Đề tài lý luận của lênin về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
KHOA KINH TẾ CHÍNH TRỊ
-----------------------

TIỂU LUẬN
MƠN HỌC: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
Đề tài: Lý luận của Lênin về Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà
nước. Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Sinh viên thực hiện
Lớp
Năm học

Hà Nội, tháng 12 năm 2021

TIEU LUAN MOI download :


HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
KHOA KINH TẾ CHÍNH TRỊ
-----------------------

TIỂU LUẬN
MƠN HỌC: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
Đề tài: Lý luận của Lênin về Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà
nước. Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Họ và tên
Mã sinh viên

Lớp
Giảng viên hướng dẫn
Năm học

Hà Nội, tháng 12 năm 2021

TIEU LUAN MOI download :


LỜI CẢM ƠN
Khi một bài tiểu luận được hoàn thành, q trình đó chưa bao giờ là nỗ
lực của riêng sinh viên thực hiện. Chính vì thế, thơng qua tiểu luận “Lý luận
của Lênin về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Vai trò của Nhà nước
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam”, em xin
gửi lời cảm ơn chân thành tới giảng viên bộ mơn Kinh tế chính trị Mác-Lênin,
cơ Nguyễn Thị Kim Thu vì những chỉ dẫn tận tình, chi tiết cũng như định
hướng cách để chúng em có thể chuẩn bị tiểu luận sao cho hoàn thiện nhất.
Để viết được tiểu luận, sinh viên cần được trang bị những kiến thức cơ bản, nội
hàm về nội dung và ý nghĩa của đề tài. Bản thân em cảm thấy rất may mắn và biết ơn
khi được cô Kim Thu trực tiếp giảng dạy. Mỗi tiết học của cô đều chỉn chu và chất
lượng về cả mặt nội dung và hình thức. Mơn học Kinh tế chính trị Mác-Lênin là một
mơn học không dễ và rất nặng về lý thuyết, tuy nhiên qua cách diễn giải, nhấn mạnh
nhiều lần nội dung chính, quan trọng, cách cơ lấy ví dụ điển hình, cụ thể và thực tiễn
trong cuộc sống khiến em có thể hiểu được tận gốc bản chất của vấn đề cũng như ghi
chép được tổng quan nội dung bài giảng. Khơng những vậy, cơ cịn tích cực cho bọn
em tự tìm hiểu nội dung và trình bày theo nhiều hình thức khác nhau, chính điều này đã
đóng góp một phần rất quan trọng để hoàn thành bài tiểu luận này.

Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến ban lãnh đạo Học viện Báo
chí Tuyên Truyền, khoa Quan hệ công chúng và quảng cáo đã trực tiếp và

gián tiếp giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập tại trường nói chung và q
trình thực hiện bài tiểu luận nói riêng.
Với kinh nghiệm cịn hạn chế của sinh viên, tiểu luận này khơng thể tránh
được những thiếu sót nhất định. Em rất mong nhận được sự chỉ bảo, đóng
góp ý kiến của cơ để em có điều kiện bổ sung, nâng cao kiến thức của bản
thân, phục vụ tốt hơn cho công việc sau này.

TIEU LUAN MOI download :


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................................................................. 1
NỘI DUNG............................................................................................................................................................ 2
PHẦN I:LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ
NƯỚC...................................................................................................................................................................... 3
I.

Lý luận của Lênin về Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước............................ 3

1.1. Khái quát chung về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước ................................... 3
1.2. Nguyên nhân ra đời và phát triển độc quyền nhà nước trong Chủ nghĩa tư bản . 3

II. Một số biểu hiện mới của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước ngày nay

14

PHẦN II:VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH
HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.................................................... 18
I.Khái quát kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay
…………………………………………………………………………………………...18

II. Vai trò của nhà nước trong nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay................................................................................................................................................... 18
1. Thực trạng nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay.................................................. 18
2. Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế định hướng XHCN ở Việt Nam ngày nay.20
PHẦN III:NHỮNG GIẢI PHÁP, ĐỀ XUẤT NHẰM TĂNG CƯỜNG VAI TRÒ CỦA
NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ ĐỊNH HƯỚNG XHCN................................................. 26
KẾT LUẬN.................................................................................................................................................... 28
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. 29

TIEU LUAN MOI download :


MỞ ĐẦU
Nhà nước tư bản ra đời đó là một tất yếu lịch sử. Nhà nước tư bản đã trải qua
nhiều hình thái khác nhau. Theo V.I.Lênin “tự do cạnh tranh đẻ ra tập trung sản xuất
và sự tập trung sản xuất này, khi phát triển tới một mức độ nhất định, lại dẫn tới độc
quyền”. Do đó, tiếp theo giai đoạn cạnh tranh tự do, chủ nghĩa tư bản phát triển lên
giai đoạn cao hơn là giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền và sau đó là chủ nghĩa
tư bản độc quyền nhà nước. Sự ra đời và phát triển của chủ nghĩa tư bản độc
quyền nhà nước là một biến đổi quan trọng trong quan hệ quản lý và là đặc điểm
nổi bật của chủ nghĩa tư bản đương đại. Thực chất, đây là những nấc thang mới
trong quá trình phát triển và điều chỉnh của chủ nghĩa tư bản về cả lực lượng sản
xuất và quan hệ sản xuất để thích ứng với những biến động mới trong tình hình kinh
tế - chính trị thế giới cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX cho đến nay. Ở Việt Nam, từ
sau đại hội VI năm 1986 của Đảng, chúng ta đã thực hiện chính sách mở cửa, mục
tiêu xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong bối cảnh
toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, khoa học kĩ thuật, cơng nghệ thông tin phát triển
như vũ bão, kinh tế công nghiệp đang chuyển dần sang kinh tế tri thức, dưới sự
lãnh đạo sáng suốt của Đảng, Nhà nước, chúng ta đã vận dụng rất linh hoạt, thành
công những lý luận về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước trong việc điều hành

nền kinh tế, xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần.

