PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TỈNH QUẢNG NAM GIAI ĐOẠN 2011-2020

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
I HC À NNG


OÀN TRANH

PHÁT TRIN NÔNG NGHIP
TNH QUNG NAM GIAI ON
2011-2020




LUN ÁN TIN S KINH T











à Nng - 2012


B GIÁO DC VÀ ÀO TO
I HC À NNG

OÀN TRANH






PHÁT TRIN NÔNG NGHIP
TNH QUNG NAM GIAI ON
2011-2020

Chuyên ngành: Kinh t nông nghip
Mã s: 62.31.10.01

LUN ÁN TIN S KINH T

Ngi hng dn:
1. PGS TS VÕ XUÂN TIN
2. PGS TS LÊ TH GII







à Nng – 2012


LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca riêng tôi, và có k tha
các công trình nghiên cu trc có liên quan đn đ tài.
Các s liu, kt qu nghiên cu trong lun án là trung thc và cha tng
đc ai công b trong bt k công trình nào khác.
à Nng, ngày 07 tháng 03 nm 2012
Tác gi lun án

OÀN TRANH

1

MC LC
CHNG 1: NHNG VN  LÝ LUN V PHÁT TRIN NÔNG NGHIP
24
1.1.
NÔNG NGHIP VÀ PHÁT TRIN NÔNG NGHIP 24
1.1.1. Nông nghip và đc đim ca sn xut nông nghip 24
1.1.2. Vai trò, v trí ca nông nghip đi vi s phát trin kinh t - xã hi 29
1.1.3. Quan nim v phát trin nông nghip 31
1.2.
NI DUNG CA PHÁT TRIN NÔNG NGHIP 43
1.2.1. Chuyn dch c cu sn xut trong nông nghip theo hng hp lý và
hin đi 43
1.2.2. Khai thác hp lý các vùng sinh thái nông nghip 45
1.2.3. Phát trin chuyên môn hóa và tp trung hóa sn xut nông nghip 47
1.2.4. Phát trin t chc sn xut và liên kt kinh t trong nông nghip 49
1.2.5. Phát trin nn nông nghip có trình đ thâm canh cao 53
1.2.6. Xây dng kt cu h tng phc v sn xut nông nghip đng b và hin
đi 55
1.3.
NHNG NHÂN T NH HNG N PHÁT TRIN NÔNG NGHIP 58
1.3.1. Nhng nhân t t nhiên 58
1.3.2. Nhng nhân t kinh t 59
1.3.3. Nhng nhân t xã hi và th ch 61
1.4.
KINH NGHIM CA MT S NC, VÙNG LÃNH TH, A

PHNG I VI PHÁT TRIN NÔNG NGHIP 66
1.4.1. Kinh nghim ca quc t 66
1.4.2. Kinh nghim trong nc 75
1.4.3. Nhng bài hc kinh nghim đc rút ra 82





2

CHNG 2: THC TRNG PHÁT TRIN NÔNG NGHIP CA TNH
QUNG
NAM 85
2.1.
NHNG IU KIN T NHIÊN, KINH T-XÃ HI CA TNH QUNG
NAM CÓ NH HNG N PHÁT TRIN NÔNG NGHIP 85
2.1.1. iu kin v t nhiên 85
2.1.2. iu kin v kinh t - xã hi 90
2.2.
THC TRNG PHÁT TRIN NÔNG NGHIP CA TNH QUNG NAM
94
2.2.1. Thc trng chuyn dch c cu sn xut nông nghip 94
2.2.2. Tình hình qui hoch và khai thác các vùng sinh thái nông nghip 105
2.2.3. Thc trng v chuyên môn hóa và tp trung hóa trong nông nghip 108
2.2.4. T chc sn xut và liên kt kinh t trong nông nghip thi gian qua 116
2.2.5. Tình hình thâm canh trong sn xut nông nghip 122
2.2.6. Thc trng phát trin kt cu h tng phc v nông nghip 127
2.2.7. Kt qu và hiu qu kinh t - xã hi ca nông nghip tnh Qung Nam
thi gian qua 130

2.3.
NGUYÊN NHÂN CA NHNG HN CH, YU KÉM TRONG PHÁT
TRIN NÔNG NGHIP TNH QUNG NAM THI GIAN QUA 138
2.3.1. Nhng nguyên nhân do điu kin t nhiên 138
2.3.2. Nhng nguyên nhân do trình đ phát trin và s dng các ngun lc
trong sn xut nông nghip 141
2.3.3. Nhng nguyên nhân do công tác qun lý trong nông nghip 145
2.4.
KT QU PHÂN TÍCH ÁNH GIÁ THC TRNG 153


CHNG 3: CÁC GII PHÁP CH YU PHÁT TRIN NÔNG NGHIP
TNH
QUNG NAM GIAI ON 2011-2020 157
3.1.
NHNG CN C   XUT CÁC GII PHÁP PHÁT TRIN NÔNG
NGHIP TNH QUNG NAM GIAI ON 2011-2020 157
3

3.1.1. Tác đng ca hi nhp kinh t quc t đi vi nông nghip 157
3.1.2. Quan đim phát trin nông nghip tnh Qung Nam nhng nm đn 159
3.1.3. nh hng chin lc và mc tiêu phát trin nông nghip ca tnh
Qung Nam giai đon 2011-2020 163
3.2.
CÁC GII PHÁP CH YU PHÁT TRIN NÔNG NGHIP TNH
QUNG NAM GIAI ON 2011-2020 171
3.2.1. Gii pháp v chuyn dch c cu sn xut nông nghip 172
3.2.2. Khai thác tng hp các vùng sinh thái nông nghip 179
3.2.3. Phát trin công nghip ch bin làm đng lc thúc đy chuyên môn hóa,
tp trung hóa 184

