Ebook Tư tưởng, lý luận với đổi mới và phát triển đất nước: Phần 1

Chịu trách nhiệm xuất bản
GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP
PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN
Chịu trách nhiệm nội dung
ỦY VIÊN HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP - XUẤT BẢN
TS. VÕ VĂN BÉ
Biên tập nội dung:

ThS. PHẠM THỊ KIM HUẾ
ThS. NGUYỄN THỊ HẢI BÌNH
ThS. NGUYỄN MINH HUỆ
TRẦN THỊ THANH PHIỆT
ThS. NGUYỄN TRƯỜNG TAM
ThS. HO NG NGỌC ĐIỆP
ThS. TRỊNH THỊ NGỌC QUỲNH

Trình bày bìa:
Chế bản vi tính:
Sửa bản in:
Đọc sách mẫu:

TRẦN PHAN BÍCH LIỄU
PHẠM THÚY LIỄU
LÂM THỊ HƯƠNG
PHÒNG BIÊN TẬP KỸ THUẬT
BAN SÁCH KINH TẾ
VIỆT HÀ


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN

GS.TS. NGUYỄN XUÂN THẮNG

VỚI ĐỔI MỚI VÀ PHÁT TRIỂN
ĐẤT NƯỚC

TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN
VỚI ĐỔI MỚI VÀ PHÁT TRIỂN
ĐẤT NƯỚC

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT
Hà Nội - 2021



TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN

GS.TS. NGUYỄN XUÂN THẮNG

VỚI ĐỔI MỚI VÀ PHÁT TRIỂN
ĐẤT NƯỚC

TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN
VỚI ĐỔI MỚI VÀ PHÁT TRIỂN
ĐẤT NƯỚC

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT
Hà Nội - 2021

LỜI NH

D

XUẤT BẢN

ưới sự lãnh đạo của Đảng, hơn 90 năm qua, con thuyền
cách mạng Việt Nam đã vượt qua những chặng đường

khó khăn, gian khổ, nhiều thử thách cam go, đi từ thắng lợi này
đến thắng lợi khác. Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử mà
đất nước ta, dân tộc ta có được hơm nay là minh chứng sinh động,
hùng hồn khẳng định rằng, sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của
Đảng là nhân tố quan trọng hàng đầu, quyết định mọi thắng lợi
của cách mạng Việt Nam; đường lối đổi mới của Đảng ta là đúng
đắn, sáng tạo; con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của đất nước ta là
phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xu thế phát triển của thời đại.
Công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ của đất nước ta đang đặt ra
nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn mới, phức tạp cần tiếp tục nghiên
cứu, tổng kết và làm sáng tỏ; nắm vững nguyên tắc kế thừa và phát
triển, kiên định và đổi mới, kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý luận với
thực tiễn để vận dụng, bổ sung, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, hồn thiện hệ thống lý luận về đường
lối đổi mới của Đảng, lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên
chủ nghĩa xã hội của Việt Nam trong bối cảnh mới.
Nhằm cung cấp cho bạn đọc có thêm tư liệu nghiên cứu, tìm
hiểu sâu sắc hơn về nền tảng tư tưởng của Đảng, lịch sử và truyền
thống cách mạng Việt Nam và một số vấn đề lý luận căn cốt trong

5

TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

sự nghiệp đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước, Nhà xuất bản
Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách Tư tưởng, lý luận
với đổi mới và phát triển đất nước của GS.TS. Nguyễn Xuân
Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung
ương, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
Cuốn sách được biên soạn trên cơ sở tập hợp các phát biểu của
GS.TS. Nguyễn Xuân Thắng tại các hội thảo khoa học, hội thảo kỷ
niệm cùng một số bài viết đã được đăng trên các báo, tạp chí, sách...
trong thời gian từ năm 2016 đến nay, và được kết cấu gồm 3 phần:
Phần thứ nhất: Vững vàng trên nền tảng tư tưởng của Đảng;
Phần thứ hai: Bản hùng ca của dân tộc và phát huy truyền
thống lịch sử, văn hóa và cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng;
Phần thứ ba: Cơ đồ dân tộc, khát vọng và tầm nhìn phát triển
đất nước.
Cuốn sách Tư tưởng, lý luận với đổi mới và phát triển
đất nước là tài liệu quý, có giá trị khoa học và giáo dục, giúp các
cấp ủy, tổ chức đảng các cấp quán triệt sâu sắc hơn về nền tảng tư
tưởng, quan điểm chỉ đạo, nhận thức và tư duy lý luận của Đảng ta,
chính sách, pháp luật của Nhà nước; giáo dục truyền thống yêu
nước và đạo đức cách mạng, tinh thần trách nhiệm của cán bộ, đảng
viên và nhân dân, nhất là thế hệ trẻ, trong sự nghiệp xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc, phấn đấu vì một nước Việt Nam xã hội chủ
nghĩa phồn vinh, hạnh phúc, cùng tiến bước, sánh vai với các cường
quốc năm châu, thực hiện thành công tâm nguyện của Chủ tịch