Để hiểu rõ hơn về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, em đã quyết định
chọn đề tài tiểu luận: “Lý luận của Lênin về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà
nước. Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam”. Qua đó, làm rõ được tầm quan trọng của Nhà nước
trong việc điều hành kinh tế ở Việt Nam hiện nay cũng như đưa ra được những
đánh giá, nhận định của bản thân xuyên suốt lý luận đồng thời đề xuất, giải pháp
để vận dụng, phát huy những điểm mạnh và khắc phục những hạn chế của
phương pháp luận đối với sự phát triển của nền kinh tế thị trường Việt Nam.
1

TIEU LUAN MOI download :


NỘI DUNG
Như chúng ta được biết, ở chương 2 và chương 3 của giáo trình, mơn
học Kinh tế chính trị đã cung cấp cho sinh viên kiến thức cơ bản về quá trình
phát triển của chủ nghĩa tư bản. Quá trình đó trải qua hai giai đoạn là chủ nghĩa
tư bản cạnh tranh tự do và chủ nghĩa tư bản độc quyền, mà ở đó chủ nghĩa tư
bản độc quyền nhà nước chính là nấc thang tột cùng của nó. Ở cuối chương 4,
môn học đã cung cấp cho chúng ta những lý luận của Lênin về chủ nghĩa tư bản
độc quyền nhà nước để nghiên cứu, tìm hiểu về khái niệm, nguyên nhân ra đời,
biểu hiện và bản chất để rồi qua đó cho thấy vai trị, tác động của Nhà nước đối
với nền kinh tế, đặc biệt là trong thời kì phát triển nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.

Đề trình bày bài tiểu luận một cách khoa học nhất, ngoài phần mở đầu, kết
luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung tiểu luận bao gồm hai phần chính:

Phần I: Lý luận của Lênin về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.
Phần II: Vai trò của nhà nước trong nền kinh tế định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam.
Phần III: Những giải pháp, đề xuất nhằm tăng cường vai trò của Nhà
nước trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.

2

TIEU LUAN MOI download :


PHẦN I:
LÝ LUẬN CỦA LÊNIN VỀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC
I.

Lý luận của Lênin về Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước

1.1. Khái quát chung về chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là chủ nghĩa tư bản độc quyền
có sự điều tiết, can thiệp của nhà nước về kinh tế, là phương thức kết hợp
giữa sức mạnh của tư bản độc quyền với sức mạnh kinh tế của nhà nước
tạo nên một thể chế thống nhất mà trong đó nhà nước tư sản bị phụ thuộc
vào các tổ chức độc quyền, can thiệp vào các quá trình kinh tế nhằm bảo vệ
lợi ích của các tổ chức độc quyền và cứu nguy cho chủ nghĩa tư bản.

1.2. Nguyên nhân ra đời và phát triển độc quyền nhà nước trong Chủ
nghĩa tư bản
Đầu thế kỷ XX, nghiên cứu về chủ nghĩa tư bản, V.I. Lênin đã chỉ rõ:
“Chủ nghĩa tư bản độc quyền chuyển thành chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà
nước là khuynh hướng tất yếu. Nhưng chỉ đến những năm gần giữa của thế

kỷ XX, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước mới trở thành một thực thể rõ
ràng và là một đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa tư bản hiện đại.”
Như vậy, có thể nói chính sự phát triển mạnh mẽ của các độc quyền tư nhân ở
giai đoạn trước đã làm mâu thuẫn trong lòng xã hội tư bản ngày càng gay gắt hơn
trong khoảng giữa thế kỷ XX, đặc biệt là sau thế chiến thứ hai. Mâu thuẫn đó khơng chỉ
xuất hiện trong lịng các nước tư bản mà ở đó là mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản, chủ
yếu là các nhà tư bản độc quyền với nhân dân lao động mà còn đẩy ra ngoại vi các
nước tư bản với các nước thuộc địa do thực hiện phong trào xâm chiếm thuộc địa để
phân chia lãnh thổ, thị trường diễn ra vào giai đoạn trước đó. Khi mâu thuẫn trên phát
triển đến đỉnh điểm thì tất yếu dẫn đến các cuộc Cách mạng xã hội mà trong lòng các
nước tư bản chính là các cuộc đấu tranh của giai cấp vơ sản, điển hình phải kể

3

TIEU LUAN MOI download :