3.2.4. Hoàn thin các hình thc t chc sn xut trong nông nghip 189
3.2.5. Tng cng thâm canh trong nông nghip 194
3.2.6. M rng th trng và phát trin các ngành hàng nông sn 202
3.2.7. u t kt cu h tng nông nghip, nông thôn đng b và hin đi 209
3.2.8. i mi c ch, chính sách trong phát trin nông nghip 212
KT
LUN 223
DANH
MC CÔNG TRÌNH CA TÁC GI Ã CÔNG B
LIÊN QUAN N
LUN ÁN 226
TÀI
LIU THAM KHO 228
CÁC
PH LC 229











4

CÁC BNG
Bng 1.1: Các đc đim ca cung và cu nông sn 38

Bng 1.2: Li th so sánh da vào chi phí so sánh ca hai quc gia 40
Bng 2.1: Hin trng s dng đt tnh Qung Nam 88

Bng 2.2: C cu các ngành kinh t và c cu giá tr sn xut ca các tiu
ngành nông nghip tnh Qung Nam giai đon 1996-2010 96

Bng 2.3: C cu (%) cây trng ti tnh Qung Nam 97
Bng 2.4: C cu cây lng thc ti Qung Nam theo din tích gieo trng 98
Bng 2.5: C cu cây công nghip hàng nm theo din tích gieo trng 98
Bng 2.6: C cu cây công nghip dài ngày theo din tích gieo trng 99
Bng 2.7: Giá tr sn xut và c cu ngành chn nuôi tnh Qung Nam giai
đon 2000-2010 100

Bng 2.8: àn gia súc, gia cm và các sn phm ngành chn nuôi ti Qung
Nam 2004-2010 101

Bng 2. 9: C cu ngành khai thác và nuôi trng thy sn 102
Bng 2.10: Sn lng và din tích nuôi trng thy sn 103
Bng 2.11: Tình hình giá tr sn xut ngành lâm nghip giai đon 2000-2010 104
Bng 2.12: Các cây trng chuyên canh ch yu  Qung Nam 110
Bng 2.13: Sn lng và t sut hàng hóa mt s cây trng, vt nuôi ch yu
ti Qung Nam 113

Bng 2.14: So sánh qui mô sn xut ca nông h và trang tri ti Qung
Nam 117

Bng 2.15: So sánh tình hình máy móc, thit b trong nông nghip ca
Qung Nam vi các đa phng và c nc 123

Bng 2.16: K thut thâm canh lúa theo hng 3 gim, 3 tng 124

Bng 2.17: Nng sut cây trng và nuôi trng thy sn giai đon 1997-2010 125
Bng 2.18: C cu chi phí lúa đông xuân 126
5

Bng 2.19: Các ch tiêu tng trng GDP ca Qung Nam giai đon 1997-
2010
130
Bng 2.20: Các nông, thy sn ch yu ca Qung Nam giai đon 2000-
2010 131

Bng 2.21: Các ngành hàng nông lâm thy sn xut khu ch yu ca Qung
Nam giai đon 2001-2010 (n v tính: 1000 USD) 133

Bng 2.22: Chi phí, giá bán và li nhun ca 1 kg thóc ti các vùng trong c
nc 136

Bng 2.23: T l thit hi ca ngành nông nghip, thy li và giao thông
nông thôn do l lt qua các nm 139

Bng 2.24: T trng đóng góp ca lao đng, vn và TFP vào tng trng
ca nông nghip Qung Nam và c nc giai đon 1997-2010 141

Bng 2.25: ánh giá vic thc hin các chính sách nông nghip, nông thôn
ti Qung Nam 150
Bng 3. 1: Sn lng và nng lc ngành thy sn Qung Nam so vi các
tnh min Trung và bình quân c nc nm 2010 161

Bng 3.2: D kin cân đi cung cu thóc go ca Vit Nam đn nm 2020 164
Bng 3.3: Các ch tiêu kinh t và phát trin ch yu ca tnh Qung Nam giai
đon 2011-2020 169

Bng 3.4: Các tiêu chí c bn xây dng nông thôn mi đn nm 2020 ca
Qung Nam 170

Bng 3.5: Nhng cây trng chính phù hp vi vùng đng bng và trung du
ti Qung Nam 172

Bng 3.6: Thu nhp ca các loi rau đu ti Qung Nam 176
Bng 3.7: Chi phí và li ích ca tình trng manh mún đt đai 213



6

CÁC HÌNH
Hình 1.1: Quá trình hi nhp thúc đy s tham gia ca các nông h 37

Hình 1.2: Các đi tác tham gia trên chui ngành hàng nông sn 52
Hình 1.3: Mô hình tác đng ca chính ph đn phát trin nông nghip qua
các chính sách 65

Hình 1.4: Kênh tiêu th mía đng  Lam Sn, Thanh Hóa 77
Hình 2.1: Các hin tng thi tit ti Qung Nam trong nm 86

Hình 2.2: Nng sut lao đng xã hi ca ngành công nghip và dch v so
vi nông nghip ti Qung Nam, c nc và Hà Lan (tính cho nm 1996 và
2010) 95

Hình 2.3: Chiu hng tng trng sn lng, vn đu t ca Qung Nam
và c nc giai đon 1996-2010 135

Hình 2.4: Chui tiêu th da hu v mùa 2010 ti Qung Nam 143
Hình 2.5: Mc đu t mi lao đng ca các ngành giai đon 1996-2010 ti
Qung Nam 145

Hình 2.6: Các nhân t tác đng đn s không thành công ca các chính sách
nông nghip, nông thôn ti Qung Nam 152
Hình 3.1: Chui th trng tiêu biu ca ngành công nghip sn 187

Hình 3.2: Nhng li ích t vic xây dng thng hiu rau sch Trà Qu 190
Hình 3.3: Mô hình hot đng hiu qu ca hp tác xã in Quang 192
Hình 3.4: T chc h thng khuyn nông, khuyn ng ti Vit Nam 200
Hình 3.5: Các mi liên kt và các tin trình hp tác ca mt chui ngành
hàng nông sn 206

Hình 3.6: Các khó khn trong sn xut nông nghip ti Qung Nam 216
Hình 3.7: Qui trình ban hành chính sách xut phát t cung và cu đi vi
phát trin nông nghip 219