Hồ Chí Minh vĩ đại và ước vọng của toàn dân tộc ta.
Trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc.
Tháng 5 năm 2021
NH

6

XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT


PHẦN THỨ NHẤT

VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG
TƯ TƯỞNG CỦA ĐẢNG



C. MÁC - NH
NH

TƯ TƯỞNG THIÊN T I,

CÁCH MẠNG VĨ ĐẠI*

C

ách đây 200 năm, ngày 5/5/1818, C. Mác - một nhân
cách vĩ đại, nhà lý luận thiên tài, lãnh tụ vĩ đại của

giai cấp công nhân và nhân dân lao động toàn thế giới đã

chào đời tại Tơrivơ thuộc nước Phổ.
C. Mác nổi bật về trí thơng minh và lịng vị tha, yêu
thương con người; đức tính giản dị và tấm lịng nhiệt huyết; ý
chí vươn lên và năng lực lao động phi thường; lòng can đảm
và sự khoan dung, độ lượng. Cuộc đời và những di sản tư
tưởng của C. Mác đã đi vào lịch sử nhân loại với vị trí kiệt
xuất trong hàng ngũ những vĩ nhân. Đúng như Ph. Ăngghen
khẳng định: “Tên tuổi Người, sự nghiệp của Người sống mãi
nghìn thu!”.
C. Mác đã để lại cho chúng ta một kho tàng tri thức đồ
sộ và phong phú ở nhiều mặt, trên nhiều lĩnh vực như: triết
học, xã hội học, kinh tế học, lịch sử, pháp lý, chính trị, v.v..
Đó là kết quả của sự lao động quên mình, niềm say mê
nghiên cứu khoa học, tiếp thu có phê phán, vượt qua cả
__________
* Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo khoa học quốc tế “Di sản tư tưởng của
C. Mác và ý nghĩa thời đại” tổ chức ngày 04/5/2018 tại Hà Nội; bài đăng
trên Tạp chí Lý luận chính trị, số 5/2018; có chỉnh sửa.

9


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

những thiên tài xuất sắc trước đó, kể từ thời cổ đại Hy Lạp
cho đến thời đại mà C. Mác sống. Đó cịn là kết quả của sự
tổng kết thực tiễn và khái quát lý luận về phong trào công
nhân châu Âu cực kỳ sôi động lúc bấy giờ. Nhưng trên hết

và trước hết, đó là sự sáng tạo tuyệt vời của một bộ óc thiên
tài, một bậc vĩ nhân, có ảnh hưởng to lớn nhất trong mọi
thời đại của nhân loại.
1. Trong di sản lý luận đồ sộ, sâu sắc của C. Mác, công
lao to lớn và đầu tiên là ông đã xây dựng một thế giới quan
và phương pháp luận mới, khoa học và cách mạng, đem lại
cho nhân loại tiến bộ, nhất là cho giai cấp công nhân một
công cụ vĩ đại để nhận thức và cải tạo thế giới. Đó là chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Theo đó, C. Mác đã thực hiện một cuộc cách mạng trong
toàn bộ quan niệm về lịch sử thế giới. Lần đầu tiên trong
lịch sử, các quy luật phát triển của xã hội loài người được
phát hiện, tích hợp và trình bày trong một hệ thống các quy
luật: quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của
lực lượng sản xuất; cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc
thượng tầng; tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, chứ
không phải ngược lại; kinh tế, xét đến cùng, quyết định
chính trị; sự phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội
như một quá trình lịch sử - tự nhiên. Nhờ vậy, lần đầu tiên
nhân loại có một học thuyết phát triển tương đối hoàn
chỉnh. C. Mác chỉ ra rằng, lịch sử loài người trước hết là lịch
sử phát triển của nền sản xuất xã hội; phương thức sản
xuất vật chất quyết định các lĩnh vực khác của đời sống xã
hội. Chính thực tiễn của chủ nghĩa tư bản châu Âu đương
10


