Các biện pháp chế tài do vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong công ước viên 1980

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HCM
KHOA LUẬT QUỐC TẾ
-----------***------------

TRẦN THỊ THANH THƯƠNG
MSSV: 1753801012196

CÁC BIỆN PHÁP CHẾ TÀI DO VI PHẠM
NGHĨA VỤ GIAO HÀNG TRONG CƠNG
ƯỚC VIÊN 1980
KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP
Niên khóa: 2017 - 2021

Người hướng dẫn:
ThS. Nguyễn Thị Thu Thảo

TP.Hồ Chí Minh – Năm 2021



LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa
học tận tình của ThS. Nguyễn Thị Thu Thảo.
Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực. Những thông tin,
số liệu, bản án, được lấy từ nhiều nguồn khác nhau phục vụ việc phân tích đề tài.
Ngồi ra, trong khóa luận cịn sử dụng một số nhận xét, đánh giá, báo cáo cũng
như quan điểm của các tác giả khác, cơ quan, tơ chức khác đều có trích dẫn và chú
thích nguồn gốc theo đúng quy định. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào, tơi
xin hồn tồn chịu trách nhiệm về nội dung ln trong văn của mình.
TP. Hồ Chí Minh, ngày 06 tháng 07 năm 2021
Tác giả

Trần Thị Thanh Thương


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Luật Thương mại 2005

LTM

Bộ luật Dân sự 2015

BLDS

Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế

Hợp đồng MBHHQT

Công ước Liên Hiệp Quốc về Hợp
đồng mua bán hàng hóa quốc tế

CISG


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1
CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHẾ TÀI DO VI PHẠM
NGHĨA VỤ GIAO HÀNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA
QUỐC TẾ ............................................................................................................. 7
1.1 Khái niệm và đặc điểm của Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. ....... 7
1.1.1 Khái niệm ............................................................................................... 7

1.2.2 Đặc điểm............................................................................................... 11
1.2 Vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc
tế ....................................................................................................................... 15
1.2.1 Nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế ......... 15
1.2.2 Vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
....................................................................................................................... 17
1.3 Các biện pháp chế tài áp dụng do vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong
Công ước Viên 1980 ........................................................................................ 18
1.3.1 Khái niệm về biện pháp chế tài ............................................................ 18
1.3.2 Các hình thức chế tài do vi phạm nghĩa vụ giao hàng ......................... 22
1.3.3 Các chức năng của việc áp dụng chế tài ............................................... 23
1.3.4 Các nguyên tắc khi áp dụng các chế tài ............................................... 24
Kết luận Chương I .......................................................................................... 27
CHƯƠNG II: QUY ĐỊNH VÀ THỰC TIẾN ÁP DỤNG CHẾ TÀI DO VI
PHẠM NGHĨA VỤ GIAO HÀNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG
HĨA QUỐC TẾ THEO CƠNG ƯỚC VIÊN 1980 ......................................... 28
2.1. Quy định và thực tiễn áp dụng về nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng
mua bán hàng hóa qc tế theo Công ước viên 1980 .................................. 28
2.1.1.

Quy định về nghĩa vụ giao hàng của bên bán .................................. 28

2.1.2.

Quy định về vi phạm nghĩa vụ giao hàng ........................................ 35

2.2. Các chế tài áp dụng do vi phạm nghĩa vụ giao hàng của bên bán trong
Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo Công ước viên 1980 ................ 43
2.2.1. Tổng quan về các chế tài được thực hiện bởi bên mua ....................... 43
2.2.2. Buộc thực hiện nghĩa vụ ...................................................................... 45

2.2.3. Hủy bỏ hợp đồng ................................................................................. 54
2.2.4. Bồi thường thiệt hại ............................................................................. 64


2.2.5. Tạm ngừng thực hiện nghĩa vụ............................................................ 73
2.2.6. Yêu cầu giảm giá ................................................................................ 75
2.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định về chế tài do vi phạm nghĩa vụ giao hàng
trong hợp đồng theo pháp luật Việt Nam ......................................................... 78
Kết luận Chương II......................................................................................... 88
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 89
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 91


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Kể từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc, nền kinh tế thế giới đã và đang chịu tác
động mạnh mẽ của xu thế tự do hóa và tồn cầu hóa các quan hệ kinh tế - thương
mại1. Công cuộc đẩy mạnh phát triển thương mại quốc tế dần trở thành một xu thế tất
yếu được đặt ra tại nhiều quốc gia. Sự phát triển nhanh chóng của thương mại quốc
tế đặt ra một yêu cầu lớn về việc xây dựng một văn bản luật chung thống nhất để điều
chỉnh hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế (MBHHQT)2. Đó là một trong những lý
do đã thúc đẩy sự ra đời của Công ước Liên Hợp Quốc về Hợp đồng mua bán hàng
hóa quốc tế (CISG), được soạn thảo bởi Ủy ban Liên Hợp Quốc về Luật Thương mại
quốc tế (UNCITRAL), được thông qua tại Vienna (Austria) ngày 11/4/1980. Đây
được xem là một văn bản pháp luật thống nhất về lĩnh vực mua bán hàng hóa quốc
tế. Tính đến ngày 1/1/2020, có 96 nước và vùng lãnh thổ đã thông qua CISG. CISG
được xem là một trong những pháp luật quốc tế thống nhất thành cơng nhất, đã phát
huy vai trị tích cực để thúc đẩy hoạt động ngoại thương của nhiều quốc gia kể từ khi

ra đời.
Tham gia vào CISG từ cuối năm 2015, Việt Nam có sự phát triển vượt bậc về
hoạt động xuất nhập khẩu. Từ 2016 đến nay, cán cân thương mại xuất nhập khẩu hàng
hóa liên tục thặng dư với mức xuất siêu năm sau cao hơn năm trước. Năm 2016, xuất
siêu hàng hóa của nước ta đạt 1,6 tỷ USD; năm 2017 đạt 1,9 tỷ USD; năm 2018 tăng
lên 6,5 tỷ USD; năm 2019 đạt 10,9 tỷ USD và năm 2020 ước tính đạt 19,1 tỷ USD. 3

Bùi Thanh Tuấn, “Một số xu hướng chuyển dịch trật tự kinh tế thế giới hiện nay”,
truy cập lần cuối ngày 4/7/2021.
2
Trước đó, các quốc gia đã có nỗ lực để xây dựng luật thống nhất áp dụng cho hợp đồng MBHHQT kể từ
những năm 30 của thế kỷ XX. Kết quả của các nỗ lực đó là sự ra đời của hai Công ước La Haye năm 1964.
Tuy nhiên, hai Cơng ước này rất ít được sử dụng trên thực tế bởi nhiều lý do khác nhau. Xem thêm: Lịch
sử và nội dung cơ bản của Công ước Vienna 1980, Báo Chính phủ, xem tại: , truy cập lần cuối ngày
04/07/2021.
3
Tổng cục thống kê, “Xuất, nhập khẩu năm 2020: Nỗ lực và thành công”, truy cập lần cuối ngày
04/07/2021.
1