Hình 3.8: Nhng chính sách u tiên cn đc thc hin ti Qung Nam 220

7

CÁC CH VIT TT
ADB
Ngân hàng Phát trin Châu Á (Asian Development Bank)
CN và DV
Công nghip và dch v
CNH, HH
Công nghip hóa, hin đi hóa

CV
Mã lc (ting Pháp là cheval-vapeur - s nhiu: chevaux-vapeur)
EDI
Electronic Data Interchange (H thng truyn d liu đin t)
EU
Liên minh Châu Âu (European Union)
FAO
T chc Nông lng Th gii (Food and Agriculture
Organization)
GAP
Phng pháp canh tác ti u (Good Agricultural Practices)
GDP
Tng sn phm quc ni (Gross Domestic Product)
Ha
Hecta (đn v đo din tích, 1 ha = 10.000 m2)
HACCP
Hazard Analysis and Critical Control Point
HTX
Hp tác xã
ICOR
T l gia tng vn và sn lng (Incremental Capital Output
Ratio)
ILO
T chc Lao đng Quc t (International Labour Organozation)
IPM
Qun lý dch hi tng hp (Integrated Pest Management)
JBIC
Ngân hàng Hp tác Quc t Nht Bn (Japan Bank for
International Cooperation)
KfW

Ngân hàng Tái thit c (Kreditanstalt für Wiederaufbau)
M4P
Chng trình nâng cao hiu qu cho ngi nghèo do ADB tài tr
NGO
T chc phi chính ph (Non-Government Organization)
NN và PTNT
Nông nghip và phát trin nông thôn
PRA
ánh giá có s tham gia ti nông thôn (Participatory Rural
Appraisal)
Q
Quyt đnh
8

Stère
n v đo mét khi ci (1 m
3
) (theo h mét ca Pháp)
TFP
Tng nng sut các yu t (Total Factor Productivity)
TNHH MTV
Trách nhim hu hn mt thành viên
UBND
y ban Nhân dân
UNDP
Chng trình Phát trin Liên Hip Quc (United Nations
Development Programme)
UNESCO
T chc Vn hóa, Khoa hc và Giáo dc Liên Hip Quc
(United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization)
UPC
Universal Product Code (H thng mã vch qun lý sn phm)
USD
ôla M (United States Dollar)
VietGAP
Phng pháp canh tác ti u do Vit Nam ban hành
VND
ng Vit Nam
WB
Ngân hàng Th gii (World Bank)
WTO
T chc Thng mi Th gii (World Trade Organization)













9

M U
1. Tính cp thit ca vic nghiên cu

T khi đi mi đn nay, nn nông nghip Vit Nam đã hình thành hai xu
hng phát trin khá rõ nét; trong đó, xu hng phát trin nông nghip da vào
cung đóng vai trò ch đo, đin hình ca xu hng này là c nc tp trung gia
tng sn lng nhm đm bo an ninh lng thc, xóa đói gim nghèo. T khi
hi nhp, nht là sau khi gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO), khi
vn đ an ninh lng thc quc gia đã đc đm bo, và nhu cu ca ngi tiêu
dùng đã thay đi nhanh chóng c v c cu lng thc thc phm và nhng k
vng ln hn t nông nghip không ch v vic cung ng đ lng thc, thc
phm; mà còn c vn đ bo v môi trng và n đnh xã hi ti nông thôn. T
đó, cách tip cn theo phía cu ca phát trin nông nghip hình thành và phát
trin, đin hình ca cách tip cn này là sn xut ra nhng nông sn đa dng v
chng loi, cht lng, đáp ng nhu cu đa dng ca th trng, liên kt các đi
tác trên chui nông sn nhm có th đa nông sn t ni sn xut đn th trng
vi chi phí thp nht.
Sau 25 nm đi mi, nn nông nghip tnh Qung Nam nói riêng và Vit
Nam nói chung vn đc xem là còn lc hu, sn xut nh. Nhng nhng đóng
góp ca nó trong vic đm bo an ninh lng thc, n đnh chính tr xã hi, góp
phn phát trin kinh t, đem v ngoi t cho quc gia là đáng k và Vit Nam
đang đc bit đn nh mt quc gia có hng trên th gii v xut khu nông
sn. Ngoài ra, đã xut hin các mô hình sn xut nông sn hàng hóa qui mô ln
và hình thành các mi liên kt kinh t t sn xut đn ch bin và tiêu th nông
sn. Không ch  Qung Nam mà c nc đã hình thành nhiu trang tri sn xut
hàng hóa
có liên kt cht ch vi các đi tác đ đa nông sn Vit Nam xut
khu đn nhiu quc gia trên th gii. Nhng mi liên kt kinh t này đã làm
cho sn xut ca ngi nông dân ngày càng gn vi nhu cu ca th trng và
10

nh đó làm tng kh nng hi nhp ca nông h nh thông qua nhng mi liên
kt kinh t này.

So vi c nc, nông nghip ca tnh Qung Nam có tc đ tng trng GDP
chm, ch đt tng trng GDP bình quân giai đon 1997-2010 là 2,45%, so vi
c nc giai đon này là 3,80%. Ngành nông nghip vn còn chim t trng cao,
đn 21,2% so vi nn kinh t, và dân s nông thôn chim 81,2%. Bình quân đt
nông nghip thp, ch 0,41 ha/h (c nc 0,63 ha/h), b chia ct bi đa hình
không bng phng và ch yu là đt cát pha, đ phì nhiêu kém; thng xuyên b
bão, l, hn hán và dch bnh; c s h tng lc hu, nng lc sn xut ca nông
h v tài chính, kin thc và các phng tin sn xut còn thp kém; khoa hc
công ngh ng dng vào sn xut còn hn ch. Ngoài thy sn, hin cha có
mt ngành hàng nông sn nào phát trin và liên kt hiu qu. Vì vy, sn xut
nông nghip ca Qung Nam tng trng thp, phát trin thiu bn vng và
đang phi đi mt vi nhiu vn đ nan gii trc sc ép ca quá trình công
nghip hóa, đô th hóa, và m ca hi nhp kinh t quc t. Thu nhp, đi sng
ca đa s nông dân và dân c nông thôn còn thp.
Trong khi đó nhu cu v các loi nông sn phm phc v cho sn xut và đi
sng ca mi tng lp dân c trên đa bàn không ngng tng, đc bit là giai
đon 2011-2020 sp ti. Và mc tiêu đn nm 2020, s xây dng Qung Nam
tr thành tnh công nghip. Trong đó, nông nghip chim t trng ch còn 10%
và vi 30% lao đng làm nông nghip.
Vì th, vic nghiên cu đ tìm ra các gii pháp có c s khoa hc, có tính kh
thi nhm đy mnh phát trin sn xut nông nghip ca tnh là mt đòi hi ht
sc bc xúc. Xut phát t đó tác gi chn vn đ: “Phát trin nông nghip tnh
Qung Nam giai đon 2011-2020” làm đ tài nghiên cu ca lun án, vi hy
vng rng nhng nghiên cu ca lun án không ch đóng góp v mt lý lun và
thc tin ca phát trin nông nghip trong giai đon hin nay mà còn góp phn
xây dng Qung Nam tr thành tnh công nghip vào nm 2020.
11