Phần thứ nhất: VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG...

thời đã được C. Mác mổ xẻ, phân tích, giải phẫu và minh

chứng sâu sắc cho các quan điểm lý luận của mình.
Vượt trên các cách giải thích khác lúc bấy giờ về lịch sử
xã hội loài người, C. Mác đã kiên trì đi tìm và đã tìm ra
“những điều bí ẩn của lịch sử”, “chủ thể của lịch sử” và “chìa
khóa của lịch sử đích thực”. Theo ơng, động lực thúc đẩy sự
vận động của lịch sử không phải là sức mạnh siêu tự nhiên,
cũng không phải là những tư tưởng hay ý chí của các vĩ
nhân, mà chính là nền sản xuất vật chất, là những lợi ích vật
chất và trong đó, chính quần chúng nhân dân mới là những
người sáng tạo chân chính ra lịch sử. V.I. Lênin khẳng định:
“Chủ nghĩa duy vật lịch sử của Mác là thành tựu vĩ đại nhất
của tư tưởng khoa học. Một lý luận khoa học hết sức hoàn
chỉnh và chặt chẽ đã thay cho sự lộn xộn và sự tùy tiện, vẫn
ngự trị từ trước đến nay trong các quan niệm về lịch sử và
chính trị”1.
2. Vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa
duy vật lịch sử vào nghiên cứu phương thức sản xuất tư bản
chủ nghĩa, C. Mác đã vạch ra những quy luật kinh tế của xã
hội tư bản chủ nghĩa, nhìn nhận chủ nghĩa tư bản trong cả
quá trình phát sinh, phát triển và diệt vong của nó. Trong lời
giới thiệu cho cuốn Tại sao Mác đúng, tác giả Terry Eagleton
đã viết: “Các Mác là người đầu tiên nhận biết đối tượng
lịch sử được biết đến là chủ nghĩa tư bản - chứng minh nó
xuất hiện như thế nào, hoạt động theo quy luật nào và có
thể đi đến chỗ kết thúc ra sao. Cũng giống như Newton đã
__________
1. V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, t.23, tr.53.

11

TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

phát hiện ra những sức mạnh vơ hình được biết đến là luật
vạn vật hấp dẫn, hay Freud đã chỉ ra hoạt động của một hiện
tượng vơ hình được gọi là vô thức, Các Mác đã khám phá
cuộc sống hằng ngày của chúng ta để phát hiện một thực thể
chưa từng được nhận biết gọi là phương thức sản xuất tư bản
chủ nghĩa”1.
Một trong hai phát kiến vĩ đại của C. Mác là việc phát
hiện ra quy luật giá trị thặng dư được ví như “hịn đá tảng”
trong tồn bộ học thuyết của C. Mác. Quy luật giá trị thặng
dư là quy luật cơ bản, phổ biến của phương thức sản xuất tư
bản chủ nghĩa. C. Mác chỉ rõ mâu thuẫn cơ bản của phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa là mâu thuẫn giữa tính xã
hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với tính tư
nhân tư bản chủ nghĩa của việc chiếm hữu tư liệu sản xuất.
Để tồn tại và vượt qua các cuộc khủng hoảng, các cú sốc
trong sự phát triển, chủ nghĩa tư bản ln phải tự điều chỉnh
để điều hịa mâu thuẫn này. Điều đó cho thấy, phát kiến vĩ
đại của C. Mác luôn đúng, ngay cả khi chủ nghĩa tư bản hiện
đại bước vào thời đại tồn cầu hóa và chịu sự tác động mạnh
mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
3. Với hai phát kiến khoa học vĩ đại là chủ nghĩa duy vật
lịch sử và học thuyết giá trị thặng dư, C. Mác đã đặt nền
móng vững chắc cho việc hiện thực hóa tư tưởng về chủ nghĩa
xã hội khoa học - học thuyết về sự nghiệp giải phóng giai cấp
cơng nhân và giải phóng lồi người khỏi mọi hình thức nơ

__________
1. Terry Eagleton: Why Marx was right, Đinh Xuân Hà và Phương
Sơn dịch.

12


Phần thứ nhất: VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG...