đến trong lịch sử,.... cịn ở thị trường nước ngồi là các phong trào giải phóng dân tộc

của các nước thuộc địa. Thêm vào đó, chiến tranh thế giới cùng với tham
vọng giành chiến thắng, cùng với đó là việc đối mặt với sự phát triển của
phong trào yêu chuộng hịa bình trên thế giới và xu hướng xã hội chủ nghĩa
mà Cách mạng Tháng Mười Nga chính là hồi chuông đầu tiên đánh dấu sự
mở ra của một thời đại mới. Tất cả điều đó đã làm mất đi thị trường, ngăn
chặn sự phát triển kinh tế, làm lung lay vị thế chính trị của chủ nghĩa tư bản.
Trước nguy cơ sụp đổ lớn, khi đó buộc nhà nước tư sản cần có những
chính sách để xoa dịu, đồng thời can thiệp vào nền kinh tế. Muốn thực hiện
được việc đó, địi hỏi nhà nước cần phải có lực lượng vật chất, tiềm lực kinh
tế, song nhà nước phải phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền tư nhân, tổ
chức độc quyền nhóm. Đó chính là lí do chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà

nước ra đời, bảo vệ lợi ích độc quyền và cứu nguy cho chủ nghĩa tư bản.
Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước ra đời do những nguyên nhân cụ thể sau:

Một là, tích tụ và tập trung tư bản càng lớn thì tích tụ và tập trung sản
xuất càng cao, do đó đẻ ra những cơ cấu kinh tế to lớn đòi hỏi phải có một sự
điều tiết xã hội đối với sản xuất và phân phối từ một trung tâm. Nói cách khác,
sự phát triển hơn nữa của trình độ xã hội hoá lực lượng sản xuất đã dẫn đến
yêu cầu khách quan là nhà nước với tư cách đại biểu cho toàn bộ xã hội quản lý
nền sản xuất. Chủ nghĩa tư bản càng phát triển thì lực lượng sản xuất xã hội
hoá ngày càng cao càng mâu thuẫn gay gắt với quan hệ sản xuất dựa trên chế
độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất, do đó tất yếu địi
hỏi một hình thức mới của quan hệ sản xuất để mở đường cho lực lượng sản
xuất có thể tiếp tục phát triển trong điều kiện cịn sự thống trị của chủ nghĩa tư
bản. Hình thức mới đó là chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.
Hai là, sự phát triển của phân công lao động xã hội và bùng nổ của khoa học
công nghệ đã làm xuất hiện một số ngành mới mà các tổ chức độc quyền tư

4

TIEU LUAN MOI download :


nhân không thể hoặc không muốn kinh doanh, do vốn đầu tư lớn, thu hồi
vốn chậm và ít lợi nhuận, nhất là các ngành thuộc kết cấu hạ tầng như
năng lượng, giao thông vận tải, giáo dục, nghiên cứu khoa học cơ bản,…
Vì vậy, nhà nước tư sản với tư cách là người đại diện tập thể cho các nhà
tư bản phải đảm nhận các ngành đó, tạo điều kiện cho các tổ chức độc
quyền tư nhân kinh doanh các ngành khác có lợi hơn.
Ba là, sự thống trị của độc quyền đã làm sâu sắc thêm sự đối kháng giữa
giai cấp tư sản với giai cấp vô sản và nhân dân lao động mà ở đấy chính là bởi

giai cấp tư sản ngày càng giàu có trong khi giai cấp vơ sản ngày càng bị bần
cùng hóa, nghèo đói, khổ cực, thất nghiệp,… Điều đó địi hỏi nhà nước phải có
những chính sách để xoa dịu những mâu thuẫn đó, như: trợ cấp thất nghiệp,
điều tiết thu nhập quốc dân, phát triển phúc lợi xã hội,… Còn ở ngoại vi, muốn
xoa dịu mâu thuẫn, nhà nước tư bản cần các chính sách kinh tế đối ngoại rộng
mở, đa phương, như: viện trợ kinh tế, chính sách phát triển các nước nghèo,
các nước đang phát triển, khắc phục hậu quả chiến tranh,...

Bốn là, cùng với xu hướng quốc tế hóa đời sống kinh tế, sự bành
trướng của các liên minh độc quyền quốc tế vấp phải những hàng rào quốc
gia dân tộc và xung đột lợi ích với các đối thủ trên thị trường thế giới. Tình
hình đó địi hỏi phải có sự phối hợp giữa các nhà nước của các quốc gia tư
sản để điều tiết các quan hệ chính trị và kinh tế quốc tế.
Thêm vào đó, sự tích tụ và tập trung tư bản cao dẫn đến mâu thuẫn
giữa các tổ chức độc quyền với nhau, mâu thuẫn giữa tư bản độc quyền với
các tổ chức kinh doanh vừa và nhỏ trở nên gay gắt cần có sự điều tiết, can
thiệp của nhà nước bằng các hình thức khác nhau.
Ngoài ra, việc thi hành chủ nghĩa thực dân mới, cuộc đấu tranh với chủ
nghĩa xã hội hiện thực và tác động của cuộc cách mạng khoa học cơng nghệ
hiện đại cũng địi hỏi sự can thiệp trực tiếp của nhà nước vào đời sống kinh tế.
5

TIEU LUAN MOI download :