2. Tng quan tình hình nghiên cu
Vit nam là đt nc nông nghip, nên phát trin nông nghip luôn là mi

quan tâm ca ng và Nhà nc, cng là vn đ đc các nhà lý lun, các nhà
kinh t hc, các nhà làm chính sách và các t chc tp trung nghiên cu. T khi
đi mi đn khi Vit Nam hi nhp sâu hn vào nn kinh t toàn cu qua vic
gia nhp vào T chc Thng mi Th gii (WTO), đã có nhiu ngh quyt ca
ng, Nhà nc v nông nghip, nông thôn và nông dân; nhiu công trình
nghiên cu ca các nhà khoa hc  trong và ngoài nc nghiên cu v nông
nghip.
Ngh quyt quan trng đu tiên, đó là Ngh quyt ca B Chính tr s 10-
NQ/TW v đi mi qun lý kinh t nông nghip, ngày 5/4/1988 [52] chính thc
đi mi nn nông nghip Vit Nam; tha nhn h xã viên là đn v kinh t t
ch  nông thôn, b ngha v thu mua lng thc, thc phm theo giá thp, thc
hin c ch mt giá, lu thông lng thc t do. Tip theo các Ngh quyt s
05-NQ/TW ca BCH TW ng khoá VII (1993) [54] v tip tc đi mi và phát
trin kinh t - xã hi nông thôn, Ngh quyt s 06-NQ/TW (1998) [53] ca B
Chính tr v phát trin nông nghip, nông thôn, và Ngh quyt s 03/NQ/CP
(2000) [56] ca Chính ph v phát trin kinh t trang tri. Trong giai đon này,
đ phù hp vi quá trình đi mi nn kinh t, Quc hi đã ban hành Lut đt đai
nm 1993, sa đi nm 1998, 2001, 2003 và lut đt đai nm 2005 [40] nhm
giao quyn s dng đt đn các t chc và các h dân.  h tr phát trin nông
nghip, nông thôn và nâng cao mc sng ca nông dân, Quc hi ban hành Ngh
quyt s 15/2003/QH11 (2003) [57] v vic min gim thu s dng đt nông
nghip và vic min gim này tip tc cho đn nm 2020. Sau khi gia nhp
WTO, hi ngh ln th 7 Ban chp hành Trung ng s 26-NQ/TW (2008) [55]
ban hành ngh quyt v nông nghip, nông dân, nông thôn nhm phát trin nông
nghip theo hng hin đi, xây dng nông thôn mi và xây dng lc lng
nông dân có tri thc, k nng đ nng lc hi nhp kinh t quc t.
12

Quan đim phát trin bn vng cng đã đc khng đnh trong các vn kin
ca i hi đi biu toàn quc ln th IX ca ng và trong Chin lc phát

trin kinh t-xã hi 2001-2010 là: "Phát trin nhanh, hiu qu và bn vng, tng
trng kinh t đi đôi vi thc hin tin b, công bng xã hi và bo v môi
trng" và "Phát trin kinh t-xã hi gn cht vi bo v và ci thin môi
trng, bo đm s hài hoà gia môi trng nhân to vi môi trng thiên
nhiên, gi gìn đa dng sinh hc". Quyt đnh 153/2004/Q-TTg ca Th tng
Chính ph v đnh hng chin lc phát trin bn vng  Vit Nam (Chng
trình ngh s 21 ca Vit Nam) qui đnh "bo v môi trng là mt ni dung c
bn không th tách ri trong đng li, ch trng và k hoch phát trin kinh
t-xã hi ca tt c các cp, các ngành, là c s quan trng bo đm phát trin
bn vng, thc hin thng li s nghip công nghip hoá, hin đi hoá đt
nc".
Ngoài nhng vn kin ca ng và Nhà nc liên quan đn vn đ phát trin
nông nghip Vit Nam nh đc nêu  trên, có rt nhiu công trình nghiên cu
v phát trin nông nghip. Tiêu biu có nhng công trình nghiên cu nh sau.
- Nhng nghiên cu v đi mi chính sách phát trin nông nghip to điu
kin cho khai thác các ngun lc, đc bit là ngun lc v đt đai cho phát trin
nông nghip có các nghiên cu ca GS TSKH Lê Du Phong nh Ngun lc và
đng lc phát trin trong nn kinh t th trng đnh hng XHCN  Vit Nam
(2006) [59]; Vn đ đt đai  nông thôn Vit nam (2007) [61]; Chính sách phát
trin nông nghip, nông thôn, nông dân ca Hungary trong quá trình chuyn đi
kinh t và vn dng cho Vit Nam (2009) [58]; Thu nhp, đi sng, vic làm ca
nhng ngi có đt b thu hi đ xây dng các khu công nghip, khu đô th, kt
cu h tng kinh t - xã hi, các công trình công cng phc v li ích quc gia
(2007) [60]. Và nghiên cu ca Sally P. Marsh, T Gordon MacAulay và Phm
Vn Hùng, Phát trin nông nghip và chính sách đt đai  Vit Nam (2007)
[44], Martin Ravallion, Dominique van de Walle, t đai trong thi k chuyn
13

