(LUẬN văn THẠC sĩ) vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn công tác quốc phòng, an ninh ở trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh đại học thái nguyên​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ THỊ DIỄM

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
TRONG DẠY HỌC MƠN CƠNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH
Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

download by :


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ THỊ DIỄM

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
TRONG DẠY HỌC MƠN CƠNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH
Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ KHƯƠNG

THÁI NGUYÊN - 2020

download by :


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Khương - Giảng viên chính khoa Giáo dục
Chính trị - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên.
Các kết quả nghiên cứu và số liệu được trình bày trong luận văn là trung
thực và chưa được cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác. Thơng tin trích
dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc, xuất xứ.
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020
Tác giả

Vũ Thị Diễm

i

download by :


LỜI CẢM ƠN
Để luận văn hoàn thành và được bảo vệ em đã nhận được sự quan tâm
giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.
Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:
- Cô giáo TS Nguyễn Thị Khương - người đã dành nhiều thời gian để
hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp em có định hướng đúng trong suốt thời gian
thực hiện luận văn.
- Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý

về mặt khoa học để em hoàn thiện luận văn được tốt hơn.
- Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy
học bộ môn Lý luận chính trị - đã giúp em có nền tảng kiến thức để thực hiện
luận văn.
- Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên đã
giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong suốt quá trình khảo sát và thực
nghiệm làm luận văn.
Sau cùng, em xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, gia đình, đồng
nghiệp, bạn bè đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp
em hoàn thành luận văn.
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020
Tác giả

Vũ Thị Diễm

ii

download by :


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... ii
MỤC LỤC .............................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... vii
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................... viii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài..................................................... 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 3
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài ........................................ 4
5. Giả thuyết khoa học ............................................................................................ 5
6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................... 5
7. Kết cấu của đề tài ................................................................................................ 5
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG
PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MƠN CƠNG TÁC
QUỐC PHỊNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC
PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGHUYÊN .................................. 6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................... 6
1.1.1. Trên thế giới .................................................................................................. 6
1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................... 9
1.2. Khái niệm, vai trò của việc vận dụng phương pháp tình huống trong
dạy học mơn Cơng tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ............................................................ 12
1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của phương pháp tình huống ................................... 12
1.2.2. Vai trị và u cầu của phương pháp tình huống trong dạy học mơn
Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an
ninh - Đại học Thái Nguyên ................................................................................. 16

iii

download by :


1.3. Cơ sở thực tiễn của phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng
tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh Đại học Thái Nguyên ............................................................................................ 20
1.3.1. Đặc điểm chung và đặc điểm về sinh viên, giảng viên giảng dạy học
môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và
an ninh - Đại học Thái Nguyên............................................................................. 20

1.3.2. Nội dung, chương trình và thực trạng việc dạy học mơn Cơng
tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh
Đại học Thái Nguyên .......................................................................................... 26
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 38
Chương 2: QUY TRÌNH, ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MƠN CƠNG TÁC QUỐC
PHỊNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG
VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ................................................... 39
2.1. Một số nguyên tắc và quy trình vận dụng phương pháp tình huống
trong dạy học mơn Cơng tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục
quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ................................................... 39
2.1.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình ............................................................ 39
2.1.2. Quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học mơn
Cơng tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an
ninh - Đại học Thái Nguyên ................................................................................ 41
2.2. Điều kiện vận dụng thành cơng phương pháp tình huống trong dạy
học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ............................................................ 54
2.2.1. Trình độ, năng lực dạy học của giảng viên ................................................ 54
2.2.2. Năng lực học tập của sinh viên................................................................... 55
2.2.3. Cơ sở vật chất, trang thiết bị, học liệu ........................................................ 57
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 59

iv

download by :


Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ
GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VẬN DỤNG

PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MƠN CƠNG
TÁC QUỐC PHỊNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC
QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ..................... 60
3.1. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................... 60
3.1.1. Kế hoạch thực nghiệm ................................................................................ 60
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 63
3.1.3. Kết quả dạy học trong và sau thực nghiệm ................................................ 64
3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp tình
huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm
Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ................................... 72
3.2.1. Sự quan tâm chỉ đạo của các cấp quản lý về đổi mới nội dung,
phương pháp, cơ sở vật chất cho dạy học môn Cơng tác quốc phịng, an
ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ...... 72
3.2.2. Nâng cao trình độ chun mơn, nghiệp vụ và năng lực giảng dạy
bằng phương pháp tình huống cho đội ngũ giảng viên giảng dạy mơn
Cơng tác quốc phịng, an ninh .............................................................................. 76
3.2.3. Nâng cao hơn nữa ý thức tự giác trong học tập của sinh viên................... 79
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 81
KẾT LUẬN CHUNG .......................................................................................... 82
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................... 84
PHẦN PHỤ LỤC ................................................................................................ 86

v

download by :


