Tài liệu Tìm hiểu về cá Betta Splendens đuôi dài pdf

Tìm hiểu về cá Betta
Splendens đuôi dài

1. Nguồn gốc cá Betta splendens đuôi dài
- Loài cá Betta splendens là sản phẩm của ngành cá cảnh Thái Lan thông qua
sự lai tạo tự nhiên mà không hề có sự can thiệp của công nghệ gen hiện đại.
Thứ hai, Betta splendens phát triển dựa trên quá trình tương tác có tính xã
hội; nó là thành quả của việc trao đổi kiến thức truyền thống ở tầng lớp nông
dân Thái Lan. Người ta tin rằng cá đá xuất hiện cách đây 600 năm vào thời
hoàng đế Sukhothai, vị vua đầu tiên của Thái Lan. Những nhà lai tạ
o xưa kia,
thường là những nông dân, học hỏi thông qua sự quan sát rồi sau đó thử
nghiệm bằng cách đem cá đi đá. Họ hình thành một nhóm gọi là nhóm những
nhà lai tạo và đá cá. Họ thường truyền đạt kiến thức về cá đá thông qua con
đường truyền khẩu. Việc hé lộ kiến thức cho những người thân cận nhất đảm
bảo rằng sẽ có người kế thừa và tiếp tục phát tri
ển nó. Để thêm phần nghiêm
trọng, họ thường căn dặn rằng “đừng đem những bí quyết này nói cho bất kỳ
ai vì chúng có thể giúp tạo ra những con cá vô địch” (câu nói truyền thống
này vẫn còn được duy trì cho đến tận ngày nay). Bằng việc truyền đạt kiến
thức như vậy mà cá đá ở Thái Lan phát triển hết sức độc đáo nhưng đồng thời
kỹ thuật lai tạo lại lập
đi lập lại hay nói cách khác là không hề có sự tiến bộ
nào. Chúng ta có thể thấy rõ điều này khi xét đến sự phát triển mạnh mẽ của
cá Betta đuôi dài ở Mỹ so với cá Betta đuôi dài ở Thái Lan.

- Ngày nay, hầu hết những nhà lai tạo cá nghiêm túc vẫn thuộc tầng lớp nông
dân Thái Lan. Tôi thấy có trách nhiệm ghi nhận và công bố về những kiến

thức và trí tuệ của họ như là một phần của lịch sử Thái Lan ngày nay lên
mạng Internet.
- Ở Thái Lan khi nói về Plakat, người ta phân biệt ra làm hai loại là loại đuôi
dài và loại đuôi ngắn. Cả hai đều là Betta thuần dưỡng, có nguồn gốc từ loài
Betta hoang dã. Cách nay khoảng 40 năm, Betta hoang dã có thể được tìm
thấy ở khắp nơi từ những vùng ngập nước vào mùa lũ đến các con kênh dẫn
nước trên đồng ruộng.

- D
ạng Betta đuôi dài xuất hiện từ khi nào? Nếu chúng ta quan sát màu sắc và
hình dáng của các cá thể Betta hoang dã thì có thể thấy chúng chỉ khác nhau
về kích thước. Hiển nhiên là các nhà lai tạo chỉ làm cho chúng to hơn và chủ
yếu là hung dữ hơn lên mà thôi. Tuy nhiên, câu châm ngôn “bạn không thể có
tất cả những gì mà mình mong muốn” luôn đúng và thích hợp ở đây. Vậy đâu
là nơi mà chúng ta mất dấu về quá trình phát triển của dạng cá đá đuôi dài và
dạng cá đá đuôi ngắn? Betta hoang dã có hình d
ạng toàn thân rất cân đối, các
vảy và vây sáng lấp lánh và rất cuồng nhiệt mỗi khi giương vi phùng mang;
không dạng Betta thuần dưỡng nào có hình dáng và hành vi tương tự. Nói một
cách ngắn gọn sự khác biệt giữa dạng hoang dã và thuần dưỡng chỉ ở kích
thước mà thôi.
2. Giả thuyết về sự xuất hiện của Betta đuôi dài
a) Thuyết giả lập môi trường
Thuyết này cho rằng con cá Betta cái thẩm thấu màu sắc và hình dạng của
môi trường và truyền cho bầy con của nó. Theo thuyết này, giả sử rằng bạn
muốn tạo ra con cá Betta đuôi dài màu vàng thì bạn có thể vẽ hình con cá đực
đuôi dài màu vàng lên giấy rồi dán lên thành lọ nuôi con cá cái. Sau 1 – 2
tháng, chúng ta đem con cá cái lai với một con đực bất kỳ. Bầy cá con có thể
xuất hiện một số cá thể có màu sắc và hình dáng như cá vẽ trên giấy bên cạnh
số lượng l