đi: Ci cách và nghèo đói  Nông thôn Vit Nam (2008) [71]. Nhng nghiên
cu đu cho rng vic vic chia nh đt đai đã phát huy đc tính t ch ca

nông dân, đáp ng đc vic gia tng sn lng; nhng mt thc t đang đt ra
là vic chia nh đt đai đã làm cn tr các ng dng c gii hóa, hin đi hóa
vào đng rung và đang làm chm quá trình phát trin nn nông nghip hin đi
ti Vit Nam.
- Nhng vn đ v t chc sn xut nông nghip có các nghiên cu nh
Chambert R., Phát trin nông thôn - Hãy bt đu t nhng ngi cùng kh
(1991) [70]; Ellis Ph., Kinh t h gia đình và phát trin nông nghip (1993)
[63]; Lâm Quang Huyên, Kinh t nông h và kinh t hp tác trong nông nghip
(1995) [35]; Bùi Huy áp, Nguyn in, Nông nghip Vit Nam - T ci ngun
đn đi mi (1996) [21], V Trng Khi, Tích t rung đt – Trang tri và nông
dân (2008) [36]; ng Kim Sn, Nông nghip, nông dân, nông thôn Vit Nam:
Hôm nay và mai sau (2008) [73]. Nhng nghiên cu này cho thy ch trng
đúng đn trong phát trin kinh t nông h t nhng ngày đi mi; tuy nhiên,
kinh nghim ca quc t v t chc sn xut và tiêu th nông sn cho thy tình
trng manh mún đt đai và nng lc thp v sn xut ca kinh t trang tri và
nông h hin nay ti Vit Nam yêu cu cn phi t chc li theo hng liên kt
hình thành các vùng chuyên canh, rút nhanh lao đng ra khi nông nghip và
liên kt gia sn xut nông nghip và các đi tác khác trên chui ngành hàng
nông sn nhm phát trin nn nông nghip theo hng công nghip hóa, hin đi
hóa và thng mi hóa.
- Nhng nghiên cu v vn đ công nghip hóa, hin đi hóa nông nghip,
nông thôn có các nghiên cu nh Con đng công nghip hóa, hin đi hóa
nông nghip, nông thôn Vit Nam (2002) ca nhà xut bn Chính tr Quc gia;
C s lý thuyt và thc tin phát trin nông thôn bn vng (2003) ca nhà xut
bn Nông nghip;  Quc Sam, Mt s vn đ công nghip hóa, hin đi hóa
sau 20 nm đi mi (2006) [72]; Nguyn K Tun, Công nghip hoá, hin đi
14

hoá nông nghip và nông thôn  Vit Nam - Con đng và Bc đi (2006) [89];
Hoàng Ngc Hòa, Nông nghip, nông dân, nông thôn trong quá trình đy mnh

công nghip hóa, hin đi hóa  nc ta (2008) [29]; ng Kim Sn, Kinh
nghim quc t v nông nghip, nông thôn, nông dân trong quá trình công
nghip hóa (2008) [74]. Các nghiên cu đu nhn mnh đn vai trò ca khoa
hc, công ngh và vic đa nhanh các tin b khoa hc công ngh vào sn xut
và tiêu th nông sn có vai trò nâng cao hiu qu s dng vn và lao đng trong
sn xut nông nghip.
- Nhng tng kt c v lý lun và thc tin quá trình phát trin nông nghip,
nông thôn Vit Nam qua các thi k có nghiên cu ca Nguyn Sinh Cúc, Nông
nghip, nông thôn Vit Nam thi k đi mi (2003) [25]; ng Kim Sn, Nông
nghip, nông dân, nông thôn Vit Nam: Hôm nay và mai sau (2008) [76];
Nguyn Vn Bích, Nông nghip, nông thôn Vit Nam 20 nm đi mi: quá kh
và hin ti (2007) [1]; Nguyn Danh sn, Vn đ nông nghip, nông thôn, nông
dân Vit Nam trong quá trình phát trin đt nc theo hng hin đi (2010)
[73]. Nhng nghiên cu này cho thy rng nông nghip Vit Nam sau đi mi
tri qua các giai đon phát trin: giai đon 1986 – 1990, phát trin nông nghip
da trên kinh t nông h, gia tng sn lng nhm đm bo an ninh lng thc,
xóa đói gim nghèo nhanh chóng; giai đon 1991-1995, nông nghip phát trin
toàn din theo hng sn xut hàng hóa, gia tng xut khu nông sn, nht là
go và bt đu phát trin kinh t trang tri trong sn xut nông nghip; t nm
1996 đn nay, tip tc xây dng nn nông nghip hàng hóa và phát trin nông
nghip theo hng công nghip hóa, hin đi hóa. Nhng nghiên cu này cng
cho rng vn đ phát trin nông nghip, nông thôn và mc tiêu nâng cao thu
nhp ca nông h là nhng ni dung không th tách ri trong chính sách phát
trin nông nghip, nông thôn hin nay ca Vit Nam
- Nhng nghiên cu phát trin nông nghip da vào đáp ng nhu cu th
trng, hng đn xut khu và hi nhp vào nn nông sn toàn cu có nghiên
15

cu Vit Nam hng ti 2010 (2001) [92], do B K hoch và u t ch trì và
đc C quan Phát trin ca Liên Hip Quc (UNDP) tài tr. Nghiên cu này