dịch, áp bức, bóc lột và tha hóa. V.I. Lênin đã nhận định
rằng, điểm cốt yếu của học thuyết Mác là soi sáng vai trị lịch
sử tồn thế giới của giai cấp công nhân với tư cách là người
xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa thay thế xã hội tư bản.
Nhờ có thế giới quan duy vật biện chứng và phương pháp
luận khoa học, C. Mác đã phát hiện ra quy luật phát triển
của xã hội và lực lượng xã hội có thể đấu tranh xóa bỏ chế độ
tư bản, xây dựng thành cơng xã hội mới, đó là giai cấp vô
sản. C. Mác và Ph. Ăngghen đã chỉ cho giai cấp vô sản hiểu
rõ rằng, trước hết họ phải tự mình vùng lên giải phóng khỏi
ách thống trị của chế độ tư bản chủ nghĩa. Trong cuộc đấu
tranh đó, giai cấp vơ sản phải đồn kết xung quanh mình tất
cả những người lao động.
V.I. Lênin khẳng định: “Học thuyết của Mác là học thuyết
vạn năng vì nó là một học thuyết chính xác. Nó là một học
thuyết hồn bị và chặt chẽ; nó cung cấp cho người ta một thế
giới quan hồn chỉnh, khơng thỏa hiệp với bất cứ một sự mê
tín nào, một thế lực phản động nào, một hành vi nào bảo vệ
sự áp bức của tư sản”1. Đối với giai cấp công nhân và nhân
dân lao động tồn thế giới thì học thuyết của Mác là vũ khí lý
luận, vũ khí tư tưởng sắc bén trong cuộc đấu tranh chống áp

bức, bóc lột cũng như trong sự nghiệp xây dựng xã hội tương
lai tươi đẹp.
Vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa Mác vào điều
kiện lịch sử cụ thể ở nước Nga trong giai đoạn chủ nghĩa tư
bản tự do cạnh tranh chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ
__________
1. V.I. Lênin: Toàn tập, Sđd, t.23, tr.50.

13


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

nghĩa, bước đầu bắt tay xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện thực,
V.I. Lênin đã bổ sung, phát triển, tạo nên giai đoạn Lênin
trong sự phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác và hình thành
nên chủ nghĩa Mác - Lênin. Với thắng lợi của Cách mạng xã
hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917, chủ nghĩa
xã hội từ một học thuyết trở thành một chế độ chính trị - xã
hội hiện thực; chủ nghĩa Mác từ một “bóng ma ám ảnh châu
Âu” đã được hiện thực hóa trong phong trào công nhân, mở
ra một thời đại mới, thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội trên
phạm vi tồn thế giới. Sự hình thành hệ thống các nước xã
hội chủ nghĩa đã tác động mạnh mẽ đến tiến trình phát triển
của lồi người, là chỗ dựa cho các dân tộc thuộc địa và phụ
thuộc đứng lên đấu tranh tự giải phóng, xóa bỏ ách thống trị
của chủ nghĩa thực dân cũ và mới. Những thắng lợi to lớn
của chủ nghĩa xã hội đã làm thay đổi bộ mặt thế giới, là minh

chứng hùng hồn cho sức sống mãnh liệt, trường tồn của chủ
nghĩa Mác - Lênin, học thuyết khoa học và cách mạng, nền
tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho phong trào cộng sản và công
nhân quốc tế.
C. Mác không chỉ là nhà lý luận thiên tài mà cịn là nhà
cách mạng vĩ đại. Học thuyết do ơng sáng lập là ngọn đèn
pha soi sáng con đường cách mạng cho giai cấp vô sản và
nhân dân lao động toàn thế giới. Sự ra đời của chủ nghĩa Mác
và sau này là chủ nghĩa Mác - Lênin đã chấm dứt thời kỳ
“mò mẫm như trong đêm tối” của hàng triệu nhân dân lao
động sống dưới ách áp bức và bóc lột, tìm đường giải phóng
cho mình. Lý luận của C. Mác được truyền bá rộng rãi trên
toàn thế giới, có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến mọi quốc gia,
14


Phần thứ nhất: VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG...

dân tộc, đến các nền văn hóa - chính trị trong nhiều bối cảnh
lịch sử khác nhau.
4. Kể từ khi ra đời đến nay, chủ nghĩa Mác đã trải qua
hơn 170 năm. Thực tiễn đã có nhiều thay đổi; khoa học - kỹ
thuật có những bước phát triển vượt bậc; phong trào cơng
nhân trở nên rất đa dạng và có những thay đổi to lớn; chủ
nghĩa tư bản với những thích nghi mới vẫn tồn tại, song
những thách thức, khủng hoảng thuộc về bản chất nội tại
của nó vẫn tiếp tục tiềm ẩn. Mặc dù các lực lượng thù địch
dùng nhiều thủ đoạn chống phá, bôi nhọ, xuyên tạc, thậm chí
tìm mọi cách phủ nhận, nhưng tư tưởng của C. Mác cùng với
chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn phát triển, vẫn tràn đầy sức

