Tài liệu Báo cáo " Những biểu hiện của nguyên tắc phân hoá trách nhiệm hình sự trong đồng phạm" doc

nghiên cứu - trao đổi
60
Tạp chí luật học số 6/2003




Ths. CaoThị oanh *
1. Trong lut hỡnh s, ng phm c
coi l ch nh c bit. Khỏc vi phm ti
n l, phm ti di hỡnh thc ng phm
bao gi cng cú nhiu ngi (hai ngi tr
lờn) thc hin ti phm do c ý. Chớnh s
khỏc bit v s lng ngi tham gia thc
hin ti phm ó hm cha nhng lớ do ũi
hi phi cú chớnh sỏch phõn hoỏ trỏch nhim
hỡnh s (TNHS) phự hp. Nhng lớ do ú l:
a) Tớnh cht hnh vi ca nhng ngi tham
gia cú th khỏc nhau; b) Mc úng gúp
ca h i vi vic thc hin ti phm chung
cú th khỏc nhau. Nhng lớ do ny t
nguyờn tc phõn húa TNHS trc yờu cu
xỏc nh ng li x lớ i vi nhng ngi
ng phm theo tớnh cht v mc thc
hin hnh vi ca h. Bờn cnh ú, phi khng
nh rng trong nhng trng hp khỏc nhau,
tu thuc vo loi hnh vi nguy him cho xó
hi c cựng thc hin, tu thuc vo s
lng ngi tham gia v mc liờn kt gia

h m tớnh nguy him ca ng phm cú th
thay i. Do ú, phõn húa TNHS trong ng
phm ng thi phi ỏp ng c yờu cu
th hai l x lớ phõn hoỏ cỏc trng hp ng
phm cú tớnh nguy him khỏc nhau. thc
hin c nhng nhim v ny, nguyờn tc
phõn húa TNHS phi th hin c cỏc quy
phm thuc phn chung v cỏc quy phm
thuc phn cỏc ti phm ca BLHS.
2. Trc ht, vic phõn húa TNHS trong
ng phm phi da trờn s khỏc bit v vai
trũ ca nhng ngi tham gia ng phm
xỏc lp nguyờn tc x lớ chung nht i vi
h. iu ny ũi hi phi bt u bng vic
tin hnh phõn hoỏ nhng ngi ng phm
da vo tớnh cht hnh vi ca h. V vn
ny, hin nay cỏc nc ang tn ti nhiu
quan im khỏc nhau. Cú nc ch phõn bit
ngi chớnh phm vi ngi tũng phm;
(1)
cú
nc ch phõn bit ngi thc hnh vi
ngi ng phm khỏc;
(2)
cú nc phõn loi
ngi ng phm thnh ng chớnh phm,
ngi xỳi gic, ngi tũng phm;
(3)
cng cú
nc phõn loi ngi ng phm thnh 4 loi

l: Ngi thc hnh, ngi t chc, ngi
xỳi gic v ngi giỳp sc.
(4)
nc ta,
BLHS quy nh nhng loi ngi ng phm
gm ngi thc hnh, ngi t chc, ngi
xỳi gic v ngi giỳp sc, trong ú ngi
thc hnh l ngi trc tip thc hin ti
phm; ngi t chc l ngi ch mu, cm
u, ch huy vic thc hin ti phm; ngi
xỳi gic l ngi kớch ng, d d, thỳc y
ngi khỏc thc hin ti phm v ngi giỳp
sc l ngi to nhng iu kin tinh thn
hoc vt cht cho vic thc hin ti phm
(khon 2 iu 20 BLHS 1999). Chỳng tụi
cho rng vic phõn hoỏ nhng ngi ng
phm thnh bn loi nh quy nh hin hnh
* Ging viờn Khoa lut hỡnh s
Trng i hc lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 6/2003