cho rng “hi nhp và tng trng kinh t s mang li thay đi và c ri ro.
Nhng ri ro ln nht chính là không theo đui t do hóa sâu sc hn, bi vì
tng trng chm s làm tn hi đn tt c các mc tiêu phát trin ca Vit
Nam”; và nghiên cu này c v Vit Nam hãy tn dng ti đa hi nhp kinh t
đ tng trng kinh t nhanh, trong đó có nông nghip, là điu kin đ gim
nhanh nghèo đói, phát trin nông thôn và gia tng hàng nông sn xut khu ca
Vit Nam. Gn đây có mt s nghiên cu sâu sc hn v quan đim phát trin
nông nghip trong điu kin hi nhp kinh t quc t. Trong cun “Thng mi
hóa nông nghip, chui giá tr và gim nghèo
1
” (2004) [99], do Ngân hàng phát
trin Châu Á phát hành, cho rng nhng nc đang phát trin sau khi đt đc
an ninh lng thc quc gia thì cn chuyn đi nn nông nghip t ch da vào
sn xut lng thc là chính sang mt nn nông nghip có kh nng đáp ng
nhu cu ca chui thc phm toàn cu trong khi vn đm bo an ninh lng
thc quc gia, to thêm thu nhp cho ngi nông dân và chuyn dn nn kinh t
sang hot đng phi nông nghip. Trong tác phm “Tác đng ca hi nhp kinh
t quc t đi vi phát trin nông nghip Vit Nam” (2008) [91] do TS. Nguyn
T ch biên, cho rng nông nghip phi tn dng nhng c hi th trng t hi
nhp kinh t quc t, đây là c hi đ nông nghip phát trin theo hng ly th
trng toàn cu làm cn c đ phát trin.
Mt trong nhng nghiên cu mi nht v phát trin nông nghip ca các tnh
min Trung, lun án tin s “Phát trin bn vng nông nghip Tnh KonTum”
(2007) ca Hà Ban cho rng “nông nghip và nông thôn bn vng là mt nhân
t ca phát trin bn vng”, và s bn vng  đây theo khái nim kinh t ch
mi quan h n đnh và cân đi gia sn xut nông nghip và tiêu dùng.

1
Agriculture Commercialization, Value Chains, and Poverty Reduction
16

Riêng nghiên cu v nông nghip ti Qung Nam, lun án tin s “Chuyn
đi c cu sn xut nông nghip  tnh Qung Nam – à Nng” (1995) [31] ca
V Ngc Hoàng cho rng ni dung chuyn dch c cu sn xut nông nghip có
tính cht quyt đnh phng hng, nhp đ phát trin nông nghip, tng thu
nhp và ci thin đi sng nông dân. Lun án còn khng đnh chuyn đi c cu
sn xut nông nghip hp lý phi gn vi phát trin công nghip ch bin và bo
v môi trng, sinh thái. Và trong bài vit “Chuyn dch c cu kinh t  Qung
Nam’ (2004) [30] V Ngc Hoàng đã có mt nhìn nhn mi hn v chuyn dch
c cu sn xut nông nghip da theo li th so sánh và theo hng th trng:
“T xa ti nay, nông nghip Qung Nam ch yu là sn xut t túc lng thc,
đi b phn đt đai và lao đng đã tp trung ch yu cho hng phát trin này.
Qua nhiu trm nm, nông nghip vn nh bé và nông dân Qung Nam vn
nghèo. Thc tin đã chng minh rng, c cu sn xut y không th gii quyt
cái nghèo đc. Cn chuyn mnh theo hng mt nn nông nghip thc phm
và nguyên liu”. Nn nông nghip thc phm và nguyên liu  đây đc lý gii
là nn nông nghip da vào li th so sánh ca Qung Nam đ sn xut ra
nhng nông sn có giá tr cao thay vì tp trung vào sn xut lng thc.
Ngoài nhng tác phm và tác gi đã nêu  trên, có nhiu bài vit ca các tác
gi vi nhiu cách tip cn khác nhau đã nêu nhiu vn đ v lý lun và nhng
ni dung c bn ca phát trin nông nghip qua các giai đon đi mi và hi
nhp kinh t quc t đã góp phn gii quyt nhng vn đ thc tin ca phát
trin nông nghip ti Vit Nam. Tuy nhiên, các nghiên cu v phát trin nông
nghip trên ch yu có phm vi nghiên cu ti Vit Nam, mà cha có công trình
nghiên cu v phát trin nông nghip đt trong bi cnh ca mt tnh. Vì vy,
tôi đã k tha và chn lc nhng công trình đã nghiên cu  trên và các nghiên
cu khác đ thc hin đ tài “Phát trin nông nghip tnh Qung Nam giai đon
2011-2020”, nhm tng kt nhng vn đ lý lun và thc tin ca vic phát trin
nông nghip  phm vi mt tnh trong bi cnh nn kinh t Vit Nam hin nay.
17

T đó, tìm ra các gii pháp đ phát trin nông nghip tnh Qung Nam giai đon
2011-2020.
Các ni dung nghiên cu ca lun án bt đu t khái nim nông nghip, phát
trin và phát trin nông nghip. Có nhiu khái nim v ngành nông nghip, theo
ngha hp nông nghip gm có hai ngành trng trt và chn nuôi; theo ngha
rng nông nghip gm có nông nghip (trng trt và chn nuôi), lâm nghip và
ng nghip; ngoài ra, theo t chc Lng nông Th gii (FAO), nông nghip
theo ngha rng hn gm c sn xut, bo qun, ch bin và marketing các sn
phm nông, lâm, ng nghip. Tuy nhiên, đ vic nghiên cu phù hp vi điu
kin Vit Nam hin nay, lun án tip cn nông nghip theo ngha rng (gm
nông nghip, lâm nghip và ng nghip) theo cách phân loi ngành nông nghip
ca h thng tài khon quc gia Vit Nam hin nay. Và vi quan nim phát trin
luôn là quá trình t thân vn đng bên trong mi s vt làm cho nó có nhng
bc chuyn t thp đn cao; nên lun án cho rng khi xét nông nghip là mt
ngành kinh t thì phát trin nông nghip là quá trình vn đng đ nn nông
nghip đi t th công đn hin đi, đi t t cung t cp đn sn xut hàng hóa
và cao hn là thng mi hóa.
Trong bi cnh nn nông nghip Vit Nam ch yu vn là lao đng th công,
sn xut nh và k thut lc hu, đng thi hi nhp kinh t quc t đã và đang
m ra nhiu c hi và thách thc. Mun phát trin nn nông nghip nhanh và
bn vng cn phi có c ch vn hành phù hp, lun án cho rng nn nông
nghip phi vn hành theo c ch sau: 1) Sn xut nông nghip gn vi chui
ngành hàng nông sn nhm phát trin các loi th trng và tn dng nhng c
hi ca quá trình hi nhp kinh t quc t. 2) Sn xut nông nghip gn vi liên
kt vùng nhm tn dng đc li th ca qui mô và đy mnh sn xut hàng
hóa. Và 3) sn xut nông nghip bn vng góp phn thc hin các ni dung ca
phát trin bn vng quc gia.
18

