chia làm hai miền. Kẻ
thù phá hoại hiệp định, khủng
bố, thảm sát. Cách mạng rơi vào
thời kì đen tối.
- Đầu năm 1965, Mĩ đổ quân vào
miền Nam và tiến hành đánh phá
ác liệt ra miền Bắc.
- Rừng xà nu được viết vào đúng
thời điểm cả nước sục sơi đánh
Mĩ, được hồn thành ở khu căn
cứứ́ chiến trường miền Trung
Trung bộ.
- Mặc dù Rừng xà nu viết về sự
kiện nổi dậy của buôn làng Tây

14


download by :



Hoạt động

2: Hướng
dẫn
HS
đọc hiểu
văn bản

Rèn
năng
tác,
sử dụng
ngữ, giải quyết
vấn
HS
kiến
bản:

cho
lực
giao
đề.
nắm
thứứ́c

Ý

nhan đề truyện
và hình ảnh, vẻ
đẹp

của

tượng cây
nu.

15


d
o
w
nl
o
a
d
b
y
:
s
k
k
n
c
h
at
@
g
m
ai
l.
c

o
m


 Đấy là sự đau thương của một

khu rừng mà tác giả chứứ́ng kiến.
- Tìm các chi

tiết miêu tả
cánh rừng xà
nu phải chịu
đau thương và
phát biểu cảm
nhận về các
chi tiết ấy?

- Nỗi đau hiện ra nhiều vẻ khác

nhau:
+ Có cái xót xa của những cây
con, tựa như đứứ́a trẻ thơ: "vừa
lớn ngang tầm ngực người bị
đạn đại bác chặt đứt làm đơi. Ở
những cây đó, nhựa cịn trong,
chất dầu cịn lỗng, vết thương
khơng lành được cứ lt mãi ra,
năm mười hơm sau thì cây chết".
+ Cái đau của những cây xà nu
như con người đang tuổi thanh

xuân, bỗng “bị chặt đứt ngang
nửa thân mình đổ ào ào như một
trận bão”.
+ Những cây có thân hình
cường tráng: “vết thương của
chúng chóng lành”, đạn đại bác
không giết nỗi chúng.
 Nhà văn đã mang nỗi đau của
con người để biểu đạt cho nỗi
đau của cây: gợi lên cảm giác
đau thương của một thời mà dân
tộc ta phải chịu đựng.

*Nhóm 3:
- Cây xà nu có

sức sống dẻo
dai, mãnh liệt
và mang ý
nghĩa biểu
tượng ra sao?

*Anh dũng, có sức sống mãnh
liệt:
- Tác giả đã phát hiện được sứứ́c
sống mãnh liệt của cây:
+ "trong rừng ít có loại cây sinh
sôi nảy nở khỏe như vậy".
 Đây là yếu tố cơ bản để xà nu
vượt qua ranh giới của sự sống

và cái chết.
+ Sự sống tồồ̀n tại ngay trong sự
hủy diệt: "Cạnh một cây xà nu
mới ngã gục đã có bốn năm cây

16


download by :



con mọc lên".
 Tác giả sử dụng cách nói đối

lập (ngã gục- mọc lên; một- bốn
năm) để khẳng định một khát
vọng thật của sự sống.
+ Cây xà nu đã tự đứứ́ng lên bằng
sứứ́c sống mãnh liệt của mình:
"… cây con mọc lên, hình nhọn
mũi tên lao thẳng lên bầu trời".
 Xà nu đẹp một vẻ đẹp hùng
tráng, man dại đẫm tố chất núi
rừng.
- Xà nu đã biết
tự biết bảo vệ
mình
Xơ
thế nào?

*Nhóm 4:
Hình ảnh
cánh
nu trải ra
tầm
tít đến tận chân
trời xuất hiện ở
đầu và cuối tác
phẩm gợi
em
gì?
-


download by :


C. LUYỆN TẬP:
-

Hoạt Rèn cho HS kĩ HS làm việc - Giao nhiệm
động 1:
HS
tập

năng
sử dụng
luyện ngữ
viết

đoạn văn
Hoạt động
2:
Sau khi gọi
HS bất kì
trình
GV
xét và chốt
lại
thứứ́c

bày,
nhận
kiến

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG
Hoạt
động: Cảm
nhận
tượng, liên
hệ bản thân

Giúp
rộng
hình kiến thứứ́c

E. HOẠT ĐỘNG MỞ RỘNG:
(Khuyến
khích học

sinh thực
hiện ở nhà
và không
bắt buộc)

- Vẽ tranh về

cảnh rừng xà
nu; vẽ cảnh mà
bản thân ấn
tượng về vùng
đất Tây
Nguyên

18


download by :