61

ca phỏp lut hỡnh s nc ta l hp lớ vỡ bn
loi ngi ny gi nhng vai trũ khỏc bit
cn bn trong vic thc hin mt ti phm,
c bit ngi t chc l khỏi nim khụng

c cp trong lut hỡnh s mt s nc
nhng rừ rng õy l i tng gi v trớ rt
quan trng trong vic iu khin ti phm
di hỡnh thc ng phm trờn thc t.
Da trờn vic phõn loi nhng ngi
ng phm nh trờn, nguyờn tc phõn húa
TNHS trong ng phm th hin qua s
khng nh nhng nguyờn tc c bn trong
ng li x lớ i vi tng loi ngi ng
phm to ra c s phỏp lớ nh hng cho
hot ng cỏ th hoỏ hỡnh pht i vi h
trong cỏc trng hp c th. Vn ny hin
nay cng ang cú nhng cỏch gii quyt khỏc
nhau. Nghiờn cu cỏc quy nh ca phỏp lut
hỡnh s mt s nc trờn th gii chỳng tụi
thy rng nhiu nc quy nh c th ng
li x lớ i vi tng loi ngi ng phm
ngay trong iu lut quy nh v cỏc loi
ngi ng phm. B lut hỡnh s Nht Bn
quy nh: Hỡnh pht i vi ngi tũng
phm l hỡnh pht i vi ngi chớnh phm
c gim nh i (iu 63), ngoi ra nu
khụng cú quy nh c bit khỏc khụng x
pht ngi xỳi gic v ngi tũng phm
trong nhng ti ch b pht cõu lu v pht
tin mc nh (iu 64). B lut hỡnh s ca
nc Cng ho nhõn dõn Trung Hoa quy
nh: Ngoi nhng trng hp ó c quy
nh trong phn cỏc ti phm BLHS, ngi
chớnh phm phi chu hỡnh pht nghiờm khc

hn, ngi giỳp sc chu hỡnh pht nh
hn so vi chớnh phm. B lut hỡnh s ca
B quy nh rừ: Hỡnh pht c tuyờn i
vi ngi tũng phm khụng c vt quỏ
2/3 mc hỡnh pht c tuyờn i vi ngi
thc hnh (iu 69).
(5)
Nh vy, cỏc nc
núi trờn phỏp lut hỡnh s xỏc nh nguyờn
tc x lớ da vo tớnh cht hnh vi v mc
tham gia thc hin ti phm ca nhng ngi
ng phm, theo ú ngi chớnh phm b x
lớ nng hn ngi tũng phm, ngi giỳp sc
b x lớ nh hn ngi thc hnh. Bờn cnh
cỏch quy nh c th ú, hin nay cũn tn ti
cỏch quy nh v nguyờn tc x lớ chung i
vi nhng ngi ng phm. B lut hỡnh s
ca Liờn bang Nga ch quy nh trỏch nhim
ca nhng ngi ng phm c xỏc nh
bi tớnh cht v mc tham gia phm ti
ca tng ngi ng phm; trỏch nhim ca
ngi thc hnh c xỏc nh theo iu lut
phn riờng quy nh ti m h ó phm
khụng dn chiu iu lut quy nh v ng
phm; ngi t chc, ngi xỳi gic v
ngi giỳp sc chu trỏch nhim theo iu
lut quy nh hỡnh pht i vi ti ó phm
v cú dn chiu iu lut quy nh v ng
phm tr trng hp h ng thi l nhng
ngi cựng thc hin ti phm Cỏch quy

nh ny tng t nh cỏch quy nh trong
BLHS hin hnh ca nc ta. iu 53 BLHS
nm 1999 quy nh: "Khi quyt nh hỡnh
pht i vi nhng ngi ng phm, to ỏn
phi xột n tớnh cht ca ng phm, tớnh
cht v mc tham gia phm ti ca tng
ngi ng phm. Cỏc tỡnh tit gim nh,
tng nng hoc loi tr trỏch nhim hỡnh s
thuc ngi ng phm no thỡ ch ỏp dng
i vi ngi ú". Bờn cnh quy nh khỏi
quỏt ny, BLHS nm 1999 ca nc ta cng
cú mt s quy nh th hin c th ng li
x lớ phõn hoỏ i vi nhng ngi ng
phm. Ti iu 3 BLHS nm 1999, khi quy
nh v nguyờn tc x lớ, nh lm lut khng
nh ng li nghiờm tr i vi ngi ch


nghiên cứu - trao đổi
62
Tạp chí luật học số 6/2003

mu, cm u, ch huy vic thc hin ti
phm. ng thi, ti cỏc iu 79, 81, 82, 83,
89 v 91 BLHS nm 1999 vic x lớ nhng
ngi ng phm c tin hnh theo hng
phõn hoỏ v khung hỡnh pht da vo vai trũ
v mc thc hin hnh vi ca h. Vớ d:
Ti iu 79 - Ti hot ng nhm lt
chớnh quyn nhõn dõn, ngi t chc, ngi