ớn giống như cá mẹ và cá bố. Sau khi thu được những cá thể đầu
tiên có đuôi hơi vàng và dài, nhà lai tạo sẽ đem con cá đực đuôi dài và vàng
lai với con cá cái cũng đuôi dài và vàng ở cùng bầy. Bằng việc lặp đi lặp lại
quá trình này, dạng cá Betta đuôi dài sẽ dần dần được hình thành.
b) Thuyết chuyên hóa
- Nếu như thuyết giả lập dựa trên yếu tố môi trường thì thuyết chuyên hóa lại
dựa trên yếu t
ố xã hội. Nhiều văn bản bằng tiếng Thái đều cho rằng con cá
Betta splendens đuôi dài xuất hiện cách nay trên một trăm năm. Trong các
văn bản nước ngoài, sự xuất hiện lần đầu tiên của cá Betta đuôi dài ở San
Francisco hỗ trợ cho giả thuyết trên.
- “Ở Thái Lan, việc lai tạo cá đá cũng như gà đá được duy trì từ hàng trăm
năm nay, phát triển thành những dạng đặc biệt. Không hề có con cá đá nào
được nhập vào Mỹ mãi cho đến năm 1928, khi hai chiếc tàu buôn cập bến San
Francisco từ Bangkok. Những con cá với vây cực lớn này đã tạo nên một cơn
sốt trong giới chơi cá cảnh ở đây. Có một loại sậm màu, vây đỏ. Những cá
này lai với nhau, rồi với cá đuôi ngắn và những con cá Xiêm khác đến từ
nước Đức…” (Lucile Quarry Mann, Tropical fish, New York, 1954).
- Nếu những cứ liệu trên đây là chính xác thì nhìn chung, người Mỹ biết đến
cá đ
á đuôi dài khoảng 30 năm sau khi nó được lai tạo thành công ở Thái Lan.
Tôi tin rằng cá đuôi dài được phát triển từ cá đuôi ngắn mà chúng lại có
nguồn gốc từ cá Betta hoang dã.
- Cá Betta đuôi dài là sản phẩm từ hoạt động lai tạo và can thiệp của con
người, do đó những lý giải về mặt xã hội học ít nhiều phải được cân nhắc đến.
Hơn một trăm năm trước chúng tôi không lai tạo cá vì các mục đích thương
mại mà chỉ với mục đích giả
i trí chẳng hạn như để đá hoặc nuôi làm cảnh
(thật khác với ngày nay khi thương mại và lợi nhuận là mục đích chính của
các nhà lai tạo). Bây giờ, trở lại ý kiến của tôi, các cậu bé luôn nuôi cá đá

đuôi ngắn giống như cha và ông mình từng làm. Nhưng còn các cô bé thì sao?
Loại cá nào thích hợp cới các cô bé? Loại cá đá đuôi ngắn thì lại quá dữ tợn
(nên nhớ rằng vào thời đó chỉ có đàn ông mới nuôi cá đá, th
ường là để đem đi
thi đấu). Các cô bé lại muốn có loại cá cảnh tương tự như tụi con trai nhưng
chỉ để nuôi chơi. Đây là lý do loại cá đuôi dài xuất hiện. Cha hay chú của các
cô bé, và cũng là nhà lai tạo, cố ý lai tạo ra những cá thể Betta đuôi dài để làm
vừa lòng con gái hay cháu gái của họ. Những cá thể có đuôi dài rất dễ phát
hiện vì chúng trông rất khác biệt với những cá thể khác trong cùng bầy. Tôi
cho rằng sự
phát triển của cá đuôi dài bắt đầu khi cô bé đem khoe con cá đuôi
dài của mình với chúng bạn. Các cô bạn gái này sau đó lại về nhà nài nỉ cha
hoặc chú mình, cũng là những nhà lai tạo khác, tạo ra những con cá đuôi dài
tương tự. Tôi nghĩ bây giờ độc giả có thể hình dung những gì diễn ra sau đó.
- Truyền thống lai tạo ra những con cá đặc biệt để cho con nít nuôi chơi hãy
còn được duy trì ngày nay. Ở mỗi khu vực, hầu hết các nhà lai tạo đề
u dành
một bầy cá đặc biệt cho con cháu trong nhà chơi. Một số người lai tạo ra
những màu sắc đặc biệt trong khi những người khác lại đem lai cá thuần
dưỡng với cá hoang dã để trẻ em đem đá với cá tương tự của chúng bạn. Mục
đích của việc lai tạo là để đem đi đá với những con cá Betta hoang dã. Loại cá
này đá không bền nhưng cá lai lại khắc phục được nh
ược điểm này.
- Tôi cho rằng lúc đầu dạng cá đuôi dài xuất hiện đâu đó ở các tỉnh lân cận
Bangkok. Sự hình thành các câu lạc bộ cá cảnh tạo nên nhu cầu thương mại
đối với dạng cá này. Giá cả của chúng rất đa dạng, tôi xin trích dẫn như sau:
“cách nay hai, ba năm, loài Betta splendens thuần dưỡng có chất lượng rất
đắt, khoảng 30 đô la một cặp” (Christopher W. Coates, Tropical Fishes for a
Private Aquarium, 1950: trang138).
- Ngày nay, các cô bé ở Thái Lan thích nuôi dạng cá đuôi dài làm cảnh, trong