2

Năm 2020, Việt Nam vẫn duy trì mức tăng trưởng dương, đạt hơn 2,9% trong năm
2020. Đạt được thành tựu này là nhờ tư duy hội nhập cũng từng bước được điều chỉnh
phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Việt Nam không chỉ quan tâm tới
tăng trưởng xuất khẩu hay thu hút vốn đầu tư, mà đã hướng nhiều hơn đến tham gia
xây dựng và điều chỉnh “luật chơi” trong thương mại – đầu tư quốc tế, cũng như mức
độ tham gia và hiệu quả mang lại đối với doanh nghiệp và người dân trong nước.4
Việt Nam gia nhập CISG từ đó CISG điều chỉnh các hợp đồng mua bán HHQT

đã giúp cho thương mại xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam trở nên thuận lợi hơn.
Có thể thấy, CISG dành ra 30 điều (từ Điều 30 đến Điều 52, và Điều 71 đến Điều 78)
quy định về nghĩa vụ của bên bán cũng như các chế tài mà bên mua có thể áp dụng,
chiếm gần 30% tổng số lượng các quy định trong CISG. Bên cạnh đó, theo thống kê5,
các vụ tranh chấp vào năm 2020, có đến hơn 25% số vụ là tranh chấp về các Điều 30
đến Điều 52, là các điều khoản quy định về nghĩa vụ giao hàng và các chế tài áp dụng.
Dễ nhận thấy rằng các chế tài áp dụng khi nghĩa vụ giao hàng bị vi phạm trong CISG
là một nội dung chủ yếu được quan tâm, và thực tế các tranh chấp về vấn đề này cũng
rất phổ biến. Do đó, việc chuẩn bị kiến thức về các chế tài khi vi phạm nghĩa vụ giao
hàng là rất cần thiết đối với các thương nhân Việt Nam khi tham gia vào các quan hệ
thương mại quốc tế được điều chỉnh bởi CISG.
Vậy cụ thể, các chế tài khi bên bán vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong hợp đồng
MBHHQT theo CISG là gì và các điều kiện để áp dụng các chế tài này ra sao. Đồng
thời, các chế tài này có gì khác biệt so với các quy định hiện hành theo pháp luật Việt
Nam là vấn đề quan trọng, cần được nghiên cứu và làm rõ. Chính vì vậy, tác giả lựa
chọn để tìm hiểu đề tài: “Các Biện Pháp Chế Tài Do Vi Phạm Nghĩa Vụ Giao
Hàng Trong Công Ước Viên 1980” để làm đề tài Khóa luận tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu

HA.NV, “Việt Nam điều chỉnh "luật chơi" về thương mại quốc tế”, truy cập lần cuối ngày 04/07/2021.
5
IICL,“CISG cases by Article (2020)”, truy cập lần cuối ngày 04/07/2021.
4


3

Trong thời gian qua, các nội dung nghiên cứu về các biện pháp chế tài do vi
phạm nghĩa vụ theo CISG không phải là vấn đề quá mới. Tuy nhiên, liên quan đến
việc nghiên cứu các biện pháp chế tài do vi phạm nghĩa vụ giao hàng theo CISG

dường như vẫn cịn khá ít, chủ yếu là nhắc đến như một phần nhỏ trong khi nghiên
cứu các quy định chung về các biện pháp chế tài theo CISG. Cụ thể có thể kể đến một
số cơng trình nghiên cứu như sau:
- Peter Huber và Alastair Mullis (2007), The CISG-a new textbook for students
and practioners, Sellier European publisher. Cuốn sách được trình bày theo cầu trúc
của CISG nhằm trình bày, giải thích các quy định của CISG một cách cơ bản, giúp
cho người đọc dễ nắm bắt hơn các nội dung của CISG. Đồng thời phân tích ý kiến,
quan điểm của nhiều học giả về các vấn đề liên quan từ đó rút ra quan điểm của tác
giả về từng vấn đề. Tuy nhiên, vấn đề vi phạm nghĩa vụ giao hàng và các chế tài chỉ
là một phần nội dung được đề cập trong sách. Bên cạnh đó, sách khơng đề cập đến
sự so sánh giữa quy định giữa CISG với Việt Nam.
- Sách “101 câu hỏi - đáp về công ước của Liên Hợp Quốc về hợp đồng mua
bán hàng hóa quốc tế (CISG)” được cơng bố bởi Trung tâm trọng tài quốc tế Việt
Nam bên canh phòng Thương mại và Cơng nghiệp Việt Nam (VIAC). Sách khơng
trình bày theo cách phân tích từng điều khoản trong CISG, mà trình bày dưới dạng
câu hỏi-câu trả lời. Mỗi câu hỏi là một vấn đề có thể có liên quan đến một hoặc nhiều
điều khoản. Đồng thời, sách cũng có đối chiếu với pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên,
vấn đề về các chế tài thì khơng được bàn luận đầy đủ mọi chế tài.
- Bài viết của tác giả Nguyễn Thị Lan Hương, Ngô Nguyễn Thảo Vy (2017)
về “Quyền buộc thực hiện hợp đồng theo quy định của Công ước Liên hợp quốc về
hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế - Một số đề xuất cho Việt Nam” đăng trên Tạp
chí Khoa học Pháp lý, số 07/2017. Bài viết này đi sâu phân tích biện pháp chế tài
buộc thực hợp đồng theo quy định của CISG. Tác giả có so sánh và đề xuất các kiến
nghị cho Việt Nam. Tuy nhiên, bài viết không bàn luận đến các chế tài khác trong
CISG.


4

- Nguyễn Quốc Trưởng (2020) về “Trách nhiệm pháp lý khi vi phạm hợp đồng

thương mại” được đăng trên Tạp chí Tịa án nhân dân điện tử. Bài viết bàn luận và
phân tích về các chế tài áp dụng đối với hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước,
khơng phân tích đến các chế tài được quy định trong CISG.
- Phan Thị Thanh Thùy, “So sánh các quy định về trách nhiệm do vi phạm
hợp đồng trong LTM 2005 và Cơng trớc Viên 1980”, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN,
2014, Số 3, Tập 30. Bài viết có tập trung so sánh những quy định của Luật Thương
mại 2005 và CISG về trách nhiệm do vi phạm hợp đồng, phân tich các chế tài trong
Luật Thương mại 2005 và trong CISG. Tuy nhiên, bài biết lại khơng phân tích rõ về
các quy định về chế tài trong CISG.
- Võ Sỹ Mạnh, “Vi phạm cơ bản hợp đồng theo Công ước Viên năm 1980 về
Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế và định hướng hồn thiện các quy định có liên
quan của pháp luật Việt Nam", Luận án Tiến sĩ Luật học Trường Đại học Luật
TPHCM, 2015. Luận án này chủ yếu nghiên cứu và phân tích chi tiết vấn đề vi phạm
cơ bản hợp đồng. Luận án cũng có phân tích các chế tài nhưng chỉ đề cập hai chế tài
là hủy hợp đồng và yêu cầu giao hàng thay thế.
Về tổng quan, có thể thấy hiện tại chưa có cơng trình nghiên cứu nào phân tích
về các biện pháp chế tài khi vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong CISG, đồng thời so
sánh và đưa ra đề xuất đối với pháp luật Việt Nam.
3. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của Khóa luận là làm rõ các vấn đề lý luận chung về
nghĩa vụ giao hàng của bên bán, cũng như là các chế tài cho việc vi phạm nghĩa vụ
trong hợp đồng nói chung. Sau đó, Khóa luận tập trung phân tích các cơ sở pháp lý
về các chế tài trong CISG, cũng như là thực tiễn áp dụng các chế tài trong giải quyết
tranh chấp. Từ đó, đưa ra các đánh giá, nhận định hợp lý về việc áp dụng các chế tài
khi có vi phạm, nhằm tăng cường hiệu quả trong việc bảo vệ lợi ích bên bị vi phạm
đồng thời cũng cân bằng lợi ích các bên trong quan hệ hợp đồng.
Trên cơ sở đó so sánh với quy định của pháp luật Việt Nam để đề xuất một số
kiến nghị, rút kinh nghiệm cho việc áp dụng các quy định của CISG dành cho doanh