1.3. Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
Độc quyền nhà nước trong chủ nghĩa tư bản là sự kết hợp sức mạnh
giữa các tổ chức độc quyền tư nhân với nhà nước tư bản thành một thiết chế
và thể chế thống nhất nhằm phục vụ lợi ích cho các tổ chức độc quyền, cứu
nguy và tiếp tục duy trì, phát triển quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa trong

điều kiện phát triển của lực lượng sản xuất.
Định nghĩa này nói rõ bản chất của tư bản độc quyền nhà nước và nó
được hiểu trên ba phương diện sau:
Một là: Liên kết với nhà nước tư sản thì sức mạnh của các tổ chức độc
quyền được nhân bội lên nhờ sự bảo trợ và nâng đỡ của nhà nước.
Hai là: Liên kết với độc quyền thì vai trò kinh tế của nhà nước tư sản
được mở rộng ra và trở thành nhân tố trực tiếp quyết định sự vận động của
quá trình tái sản xuất tư bản chủ nghĩa
Ba là: Để tác động có hiệu quả vào vận động của nền kinh tế, khắc phục các
cuộc khủng hoảng, mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển, giảm nhẹ các mâu
thuẫn xã hội, đối kháng xã hội, giữa nhà nước và các tổ chức độc quyền phải liên kết
với nhau theo một cơ chế nhất định để hình thành các thể chế và thiết chế thống nhất.

Tuy nhiên, độc quyền nhà nước trong chủ nghĩa tư bản không phải là
giai đoạn phát triển mới của chủ nghĩa tư bản, mà chỉ là một nấc thang mới
phát triển cao hơn của độc quyền. Nó là sự thống nhất của ba q trình gắn
bó chặt chẽ với nhau: tăng sức mạnh của các tổ chức độc quyền, tăng vai trò
can thiệp của nhà nước vào kinh tế, kết hợp sức mạnh của độc quyền tư
nhân với sức mạnh của nhà nước trong một cơ chế thống nhất và làm cho
bộ máy nhà nước ngày càng phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền.

6

TIEU LUAN MOI download :


V.I. Lênin chỉ ra rằng: "Bọn đầu sỏ tài chính dùng một mạng lưới dày
đặc những quan hệ lệ thuộc để bao trùm hết thảy các thiết chế kinh tế và
chính trị,... Đó là biểu hiện rõ rệt nhất của sự độc quyền ấy".
Trong cơ cấu của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, nhà nước đã trở

thành một tập thể tư bản khổng lồ. Nó cũng là chủ sở hữu những xí nghiệp, cũng
tiến hành kinh doanh như một nhà tư bản thông thường. Nhưng điểm khác biệt là ở
chỗ: Ngồi chức năng một nhà tư bản thơng thường, nhà nước cịn có chức năng
chính trị và các công cụ trấn áp xã hội như quân đội, cảnh sát, nhà tù...
Các quy luật kinh tế trong chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước về bản chất là
không thay đổi, song ln có sự điều chỉnh và can thiệp của nhà nước tư sản làm cho
các hình thức biểu hiện của nó ra bề mặt xã hội giảm nhẹ tính đối kháng, nhằm tạo
điều kiện và mơi trường để có thể tiếp tục duy trì quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.

Như vậy, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước tư bản là một quan hệ
kinh tế, chính trị, xã hội trong giai đoạn độc quyền của chủ nghĩa tư bản.
Bất cứ nhà nước nào cũng có vai trị kinh tế nhất định đối với xã hội mà
nó thống trị, song ở mỗi chế độ xã hội, vai trị kinh tế của nhà nước có sự biến
đổi thích hợp. Các nhà nước trước chủ nghĩa tư bản chủ yếu can thiệp bằng
bạo lực và theo lối cưỡng bức siêu kinh tế. Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự
do cạnh tranh, nhà nước tư sản ở bên trên, bên ngồi q trình kinh tế, vai trị
của nhà nước chỉ dừng lại ở việc điều tiết bằng thuế và pháp luật. Ngày nay vai
trò của nhà nước tư sản đã có sự biến đổi, khơng chỉ can thiệp vào nền sản
xuất xã hội bằng thuế, luật pháp mà cịn có vai trị tổ chức, quản lý các xí nghiệp
thuộc khu vực kinh tế nhà nước, điều tiết bằng đòn bẩy kinh tế vào tất cả các
khâu của quá trình tái sản xuất là sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng.
Đây là hình thức vận động mới của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa và quan
hệ đó hiện nay vẫn cịn những sự phù hợp nhất định với trình độ phát triển cao của

7

TIEU LUAN MOI download :


lực lượng sản xuất, làm cho chủ nghĩa tư bản vẫn thích nghi với điều kiện

lịch sử mới và do đó vẫn duy trì tồn tại và tiếp tục phát triển.
1.4. Những biểu hiện chủ yếu của Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước
a)
Sự kết hợp về nhân sự giữa tổ chức độc quyền và nhà
nước:
Như đã trình bày ở trên, nhà nước tư sản muốn duy trì được quyền lực kinh
tế và chính trị của mình cần đến lực lượng vật chất, tiềm lực kinh tế từ các tổ chức
độc quyền tư nhân. Mặt khác, các tổ chức độc quyền tư nhân cần quyền năng
chính trị để ban hành các chính sách nhằm mang lại lợi nhuận độc quyền cho mình.
Để đạt được lợi ích cho cả đơi bên, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước đã ra
đời với sự kết hợp nhân sự giữa tổ chức độc quyền và nhà nước.