sống, vẫn là thế giới quan, phương pháp luận khoa học của
hàng triệu người trên trái đất. Nhiều giá trị của chủ nghĩa
Mác - Lênin với phương pháp biện chứng duy vật, quan niệm
duy vật về lịch sử, học thuyết về giá trị thặng dư, học thuyết
hình thái kinh tế - xã hội, học thuyết về sứ mệnh lịch sử tồn
thế giới của giai cấp cơng nhân, học thuyết về chủ nghĩa xã
hội, v.v. vẫn mang sức sống trường tồn, vẫn tiếp tục tỏa sáng
với chủ nghĩa nhân văn vì con người.
Với tinh thần khoa học và khách quan, chúng ta cần phải
đặt mình trong bối cảnh lịch sử cụ thể thời C. Mác lúc bấy
giờ để nhìn nhận, đánh giá đúng những luận điểm của học
thuyết Mác. Trọng trách của chúng ta hiện nay là cần học
tập tầm nhìn chiến lược, phương pháp tư duy và bản lĩnh của
V.I. Lênin và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc vận dụng
sáng tạo chủ nghĩa Mác vào điều kiện cụ thể, làm cơ sở để bổ
sung, hoàn thiện chủ nghĩa Mác. Chúng ta có sứ mạng tiếp
tục lan tỏa học thuyết Mác trên tinh thần của một học thuyết
15


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

phát triển, học thuyết cải tạo và thay đổi thế giới, học thuyết
giải phóng con người, theo đó, tư duy và định hình cho đường
lối phát triển của chúng ta phù hợp với bối cảnh và điều kiện
mới. Điều phải hết sức tránh là đánh giá học thuyết Mác một
cách giáo điều, chung chung; đặc biệt, vững vàng trên nền
tảng tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tiếp tục đấu tranh,

bác bỏ những quan điểm sai trái, xuyên tạc học thuyết Mác Lênin; vững tin vào sự nghiệp xây dựng thành công chủ
nghĩa xã hội.
5. C. Mác là một thiên tài nhưng ơng vẫn bị quy định bởi
chính những điều kiện lịch sử của thời đại mình. Chúng ta
khơng thể đòi hỏi C. Mác suy nghĩ thay cho các thế hệ sau
những vấn đề chưa đặt ra trong thời đại của ơng. Chính sự
hình thành tư tưởng của C. Mác cũng là một quá trình phát
triển từ tinh thần dân chủ cách mạng sang lập trường cộng
sản chủ nghĩa; từ thế giới quan duy tâm sang thế giới quan
duy vật biện chứng. Mỗi nguyên lý trong học thuyết của
C. Mác cũng luôn được ông bổ sung, phát triển bằng tổng kết
thực tiễn phong trào công nhân và khái quát các thành tựu
khoa học hiện đại. Sau này, V.I. Lênin, xuất phát từ những
điều kiện thực tiễn cụ thể của thời đại mình đã bổ sung, phát
triển lý luận của C. Mác. Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản
Việt Nam đã có những vận dụng hết sức sáng tạo và bổ sung
nhiều luận điểm mới cho chủ nghĩa Mác phù hợp với thực
tiễn Việt Nam. Chẳng hạn, để giải quyết một trong những
vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam là đấu tranh giành
độc lập dân tộc và giải phóng giai cấp, Chủ tịch Hồ Chí Minh
và Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định phải tiến hành cách
mạng dân tộc dân chủ nhân dân và tiếp theo là cách mạng xã
16


Phần thứ nhất: VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG...

hội chủ nghĩa; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với
chủ nghĩa xã hội. Những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử
của hơn 30 năm đổi mới một lần nữa khẳng định sức sống