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ANTQ

:

An ninh Tổ quốc

BLLĐ

:

Bạo loạn lật đổ

DBHB

:

Diễn biến hịa bình

ĐC

:

Đối chứng

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

MT

:

Mục tiêu

SV

:

Sinh viên

TN

:

Thực nghiệm

XHCN

:

Xã hội chủ nghĩa

vi

download by :


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Số lượng giảng viên giảng dạy mơn Cơng tác quốc phịng,
an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh Đại học Thái Nguyên năm học 2019 - 2020 ................................... 22
Bảng 1.2: Kết quả học của sinh viên ở Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ....................................... 31
Bảng 3.1. Các lớp tham gia thực nghiệm .......................................................... 62
Bảng 3.2. Mức độ hiểu bài và thái độ học tập của sinh viên đối với
giờ học ............................................................................................. 66
Bảng 3.3: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở lần thực nghiệm
thứ nhất ............................................................................................ 69
Bảng 3.4: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở lần thực nghiệm
thứ hai .............................................................................................. 71

vii

download by :


DANH MỤC CÁC HÌNH
Biểu đồ 3.1: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở lần thực nghiệm
thứ nhất .......................................................................................... 70
Biểu đồ 3.2: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở lần thực
nghiệm thứ hai ............................................................................... 71

viii

download by :


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đã từ lâu, Đảng và Nhà nước ta không chỉ coi giáo dục quốc phòng - an
ninh là một nội dung của giáo dục, mà còn là một nội dung cơ bản trong xây
dựng nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân. Chính vì vậy, bộ mơn Giáo
dục quốc phòng - an ninh được coi là mơn học bắt buộc trong chương trình
giáo dục bậc đại học. Thông qua các giờ học của môn Giáo dục quốc phòng an ninh, sinh viên đã nhận thức đầy đủ hơn quan điểm, đường lối quốc phòng
toàn dân, an ninh nhân dân của Đảng, có nhận thức rõ hơn về âm mưu, thủ
đoạn chống phá của các thế lực thù địch đang diễn biến khó lường ở nước ta
trong giai đoạn hiện nay.
Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên là
một trong những Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh đầu tiên của các
trường đại học ở nước ta. Với 28 năm xây dựng và phát triển, Trung tâm đã
cung cấp nhiều kiến thức chính trị, quốc phòng bổ ích cho hàng trăm nghìn sinh
viên thuộc các trường thành viên của Đại học Thái Nguyên. Để làm được điều
đó có sự đóng góp một phần rất lớn của các thế hệ giảng viên trong Trung tâm.
Theo quy định hiện nay, ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh Đại học Thái Nguyên sinh viên được học ba môn học là Đường lối quân sự của
Đảng; Công tác quốc phòng, an ninh; Quân sự chung và chiến thuật, kĩ thuật
bắn súng tiểu liên AK. Trong đó môn Công tác quốc phòng, an ninh giữ tầm
quan trọng đặc biệt. Môn học này, cung cấp cho sinh viên những vấn đề cơ bản
về nhiệm vụ, nội dung công tác quốc phòng, an ninh của Đảng hiện nay, bao
gồm: xây dựng lực lượng dân quân tự vệ, lực lượng dự bị động viên, tăng
cường tiềm lực cơ sở vật chất, kĩ thuật quốc phòng; phòng chống chiến tranh
công nghệ cao, đánh bại chiến lược “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ của
các thế lực thù địch đối với cách mạng Việt Nam; một số vấn đề về dân tộc, tôn
giáo và đấu tranh phòng chống địch lợi dụng vấn đề dân tộc, tôn giáo chống