xỳi gic, ngi hot ng c lc b x lớ
theo khung hỡnh pht l tự t 12 nm n 20
nm, tự chung thõn hoc t hỡnh trong khi
nhng ngi ng phm khỏc b pht tự t 5
nm n 15 nm. Ngoi ra, vic phõn hoỏ
TNHS i vi nhng ngi ng phm cũn
c c th hoỏ ti mt s iu lut thuc
phn cỏc ti phm da vo tớnh cht hnh vi
m mi ngi thc hin. õy chớnh l vic
phõn nh ti danh (vi ch ti tng ng
khỏc nhau) i vi nhng hnh vi mang bn
cht l ng phm nh tỏch riờng hnh vi t
chc ua xe trỏi phộp v hnh vi ua xe trỏi
phộp x lớ hai iu lut khỏc nhau; tỏch
hnh vi t chc ỏnh bc v hnh vi gỏ bc
x lớ theo iu lut riờng khỏc vi iu
lut dựng x lớ hnh vi ỏnh bc Tuy
nhiờn, nhng quy nh ny ch th hin c
quan im phõn hoỏ trong vic x lớ nhng
ngi ng phm i vi mt s ti nht
nh, nguyờn tc x lớ ti iu 53 BLHS nm
1999 cng ch gii hn trong phm vi quy
nh v ngi t chc. Vỡ vy, chỳng tụi cho
rng cn phi b sung vo ch nh ng
phm nhng quy nh th hin rừ ng li
x lớ phõn hoỏ i vi cỏc loi ngi ng
phm. Da vo tớnh nguy him thụng dng
ca tng loi ngi ny trong thc tin v
tham kho kinh nghim lp phỏp ca cỏc
nc núi trờn, chỳng tụi cho rng ngoi

ng li nghiờm tr ngi t chc thc hin
ti phm nh hin nay cn phi quy nh rừ
trong lut nguyờn tc x lớ ngi thc hnh
v ngi xỳi gic nng hn ngi giỳp sc.
3. Song song vi ni dung trờn, nguyờn
tc phõn húa TNHS trong ng phm cũn ũi
hi s phõn hoỏ trong ng li x lớ i vi
cỏc trng hp ng phm khỏc nhau v tớnh
nguy him. V mt lớ lun, cỏc quy nh v
ng phm ch a ra mc ti thiu l cú 2
ngi tr lờn c ý cựng thc hin mt ti
phm. Nh vy, c v lớ lun v thc tin u
cho thy cựng phm ti di hỡnh thc ng
phm nhng s lng ngi tham gia cng
nh mc liờn kt gia h cú th cú s
chờnh lch rt ln. S chờnh lch ú trong
nhiu trng hp dn n s khỏc bit v
tớnh nguy him ca trng hp phm ti. Tuy
nhiờn, vn ny hin nay cng c gii
quyt theo nhng hng khỏc nhau. Phỏp
lut hỡnh s mt s nc nh Trung Quc,
Nht Bn khụng cú nhng quy nh riờng
bit th hin s phõn hoỏ theo hng ny.
Ngc li, phỏp lut hỡnh s ca mt s nc
khỏc th hin rừ quan im x lớ phõn hoỏ
i vi nhng trng hp ú. Vớ d: iu 36
BLHS ca Liờn bang Nga khi quy nh v
mt nhúm ngi phm ti, mt nhúm ngi
phm ti cú d mu, phm ti cú t chc v
t chc phm ti ó khng nh nhng

trng hp b x pht nghiờm khc hn theo
nhng cn c v trong gii hn do B lut
ny quy nh. T ú tỡnh tit phm ti
trong thnh phn mt nhúm ngi, mt nhúm
ngi cú d mu, cú t chc hoc trong t
chc phm ti c quy nh ti iu 64
BLHS ca Liờn bang Nga l tỡnh tit tng
nng hỡnh pht. Ngoi ra, ti iu 207 BLHS
Liờng bang Nga, ch ti i vi cỏc hnh vi
liờn quan n t chc phm ti c quy nh


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 6/2003

63

rừ, theo ú cỏc hnh vi thnh lp t chc
thc hin cỏc ti phm rt nghiờm trng hoc
c bit nghiờm trng cng nh hnh vi ch
huy t chc hoc t chc thnh viờn ca t
chc ú b pht tự t 7 nm n 15 nm v cú
th kốm theo tch thu ti sn; hnh vi tham gia
vo t chc phm ti b pht tự t 3 nm n
10 nm v cú th kốm theo hỡnh pht tch thu
ti sn. Nh vy, theo quy nh ca phỏp lut
hỡnh s Liờn bang Nga, ngoi vic quy nh
ng li x lớ nhng trng hp ng phm
thụng thng cũn cú quy nh x lớ riờng i
vi trng hp t chc phm ti.