bền vững của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, tính đúng đắn của đường lối xây dựng chủ nghĩa xã
hội của Đảng Cộng sản Việt Nam. Điều này nói lên rằng,
nghiên cứu và vận dụng, bổ sung, phát triển tư tưởng của
C. Mác phải dựa trên tinh thần biện chứng chứ không được
giáo điều, xơ cứng; phải linh hoạt, tùy từng điều kiện thực
tiễn lịch sử cụ thể của mỗi quốc gia, dân tộc.
V.I. Lênin cũng từng nhận định: “Chúng ta không kỳ
vọng rằng Mác hay những người theo chủ nghĩa Mác đều
hiểu biết mọi mặt cụ thể của con đường tiến lên chủ nghĩa xã
hội. Như thế sẽ là phi lý. Chúng ta chỉ biết phương hướng
của con đường đó và những lực lượng giai cấp nào dẫn đến
con đường đó; cịn như về cụ thể và trên thực tế con đường đó
ra sao, thì kinh nghiệm của hàng triệu con người sẽ chỉ rõ,
khi họ bắt tay vào hành động”1. Thực tiễn cách mạng Việt
Nam và thế giới đã chứng tỏ rằng: lúc nào, ở đâu những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin được vận dụng
đúng đắn, sáng tạo thì ở nơi đó, lúc đó cách mạng vượt qua
được những thử thách để tiến lên. Ngược lại, ở đâu và lúc
nào, các nguyên lý ấy bị hiểu sai, vận dụng máy móc, giáo
điều, xét lại, thì cách mạng gặp khó khăn, tổn thất, thậm chí
thất bại.
__________
1. V.I. Lênin: Tồn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội,
2006, t.34, tr.152-153.

17


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

6. Chủ nghĩa tư bản hiện đại mặc dù có tiến bộ hơn so với
chính nó vào thời điểm mà C. Mác nghiên cứu nhưng vẫn có
những khiếm khuyết nội tại khơng thể tự mình khắc phục.
Bất bình đẳng xã hội vẫn tồn tại và ngày càng gay gắt ở ngay
các nước tư bản giàu có; chênh lệch giàu nghèo giữa các nước
phát triển và đa số các nước đang phát triển ngày càng trầm
trọng. Xung đột, khủng bố, bạo lực và bất ổn xã hội vẫn diễn
ra ở nhiều nơi trên thế giới. Ơ nhiễm mơi trường và biến đổi
khí hậu đang trở thành thách thức lớn của nhân loại. Học giả
Allen W. Wood thậm chí đã chỉ ra rằng, phần lớn mọi người
đều cho rằng Mỹ là quốc gia giàu có nhất trên thế giới,
nhưng đó cũng là quốc gia bất bình đẳng nhất trên thế giới:
400 người giàu nhất nước Mỹ sở hữu khối lượng tài sản cao
hơn tổng số tài sản của 150 triệu người nghèo nhất. Những
người giàu nhất chiếm 1% dân số nhưng lại sở hữu hơn 1/3
tổng lượng tài sản của toàn xã hội, vượt quá tổng lượng tài
sản của những người có thu nhập thấp nhất nước Mỹ - đối
tượng chiếm tới 95% dân số. Điều này càng chứng tỏ, lý luận
của chủ nghĩa Mác về xã hội tư bản chủ nghĩa vẫn luôn đúng
và lý tưởng cao đẹp của chủ nghĩa xã hội vẫn giữ nguyên giá
trị khoa học, thực tiễn.
Có ý kiến cho rằng, trong nền kinh tế tri thức và cách
mạng công nghiệp lần thứ tư, sứ mệnh lịch sử hiện nay
khơng cịn thuộc về giai cấp cơng nhân mà là thuộc về một số
tầng lớp, giai cấp khác; thậm chí thuộc về người máy... Nhờ
lý luận của C. Mác, chúng ta thấy rõ, dù nền sản xuất hiện
đại được tự động hóa, nhưng xét về nội dung kinh tế thì giai

cấp cơng nhân hiện đại vẫn là người sản xuất ra của cải vật
18


Phần thứ nhất: VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG...

chất chủ yếu cho xã hội và là những người phải được hưởng
thụ xứng đáng các thành quả phát triển. Xét về khía cạnh tư
tưởng - chính trị thì chỉ có giai cấp cơng nhân mới tập hợp
được các giai tầng lao động khác do Đảng Cộng sản lãnh đạo
để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân,
do dân, vì dân. Do địa vị chính trị - xã hội của mình nên chỉ
có giai cấp cơng nhân mới giải quyết được các vấn đề chính
trị - xã hội trong quá trình xây dựng xã hội mới. Xét về nội
dung văn hóa - tư tưởng, chỉ có giai cấp công nhân mới là lực
lượng xác lập được các hệ giá trị mới, như: lao động, công
bằng, dân chủ, bình đẳng, tự do... để thay thế cho hệ giá trị
tư sản cũ. Do vậy, học thuyết của C. Mác và chủ nghĩa Mác Lênin về vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân hiện
nay vẫn còn nguyên giá trị, ý nghĩa thời sự.
Thực tế cho thấy, sự phát triển của lực lượng sản xuất
dựa trên nền tảng tiến bộ khoa học - công nghệ đang đưa
nhân loại tới những mơ hình phát triển rất mới như công
nghiệp 4.0 hay xã hội siêu thông minh 5.0 là phù hợp với học
thuyết về sự thay thế, phát triển các hình thái kinh tế - xã
hội của C. Mác. Những mục tiêu mà các mơ hình này đặt ra
như: mang đến cho con người một cuộc sống tiện nghi, khơng
phân biệt về tuổi tác, sức khỏe, giới tính, địa lý, ngôn ngữ;
bảo đảm phát triển bao trùm và bền vững, khơng để một ai
bị tụt lại phía sau; giải phóng và phát triển con người... cũng
chính là luận điểm căn bản mà C. Mác đã tiên lượng trong

Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản cách nay hơn 170 năm, phù
hợp với bản chất nhân văn cao đẹp của chủ nghĩa xã hội. Ý
nghĩa thời đại của học thuyết Mác với những tiên lượng và
19


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

giá trị trường tồn của nó, là luận cứ khoa học đầy sức thuyết
phục, luôn thôi thúc chúng ta xây dựng khát vọng và tầm
nhìn phát triển hướng tới một xã hội hiện đại, nhân văn, bao
trùm và bền vững, vì con người, lấy con người làm trung tâm,
do con người và giải phóng con người như một giá trị cốt lõi,
phổ quát nhất của nhân loại. Đúng như Terry Eagleton đã
nhận định về Mác: “Quan niệm của Mác về tự nhiên và môi
trường đáng ngạc nhiên là đã vượt xa thời đại mà ơng đang
sống. Khơng thể có người chiến sĩ kiên trung nào vì sự
nghiệp giải phóng phụ nữ, hịa bình thế giới, chống chủ nghĩa
phát xít và độc lập cho các nước thuộc địa như phong trào
chính trị mà cơng trình của Mác đã sản sinh ra”1.
C. Mác đã rời xa chúng ta và yên nghỉ tại nghĩa trang
Haighết, Luân Đôn từ năm 1883, nhưng tư tưởng của ơng
vẫn cịn sống mãi với nhân loại, bởi bản chất khoa học, cách
mạng và nhân văn của những di sản tư tưởng của C. Mác và
chủ nghĩa Mác - Lênin vẫn hồn tồn đúng đắn và hơn nữa,
lại ln được bổ sung, phát triển bởi những người mácxít
chân chính.

__________
1. Allyn Fives và Keith Breen (chủ biên): Triết học và sự tham gia
chính trị: Nhìn từ lĩnh vực cơng, Nxb. Palgrave Macmillan, 2016 (theo
nguồn phòng khai thác và phổ biến tin của Viện Thơng tin khoa học, Học
viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh).

20


SỨC SỐNG CỦA CHỦ NGHĨA MÁC
TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY*

C.

Mác đã để lại cho nhân loại một kho tàng tri thức
lý luận rất đồ sộ và phong phú trên nhiều lĩnh

vực, nhưng điển hình nhất là triết học duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử, kinh tế chính trị học mácxít và chủ nghĩa
xã hội khoa học. Hơn 170 năm qua, chứng kiến nhiều thăng
trầm của lịch sử nhân loại và chịu sự cơng kích, chống phá
từ nhiều kẻ thù tư tưởng khác nhau, chủ nghĩa Mác vẫn tồn
tại, đứng vững và luôn được bổ sung, phát triển bởi những
người mácxít chân chính.
Với sự sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử, C. Mác đã thực hiện một cuộc cách
mạng trong lịch sử triết học. Lần đầu tiên, các quy luật phát
triển của xã hội lồi người được giải thích một cách khoa học,
khách quan, xuất phát từ các quy luật vận động và phát
triển của nền sản xuất xã hội. Triết học Mác không hề hạ

__________
* Báo cáo đề dẫn tại Hội thảo trao đổi lý luận thường niên lần thứ 8 giữa
Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Cộng sản Nhật Bản tổ chức ngày 16 và
17/10/2018 tại thành phố Cần Thơ; bài đăng trên Báo Nhân Dân, ngày
17/10/2018 và Tạp chí Cộng sản, số 913, tháng 11/2018; có chỉnh sửa.