5

nghiệp Việt Nam. Đồng thời cũng đề xuất các kiến nghị hồn thiện pháp luật thương
mại hàng hóa trong nước.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Mục tiêu của đề tài là làm rõ các quy định của CISG về các biện pháp chế tài
trong trường hợp bên bán vi phạm nghĩa vụ giao hàng, đồng thời có so sánh với pháp
luật Việt Nam để chỉ ra sự khác nhau, cũng như các vướng mắc còn tồn đọng theo
quy định của pháp luật Việt Nam về các vấn đề liên quan. Từ đó, đề xuất kiến nghị
hồn thiện. Trên cơ sở mục tiêu chung, tác giả cũng đặt ra các mục tiêu cụ thể vào
những đối tượng nghiên cứu cụ thể như sau:
- Tìm hiểu nghĩa vụ giao hàng của bên bán theo CISG;
- Tìm hiểu cơ sở để áp dụng các chế tài, bao gồm các yếu tố về hành vi vi
phạm, mức độ vi phạm, nghĩa vụ kiểm tra, nghĩa vụ thơng báo theo CISG;
-Tìm hiểu điều kiện áp dụng từng biện pháp chế tài, cũng như là điều kiện áp
dụng đồng thời các biện pháp chế tài theo CISG, và thực tiễn áp dụng các quy định
của CISG;
-Tìm hiểu hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam về các chế tài có
thể được áp dụng khi bên bán vi phạm nghĩa vụ giao hàng, cũng như tìm hiểu các hạn
chế theo pháp luật Việt Nam, từ đó đưa ra các kiến nghị sửa đổi, phù hợp.
Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu về nghĩa vụ giao hàng, cũng như các chế tài áp
dụng và các điều kiện để áp dụng các chế tài khi bên bán vi phạm nghĩa vụ giao hàng
trong CISG và pháp luật Việt Nam. Trong phạm vi nêu trên, đề tài sẽ không nghiên
cứu đến chế tài khi bên thứ ba vi phạm nghĩa vụ giao hàng, cũng không nghiên cứu
đến các trường hợp miễn trách đối với bên thứ ba.
5. Phương pháp nghiên cứu

6

Tác giả sử dụng các phương pháp chủ yếu là phương pháp phân tích để nghiên
cứu các quy định, yêu cầu của CISG. Phương pháp liệt kê các trường hợp để nêu lên
các ví dụ điển hình. Phương pháp so sánh khi phân biệt các quy định tương đồng
trong CISG, cũng như so sánh quy định chế tài của pháp luật Việt Nam với quy định
các chế tài trong CISG. Phương pháp bình luận để đưa ra các đề xuất nhằm và kiến
nghị, cũng như để phân tích các quyết định của các cơ quan xét xử. Phương pháp quy
nạp, tổng hợp để đưa ra các kết luận, đánh giá ở cuối mỗi chương và cuối đề tài. Các
phương pháp này được được vận dụng một cách phối hợp với nhau trong tồn Khóa
luận, khơng có sự tách biệt giữa các phương pháp.
6. Bố cục tổng quát của khóa luận
Khóa luận tốt nghiệp bao gồm các phần sau:
PHẦN MỞ ĐẦU
CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHẾ TÀI DO VI PHẠM
NGHĨA VỤ GIAO HÀNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HĨA QUỐC
TẾ. Ở chương này, tác giả trình bày các các vấn đề lý luận về hợp đồng mua bán hàng
hóa quốc tế, nghĩa vụ giao hàng trong hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, các biện
pháp chế tài áp dụng do vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong Công ước Viên 1980.
CHƯƠNG II: QUY ĐỊNH VÀ THỰC TIẾN ÁP DỤNG CHẾ TÀI DO VI
PHẠM NGHĨA VỤ GIAO HÀNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HĨA
QUỐC TẾ THEO CƠNG ƯỚC VIÊN 1980. Trong chương này, tác tác giả phân tích
về các quy định trong CISG về nghĩa vụ giao hàng trong hợp đồng MBHHQT, các
chế tài áp dụng do vi phạm nghĩa vụ giao hàng của bên bán. Đặc biệt, tác giả sẽ làm
rõ các điều kiện yêu cầu của bên mua khi thực hiện các chế tài theo CISG. Ngoài ra,
tác giả cũng sẽ so sánh các quy định của CISG với pháp luật Việt Nam, và đưa ra
kiến nghị hoàn thiện quy định về chế tài do vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong hợp
đồng theo pháp luật Việt Nam.
KẾT LUẬN CHUNG.

7

CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CHẾ TÀI DO VI PHẠM NGHĨA
VỤ GIAO HÀNG TRONG HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA QUỐC TẾ
1.1 Khái niệm và đặc điểm của Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
1.1.1 Khái niệm
Các giao dịch thương mại quốc tế được thực hiện thông qua hợp đồng thương
mại quốc tế. Hay nói cách khác hơn, hợp đồng thương mại quốc tế (hợp đồng TMQT)
là công cụ pháp lý không thể thiếu trong các giao dịch kinh doanh quốc tế6. Về tổng
quan, hợp đồng thương mại quốc tế có thể hiểu, đây là sự thỏa thuận giữa các bên có
trụ sở thương mại tại các quốc gia khác nhau nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt
các quyền và nghĩa vụ liên quan đến các lĩnh vực của thương mại quốc tế7. Hợp đồng
thương mại quốc tế có rất nhiều loại trên thực tế (như Hợp đồng MBHHQT, hợp đồng
chuyển giao công nghệ, hợp đồng, hợp đồng nhượng quyền thương mại quốc tế,…),
trong đó, phổ biến và thường thấy đó là Hợp đồng MBHHQT (Hợp đồng MBHHQT).
Dưới góc độ ngữ nghĩa, Hợp đồng MBHHQT được tiếp cận có sự khác nhau
ở từng hệ thống pháp luật, cũng như theo các nhà nghiên cứu. Về mặt tổng quan, Hợp
đồng MBHHQT khơng có q nhiều khác biệt so với hợp đồng mua bán nội địa thông
thường, theo đó, đều là thỏa thuận được xác lập giữa các bên nhằm xác lập, thay đổi
hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ mua bán hàng hóa. Tuy
nhiên, so với hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước, đặc trưng có thể thấy của Hợp
đồng MBHHQT đó là “tính quốc tế”, đây cũng là tiêu chí để phân biệt được quy định
trong các cơng ước quốc tế, cũng như pháp luật của nhiều quốc gia.
Điều 55 Luật mua bán hàng hóa năm 1979 của Anh (Sale of Goods Act 1979)
quy định: Hợp đồng MBHHQT là hợp đồng mua bán hàng hóa được thiết lập giữa
các bên có trụ sở thương mại (nếu khơng có trụ sở thương mại thì là nơi cư trú) nằm
trên lãnh thổ ở các nước khác nhau và thỏa mãn các điều kiện sau: (a) Hợp đồng bao
gồm mua bán hàng hóa, mà tại thời điểm ký kết hợp đồng, hàng hóa được chuyên
chở từ lãnh thổ của quốc gia này sang lãnh thổ của quốc gia khác; (b) Chào hàng hoặc