V.I. Lênin đã từng nhấn mạnh sự liên minh cá nhân của ngân hàng và
công nghiệp với chính phủ: “Hơm nay là bộ trưởng, ngày mai là chủ ngân
hàng; hôm nay là chủ ngân hàng, ngày mai là bộ trưởng”.
Sự kết hợp về nhân sự được thực hiện thơng qua các đảng phái. Chính
các đảng phái này đã tạo cho tư bản độc quyền một cơ sở xã hội để thực hiện
sự thống trị và trực tiếp xây dựng đội ngũ công chức cho bộ máy nhà nước.
Đứng đằng sau các đảng phái này là một lực lượng có quyền lực rất hùng hậu,
đó chính là các Hội chủ xí nghiệp với nhiều cái tên khác nhau như: “Liên minh Liên
bang công nghiệp Đức”, Tổng liên đồn cơng nghiệp Italia”, “Hội đồng quốc gia giới
chủ Pháp”,... Chính các Hội chủ xí nghiệp này trở thành lực lượng chính trị, kinh tế to
lớn, là chỗ dựa cho chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Các Hội chủ này thông qua
nhà nước tư sản cung cấp kinh phí cho các đảng, nắm trong tay quyền quyết định về
mặt nhân sự, đường lối chính trị, tham gia thành lập bộ máy nhà nước, khơng chỉ vậy
chúng cịn lập ra những ủy ban tư vấn bên cạnh các bộ nhằm “lái” hoạt động của nhà
nước đi theo chiến lược của riêng mình.Vai trị của hội lớn đến mức mà chúng

8

TIEU LUAN MOI download :


được dư luận thế giới đặt cho những tên gọi như: “một quyền lực thực tế đằng
sau quyền lực” của chính quyền hay “những chính phủ đằng sau chính phủ”.

Thơng qua các “liên minh giới chủ”, các nhà tư bản độc quyền đã thâm
nhập vào bộ máy nhà nước và ngược lại.
-

Một mặt các đại biểu của các tổ chức độc quyền tham gia vào bộ máy

nhà nước với những cương vị trọng yếu khác nhau. Hay còn được gọi là:
“lobby” - vận động hành lang. Ví dụ: Ứng viên mới đắc cử Tổng thống Mỹ
Donald Trump là một trong những tài phiệt bất động sản nổi tiếng nhất thế
giới khi sở hữu nhiều tập đoàn: khách sạn, sân golf, sịng bài và cả cơng ty
người mẫu.

-

Mặt khác, các quan chức và nhân viên chính phủ được “cài cắm”

vào ban quản trị của các tổ chức độc quyền với tư cách là cố vấn cấp cao,
giữ những chức vụ trọng yếu chính thức hoặc danh dự hay trở thành
những người đỡ đầu cho các tổ chức độc quyền.
Sự thâm nhập lẫn nhau này (còn gọi là sự kết hợp) đã tạo ra những
biểu hiện mới trong mối quan hệ giữa các tổ chức độc quyền và cơ quan nhà
nước từ trung ương đến địa phương.
b)

Sự hình thành, phát triển sở hữu nhà nước và thị trường nhà
nước:
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, sở hữu nhà nước được phát triển và mở rộng

do:
-

Viện trợ của Mỹ (kế hoạch Marshall) cho các nước tư bản khôi

phục lại nền kinh tế bị tàn phá (phần lớn các nhóm viện trợ này đều đầu
tư vào cơ sở hạ tầng thuộc sở hữu nhà nước).
-

Hiệu ứng làm mẫu từ các nước xây dựng chủ nghĩa xã hội do khu

vực kinh tế nhà nước vào thời kỳ đó hoạt động có hiệu quả đã khuyến
khích một số nước Tây Âu tiếp tục mở rộng doanh nghiệp nhà nước.
9


TIEU LUAN MOI download :


-

Để dung hịa lợi ích của tư bản độc quyền và không độc quyền

buộc nhà nước tư sản cũng phải mở rộng khu vực kinh tế của nhà nước.
Sở hữu độc quyền nhà nước là sở hữu tập thể của giai cấp tư sản,
của tư bản độc quyền có nhiệm vụ ủng hộ và phục vụ lợi ích của tư bản độc

quyền nhằm duy trì sự tồn tại, phát triển của chủ nghĩa tư bản. Nó biểu hiện
khơng những ở chỗ sở hữu nhà nước tăng lên mà còn ở sự tăng cường mối
quan hệ giữa sở hữu nhà nước và sở hữu độc quyền tư nhân. Hai loại sở
hữu này đan kết với nhau trong q trình tuần hồn của tổng tư bản xã hội.
Nhà nước tư bản sở hữu: toàn bộ tài nguyên thiên nhiên, sở hữu các
động sản và bất động sản dùng cho bộ máy công quyền, sở hữu các kho bạc;
độc quyền phát hành tiền tệ và sở hữu các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế
của nhà nước hay các doanh nghiệp nhà nước trong công nghiệp và trong các
lĩnh vực kết cấu hạ tầng xã hội như giao thông vận tải, giáo dục, y tế, bảo hiểm
xã hội,... Trong đó, ngân sách nhà nước là bộ phận quan trọng nhất.