1

download by :


phá cách mạng Việt Nam; xây dựng và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, chủ quyền
biển đảo, an ninh quốc gia; đấu tranh phòng chống tội phạm và giữ gìn trật tự
an toàn xã hội.
Trong những năm qua, nhất là những năm gần đây, việc giảng dạy môn
Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại
học Thái Nguyên có nhiều đổi mới nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Tuy
nhiên, bên cạnh những nguyên nhân về: sự thay đổi của chính sách quốc phòng,
an ninh của nước ta; nhận thức của một bộ phận sinh viên về tầm quan trọng môn
học chưa cao; sinh viên chưa có phương pháp học tập đúng đắn… thì nguyên
nhân thuộc về phương pháp dạy học của giảng viên là nguyên nhân cơ bản dẫn
đến chất lượng dạy học chưa thật sự như mong đợi. Một số giảng viên còn thiếu
sự đổi mới về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, làm cho mơn học trở
nên khơ khan, cứng nhắc. Tình hình này đã đặt ra vấn đề cấp bách là cần phải đổi
mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực đối với môn học.
Trong rất nhiều phương pháp dạy học tích cực được nêu ra trong những
năm qua, tôi thấy việc dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm
Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên có vận dụng phương
pháp dạy học bằng tình huống (phương pháp tình huống) sẽ góp phần nâng cao
chất lượng môn học giúp sinh viên có được những kinh nghiệm thực tế, trau
dồi và phát triển được các kỹ năng thực hành cần thiết. Đặc biệt, việc áp dụng
lý thuyết vào thực tế, kỹ năng liên kết kiến thức của các môn học giúp sinh viên
giải quyết tốt những vấn đề đặt ra.
Xuất phát từ thực tế trên, tôi quyết định lựa chọn đề tài “Vận dụng
phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở

Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên” để làm
đề tài luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn sẽ góp phần nâng cao chất
lượng dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay.

2

download by :


2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng vận dụng phương pháp tình
huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục
quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Luận văn đề xuất quy trình và
một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp tình huống
trong dạy học mơn Cơng tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh Đại học Thái Nguyên hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài hướng vào giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu sau:
Một là: Phân tích làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng
phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh.
Hai là: Phân tích thực trạng dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh
ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên.
Ba là: Đề xuất quy trình, thực nghiệm sư phạm và một số biện pháp
nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học mơn
Cơng tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh Đại học Thái Nguyên.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học

mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an
ninh - Đại học Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học của việc vận dụng phương pháp tình
huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh; nghiên cứu tiến trình
thực nghiệm, điều kiện, giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp
tình huống trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh trong chương

3

download by :


trình Giáo dục quốc phịng - an ninh cho sinh viên ở Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên năm học 2020 – 2021.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài
4.1. Cơ sở lý luận của đề tài
Đề tài dựa trên:
- Cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử.
- Lý luận chung của khoa học quân sự và lý luận về phương pháp dạy
học hiện đại trên thế giới và trong nước.
- Kế thừa các cơng trình nghiên cứu về phương pháp tình huống trong
dạy học nói chung và dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh nói riêng.
4.2. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu đề tài sử dụng một
số phương pháp nghiên cứu sau.
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
+ Phương pháp lịch sử và lôgic
+ Phân tích và tổng hợp tài liệu

+ Phương pháp phân loại, hệ thống hóa lý thuyết
+ Phương pháp phân tích, đối chiếu
+ Phương pháp so sánh
Các phương pháp trên được sử dụng để nghiên cứu, làm rõ những nội
dung có tính lý luận và những nội dung thực tiễn cần phân tích.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Phương pháp phỏng vấn
+ Phương pháp điều tra xã hội học
+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm
+ Phương pháp quan sát
+ Sử dụng toán thống kê

4

download by :


Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn được sử dụng để nghiên cứu
những nội dung thực tiễn trong luận văn.
5. Giả thuyết khoa học
Phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an
ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên đem
lại hiệu quả cao, cụ thể là phát huy được tính tích cực, tự giác, năng động của
sinh viên trong học tập; góp phần hình thành ở sinh viên năng lực độc lập, tư
duy sáng tạo; góp phần nâng cao chất lượng dạy học mơn Giáo dục quốc phịng
- an ninh nói chung.
6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài
- Đề tài hồn thành góp phần làm sáng tỏ hơn về thực trạng vận dụng
phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở
Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên.

- Góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của việc dạy và học cũng
như của quá trình đổi mới phương pháp dạy học mơn Cơng tác quốc phịng,
an ninh.
- Đề tài hồn thiện cịn là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho sinh
viên, học viên cao học chuyên ngành Giáo dục chính trị và những người
quan tâm đến môn Công tác quốc phòng, an ninh và phương pháp tình huống
trong dạy học.
7. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm 3 chương, 8 tiết.