Trường Đại học Luật TP. HCM (2015), Giáo trình Luật thương mại quốc tế - Phần 2, Nhà xuất bản Hồng
Đức, tr. 54.
7
Trường Đại học Luật TP. HCM, tlđd (6), tr. 60.
6


8

chấp nhận chào hàng được lập trên lãnh thổ của các quốc gia khác nhau; hoặc (c)
Việc giao hàng được thực hiện trong lãnh thổ quốc gia khác với lãnh thổ quốc gia
chào hàng hoặc chấp nhận chào hàng8. Như vậy, theo pháp luật Anh Quốc, Hợp đồng
MBHHQT, trước hết, là hợp đồng mua bán hàng hóa, tức là hợp đồng theo đó bên
bán chuyển giao hoặc đồng ý chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua để
nhận tiền tương ứng gọi là giá cả. Để được xem là Hợp đồng MBHHQT, không chỉ
đơn thuần là hợp đồng được giao kết giữa những bên có trụ sở thương mại tại các
quốc gia khác nhau mà hoạt động mua bán hàng hóa được thực hiện từ lãnh thổ quốc
gia này sang lãnh thổ quốc gia khác, chào hàng hoặc chấp nhận chào hàng được lập
trên lãnh thổ của các quốc gia khác nhau. Rõ ràng, quy định nói trên của Luật mua
bán hàng hóa năm 1979 đã thể hiện việc sử dụng tiêu chí “trụ sở thương mại” làm cơ
sở xác định một hợp đồng là Hợp đồng MBHHQT hay hợp đồng mua bán hàng hóa
trong nước.9
Theo Bộ nguyên tắc về Hợp đồng thương mại quốc tế (PICC) của UNIDROIT
- Viện thống nhất về tư pháp quốc tế về hợp đồng thương mại quốc tế dù không định
nghĩa về Hợp đồng MBHHQT, nhưng quy định về tính quốc tế của hợp đồng qua các
tiêu chí như sau: dựa vào địa điểm kinh doanh hoặc nơi cư trú thường xuyên của các
bên ở các quốc gia khác nhau, hoặc xác định một cách rộng hơn, tổng quát hơn là xác
định hợp đồng có “mối liên hệ đáng kể với nhiều quốc gia”, hoặc “liên quan đến sự
lựa chọn giữa luật pháp của các quốc gia khác nhau”, hoặc “ảnh hưởng đến lợi ích
của thương mại quốc tế” để xác định tính quốc tế của một hợp đồng.10 Từ cách tiếp

cận này, dễ thấy, tiêu chuẩn để xác định tính quốc tế được đưa ra quá rộng phần nào
gây khó khăn cho việc xác định tính quốc tế trong Hợp đồng MBHHQT.
Theo Điều 1 Công ước Lahaye 1964 (Convention relating to a Uniform
Law on the International Sale Of Goods) về Luật thống nhất về MBHHQT thì tính

Điều 55.12 Luật mua bán hàng hóa Anh, xem tại truy cập
ngày 30/6/2021.
9
Võ Sỹ Mạnh (2015), Vi phạm cơ bản hợp đồng theo Công ước Viên năm 1980 về Hợp đồng MBHHQT và
định hướng hồn thiện các quy định có liên quan của pháp luật Việt Nam, luận án tiến sỹ, Trường Đại Học
Luật Tp. Hồ Chí Minh, tr.21
10
UNIDROIT (2016), Unidroit principles of International Commercial Contract.
8


9

chất quốc tế được thể hiện ở các tiêu chí như: “Các bên giao kết có trụ sở thương mại
ở các nước khác nhau, hàng hóa – đối tượng của hợp đồng được chuyển qua
biên giới của một nước, hoặc là việc trao đổi ý chí giao kết hợp đồng giữa các bên
được lập ở những nước khác nhau”. Nếu các bên giao kết khơng có trụ sở thương mại
thì sẽ dựa vào nơi cư trú thường xuyên của họ. Yếu tố quốc tịch của các bên không
được sử dụng để xác định yếu tố nước ngoài trong Hợp đồng MBHHQT. Theo Cơng
ước Lahaye 1964 thì yếu tố để xác định tính quốc tế của Hợp đồng MBHHQT chính
là việc trụ sở thương mại của các bên kí kết hợp đồng nằm trên lãnh thổ các quốc gia
khác nhau và việc thực hiện hợp đồng như giao hàng, chào hàng, chấp nhận chào
hàng phải vượt qua lãnh thổ biên giới của một quốc gia.11
CISG cũng không đưa ra định nghĩa cụ thể về Hợp đồng MBHHQT. Tuy
nhiên dựa vào Điều 1 của Công ước đã gián tiếp xác định phạm vi của Hợp đồng

MBHHQT với cơ sở duy nhất để xác định là trụ sở thương mại của các bên phải đặt
tại các quốc gia khác nhau12. Như vậy tiêu chí duy nhất mà CISG sử dụng để xác định
một hợp đồng có là Hợp đồng MBHHQT hay khơng là yếu tố quốc tịch của chủ thể
kinh doanh.
Dưới góc độ quy phạm pháp luật tại Việt Nam, Hợp đồng MBHHQT được xác
định dưới những tiêu chí khác biệt.
Luật Thương mại 2005 (LTM 2005) quy định tại Chương II về mua bán hàng
hóa quốc tế, tuy nhiên, khơng có một điều luật nêu ra một cách trực tiếp khái niệm
mua bán hàng hóa quốc tế. Thay vào đó, LTM 2005 đưa ra định nghĩa bằng hình thức
liệt kê theo khoản 1 Điều 27: “Mua bán hàng hóa quốc tế được thực hiện dưới các
hình thức xuất khẩu, nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất, tạm xuất, tái nhập và chuyển
khẩu.” Theo Điều 28, Điều 29, Điều 30 LTM 2005 về xuất khẩu, nhập khẩu hàng
hoá, tạm nhập, tái xuất, tạm xuất, tái nhập hàng hố, chuyển khẩu hàng hố thì có thể
thấy các hoạt động này đều có sự dịch chuyển hàng hóa qua biên giới hải quan. Hai
hay nhiều bên tham gia giao dịch mua bán hàng hóa quốc tế có thể là cá nhân, tổ chức
Nguyễn Thị Minh Nghĩa (2015), Hậu quả pháp lý của việc miễn trách theo CISG 1980 – so sánh với pháp
luật Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại Học Luật TP.HCM, tr. 6.
12
Điều 1 (1) CISG.
11