Sở hữu nhà nước tư sản về bản chất mang tính hai mặt:
-

Một mặt, hình như nó là sở hữu của tồn dân, bởi về hình thức nhà

nước tư sản do phổ thơng đầu phiếu mà bầu ra.
-

Mặt khác, thực chất là sở hữu tập thể của các nhà tư bản, bởi nhà

nước dùng sở hữu của mình để điều tiết kinh tế nhằm duy trì quan hệ sản
xuất tư bản chủ nghĩa. Tuy nhiên, việc mở rộng hoặc thu hẹp sở hữu nhà
nước tư sản khơng nói lên đầy đủ bản chất của tư bản độc quyền nhà nước,
bởi lẽ bước vào thập kỷ 1970, nhiều nhà nước tư sản như Anh, Mỹ…đã tư
hữu hóa các tài sản thuộc sở hữu nhà nước do tính khơng hiệu quả của nó,
song bản chất kinh tế của CNTB nhà nước ở đây vẫn không thay đổi.
Sở hữu nhà nước được hình thành dưới nhiều hình thức khác nhau: xây dựng
doanh nghiệp nhà nước bằng vốn của ngân sách; quốc hữu hố các xí nghiệp tư nhân

10

TIEU LUAN MOI download :


bằng cách mua lại; nhà nước mua cổ phần của các doanh nghiệp tư nhân; mở
rộng doanh nghiệp nhà nước bằng vốn tích lũy của các doanh nghiệp tư nhân.

Sở hữu nhà nước thực hiện được các chức năng cơ bản sau:
Một là, mở rộng sản xuất tư bản chủ nghĩa, bảo đảm địa bàn rộng lớn
cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
Hai là, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc di chuyển tư bản của các tổ
chức độc quyền đầu tư vào các ngành sản xuất kinh doanh khác nhau,
chuyển từ những ngành ít lãi sang những ngành kinh doanh có hiệu quả hơn
một cách dễ dàng, thuận lợi.
Ba là, làm chỗ dựa cho sự điều tiết kinh tế tư bản chủ nghĩa theo
những chương trình nhất định.
Cùng với sự phát triển của sở hữu nhà nước thì thị trường nhà nước
cũng hình thành và phát triển.
Sự hình thành thị trường nhà nước với việc nhà nước chủ động mở rộng thị
trường trong nước bằng việc bao mua sản phẩm của các doanh nghiệp độc quyền
thông qua những hợp đồng được ký kết. Việc ký kết các hợp đồng giữa nhà nước và
các tổ chức độc quyền tư nhân đã giúp các tổ chức độc quyền tư nhân khắc phục
được một phần khó khăn trong thời kỳ khủng hoảng thừa, góp phần bảo đảm cho q
trình tái sản xuất được diễn ra bình thường. Các hợp đồng ký kết với nhà nước giúp
cho các tổ chức độc quyền tư nhân vừa tiêu thụ được hàng hoá vừa đảm bảo lợi
nhuận ổn định, vừa khắc phục được tình trạng thiếu nhiên liệu, nguyên liệu chiến lược.
Sự tiêu thụ của nhà nước được thực hiện qua những đơn đặt hàng của nhà nước với
độc quyền tư nhân, quan trọng hơn cả là các đơn đặt hàng quân sự do ngân sách chi
mỗi ngày một tăng. Các hợp đồng này đảm bảo cho các độc quyền tư nhân kiếm được

một khối lượng lợi nhuận lớn và ổn định, vì tỷ suất lợi nhuận của việc sản xuất các loại
hàng hố đó cao hơn hẳn tỷ suất lợi nhuận thơng thường.

11

TIEU LUAN MOI download :


Như vậy, sở hữu nhà nước vẫn duy trì quan hệ sản xuất với tư bản chủ
nghĩa, vì lợi ích của tầng lớp tư bản độc quyền.
c)

Sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư sản:

Hệ thống điều tiết của nhà nước tư sản hình thành một tổng thể những thiết
chế và thể chế kinh tế của nhà nước, bao gồm bộ máy quản lý gắn với hệ thống
chính sách và cơng cụ có khả năng điều tiết sự vận động của toàn bộ nền kinh tế
quốc dân, toàn bộ quá trình tái sản xuất xã hội. Sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư
sản được thực hiện dưới nhiều hình thức như: Hướng dẫn, kiểm sốt, uốn nắn
những lệch lạc bằng các công cụ kinh tế và các cơng cụ hành chính - pháp lý, bằng
cả ưu đãi và trừng phạt; bằng những giải pháp chiến lược dài hạn như lập chương
trình, kế hoạch tổng thể phát triển kinh tế, khoa học, công nghệ, bảo vệ môi trường,
bảo hiểm xã hội,... và bằng cả các giải pháp ngắn hạn.
-

Để điều tiết kinh tế, nhà nước tư bản độc quyền đã tổ chức bộ máy điều

tiết. Bộ máy đó gồm cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp và về mặt nhân sự
có sự tham gia của những đại biểu của tập đoàn tư bản độc quyền lớn và các
quan chức nhà nước. Bên cạnh bộ máy này còn có hàng loạt các tiểu ban được

tổ chức dưới những hình thức khác nhau, thực hiện "tư vấn" nhằm "lái" đường
lối phát triển kinh tế theo mục tiêu riêng của các tổ chức độc quyền.