5

download by :


Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MƠN CƠNG TÁC QUỐC PHỊNG,
AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH ĐẠI HỌC THÁI NGHUYÊN
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Qua nghiên cứu cho thấy, trong lịch sử phát triển của nghề dạy học trên
thế giới, dạy học bằng tình huống đã được các nhà giáo dục lưu tâm sử dụng.
Ở Phương Đơng, phương pháp xử lí tình huống đã được nhắc đến trong
nhiều kinh sách, văn học cổ của các nhà triết học cổ đại ở Trung Quốc mà tiêu
biểu là Khổng Tử (551 - 487 TCN). Với những tình huống đi theo hướng nêu
vấn đề khá đặc sắc, cá thể hóa việc tiếp nhận cộng với phương pháp xử lí tình
huống là những bài học quý báu về răn dạy con người, được xem là tấm gương
về phương pháp giáo dục tích cực cho các thế hệ sau. Người Nhật Bản cũng đã

sử dụng phương pháp tình huống trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong ngành
quản lý, du lịch. Bí quyết để xử lí tình huống thành công của người Nhật Bản
bao gồm bốn bước: Tình huống - Phân tích - Tổng hợp - Hành động. Còn ở
Hàn Quốc, để xây dựng một nền giáo dục hiện đại phục vụ cho việc phát triển
đất nước, Hàn Quốc đã rất chú trọng đến việc giúp cho người học có năng lực
giải quyết vấn đề.
Ở Phương Tây, Hoa Kỳ là nước sớm nghiên cứu và áp dụng tình huống
trong giáo dục và đào tạo. Năm 1870, giáo sư Christopher Columbus Langdell
đã khởi xướng phương pháp tình huống cho khoa Luật của trường Đại học
Kinh doanh Havard. Đây là một bước đột phá nhằm chấm dứt hệ thống đọc nghe - ghi chép truyền thống của giáo dục kinh viện. Chính điều này, về sau đã
đem lại hiệu quả rõ rệt cho sinh viên, giúp sinh viên có thể trao đổi, phản biện
và tích cực tham gia vào bài giảng của giảng viên.

6

download by :


Năm 1919, ở Canada, hai nhà nghiên cứu của Trường Đại học Western
Ontario là tiến sĩ W. Sherwood For - Trưởng khoa Cơ bản và tiến sĩ K.P.R
Neville - Trưởng phịng Giáo dục, đã đưa phương pháp tình huống vào giảng
dạy kinh doanh của Đại học Kinh doanh Havard ra bên ngoài biên giới Hoa Kỳ.
Sau khi xem xét toàn bộ chương trình giảng dạy kinh doanh ở các trường đại
học hàng đầu Bắc Mĩ, hai ông kết luận là chương trình giảng dạy của trường
Đại học Kinh doanh Havard đã cung cấp những phương pháp giảng dạy hiệu
quả nhất. Đến nay, trường Kinh doanh Richard Ille của Đại học Western
Ontarion đã trở thành cơ sở uy tín số một ở Canada trong việc áp dụng phương
pháp tình huống vào giảng dạy.
Năm 1921, quyển sách đầu tiên về tình huống ra đời, tác giả cuốn sách
Copeland đã nhận thấy tác dụng to lớn và tầm quan trọng của việc áp dụng

phương pháp tình huống trong giảng dạy quản trị, nên đã cố gắng phổ biến
phương pháp giảng dạy này ra thực tiễn. Phương pháp này sau đó đã từng bước
được áp dụng trong các ngành nghề đào tạo như: y dược, luật, hàng không… và
trong trường học ở hầu hết các cấp bậc đào tạo, đặc biệt là đào tạo đại học.
Không chỉ trong lĩnh vực giảng dạy kinh doanh mà phương pháp tình huống
cũng đã được đưa vào giảng dạy y học tương đối sớm. Ngay từ những năm đầu
của thế kỉ XX, phương pháp tình huống đã được William Osler đã áp dụng vào
đào tạo y bác sĩ và mang lại hiệu quả cao: chỉ sau hai năm học, sinh viên của
Osler đã trở nên thành thạo với các kĩ năng trong y học.
Tại Pháp, ngay đầu thế kỉ XX, phương pháp tình huống cũng đã được áp
dụng rộng rãi, tuy nhiên tình huống đưa ra lúc đó phần lớn là giả định nên ít có
sức thuyết phục. Từ những năm 1960, Gaston de Vilard đã xây dựng một giáo
trình lý luận mà nội dung là những tình huống có thật, trong đó thầy giáo xác
định một số vấn đề lý thuyết ngắn gọn, nêu tình huống cụ thể cho sinh viên
tranh luận với nhau, cuối cùng thầy là người đưa ra kết luận. Phương pháp này
đã gây được tiếng vang trong toàn nước Pháp và sau đó được nghiên cứu, áp
dụng trong nhiều ngành học khác nhau.