Trong BLHS nc ta, phm ti cú t
chc c quy nh l hỡnh thc ng phm
cú s cõu kt cht ch gia nhng ngi
cựng thc hin ti phm (khon 3 iu 20).
Trờn c s quy nh chung ú, trong phn
cỏc ti phm, phm ti cú t chc c
quy nh l tỡnh tit nh ti (vớ d: Ti hot
ng nhm lt chớnh quyn nhõn dõn, ti
bo lon); l tỡnh tit nh khung hỡnh pht
tng nng (vớ d: Ti cỏc ti hu hoi rng,
cng ot ti sn) hoc l tỡnh tit tng
nng trỏch nhim hỡnh s (im a khon 1
iu 48) i vi nhng trng hp phm ti
do c ý khỏc.
(6)
Nh vy, mc dự phỏp lut
hỡnh s nc ta ó th hin quan im phõn
hoỏ TNHS i vi cỏc trng hp ng
phm (phõn hoỏ trong ng li x lớ gia
phm ti cú t chc vi cỏc trng hp ng
phm khỏc) nhng s phõn hoỏ ú cha thc
s trit , cha to ra c s phỏp lớ riờng bit
x lớ cỏc t chc phm ti, c bit l
trong iu kin tỡnh hỡnh phm ti cú t chc
cú nhng din bin phc tp trong nhng
nm gn õy v xu hng phỏt trin ca
chỳng trong tng lai. Vỡ vy, chỳng tụi hon
ton ng tỡnh vi quan im ca TS. Lờ Th
Sn l quy nh ca BLHS hin hnh ca
nc ta v phm ti cú du hiu cú t chc

cha ỏp ng yờu cu u tranh vi cỏc t
chc phm ti v ngn chn cỏc ti phm do
cỏc t chc phm ti thc hin.
(7)
ỏp ng
yờu cu u tranh phũng chng ti phm
cng nh thc hin trit vic phõn húa
TNHS trong ng phm chỳng tụi cho rng
BLHS nc ta cn cú cỏc quy nh v cỏc
hnh vi liờn quan n t chc phm ti trong
iu lut quy nh v ng phm nh mt
trng hp c bit ca ng phm (cú tớnh
nguy him cao nht trong cỏc trng hp
ng phm). Cựng quan im vi TS. Lờ Th
Sn, chỳng tụi kin ngh phn cỏc ti phm,
ngoi quy nh ti iu 79 (ti hot ng
nhm lt chớnh quyn nhõn dõn) nh hin
nay cn cú thờm quy phm xỏc nh l ti
phm nhng hnh vi thnh lp hoc tham gia
t chc cú mc ớch thc hin ti phm cú
c s phỏp lớ phc v cho vic ngn chn cú
(Xem tip trang 75)

(1).Xem: "B lut hỡnh s ca nc Cng ho nhõn
dõn Trung Hoa nm 1979", Nxb. Chớnh tr Quc gia,
H Ni nm 1994, cỏc iu 23 v 24.
(2), (5).Xem: Trn Quang Tip - "Ch nh ng
phm trong phỏp lut hỡnh s mt s nc trờn th
gii", Tp chớ dõn ch v phỏp lut, s chuyờn v
lut hỡnh s ca mt s nc trờn th gii, tr. 50 - 52.

(3).Xem: "B lut hỡnh s Nht Bn", bn dch ca
Hatsukano Mai, cỏc iu 60, 61, 62.
(4).Xem: "B lut hỡnh s ca Liờn bang Nga", iu
34, Tp chớ dõn ch v phỏp lut, s chuyờn v lut
hỡnh s ca mt s nc trờn th gii, tr. 60.
(6), (7).Xem: TS. Lờ Th Sn - "V ti phm cú du
hiu cú t chc trong lut hỡnh s Vit Nam", Tp
chớ lut hc, s 1/2003, tr. 45 - 47, 48.