10

Việt Nam hoặc cá nhân, tổ chức nước ngồi; có nơi cư trú hoặc trụ sở ở Việt Nam
hoặc nước ngoài. Theo quy định của LTM 2005, hoạt động mua bán hàng hóa được
coi là mua bán hàng háo quốc tế không phụ thuộc vào nơi cư trú, trụ sở hay quốc tịch.
Luật Thương mại lấy tiêu chí vận chuyển hàng hóa qua biên giới để xác định quan hệ
mua bán hàng hóa là mua bán hàng hóa quốc tế.
Theo khoản 2 Điều 689 Bộ luật Dân sự 2015 (BLDS) quy định về quan hệ

dân sự có yếu tố nước ngoài là quan hệ dân sự thuộc một trong các trường hợp sau
đây:
 Có ít nhất một trong các bên tham gia là cá nhân hoặc pháp nhân nước
ngoài;
 Các bên tham gia đều là công dân Việt Nam hoặc pháp nhân Việt Nam
nhưng việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ đó xảy ra ở nước
ngồi;
 Các bên tham gia đều là công dân Việt Nam hoặc pháp nhân Việt Nam
nhưng đối tượng của quan hệ dân sự đó là tài sản ở nước ngồi.
Có thể thấy Bộ luật dân sự sử dụng đến 03 tiêu chí để xác định “mua bán hàng
hóa có yếu tố nước ngồi” từ khái niệm “quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài” theo
khoản 2 Điều 689 BLDS, 3 tiêu chí là chủ thể, đối tượng, sự kiện pháp lý phát sinh.
Như vậy, rõ ràng việc xác định Hợp đồng MBHHQT theo LTM 2005 có phạm vi hẹp
hơn so với việc xác định theo BLDS.
Theo tác giả Võ Sỹ Mạnh, Hợp đồng MBHHQT là hợp đồng mua bán hàng
hóa có tính chất quốc tế hay có yếu tố nước ngồi, theo đó một bên (bên bán) có nghĩa
vụ giao hàng, chứng từ liên quan hàng hóa và quyền sở hữu về hàng hóa cho bên kia
(bên mua) và bên mua có nghĩa vụ thanh tốn tiền hàng và nhận hàng.13
Từ các phân tích trên, dù có sự đa dạng trong cách tiếp cận về Hợp Đồng
MBHHQT, tuy nhiên, một cách khái Hợp đồng MBHHQT có thể hiểu là sự thỏa
thuận giữa các bên có trụ sở thương mại đặt tại các nước khác nhau, theo đó bên bán

13

Võ Sỹ Mạnh (2015), tlđd (9), tr. 25.


11

có nghĩa vụ giao hàng, chuyển giao chứng từ liên quan và quyền sở hữu về hàng hóa

cho bên mua, và bên mua có nghĩa vụ thanh tốn tiền hàng và nhận hàng.
1.2.2 Đặc điểm
Theo định nghĩa về Hợp đồng MBHHQT, có thể thấy rằng khái niệm này bao
hàm tính thương mại và tính quốc tế. Tính thương mại được thể hiện ở chủ thể hợp
đồng, đối tượng của hợp đồng, mục đích của hợp đồng. Đặc điểm về tính thương mại
của Hợp đồng MBHHQT về cơ bản giống với đặc điểm chung của hợp đồng thương
mại thông thường. Trong khi đó, tính quốc tế thể hiện ở yếu tố quốc tịch của chủ thể,
sự dịch chuyển của hàng hóa, đồng tiền thanh toán, pháp luật áp dụng, cơ quan giải
quyết tranh chấp là những đặc điểm riêng của Hợp đồng MBHHQT.
1.2.2.1 Về tính thương mại của Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.
Chủ thể của hợp đồng mua bán hàng hóa chủ yếu được thiết lập giữa các
thương nhân hoặc một trong hai bên phải là thương nhân. Theo khoản 1 Điều 6
của LTM 2005, “Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được thành lập hợp pháp, cá
nhân hoạt động thương mại một cách độc lập, thường xun và có đăng kí kinh
doanh”, theo đó các thương nhân theo LTM 2005 là chủ thể được thành lập hợp pháp
và hoạt động thương mại thường xuyên. Một số loại chủ thể pháp luật mặc dù được
tổ chức dưới hình thức doanh nghiệp, nhưng thay vì đăng ký kinh doanh (hay đăng
ký doanh nghiệp) lại được đăng ký hoạt động tại cơ quan quản lý nhà nước chuyên
ngành, thì không phải là thương nhân, như các tổ chức luật sư, công chứng, thừa phát
lại.14
Đối tượng của hợp đồng là hàng hóa. Theo khoản 2 Điều 3 LTM 2005 quy
định hàng hóa bao gồm tất cả các loại động sản, kể cả động sản hình thành trong
tương lai và những vật gắn liền với đất, chúng ta dễ dàng nhận thấy hàng hóa chỉ bao
gồm các loại tài sản hữu hình. Như vậy, các loại tài sản vơ hình khác như quyền sử
dụng đất, quyền sở hữu trí tuệ...chưa được thừa nhận là hàng hóa. Tuy nhiên, khơng
phải lúc nào hàng hóa đáp ứng các điều kiện nêu trên là trở thành đối tượng của Hợp

Phan Huy Hồng (2012), “Một số vấn đề cơ bản về vấn đề áp dụng pháp luật đối với hoạt động thương mại”,
Tạp chí Khoa học pháp lý số 03(70)/2012, tr. 37.
14

12

đồng MBHHQT. Hàng hóa khơng được là loại hàng hóa cấm kinh doanh theo pháp
luật của quốc gia của các bên, hay hàng hóa phải đáp ứng các điều kiện về hạn chế
kinh doanh, hoặc kinh doanh có điều kiện. Theo Điều 2 CISG 1980, Công ước không
điều chỉnh các Hợp đồng MBHHQT mà có đối tượng là các hàng hóa dùng cho cá
nhân, gia đình hoặc nội trợ, ngoại trừ khi bên bán, vào bất cứ thời gian trước hoặc
vào thời điểm giao kết hợp đồng, không biết hoặc khơng cần biết rằng hàng hóa đã
được mua để sử dụng như thế; bán đấu giá; để thi hành luật hoặc để thực hiện các
quyết định tư pháp; các cổ phiếu, trái phiếu, thương phiếu hoặc tiền tệ; hàng hóa là
tàu thủy, máy bay và các thiết bị bay, tàu chạy trên đệm khơng khí; điện năng. Như
vậy các hàng hóa khơng thuộc các đối tượng liệt kê trên đều có thể trở thành hàng
hóa trong Hợp đồng MBHHQT.
Mục đích của hợp đồng là sinh lợi. Bên mua mua hàng hóa để sản xuất kinh
doanh, hay mua để bán lại cũng nhằm đến mục đích sinh ra lợi nhuận, bên bán cung
cấp hàng hóa hiển nhiên cũng nhằm để thu về một lợi ích. Vì vậy, có thể nói, mục
đích trong hợp đồng của bên bán cũng như bên mua, dù được mơ tả trực tiếp hay gián
tiếp, thì đó cũng là nhằm sinh lợi từ việc chuyển giao hàng, quyền sở hữu đối với
hàng và thanh toán.15 Khi thiết lập một Hợp đồng MBHHQT, bên bán và bên mua
luôn hướng đến việc tạo lập “sự ràng buộc pháp lý” đối với nhau và trông đợi bên kia
cùng thực hiện nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng, nhằm thỏa mãn lợi ích của các bên.16
Tóm lại, mục đích trong Hợp đồng MBHHQT được tạo nên bởi sự thỏa thuận
của các bên có thể khác nhau tùy vào quan hệ, động cơ giao kết hợp đồng của các
bên. Tuy nhiên, là hình thức pháp lý để thực hiện hoạt động thương mại nói chung,
hoạt động mua bán hàng hóa nói riêng nên về mặt bản chất có thể thấy được các bên
thống nhất với nhau ý chí rằng mục đích các bên giao kết Hợp đồng MBHHQT là
nhằm tìm kiếm lợi nhuận và các lợi ích kinh tế khác. Điều này tạo nên bản chất của
Hợp đồng MBHHQT, khác với các loại hợp đồng khác, và là yếu tố cơ bản cho sự