7

download by :


Các nhà khoa học Liên Xô (cũ) và Ba Lan cũng quan tâm đến phương
pháp tình huống. Tài liệu lí luận về dạy học của họ đã được dịch và phổ biến ở
Việt Nam từ cuối những năm 60 của thể kỉ XX, điển hình như: T.V. Cudriaxep
(1967); A.M. Machiiuskin (1972); ngồi ra cịn có I.F. Khalarmơp, M.I.
Kluglac, V.N. Nhikitrencơ, E.N. Orlôva, O.A. Abbunhinna,… đặc biệt là hai
nhà nghiên cứu V. Okơn (1967) và I.Ia. Lecne (1977). Nhìn chung phương
pháp dạy học vận dụng tình huống được các tác giả đề cập đến là dạy học nêu

vấn đề và dạy học giải quyết vấn đề. Những kinh nghiệm vận dụng tình huống
được nhấn mạnh vào sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên, trong đó hoạt
động của giảng viên được chú ý. Tình huống có vấn đề trong dạy học này
khơng chỉ đơn giản là những tình huống có thật trong cuộc sống mà cịn bao
gồm cả những tình huống có tính lí luận nảy sinh trong q trình nhận thức tài
liệu học tập. Từ phương thức dạy học này, ứng dụng của phương pháp tình
huống trong các lĩnh vực quản lí, trong các ngành nghề, trong hoạt động sản
xuất, trong đào tạo nghề nghiệp và trong hoạt động nghiên cứu khoa học dần
dần được đặt ra. Nhiều tuyển tập, sách giáo khoa của các ngành học khác nhau
được biên soạn nhằm phục vụ cho các giờ học có vận dụng tình huống.
Từ cuối những năm 60 cho đến đầu những năm 80 của thế kỉ XX, một
nhóm các nhà nghiên cứu khác đã đi sâu tìm hiểu các tình huống có vấn đề diễn
ra trong giao tiếp sư phạm và trong giáo dục sinh viên đó là tình huống sư
phạm. T.N. Bônđarepxcaia với “Sự khéo léo đối xử sư phạm” (1969) nhấn
mạnh một trong những biểu hiện rõ nét nhất của sự khéo léo đó là giải quyết
các tình huống giáo dục. Tiếp sau đó là một loạt các cơng trình nghiên cứu của
L.Ph. Xpirin, M.A. Xtrepinxki, M.L. Phrumxki (1974); N.E. Xalnhicơva
(1975); B.D. Vunphơp (1983)… Ngồi ra có tác giả nghiên cứu những tình
huống trong giáo dục gia đình, đó là E.I. Xecmaicơ.
Trong đào tạo sư phạm, nhất là 20 năm trở lại đây phương pháp tình
huống đã được sử dụng rộng rãi hơn. Trong khi một số học giả, chú trọng

8

download by :


nghiên cứu cách sử dụng tình huống nhằm nâng cao khả năng quyết đoán và
giải quyết vấn đề của người học thì những người khác lại tập trung nghiên cứu
việc áp dụng tình huống trong cơng tác giảng dạy và quá trình tiếp thu những

kiến thức sư phạm. Mặc dù đi theo những hướng nghiên cứu khác nhau, nhưng
họ đều đi đến một kết quả chung là phương pháp tình huống mang lại hiệu quả
cao trong việc giúp người học liên hệ lý thuyết với thực hành và mang lại
không khí học tập sơi nổi trên giảng đường.
Như vậy, cho dù ở khía cạnh nào chúng ta đều dễ dàng nhận thấy rằng
trên thế giới phương pháp tình huống đã có một chỗ đứng và ngày càng thể
hiện được ưu thế của mình so với các phương pháp giáo dục khác.
1.1.2. Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, sử dụng tình huống trong dạy học hay dạy học bằng
phương pháp tình huống là một phương pháp được coi là chủ đạo trong dạy
học. Liên quan đến vấn đề nghiên cứu của đề tài, có các cơng trình nghiên cứu
theo các hướng sau đây:
* Những cơng trình nghiên cứu về phương pháp tình huống
Phương pháp tình huống được các nhà giáo dục Việt Nam áp dụng phổ
biến trong giảng dạy ở các lĩnh vực khác nhau. Nghiên cứu về phương pháp
này ở nước ta có một số cơng trình tiêu biểu sau:
Đề tài nghiên cứu khoa học “Sử dụng phương pháp tình huống trong
giảng dạy môn Giáo dục học tại trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia
Hà Nội” của PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa (2010). Đề tài đã nghiên cứu,
tổng kết, hệ thống hóa các cơ sở lý luận, các quan điểm về phương pháp tình
huống trong dạy học như: Một số khái niệm cơ bản về tình huống, quá trình
chuẩn bị và soạn thảo tình huống, tiến trình thực hiện một buổi học theo
phương pháp tình huống... Đề tài xây dựng một hệ thống các tình huống giáo
dục cũng như quy trình áp dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy môn
Giáo dục học tại trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội nhằm