Vi c ch vn hành này, nn nông nghip s khai thác đc li th so sánh
và thâm nhp hiu qu vào th trng nông sn trong nc và toàn cu nh to
ra nhng mi liên kt kinh t ngang và dc. ây là cách đ khc phc nhng
hn ch vn có ca kinh t nông h và trang tri, vì dù kinh t nông h và trang
tri có phát trin đn qui mô nào thì các đn v sn xut trong nông nghip cng
không th tip cn th trng hiu qu nu không phát trin các hình thc liên
kt kinh t trong sn xut nông nghip.
Ngoài ra, sn xut nông nghip phi đt đc mc tiêu “phát trin bn vng”
nhm xây dng mt nn nông nghip đm bo tng trng nhanh và n đnh;
nâng cao thu nhp, xóa đói gim nghèo và ci thin cht lng cuc sng ca
dân c nông thôn; đm bo xây dng mt nn nông nghip hu c, bo v môi
trng sinh thái, bo v đt đai, ngun nc và môi trng sn xut cng nh
môi trng sng ti nông thôn, góp phn đt đc các mc tiêu phát trin bn
vng quc gia và toàn cu.
T nhng quan đim trên, lun án đã xác đnh đc các ni dung ch yu
ca phát trin nông nghip trong điu kin hin nay ca Vit Nam. ó là: 1)
Chuyn dch c cu sn xut nông nghip theo hng hp lý và hin đi. 2)
Khai thác hp lý các vùng sinh thái nông nghip. 3) Phát trin chuyên môn hóa
và tp trung hóa sn xut nông nghip. 4) Phát trin t chc sn xut và liên kt
kinh t trong nông nghip. 5) Phát trin nn nông nghip có trình đ thâm canh
cao. 6) Xây dng kt cu h tng phc v sn xut nông nghip đng b và hin
đi.
T nhng c s lý thuyt trên, lun án đã xây dng h thng các ch tiêu đ
làm c s lng hóa các ni dung ca phát trin nông nghip nhm đánh giá
đc thc trng phát trin nông nghip ca tnh Qung Nam vi các ni dung:
1) Thc trng chuyn dch c cu sn xut nông nghip. 2) Tình hình qui hoch
và khai thác các vùng sinh thái nông nghip. 3) Thc trng v chuyên môn hóa
và tp trung hóa trong nông nghip. 4) T chc sn xut và liên kt kinh t trong
19

nông nghip thi gian qua. 5) Tình hình thâm canh trong trong sn xut nông
nghip. 6) Thc trng phát trin kt cu h tng phc v nông nghip. 7) Kt
qu và hiu qu kinh t, xã hi ca nông nghip tnh Qung Nam thi gian qua.
Qua đánh giá cho thy, nông nghip Qung Nam nhng nm qua phát trin
không đt hiu qu kinh t cao. Có nhiu nguyên nhân, nhng theo lun án có ba
nhóm nguyên nhân ch yu, đó là: 1) nhng nguyên nhân do điu kin t nhiên;
2) nhng nguyên nhân do trình đ phát trin và s dng các ngun lc trong sn
xut nông nghip; và 3) nhng nguyên nhân do công tác qun lý nông nghip.
T nhng đánh giá trên và xut phát t đánh giá tác đng ca hi nhp kinh
t quc t đi vi nông nghip, đnh hng chin lc và mc tiêu phát trin
nông nghip ca tnh Qung Nam giai đon 2011-2020 làm cn c đ đ xut
các gii pháp. Lun án đã đ xut các gii pháp ch yu nhm phát trin nông
nghip tnh Qung Nam trong giai đon 2011-2020, gm: 1) Gii pháp v
chuyn dch c cu sn xut nông nghip; 2) khai thác tng hp các vùng sinh
thái nông nghip; 3) phát trin công nghip ch bin làm đng lc thúc đy
chuyên môn hóa, tp trung hóa; 4) hoàn thin các hình thc t chc sn xut
trong nông nghip; 5) tng cng thâm canh trong nông nghip; 6) m rng th
trng và phát trin các ngành hàng nông sn; 7) đu t kt cu h tng nông
nghip, nông thôn đng b và hin đi; và 8) đi mi c ch, chính sách trong
phát trin nông nghip.
Tóm li, xut phát t các chính sách phát trin nông nghip ca ng và Nhà
nc, và k tha nghiên cu ca các tác gi, lun án đã xác đnh rõ các ni dung
ca phát trin nông nghip trong trong giai đon hin nay ca Vit Nam. Ngoài
ra, nhng nghiên cu ca lun án v thc trng phát trin nông nghip ca tnh
Qung Nam, nhng gii pháp nhm phát trin nông nghip ca tnh giai đon
2011-2020 là nhng đóng góp khoa hc c v mt lý lun và thc tin cho vn
đ phát trin nông nghip ca Vit Nam nói chung và ca tnh Qung Nam nói
riêng trong giai đon hin nay.
20