-

Các chính sách kinh tế của nhà nước là sự thể hiện rõ nét nhất sự

điều tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Chúng bao gồm
nhiều lĩnh vực như chính sách chống khủng hoảng chu kỳ, chống lạm phát,
chính sách về tăng trưởng kinh tế, chính sách xã hội, chính sách kinh tế đối
ngoại.
-Các công cụ chủ yếu của nhà nước để điều tiết kinh tế và thực hiện các chính sách
kinh tế như chính sách tài khóa tiền tệ, thu nhập, kinh tế đối ngoại, ngân sách, thuế,
hệ thống tiền tệ - tín dụng, các doanh nghiệp nhà nước, kế hoạch hoá hay

12


TIEU LUAN MOI download :


chương trình hố kinh tế và các cơng cụ hành chính - pháp lý (luật chống
độc quyền…)
-Ngồi ra, tùy vào điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của từng nước, trong từng thời kỳ
và sự vận dụng các học thuyết kinh tế, sự điều tiết cịn có các mơ hình sau: “mơ
hình trọng cầu”, “mơ hình trọng cung”, học thuyết kinh tế của P.A.Samuelson,...

Mục tiêu của sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư bản độc quyền là
nhằm khắc phục những khuyết tật của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa,
định hướng cho sự phát triển kinh tế - xã hội nhằm tăng trưởng kinh tế, đảm

bảo sự tồn tại và phát triển của chủ nghĩa tư bản.
d)

Cơ chế kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước:

Cơ chế điều tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự
dung hợp cả ba cơ chế: thị trường, độc quyền tư nhân và điều tiết của nhà nước.

Ngoài ra, sự tác động tập trung của nhà nước và quan hệ thị trường đã
tạo nên hệ thống thống nhất của điều tiết độc quyền nhà nước.
Cơ chế thị trường có sự điều tiết của nhà nước nhằm phát huy mặt tích cực
và hạn chế mặt tiêu cực của từng cơ chế hay nói cách khác là vì mục đích phục vụ
cho quyền lợi của chủ nghĩa tư bản độc quyền, tạo ra cách thức phối hợp và
phương tiện điều tiết hợp lý hơn so với cơ chế tự do cạnh tranh trước đây.
+

Ví dụ: Nhà nước phát triển các xí nghiệp quốc doanh bằng cách xây dựng mới

hoặc mua lại các xí nghiệp thua lỗ để đầu tư kỹ thuật công nghệ mới, mở đường cho
một số ngành, lĩnh vực mới phát triển sau đó chuyển giao lại cho các tổ chức độc
quyền. Điều tiết của nhà nước tư sản diễn ra theo hai hướng: Trong ngắn hạn, nó
chống các cú sốc kinh tế như thất nghiệp, lạm phát cao, trong dài hạn điều chỉnh cơ
cấu, phát triển khoa học công nghệ thúc đẩy tăng trưởng dài hạn và ổn định. Bản thân
sự điều tiết của nhà nước cũng có mặt tích cực và mặt tiêu cực. Những sai lầm có khi

13

TIEU LUAN MOI download :

lại đưa đến hậu quả tai hại hơn cả tác động tiêu cực của cạnh tranh tự do và
độc quyền tư nhân.
II. Một số biểu hiện mới của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước ngày
nay

Tỷ trọng của kinh tế nhà nước ngày càng tăng rõ nét trong nền kinh tế
tư bản chủ nghĩa, chi tiêu tài chính của nhà nước tư bản phát triển dùng để
điều tiết kinh tế ngày càng tăng, sự kết hợp nhân sự giữa kinh tế nhà nước
và tư nhân cũng tăng lên nhanh chóng. Nguyên nhân xuất phát chủ yếu từ:
-

Sự phát triển của lực lượng sản xuất và trình độ xã hội hóa cao địi

hỏi sự giải quyết của nhà nước.
-

Cạnh tranh địi hỏi thị trường trong nước và ngồi nước gay gắt đòi

hỏi nhà nước phải đứng ra mở cửa thị trường.
2.1. Những biểu hiện mới về cơ chế quan hệ nhân sự
Sự phát triển của trình độ dân trí và quy luật cạnh tranh trong xã hội tư bản
ngày nay dẫn đến sự thay đổi về quan hệ nhân sự trong bộ máy chính quyền nhà
nước. Thể chế đa nguyên trong phân chia quyền lực nhà nước trở thành phổ biến.
Tại các nước tư bản phát triển nhất xuất hiện cơ chế thỏa hiệp để cùng tồn tại,
cùng phân chia quyền lực giữa các thế lực tư bản độc quyền không cho phép bất
kỳ một thế lực tư bản nào độc tôn, chuyên quyền ở các nước tư bản phát triển.