Bộ Công thương (2007), Một số điều ước đa phương thường được sử dụng trong
thương mại quốc tế: Công ước Viên năm 1980 của Liên Hợp quốc về hợp đồng
mua bán hàng hóa quốc tế, Nhà xuất bản Đại học Sư Phạm, tr. 68.
16
Nguyễn Bá Diến (2005), Giáo trình Luật thương mại quốc tế, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, tr.142.
15


13

tồn tại của Hợp đồng MBHHQT. Hợp đồng MBHHQT chỉ có thể được thiết lập vì
lợi ích kinh tế mà các bên hướng tới từ hợp đồng này và cũng vì lợi ích kinh tế mà
các bên thực hiện hợp đồng. Nói cách khác, khơng có lợi ích kinh tế sẽ khơng có sự
giao kết và thực hiện Hợp đồng MBHHQT.17
1.2.2.2 Tính quốc tế của Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
Quốc tịch hoặc trụ sở của các chủ thể trong hợp đồng có tính quốc tế. Như
đã phân tích, cách xác định một Hợp đồng MBHHQT ln xuất hiện yếu tố “các bên
có trụ sở thương mại đặt tại các nước khác nhau”. Nếu một bên có hơn một trụ sở
thương mại thì sẽ tính đến trụ sở thương mại có mối liên hệ chặt chẽ nhất đối với hợp
đồng và đối với việc thực hiện hợp đồng đó, các bên khơng có trụ sở kinh doanh thì
sẽ dựa vào nơi cư trú của họ18, còn quốc tịch của cá nhân người đại diện của các bên
khơng có ý nghĩa trong việc xác định các yếu tố của hợp đồng. Như vậy, khi các bên
có trụ sở kinh doanh trong cùng một quốc gia thì hợp đồng mua bán hàng hóa giữa
họ sẽ mất đi tính quốc tế, đây sẽ là hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước, khơng
phải là một Hợp đồng MBHHQT.
Thơng thường có sự chuyển dịch quan biên giới của hàng hóa. Vì hàng hóa
là đối tượng mua bán giữa các thương nhân ở quốc gia khác nhau, nên hàng hóa cần
đi ra khỏi biên giới quốc gia bên bán hoặc biên giới hải quan của bên bán để đến được
quốc gia bên mua. Tuy nhiên, có trường hợp hàng hóa khơng được dịch chuyển qua

biên giới nhưng hợp đồng mua bán đó vẫn được xem là Hợp đồng MBHHQT. Khi
bên bán và bên gia cơng hàng hóa cho bên mua ở cùng một quốc gia, khi đó, hàng
hóa sẽ khơng phải được dịch chuyển qua biên giới để giao cho bên mua, mà hàng hóa
sẽ được giao đến cho bên gia cơng, lúc này, hợp đồng mua bán hàng hóa giữa bên
mua và bên bán vẫn là một Hợp đồng MBHHQT.
Đồng tiền thanh toán trong Hợp đồng MBHHQT phải là ngoại tệ với một
hoặc cả hai bên (trường hợp các bên chọn đồng tiền của bên thứ ba để xác định
giá trị hàng hóa trong hợp đồng)19. Nếu như trong các hợp đồng mua bán hàng hóa
Võ Sỹ Mạnh (2015), tlđd (9), tr. 28.
Điều 10 CISG.
19
Trường Đại học Luật TP. HCM, tldđ (6), tr. 140.
17
18


14

trong nước, đồng tiền thanh toán phải là đồng Việt Nam thì trong Hợp đồng
MBHHQT, vì các bên ký kết có trụ sở kinh doanh ở các quốc gia khác nhau, hệ thống
tiền tệ khác nhau, nên thông thường, đồng tiền thanh tốn là ngoại tệ đối với ít nhất
một bên ký kết. Các bên được tự do lựa chọn đồng tiền thanh tốn, đó có thể là đồng
tiền của nước bên bán, của nước bên mua hay của nước thứ ba. Nhìn chung, các bên
thường lựa chọn các đồng tiền mạnh có thể tự do chuyển đổi như USD, Euro, DM,
Yên Nhật, Bảng Anh...20 Tuy nhiên, cũng có trường hợp đồng tiền thanh toán đều là
nội tệ của cả hai bên (ví dụ như các doanh nghiệp thuộc các nước trong cộng đồng
Châu Âu sử dụng đồng Euro là đồng tiền chung). Các bên khi ký kết cần cẩn thận
trong việc thỏa thuận lựa chọn đồng tiền thanh toán sao cho thuận tiện nhất đối với
các bên và dễ dàng cho việc thanh toán cũng như hạn chế tối đa được rủi ro do sự
biến động về tỉ giá ngoại tệ trên thị trường.21

Về pháp luật áp dụng, Hợp đồng MBHHQT chịu sự điều chỉnh bởi các
nguồn luật khác nhau. Khác với hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước, Hợp đồng
MBHHQT do có yếu tố nước ngồi, nên pháp luật điều chỉnh của hợp đồng không
chỉ trong phạm vi đơn thuần pháp luật của một quốc gia. Do đó, khi ký kết các chủ
thể có thể thỏa thuận lựa chọn luật áp dụng hoặc phải tuân theo một hoặc nhiều nguồn
luật khác nhau như Điều ước thương mại quốc tế, Tập quán thương mại quốc tế, pháp
luật của quốc gia22.
Về nguyên tắc, các bên sẽ tự do thỏa thuận nguồn luật áp dụng để điều chỉnh
Hợp đồng MBHHQT theo nguyên tắc tự do thỏa thuận (trừ các trường hợp gây ảnh
hưởng đến trật tự công). Trường hợp các bên khơng có thỏa thuận lựa chọn, việc lựa
chọn pháp luật điều chỉnh để giải quyết tranh chấp sẽ được thực hiện theo các quy tắc
tư pháp quốc tế trong việc lựa chọn hệ thống pháp luật để giải quyết tranh chấp.23
Về cơ quan giải quyết tranh chấp, dựa theo thỏa thuận các bên, tranh
chấp có thể được giải quyết bởi Tòa án hay Trọng tài tại quốc gia của một trong

Võ Sỹ Mạnh (2015), tlđd (9), tr. 26.
Nguyễn Thị Minh Nghĩa, tlđd (11), tr. 11.
22
Trường Đại học Luật TP. HCM, tldđ (6), tr. 142, 143.
23
Trường Đại học Luật TP. HCM, tldđ (6), tr.143.
20
21