9

download by :

góp phần nâng cao chất lượng dạy - học cũng như tính thực tiễn của môn Giáo
dục học trong nhà trường [12].
Luận văn Thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng lý thuyết tình huống trong dạy
học phần Hóa hữu cơ lớp 11 Trung học phổ thông” của Nguyễn Thị Minh Tâm
(2011). Luận văn đã nghiên cứu về cơ sở lý luận của lý thuyết tình huống theo
khía cạnh tâm lý học và giáo dục học. Trên cơ sở đó tác giả đã đề ra: nguyên
tắc xây dựng và áp dụng tình huống vào trong dạy học hóa học, quy trình dạy
học mơn hóa học bằng phương pháp tình huống. Tác giả đã thấy được tầm quan
trọng và ý nghĩa giáo dục của lý thuyết tình huống vào dạy học Hóa học. Luận
văn này đã góp phần đổi mới phương pháp dạy học, trong dạy học mơn Hóa
học ở lớp 11 [21].
Luận văn thạc sỹ “Sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn
giáo dục công dân lớp 12 ở các trường trường trung học phổ thông huyện
Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh” của tác giả Ngọc Thị Mỵ. Ở công trình này, tác
giả đã nghiên cứu và làm rõ khái niệm về phương pháp tình huống trong dạy
học mơn Giáo dục cơng dân; đề xuất quy trình dạy học, quy trình kiểm tra đánh
giá mơn Giáo dục cơng dân áp dụng trước hết cho các trường Trung học phổ
thông huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh; đề xuất một số biện pháp nhằm nâng
cao chất lượng dạy học bằng phương pháp tình huống trong dạy học mơn Giáo
dục cơng dân lớp 12 ở các trường Trung học phổ thông huyện Thuận Thành
tỉnh Bắc Ninh [17].
Ngồi ra, cịn có nhiều cơng trình khác tiếp cận phương pháp dạy học
tình huống dưới dạng các bài báo khoa học như: “Lý thuyết tình huống và
phương pháp xử lý tình huống trong hoạt động dạy học, nghiên cứu, quản lý,
lãnh đạo” của Trần Văn Hà đăng trên Tạp chí Đại học và Giáo dục chuyên
nghiệp, số 6/1996; “Vận dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy đại
học” của Nguyễn Thị Doan đăng trên Tạp chí Đại học và Giáo dục chuyên
nghiệp, số 5, 1994; “Đổi mới phương pháp dạy học theo tình huống” của tác

10

download by :


giả Đinh Tuấn Dũng đăng trên Kỷ yếu hội thảo nâng cao chất lượng đào tạo
toàn quốc lần thứ III, Hà Nội, Bộ Giáo dục và Đào tạo; “Điều tra phân loại các
tình huống sư phạm góp phần nâng cao nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên” của
tác giả Nguyễn Châu Giang (1998) đăng trong Hội thảo khoa học quốc gia các
trường ĐHSP lần thứ hai…
Dưới các góc độ khác nhau, các cơng trình trên đều tập trung làm rõ
quan niệm về phương pháp tình huống, các bước của dạy học tình huống và đề
ra các biện pháp để nâng cao hiệu quả dạy học tình huống.
* Những cơng trình nghiên cứu về phương pháp tình huống trong dạy
học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và
an ninh - Đại học Thái Nguyên
Trong quá trình nghiên cứu tài liệu để viết luận văn, tác giả nhận thấy
cho đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu về phương pháp tình
huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục
quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Do vậy, việc tác giả lựa chọn và
nghiên cứu tài liệu này là khơng có sự trùng lặp về nội dung, hình thức, đối
tượng cũng như địa điểm nghiên cứu.
Dựa trên cơ sở kết quả nghiên cứu, đề tài nghiên cứu để làm rõ những
nội dung sau:
- Đưa ra khái niệm về phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng
tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại
học Thái Nguyên.
- Đề xuất quy trình dạy học bằng phương pháp tình huống trong dạy học
mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an
ninh - Đại học Thái Nguyên.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học bằng
phương pháp tình huống trong dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở
Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên.