+

Ví dụ: Các hạ viện, thượng viện đều bao gồm các đại diện của các tổ

chức độc quyền….: Hạ nghị sĩ Francis Rooney, thuộc đảng Cộng hịa, sở
hữu tập đồn xây dựng Manhattan Construction Group, Hạ nghị sĩ Suzan
DelBene giữ vị trí cấp cao tại hãng phần mềm Microsoft.
Trong khơng ít trường hợp trọng tâm quyền lực nhà nước lại thuộc về
một thế lực trung dung có vị thế cân bằng giữa các thế lực đối địch nhau.
Đến lượt nó, vị thế quyền lực đó tạo nên những thể chế kinh tế, chính trị, xã
hội ơn hịa, ít cực đoan hơn so với những thời kỳ trước.
14


TIEU LUAN MOI download :


2.2. Những biểu hiện mới về sở hữu nhà nước
Chi tiêu ngân sách nhà nước là công việc thuộc quyền của giới lập pháp.
Giới hành pháp bị giới hạn, thậm chí bị quản lý chặt chẽ bằng luật Ngân sách
nhà nước. Chống lạm phát và chống thất nghiệp được ưu tiên. Dự trữ quốc gia
trở thành nguồn vốn chỉ có thể được sử dụng trong những tình huống đặc biệt;
cổ phần của nhà nước trong các ngân hàng và công ty lớn trở thành phổ biến.
Vai trò của đầu tư nhà nước đổ khắc phục những chi phí tốn kém trong
nghiên cứu khoa học cơ bản, trong xây dựng kết cấu hạ tầng và giải quyết các nhu
cầu mang tính xã hội ngày càng tăng lên ở các nước tư bản phát triển. Nhà nước
đã dùng ngân sách của mình để tạo nên những cơ sở vật chất, gánh chịu các rủi ro
lớn, cịn các cơng ty tư nhân tập trung vào các lĩnh vực có lợi nhuận hấp dẫn.

Nhờ lợi thế vượt trội của mình về tiềm lực khi tham gia đấu thầu các dự
án đầu tư bằng ngân sách nhà nước cho nên các tập đoàn độc quyền lớn
thường thu được lợi nhuận khổng lồ trong thực hiện các đơn đặt hàng trong
các dự án đầu tư của Nhà nước.

Nhà nước tư sản hiện đại là nhân tố quyết định trong ổn định kinh tế vĩ
mô thông qua thu - chi ngân sách, kiểm soát lãi suất, trợ cấp và trợ giá, kiểm
soát tỷ giá hối đoái, mua sắm công,... Trong những điều kiện nhất định như
khủng hoảng kinh tế, ngân sách nhà nước còn được dùng để cứu những tập
đồn lớn khỏi nguy cơ phá sản.
+

Ví dụ: Năm 2009, Chính phủ Mỹ nâng cổ phần nắm giữ trong

Citigroup lên mức 36%. Citigroup đã được Chính phủ Mỹ bơm cho 45 tỷ USD
và bảo lãnh cho 301 tỷ USD tài sản độc hại.
Tại một số nước, định hướng ưu tiên cho các vấn đề xã hội trong chi tiêu ngân
sách nhà nước được luật pháp hóa. Trong số đó có phần chi cho các hoạt động bảo vệ
mơi trường, an sinh xã hội. Nhờ đó ở những nước phát triền có mơi trường xanh và

15

TIEU LUAN MOI download :


sạch hơn, có nước như Na-uy có giáo dục và y tế miễn phí tồn dân, ở một
số nước châu Âu người dân thực tế được hưởng phúc lợi xã hội khá cao.
Nhưng sẽ là sai lầm nếu như coi những điều tốt đẹp đó là sự thức tỉnh
của giai cấp tư sản hay là sự nhân đạo hóa của chủ nghĩa tư bản. Đó thực ra
là những thành quả của cuộc đấu tranh bền bỉ nhiều năm của nhân dân tiến
bộ ở những nơi đó, là những sự “chuẩn bị vật chất của chủ nghĩa xã hội” mà
chủ nghĩa tư bản tạo ra trong quá trình phát triển của nó.
Trong những năm gần đây, có những lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh
không thu hút được tư nhân đầu tư bởi khả năng sinh lời thấp. Như vậy, thị trường
tự do đứng trước nguy cơ bất lực trước các nhu cầu của người dân. Do vậy, nhà

nước cần thiết lập các công ty độc quyền. Ở Pháp, Đức, Anh hiện nay nhà nước
vẫn nắm độc quyền kinh doanh một số lĩnh vực như điện, nước, khí đốt,...
+

Ví dụ: Trong nhiều năm gần đây ở Đức, giá vé xe buýt mấy chục năm nay

hầu như không thay đổi mặc dù xuất hiện nhiều “cơn sốt” xăng dầu trên thế giới.

2.3. Biểu hiện mới trong vai trị cơng cụ tiểu tiết kinh tế của độc quyền
nhà nước
Về đối nội, vai trò kinh tế của nhà nước ngày càng trở nên quan trọng:
-

Mục tiêu điều tiết kinh tế của nhà nước là: Khắc phục những

khuyết tật của cơ chế thị trường, tạo ra sự ổn định để tăng trưởng và phát
triển.
-

Bộ máy điều tiết bao gồm: cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Cơng cụ điều tiết: hành chính, pháp luật, kế hoạch, chính sách và

các địn bẩy kinh tế. Phương thức điều tiết: mềm dẻo, linh hoạt hơn. Điều
tiết bằng chương trình, kế hoạch; bằng quan hệ thị trường qua hợp đồng,
hỗ trợ các ngành truyền thống và các ngành mũi nhọn, công nghệ cao.

16


TIEU LUAN MOI download :