15

các bên, hoặc cũng có thể là tại Tịa án, Trọng tài tại một quốc gia khác. Nếu các
bên không có thỏa thuận, tranh chấp sẽ khơng đương nhiên mặc định được giải quyết
tại Tòa án/Trọng tài tại một quốc. Vì tính chất quốc tế của hợp đồng sẽ làm phát sinh

xung đột về thẩm quyền giữa các Tòa án/Trọng tài của các bên hoặc ở nước thứ ba,
do đó, cần dựa vào các nguyên tắc giải quyết xung đột của luật lựa chọn để xác định
cơ quan xét xử phù hợp nhất.
1.2 Vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
1.2.1 Nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
Có nhiều cách tiếp cận về khái niệm giao hàng trong các nghiên cứu học thuật.
Theo tác giả Nishio, và Kishino thì, giao hàng là quá trình vận chuyển hàng hóa từ
một vị trí nguồn đến một điểm đến được xác định trước. Hàng hóa (hàng hóa vật chất)
chủ yếu được giao thông qua đường bộ và đường sắt trên bộ, đường vận chuyển trên
biển và mạng lưới hàng không trên không.24 Một định nghĩa khác về giao hàng được
đặt trong bối cảnh phù hợp với Hợp đồng MBHHQT của Peter Huber, theo đó, “Giao
hàng”, chỉ đề cập đến các bước mà bên bán phải thực hiện để đảm bảo rằng bên mua
có được quyền sở hữu hàng hóa. Do đó, theo nguyên tắc chung, nghĩa vụ giao hàng
có thể được thực hiện đơn phương bởi bên bán mà không nhu cầu hợp tác của bên
mua.25
Từ các định nghĩa trên, có thể hiểu trong bối cảnh thương mại quốc tế, giao
hàng là hoạt động thực hiện nghĩa vụ của bên bán trong Hợp đồng MBHHQT. Nghĩa
vụ giao hàng được quy định tại Điều 30 CISG, cụ thể: “Bên bán có nghĩa vụ giao
hàng, giao chứng từ liên quan đến hàng hóa và chuyển giao quyền sở hữu về hàng
hóa theo đúng quy định của hợp đồng và Công ước này”, kết hợp với các Điều 31,
32, 33, 34 CISG, có thể thấy nghĩa vụ giao hàng chính là giao hàng đúng thời gian,
địa điểm, và đảm bảo hàng hóa phù hợp với hợp đồng.

24

Nishio, S.; Kishino, F. (2003). Advanced Multimedia Content Processing: First International Conference,
AMCP'98, Osaka, Japan, November 9-11, 1998, Proceedings; Lecture Notes in Computer Science. Springer
Berlin Heidelberg. p. 196
25
Peter Huber, Alastair Mullis (2007), The CISG – A new textbook for students and practitioners, Nhà xuất

bản Sellier European Law, tr. 107.


16

Nghĩa vụ giao hàng của bên bán phải được quy định rõ ràng và cụ thể bởi đây
là hợp đồng mua bán hàng hóa giữa thương nhân với thương nhân, mục đích mua bán
hàng hóa là để kinh doanh, do đó số lượng hàng hóa trong giao dịch rất nhiều so với
các hợp đồng mua bán mục đích tiêu dùng, hơn nữa vì các thương nhân thường là ở
các quốc gia khác nhau nên quãng đường vận chuyển hàng hóa dài, keo theo nhiều
trách nhiệm vận chuyển và bảo quản, và sẽ phát sinh nhiều rủi ro trong quá trình vận
chuyển. Do đó cần phải quy định cụ thể nghĩa vụ giao hàng của bên bán theo từng
trường hợp (dựa vào đặc điểm của hàng hóa, vị trí địa lý các bên, phương thức vận
chuyển, mục đích sử dụng...) để phân phối trách nhiệm và rủi ro với từng bên. Nghĩa
vụ giao hàng của bên bán trong các Hợp đồng MBHHQT khơng hồn tồn giống
nhau, nghĩa vụ này thay đổi một cách phức tạp, bởi lẽ nghĩa vụ của bên bán sẽ được
điều chỉnh bởi nhiều nguồn pháp luật khác nhau, ngồi thỏa thuận trong hợp đồng
cịn gồm tập qn mua bán hàng hóa quốc tế (một trong những tập qn mua bán
hàng hóa phổ biến nhất là Incoterms), cơng ước quốc tế, các điều ước quốc tế, pháp
luật quốc gia... Ví dụ như khi tập quán mua bán hàng hóa quốc tế Incoterm điều chỉnh
hợp đồng, mà đây là tập quán mua bán với nhiều phiên bản khác nhau: Incoterms
2000, Incoterms 2010, Incoterms 2020, phiên bản Incoterms sau không làm mất đi
hiệu lực của phiên bản Incoterms trước, do đó việc xác định phiên bản nào có hiệu
lực để điều chỉnh hợp đồng cũng là một vấn đề đáng lưu tâm. Hơn nữa, trong mỗi
bản Incoterms đều có quy định các điều kiện giao hàng khác nhau, quy định mức độ
nghĩa vụ giao hàng khác nhau. Nếu các bên lựa chọn điều kiện giao hàng là EXW,
thì bên bán chỉ có nghĩa vụ giao hàng cho người chuyên chở tại cơ sở của bên bán
khi đã làm thủ tục thông quan xuất khẩu, đồng thời không phải chịu cước phí vận
tải26; tuy nhiên nếu các bên lựa chọn điều kiện giao hàng DAP, thì bên bán phải có
nghĩa vụ tối đa, bên bán phải giao hàng cho bên mua tại nơi đến quy định, khi hàng

hóa vừa phải được thông quan xuất khẩu và thông quan nhập khẩu, đặt hàng hóa dưới
quyền định đoạt của bên mua.27 Cần lưu ý là các điều kiện giao hàng của Incoterms
ICC (2010), Incoterms 2010, Nhà xuất bản Thông tin và truyền thông, (Hà Nội), tr. 15.
Trần Hoàng Phương Hằng (2011), Incoterms 2010 và việc lựa chọn điều kiện giao hàng của doanh nghiệp
Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Trường đại học Luật TP.HCM, tr. 36, 37.
26
27


17

khơng điều chỉnh tồn bộ nghĩa vụ giao hàng của bên bán mà chỉ điều chỉnh về nghĩa
vụ thuê phương tiện vận tải, mua bảo hiểm hàng hóa, thời điểm giao hàng, chi phí và
rủi ro mà bên bán phải chịu, còn những nghĩa vụ khác về việc bàn giao chứng từ liên
quan đến hàng hóa, hàng hóa phù hợp với hợp đồng thì phải dựa vào các nguồn luật
khác, như CISG.
1.2.2 Vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế
Vi phạm được hiểu là không tuân theo hoặc làm trái những điều quy định28.
Vi phạm hợp đồng hay vi phạm nghĩa vụ (breach of contract) là không thực hiện bất
kỳ điều khoản nào của hợp đồng, bằng văn bản hoặc bằng miệng mà khơng có lý do
hợp pháp chính đáng. Điều này có thể bao gồm khơng hồn thành cơng việc, khơng
thanh tốn đầy đủ hoặc đúng hạn, không giao tất cả hàng hóa, thay thế hàng hóa kém
chất lượng hoặc hàng hóa quá khác biệt, không cung cấp trái phiếu khi được u cầu,
chậm trễ mà khơng có lý do, hoặc bất kỳ hành động nào thể hiện ý chí của bên khơng
hồn thành cơng việc ("vi phạm hợp đồng trước thời hạn").29 Tác giả David Kelly
cho rằng “vi phạm hợp đồng là khi một trong các bên không thực hiện một cách thỏa
đáng nghĩa vụ hợp đồng. Vi phạm hợp đồng có thể xảy ra dưới 3 dạng: (1) Khi một
bên, trước thời hạn thực hiện hợp đồng, tuyên bố rằng họ sẽ khơng thực hiện nghĩa
vụ của mình (vi phạm trước thời hạn); (2) khi một bên không thực hiện nghĩa vụ hợp
đồng; (3) khi một bên thực hiện không đúng nghĩa vụ hợp đồng”.30 Theo một quan