khi các anh em trai của họ vẫn thích nuôi d
ạng cá đuôi ngắn để đá.
c) Qua tên gọi
- Thuyết này dựa trên yếu tố ngôn ngữ để giải thích về nguồn gốc của cá đuôi
dài. Nó hoàn toàn dựa trên cách đánh vần tên cá. Ở Thái Lan người ta gọi cá
đuôi dài là “Plakat Cheen”. Plakat Cheen có thể được dịch thành “cá đá Trung
Hoa” (“Plakat” là “Cá đá”, “Cheen” là “Trung Hoa”). Tên này ám chỉ rằng cá
đá đuôi dài đến từ Trung Hoa, hay ít ra nó phải có mối liên hệ nào đó đến
người Hoa hay đất nước Trung Hoa. Có người nói rằng các thầy tu ngườ
i Hoa
và cũng là các nhà lai tạo cá đem cá Betta đuôi dài vào thị trường cá cảnh ở
đây.
- Từ Plakat Cheen có ba cách hiểu:
+ Thứ nhất: Từ Cheen có thể hiểu là nước Trung Hoa hay người Trung Hoa.
Điều này có thể hiểu là cá Betta đuôi dài có nguồn gốc từ Trung hoa và được
đem vào Thái Lan thông qua các thủy thủ và thương thuyền cách nay trên
trăm năm. Tuy nhiên, các chứng cứ (văn bản và truyền khẩu) đều bác bỏ khả
năng này và cho rằng nó chỉ là từ vay mượ
n mà thôi.
+ Thứ hai: Cheen có nghĩa là người Hoa. Họ có thể là nhà sư, thường dân hay
nhà lai tạo cá cảnh. Tôi vừa xem TV cách đây vài ngày và rất ngạc nhiên khi
có chương trình cho rằng các nhà sư Trung Hoa là những người đầu tiên tạo
ra cá đuôi dài cách nay khoảng một thế kỷ. Một nguồn tài liệu khác của Thái
lại cho rằng các nhà lai tạo người Hoa là những người lai tạo cá đuôi dài
thành công đầu tiên. Cá nhân mà nói, tôi thích cách giải thích này. Nó dường
như củng cố cho ý kiến của tôi trước đây. Cá đuôi dài không dùng để đá mà
chỉ để nuôi làm cảnh với động cơ thương mại ẩn dấu đàng sau sự xuất hiện
của chúng. Các nhà lai tạo người Hoa r
ất giỏi trong việc phát hiện và phát
triển những dòng cá mới. Người Hoa nắm giữ thị trường cá cảnh ví dụ như cá

chép, cá vàng, cá bảy màu…Một yếu tố khác nữa đó là người Thái Lan không
bán cá đá của mình như cá cảnh hay bán cho người ngoài. Người ta sợ rằng
dòng cá của họ bị hỏng vì nuôi dưỡng hay huấn luyện sai cách hay chỉ đơn
giản là sợ chúng bị bán cho đối thủ hay kẻ lừa đảo (nên nhớ r
ằng chất lượng
của dòng cá gắn liền với tên tuổi của nhà lai tạo và số lượng tiền đặt cược).
Những nhà lai tạo người Hoa có thể phát hiện ra giá trị của những con cá lộng
lẫy và dự đoán rằng nếu tạo ra được những con cá có màu sắc đẹp hơn, vây
dài hơn thì chúng sẽ là sản phẩm bán chạy. Khi còn trẻ, tôi còn nhớ là cá
Betta đuôi dài được bày bán ở khắp các tiệm cá cảnh. Nh
ững người bán hàng
đều là người Hoa và họ không bao giờ nói về khả năng đá của chúng. Sự phát
triển của cá Betta đuôi dài sẽ mãi là điều bí mật bởi vì theo truyền thống của
người Hoa, họ sẽ không bao giờ nói ra bí quyết kinh doanh cho người ngoài.
+ Thứ ba: Cheen là khái niệm so sánh về người Hoa hay nước Trung Hoa, lối
so sánh ẩn dụ về những gì tương tự như như vậy; ví dụ như: nói to như người
Hoa, m
ắt trông giống như mắt người Hoa, hay thiết kế theo phong cách Trung
Hoa…