11

download by :


1.2. Khái niệm, vai trò của việc vận dụng phương pháp tình huống trong
dạy học mơn Cơng tác quốc phịng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc
phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên
1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của phương pháp tình huống
* Khái niệm phương pháp
Thuật ngữ phương pháp bắt nguồn từ tiếng Hi Lạp là “methodos” với
hàm ý chỉ con đường, công cụ để nhận thức thế giới.
Trong từ điển Tiếng Việt dành cho sinh viên, phương pháp được diễn
giải theo hai nghĩa: Nghĩa thứ nhất là “Trình tự cần theo trong những bước có
quan hệ với nhau khi tiến hành một việc có mục đích nhất định” và nghĩa thứ
hai là “Toàn thể những bước đi mà tư duy tiến hành theo một trình tự hợp lý
luận, nhằm tìm ra chân lý trong khoa học” [5, tr.394].
Phương pháp còn được hiểu theo nghĩa “là cách thức để làm một việc gì
sau khi nghiên cứu kỹ: làm việc có phương pháp” [19, tr.24].
Như vậy, nói đến phương pháp là nói đến cách thức/phương thức mà con
người đặt ra để thực hiện một mục đích/mục tiêu nào đó nhằm đem lại hiệu quả
cao trong công việc của mình.
* Khái niệm phương pháp dạy học
Cho đến nay, vẫn cịn có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm phương
pháp dạy học, tùy theo các cấp độ nghiên cứu rộng, hẹp khác nhau, như:
“Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy và trò nhằm giải

quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học”
[6, tr.46].
“Phương pháp dạy học là cách thức làm việc giữa giảng viên và sinh viên
để cho sinh viên lĩnh hội tri thức, kỹ năng và kỹ xảo” [13, tr.22].
“Phương pháp dạy học là cách thức làm việc của thầy và trò trong sự
phối hợp thống nhất dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm làm cho trò tự giác, tích
cực tự lực đạt tới mục đích dạy học” [9, tr.45].

12

download by :


Phương pháp dạy học “là cách thức hoạt động phối hợp thống nhất của
giảng viên và sinh viên trong quá trình dạy học được tiến hành dưới vai trị chủ
đạo của giảng viên nhằm thực hiện tối ưu mục tiêu và các nhiệm vụ dạy học”
[22, tr.204].
“Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức hoạt động của
GV và HS trong những môi trường dạy học được tổ chức, nhằm lĩnh hội tri
thức, kỹ năng, thái độ, phát triển năng lực và phẩm chất” [2, tr.98].
“Phương pháp dạy học là những quan điểm, tư tưởng về tổ chức dạy học,
là cách thức triển khai của một hệ thống dạy học đa tầng, đa diện cho một bậc
học, cấp học, ngành học, phương thức học” [8, tr.12].
Mặc dù không có sự đồng nhất, nhưng hầu hết các quan niệm đã có về
phương pháp dạy học đều coi đó là cách thức tương tác hay giao tiếp giữa thầy
và trò để giải quyết các nhiệm vụ dạy học nhằm giúp sinh viên lĩnh hội tri thức.
Để phù hợp với công trình nghiên cứu của mình, trong đề tài này, tác giả
sử dụng khái niệm về phương pháp dạy học với nghĩa là cách thức mà giảng
viên đặt ra trong quá trình lên lớp giúp sinh viên hiểu được kiến thức bài học
và qua đó hình thành kĩ năng, năng lực và thái độ cho sinh viên. Bởi vì lý do,

đây là khái niệm phù hợp với giảng dạy ở đại học hiện nay.
Phương pháp dạy học bao gồm hai hoạt động được tiến hành đồng thời là
hoạt động dạy và hoạt động học. Cùng với hai hoạt động đó là phương pháp
dạy và phương pháp học. Hai phương pháp này có mối quan hệ chặt chẽ và hỗ
trợ cho nhau, trong đó phương pháp phương pháp học giữ vai trò chủ động, còn
dạy giữ vai trò chủ đạo. Sự chi phối lẫn nhau và tác động qua lại giữa hai
phương pháp này quyết định hiệu quả của quá trình dạy học.
* Khái niệm tình huống
Theo quan điểm Triết học: Tình huống được nghiên cứu như là một tổ
hợp các mối quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết con
người với môi trường, biến con người thành một chủ thể của một hoạt động có
đối tượng nhằm đạt được một mục tiêu nhất định [4].