điểm khác, vi phạm hợp đồng là việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng
nghĩa vụ hợp đồng mà các bên đã thỏa thuận, theo thói quen trong thương mại giữa
các bên, pháp luật điều chỉnh hợp đồng hoặc tập quán thương mại quy định.31
Theo LTM 2005, vi phạm hợp đồng là việc một bên không thực hiện, thực
hiện không đầy đủ hoặc không đúng nghĩa vụ theo thỏa thuận giữa các bên hoặc theo
quy định của pháp luật thương mại. Trong khi đó, theo BLDS quy định“Vi phạm
nghĩa vụ là việc bên có nghĩa vụ khơng thực hiện nghĩa vụ đúng thời hạn, thực hiện
Hoàng Phê (1996), Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng.
Từ điển online tại truy cập lần cuối ngày 06/7/2021.
30
David Kelly (2002), Business Law, Cavendish Publishing, UK, p. 182.
31
Lê Hữu Hải (2020), Chế tài do vi phạm Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế theo Cơng ước viên 1980, Tóm
tắt Luận văn Thạc sĩ, Đại học Huế Trường Đại học Luật, tr. 6.
28
29


18

không đầy đủ nghĩa vụ hoặc thực hiện không đúng nội dung của nghĩa vụ”32, có thể
thấy BLDS cũng tiếp cận về vi phạm nghĩa vụ bằng việc miêu tả hành động không
thực hiện đúng thời hạn, thực hiện không đầy đủ, thực hiện không đúng nội dung của
nghĩa vụ.
Mặc dù không đưa ra định nghĩa, CISG tiếp cận khái niệm vi phạm hợp đồng
theo nghĩa rộng nhất, bao gồm tất cả các hành vi không tuân thủ quy định của hợp
đồng như không thực hiện nghĩa vụ, chậm thực hiện nghĩa vụ, thực hiện nghĩa vụ
không đầy đủ hoặc khơng phù hợp, mà khơng phân biệt đó là nghĩa vụ chính hay phụ,
kể cả những trường hợp được miễn trách nhiệm.33 Nhìn chung, CISG diễn tả khái
niệm vi phạm hợp đồng theo nghĩa rộng, sử dụng một công thức để mô tả các hành

vi vi phạm hợp đồng. Chỉ có một yếu tố bổ sung được dùng để phân loại tính chất
của hành vi vi phạm liên quan đến mức độ nghiêm trọng của nó, tiêu biểu như nếu có
vi phạm cơ bản, bên cịn lại có quyền chọn các chế tài nhiều hơn so với khi vi phạm
chỉ mang tính chất đơn giản.34
Từ việc tham khảo các cách tiếp cận trên, người viết cho rằng vi phạm nghĩa
vụ giao hàng là việc bên bán không thực hiện hoặc thực hiện không đúng các nghĩa
vụ liên quan đến việc giao hàng theo hợp đồng hoặc theo tập quán, thói quen giữa các
bên, và theo pháp luật điều chỉnh hợp đồng đó.
1.3 Các biện pháp chế tài áp dụng do vi phạm nghĩa vụ giao hàng trong Công
ước Viên 1980
1.3.1 Khái niệm về biện pháp chế tài
1.3.1.1 Khái niệm
Do hệ thống pháp luật các quốc gia cũng như quốc tế đều có nguồn gốc, hoặc
chịu ảnh hưởng của luật La Mã nói chung và nguyên tắc “pacta sunt servanda” nói
riêng, nên các hệ thống pháp luật này đều nhìn nhận tính ràng buộc của hợp đồng và

Khoản 1 Điều 351 Bộ luật Dân sự 2015.
Chengwei Liu (2003), Remedies for Non-performance – Perspectives from CISG, UNIDROIT Principles
and PECL, tr. 108.
34 Nguyễn Minh Hằng, Nguyễn, Minh Hằng (Chủ biên) (2016), 101 câu hỏi - đáp về công ước của Liên Hợp
Quốc về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế (CISG), Nhà xuất bản Thanh Niên, tr.163, 164.
32
33


19

đều buộc các bên tham gia xác lập hợp đồng phải thực hiện nghĩa vụ của mình phù
hợp với các điều khoản đã thỏa thuận. Vì vậy, khơng thực hiện nghĩa vụ hoặc thực
hiện không đúng các nghĩa vụ mà các bên đã thỏa thuận được xem là hành vi vi phạm

hợp đồng.
Trong Hợp đồng MBHHQT, các bên phải thực hiện nghĩa vụ của mình một
cách đầy đủ và chính xác, cụ thể hơn, bên bán phải thực hiện nghĩa vụ giao hàng của
mình để khơng làm ảnh hưởng đến lợi ích của bên mua. Tuy nhiên, khơng phải lúc
nào nghĩa vụ giao hàng cũng được thực hiện đúng và đầy đủ. Để đề phịng những vi
phạm sẽ có khả năng xảy ra cao và nhằm thiết lập những uy tín cho nhau khi giao kết
hợp đồng, pháp luật đã có những quy định về trách nhiệm hợp đồng mà hình thức
biểu hiện của nó là những chế tài.35 Đây là những dự liệu các hệ quả pháp lý nhằm
khắc phục tình trạng do hành vi khơng thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng gây nên.36
Thuật ngữ chế tài (“remedies”) là thuật ngữ được sử dụng trong Công ước
Viên về Hợp đồng MBHHQT năm 1980 (CISG). Các thuật ngữ “sanctions”,
“sanctions contractuelle civiles” hay “les sanctions de l'inexécution des obligations
contractuelle” có nội hàm tương đồng với thuật ngữ “remedies”, “remedies for breach
of contract”, “remedies for non-performance” trong tiếng Anh. Đặc biệt, phiên bản
tiếng Pháp của CISG, UPICC và PECL đã sử dụng thuật ngữ “moyens” để tránh nhầm
lẫn với thuật ngữ “sanctions” trong tiếng Anh.37
Có nhiều định nghĩa về chế tài, chế tài (sanction) được hiểu là: biện pháp bắt
buộc gắn liền với bất kỳ quy phạm pháp luật nào (cấu thành nên các tiêu chuẩn đặc
trưng của pháp luật và đạo đức); biện pháp đáp trả sự vi phạm pháp luật (hình phạt,
hủy bỏ, vơ hiệu, hết thời hiệu,…); biện pháp đáp trả sự vi phạm một nghĩa vụ38. Theo
từ điển Black's Law, chế tài (sanction) được hiểu là “một hình phạt hoặc biện pháp

Dương Thị Lan (2010), Mối quan hệ giữa các chế tài thương mại trong LTM 2005, Khóa luận tốt nghiệp,
Trường đại học Luật Tp.HCM, tr. 6
36
Bùi Thị Thanh Hằng, ““Trách nhiệm dân sự”, “chế tài” hay “biện pháp khắc phục” đối với hành vi vi phạm
hợp đồng?”, truy cập lần cuối ngày 30/6/2021.
37
Bùi Thị Thanh Hằng, tlđd (36), truy cập lần cuối ngày 30/6/2021.
38

Black's Law Dictionary, Seventh Edition, West group, 1999, p. 1341.
35