3. Mc tiêu ca lun án
- Hoàn thin và h thng hóa nhng vn đ lý lun và ni dung ca phát
trin nông nghip trong giai đon hin nay ca Vit Nam.
- Phân tích thc trng phát trin nông nghip tnh Qung Nam; xác đnh các
nguyên nhân ca nhng hn ch, yu kém trong quá trình phát trin nông nghip
ti Qung Nam.
-  ra các gii pháp đ phát trin nông nghip tnh Qung Nam giai đon
2011-2020.
4. i tng và phm vi nghiên cu
- i tng nghiên cu gm nhng vn đ v lý lun và thc tin liên quan
đn phát trin nông nghip trong giai đon hin nay ti Vit Nam.
- Phm vi nghiên cu: Lun án tp trung vào nhng ni dung ca phát trin
nông nghip trong quá trình chuyn dch nn kinh t theo hng hi nhp ngày
càng sâu hn vào nn kinh t toàn cu; v không gian là tnh Qung Nam; còn
v thi gian ch yu t nm 1997 đn nay và đnh hng, gii pháp đn nm
2020.
5. Phng pháp nghiên cu
 tài tip cn nghiên cu theo các hng sau đây:
- Mt là, đi t lý lun đn thc tin; dùng lý lun đ kim nghim thc tin.
T c s thc tin nhm hoàn thin mt s vn đ lý lun ca phát trin nông
nghip trong giai đon hin nay  Vit Nam.
- Hai là, tip cn theo hng đa chiu, tc là xem xét s phát trin ca nông
nghip tnh Qung Nam trong mi quan h vi các đa phng trong c nc,
ca ngành nông nghip Vit Nam; quan h vi các ngành kinh t khác; phát
trin nông nghip trong điu kin hi nhp và trong điu kin môi trng thay
đi nht là vn đ bin đi khí hu toàn cu có nh hng đn mi lnh vc ca
sn xut và đi sng trong đó có sn xut nông nghip.
21

Phng pháp lun đc s dng trong quá trình nghiên cu là phng pháp

duy vt bin chng và duy vt lch s đ gii thích các hin tng kinh t, xã
hi.
Các phng pháp nghiên cu c th và k thut x lý s liu chính gm có:
- Phng pháp tng hp và phân tích tài liu: Thu thp, h thng hóa, x lý,
phân tích, đánh giá tt c các s liu có sn theo đnh hng nghiên cu.
- Phng pháp kho sát và điu tra thc đa: Kho sát thc t nhm ly các
thông tin v sn lng, giá c, thu nhp … ti xã Tam Phc, xã Cm Hà, xã
in Quang, và các siêu th. Kho sát các mô hình sn xut ti xã in Quang,
Cm Hà (làng rau Trà Qu). Thu thp các d liu qua thc hin các nghiên cu
khoa hc v thu hi đt cho khu công nghip và đô th ti xã in Nam, in
Ngc; v thu hi đt, t chc tái đnh c và n đnh sinh k cho các công trình
thy đin trên h thng sông Vu Gia – Thu Bn. Tt c nhng kho sát trên mt
phn đc thc hin qua các nghiên cu khoa hc do tác gi thc hin vi đ tài
“Sinh k bn vng cho cng đng tái đnh c công trình thu đin  lu vc
sông Vu Gia -Thu Bn, tnh Qung Nam: Thc trng và gii pháp” (2009) [84],
và các đ tài do tác gi hng dn sinh viên thc hin gm các đ tài “Phát trin
ngành dâu tm t ti Duy Trinh Qung Nam” (2008) [47]; “Hoàn thin các
chính sách nhm h tr chuyn đi ngh nghip cho các h dân thuc din gii
ta đn bù ti huyn in Bàn, Qung Nam” (2009)[27]; “Thc trng các ngành
hàng nông sn xut khu ca tnh Qung Nam” (2010) [85]; Các gii pháp nâng
cao thu nhp cho các nông h huyn in Bàn (2010) [95].
- Phng pháp đánh giá có s tham gia (PRA
2
): Nhm ly ý kin đánh giá
ca nông dân v s thành công và tht bi ca các chính sách, nhng nguyên
nhân dn đn s tht bi ca các chính sách; nhng chính sách nào là quan trng
đi vi nông nghip, nông thôn và nông dân. Kt qu đánh giá đc chn lc t
kho sát 715 phiu điu tra ti các huyn Phú Ninh (216), Thng Bình (196),

2

Participatory Rural Appraisal
22

i Lc (169), Trà My (134) qua đ tài nghiên cu khoa hc “Hoàn thin qui
trình chính sách công nhm xây dng nông thôn mi  Qung Nam” (Nguyn
Cnh, 2010) [13].
- Phng pháp phng vn, chuyên gia: Nhm hoàn thin các lun c ca
lun án.
- Các k thut x lý s liu: K thut phân tích thng kê, phân tích mô hình
toán kinh t, mô hình phân tích các nhân t, mô hình hóa, đ th và các k thut
phân tích khác đ phc v cho quá trình hoàn thành báo cáo ca lun án.
Trong quá trình nghiên cu, lun án còn da trên các quan đim, đnh hng
ca ng và Nhà nc Vit Nam v đi mi và phát trin nông nghip.
6. im mi ca lun án
Trong quá trình nghiên cu phát trin nông nghip ti tnh Qung Nam, lun
án đã đóng góp nhng đim mi nh sau:
- V mt lý lun. Lun án đã tip cn nghiên cu theo hng: 1) Phát trin
nông nghip là quá trình vn đng ni ti ca ngành nông nghip. 2) Tip cn
theo hng đa chiu, tc là xem xét s phát trin ca nông nghip tnh Qung
Nam trong mi quan h gia các tiu ngành, gia các khâu ca quá trình sn
xut; quan h vi các ngành kinh t khác, vi các đa phng và vi quc t;
quan h gia nhà nc vi th trng; quan h gia đn v sn xut nông nghip
vi các đi tác trên chui ngành hàng nông sn. 3) Tip cn theo hng bn
vng, tc gn hiu qu kinh t ca sn xut nông nghip vi hiu qu xã hi, và
mc tiêu bo v môi trng.
T nhng tip cn trên, lun án đã xác đnh rõ: 1) nhng ni dung c bn
ca phm trù phát trin ngành nông nghip trong giai đon hin nay ca Vit
Nam; 2) trên c s ch ra tính cht phân tán, tính cht vùng ca ngành nông
nghip, và lý thuyt v phân cp qun lý kinh t; lun án đã khng đnh s cn
thit và kh nng nâng cao nng lc qun lý nông nghip ca Nhà nc các cp

 đa phng.