13

download by :


Theo Từ điển Tiếng Việt do Viện Khoa học xã hội xuất bản năm 1992
thì “Tình huống là sự diễn biến tình hình về mặt cần đối phó” [24, tr.1082].
Theo tác giả Trần Văn Hà: “Tình huống – sự kiện cần được nghiên cứu
xử lý, cũng có thể tình huống là những mâu thuẫn diễn ra trong một hay nhiều
yếu tố của hệ sinh thái xã hội hoặc của hệ sinh thái nhân văn” [10, Tr.8].
Theo tác giả Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng: “Tình huống học tập là
trạng thái tâm lý khi sinh viên gặp phải mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều
chưa biết nhưng muốn biết” [7, Tr.102].
Ở góc độ tiếp cận tình huống có vấn đề, M.I.Makhơnutốp, “tình huống
có vấn đề là trạng thái tâm lý của sự khó khăn về mặt trí tuệ nảy sinh ở con
người trong những tình huống khách quan khi cần giải thích một sự kiện bằng
tri thức đã có hoặc bằng cách thức hoạt động đã biết trước đây mà phải tìm tri

thức hoặc tìm cách thức hoạt động mới” [16, Tr.280].
Như vậy, mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau về tình huống
nhưng nhìn chung các định nghĩa nêu trên đều thống nhất ở chỗ, nói đến
tình huống là nói đến một sự kiện, một vấn đề chứa đựng những mâu
thuẫn cần phải giải quyết.
* Khái niệm và đặc điểm của phương pháp tình huống
Trong quá trình dạy học, trên thế giới cũng như ở Việt Nam, để nâng cao
chất lượng dạy học, giảng viên thường sử dụng các tình huống vào bài dạy của
mình, từ đó hình thành nên phương pháp tình huống. Phương pháp này được
các nhà giáo dục hiểu theo các nghĩa khác nhau, tiêu biểu như:
Theo tác giả Phan Thị Hồng Vinh thì “Dạy học theo tình huống là
phương pháp dạy học, trong đó việc dạy và học được tổ chức theo những chủ
đề phức hợp gần với các tình huống thật của cuộc sống và nghề nghiệp. Qúa
trình dạy học được tổ chức trong môi trường tạo điều kiện kiến tạo tri thức”
[25, Tr.124].

14

download by :


Ở góc độ tư duy, “Tình huống trong dạy học phải phản ánh được mâu
thuẫn biện chứng giữa kiến thức mới và kiến thức cũ, đó là mâu thuẫn bản chất
bên trong, khơng phải là mâu thuẫn hình thức bên ngồi” [23, Tr.12].
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Tình huống có vấn đề trong dạy học
là tình huống mà khi đó mâu thuẫn khách quan của bài toán nhận thức được
học sinh chấp nhận như một vấn đề học tập mà họ cần có và có thể giải quyết”
[dẫn theo 23, Tr.12].
Như vậy, có thể hiểu phương pháp tình huống là một phương pháp đặc
thù của dạy học giải quyết vấn đề theo tình huống mà ở đó các tình huống là

đối tượng chính của q trình dạy học. Ở một nghĩa nào đó thì trường hợp được
nêu ra trong dạy học là những tình huống dạy học điển hình và quá trình người
học nghiên cứu trường hợp cũng chính là quá trình hiểu và vận dụng tri thức.
So với các phương pháp dạy học khác, phương pháp tình huống có
những đặc điểm sau:
Thực chất của sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học là cách
dạy mà trong đó người giảng viên cung cấp cho sinh viên một tình huống có
vấn đề liên quan đến bài học, yêu cầu sinh viên giải quyết để lĩnh hội tri thức
mới và phát triển năng lực bản thân. Do đó, sử dụng tình huống trong dạy học
sẽ giúp người học thơng qua việc cùng nhau giải quyết tình huống có thể bổ
sung tri thức, kinh nghiệm, làm giàu vốn tri thức bản thân.
Dạy học bằng phương pháp tình huống là một trong những phương pháp
dạy học hiện đại, tích cực đáp ứng yêu cầu quan trọng của đổi mới nội dung,
phương pháp, dạy học hiện nay. Theo đó, với cách dạy này, giảng viên là người
tổ chức, hướng dẫn, ủy thác, điều phối và người học tự nghiên cứu tình huống,
giải quyết các vấn đề mà tình huống đặt ra.
Một đặc điểm đặc thù của phương pháp tình huống so với các phương
pháp dạy học khác là khả năng vận dụng các tình huống vào trong quá trình dạy
học. Do vậy, phương pháp này u cầu giảng viên phải có phơng nền kiến thức

15

download by :