21


TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN VỚI ĐỔI MỚI V

PHÁT TRIỂN ĐẤT NƯỚC

thấp mà còn nhấn mạnh sự tác động trở lại của quan hệ sản
xuất đối với lực lượng sản xuất; kiến trúc thượng tầng đối với
cơ sở hạ tầng; ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội; chính trị
đối với kinh tế,... Hơn nữa, triết học Mác luôn quan niệm:
vấn đề khơng chỉ là giải thích thế giới mà quan trọng hơn là
cải tạo thế giới bằng hoạt động thực tiễn, phục vụ con người.
Kế thừa những người đi trước song vượt lên khỏi tư duy của
chủ nghĩa “duy vật tầm thường” và chủ nghĩa “duy kinh tế”,
C. Mác đã sáng tạo ra học thuyết khoa học biện chứng về
phát triển1.
C. Mác và người đồng sự chí cốt của ơng, Ph. Ăngghen, đã
phân tích rõ và chỉ ra mâu thuẫn cơ bản của phương thức
sản xuất tư bản chủ nghĩa: đó là mâu thuẫn giữa tính xã hội
hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với tính tư nhân tư
bản chủ nghĩa của việc chiếm hữu tư liệu sản xuất. Chủ
nghĩa tư bản càng phát triển, mâu thuẫn này không mất đi
mà càng bộc lộ dưới nhiều hình thức khác nhau. Bằng chứng

là, ngày nay nhiều quốc gia tư bản giàu có vẫn đứng trước
rủi ro của các cuộc khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng chu
kỳ, cơ cấu, khủng hoảng mơ hình phát triển, khủng hoảng
thể chế. Chiến tranh thương mại, chiến tranh tiền tệ, các cú
sốc tài chính,... tình trạng bất bình đẳng, phân hóa giàu
nghèo, xung đột xã hội tiếp tục gia tăng và rất khó điều hịa
trong bối cảnh tồn cầu hóa. Chính trị cường quyền, sự áp
__________
1. Xem Nguyễn Xuân Thắng: “Giá trị lý luận và sức sống của chủ
nghĩa Mác trong thời đại ngày nay”, Chuyên san Hội đồng Lý luận Trung
ương, 2018.

22


Phần thứ nhất: VỮNG V NG TRÊN NỀN TẢNG TƯ TƯỞNG...

đặt của chủ nghĩa bảo hộ, chủ nghĩa dân tộc cực đoan đang
tạo ra những bất bình trong cộng đồng quốc tế, dẫn đến nguy
cơ xung đột ở nhiều nơi. Hệ thống quản trị toàn cầu vận
hành trên những nguyên tắc lỗi thời đang không thể xử lý
được những thách thức cấp bách của nhân loại như: ô nhiễm
môi trường, biến đổi khí hậu và nước biển dâng, xung đột sắc
tộc, tôn giáo, chủ nghĩa khủng bố và nhiều vấn đề toàn cầu
mới nảy sinh khác.
Học thuyết Mác là vũ khí lý luận và tư tưởng sắc bén trong
cuộc đấu tranh chống áp bức, bóc lột và bất cơng. Với việc phát
hiện ra quy luật giá trị thặng dư, C. Mác đã chỉ ra bản chất,
hình thức biểu hiện và cách thức mà nhà tư bản bóc lột người
cơng nhân và nhân dân lao động. Giai cấp công nhân là giai

cấp duy nhất có khả năng liên minh, đồn kết với các giai
tầng khác để thực hiện sứ mệnh lịch sử lật đổ sự thống trị
của giai cấp tư sản, xây dựng một chế độ xã hội khơng cịn
người bóc lột người. Muốn vậy, trước hết, giai cấp công nhân
phải tự mình đứng lên giải phóng chính mình1. Với lập luận
đó ở thời đại của ơng, C. Mác đã tạo ra một cuộc cách mạng
trong lịch sử tư tưởng của chủ nghĩa xã hội, làm cho chủ nghĩa
xã hội từ khơng tưởng trở thành thực sự khoa học; hình thành
ở chủ nghĩa Mác lý luận về sự giải phóng: giải phóng con người,
giải phóng giai cấp và giải phóng nhân loại. Sự giải phóng đó
chỉ có thể tìm thấy ở chủ nghĩa xã hội, như trong Tuyên ngôn
của Đảng Cộng sản đã chỉ ra, một xã hội mà ở đó “... sự phát
__________
1. Xem Nguyễn Xuân Thắng: “Giá trị lý luận và sức sống của chủ
nghĩa Mác trong thời đại ngày nay”, Tlđd.

23