Bài giảng học thuyết hình thái kinh tế xã hội

Chương 5:

HỌC THUYẾT HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI


NỘI DUNG CƠ BẢN
5.1. Phương pháp tiếp cận duy vật và duy
tâm về xã hội
5.2. Những nội dung cơ bản của học thuyết
hình thái kinh tế xã hội
5.3. Giá trị khoa học của học thuyết hình thái
kinh tế xã hội và sự nhận thức về con
đường đi lên CNXH ở Việt Nam


5.1. Phương pháp tiếp cận duy vật và duy tâm
về xã hội
5.1.1. Phương phap têp cân cua chu nghia duy tâm về xã hội
- Viêc giai thich đơi sông cua xa hôi la môt vân đê hêt sưc kho
khăn va phưc tạp. Trong suôt quá trình lịch sử lâu dai trước khi
triêt học Mác ra đơi, chu nghĩa duy tâm ,tôn giáo giữ vai trò chi
phôi trong viêc giai thich đơi sông xa hôi.
- Các hê thông triêt học duy tâm,tôn giáo từ cổ đại đên hiện đại
đêu lây y thưc, tnh thân đê giai thich mọi hi ên tương xa h ôi. Họ
xuât phát từ môt sư thât la trong môt xa hôi loai ngươi, mọi
hoạt đông cua con ngươi đêu co y thưc chi đạo, từ đo ngươi ta
giai thich đơi sông xa hôi xuât phát từ y thưc tư tương, từ chinh
trị hoăc từ niêm tn tôn giáo.


5.1.2. Phương phap têp cân cua ly thuyêt về sư tên

triển cua cac nền văn minh trong triêt học
phương Tây đương đại.
Theo cách têp cân nay, ngươi ta chia lịch sử phát triên
nhân loại thanh ba nên văn minh: văn minh nông nghiêp,
văn minh công nghiêp, văn minh hâu công nghiêp (hay
còn gọi văn minh tri tuê, văn minh tn học). Đây la cách
têp cân đươc sử dung khá rông rai hiên nay.
Môt trong những đại biêu xuât săc cua cách têp cân nay
la ông Alvin Toffler, nha tương lai học nổi têng ngươi Mỹ.
Tư tương vê ba nên văn minh đươc thê hiên tâp trung
trong cuôn sách “Lan song thư ba” cua ông. Trong đo, ông
đa phân chia lịch sử phát triên cua nhân loại cho đên nay
thanh ba lan song (hay ba nên văn minh).


5.1.3. Phương phap têp cận cua triêt học MacLênin và bản chất khoa học, cach mạng cua nó
- Triêt học Mác đa tm ra điêm xuât phát mới trong viêc nghiên
cưu xa hôi la xuât phát từ con ngươi hiên thưc, tưc la xuât
phát từ đơi sông hiên thưc cua họ.
- Từ điêm xuât phát trên, Mác đa đi đên xác định tên đê đâu
tên cua mọi sư tồn tại cua con ngươi, cua mọi lịch sử la: con
ngươi ta phai co kha năng sông đa rồi mới co thê lam ra lịch sử.
Muôn sông đươc thì phai co cua cai vật chât, muôn co cua cai
vật chât thì phai san xuât vât chât.
- Xuât phát từ san xuât vât chât, Mác đa phân tch môt cách
khoa học giữa các măt cua đơi sông xa hôi va phát hiên ra các
quy luât vân đông, phát triên cua xa hôi. Từ đo, Mác đa đi đên
khái quát khoa học vê ly luân hình thái kinh tê xa hôi.

5.2. Những nội dung cơ bản cua học thuyêt hinh thai kinh tê - xã hôi

5.2.1. Sản xuất vật chất là nền tảng của sự vận động và phát
triển của xã hội
•

San xuât vật chât la cơ sơ đê con ngươi sáng tạo ra va phát
triên toan bộ các mặt cua đơi sông xa hội (các quan hệ xa hội
trong các lĩnh vưc đơi sông vật chât cũng như đơi sơng tnh
thân…).
• San xt vật chât còn qut định sư phát triên cua xa hội từ
thâp đên cao, từ mông muội đên văn minh..., theo sư vận động
cua phương thưc san xuât.
• San xuât vật chât bao giơ cũng đươc tên hanh theo một
phương thưc san xuât nhât định


5.2.2. Biên chưng giữa lưc lượng sản xuất và quan hệ sản xuất

a.Khái niệm ptsx, llsx, qhsx:
+ Phương thưc san xuât la cách thưc con ngươi thưc hiện quá trình san xuât vật
chât ơ những giai đoạn lịch sử nhât định cua xa hội loai ngươi.
+ Lưc lương sx la khái niệm dùng đê biêu thị môi quan hệ giữa con ngươi với tư
nhiên trong quá trình sx, thê hiện năng lưc thưc tễn cua con ngươi, đươc tạo
thanh từ sư kêt hơp giữa ngươi lao động với tư liệu sx trong quá trình thưc
hiện việc san xuât xh.
+ Quan hệ san xuât la quan hệ giữa ngươi với ngươi trong quá trình san xuât,
bao gồm quan hệ sơ hữu đôi với tư liệu san xuât, quan hệ trong tổ chưc quan ly san xuât va quan hệ trong phân phôi kêt qua cua quá trình san xuât
đo.

5.2.2. Biên chưng giưa llsx vơi qhsx
b.Quy luật về sự phù hợp của quan hệ sản xuất với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất:
+ Vai trò quyết định của llsx đối vơi qhsx
+ Quan hệ san xuât co tnh độc lập tương đôi, tác
động trơ lại llsx
+ Trong quá trình xây dưng xh mới, trước hêt phai
quan tâm phát triên llsx, đồng thơi phai kịp thơi phát
hiện, điêu chinh những yêu tô không phù hơp trong
qhsx theo nguyên tăc qhsx phai phù hơp với llsx
+ Ở giai đoạn cuôi mỗi ptsx, khi llsx va ptsx mâu thuẫn
gay găt với nhau, thì phai tên hanh cách mạng xh đê
xoa bỏ qhsx cũ, xây dưng qhsx mới phù hơp.


5.2.3. Biện chưng giữa cơ sở hạ tầng và
kiên trúc thượng tầng
- Khái niệm CSHT và KTTT
- Mối quan hệ biện chứng giữa CSHT và KTTT
-> Trong nhận thưc va hanh động, phai thây đươc vai trò
quyêt định cua KT đôi với chinh trị. Tuy nhiên, không
đươc tuyệt đôi hoa vai trò đo vì như vậy sẽ rơi vao chu
nghĩa duy KT.
-> Trong nhận thưc va hoạt động thưc tễn, cũng phai
nhận thưc rõ vai trò to lớn cua chinh trị với KT, nhưng
không đươc tuyệt đôi hoa vai trò đo vì như vậy sẽ rơi vao
chu nghĩa duy y chi.

5.2.4. Sư phat triển cua cac ht kt-xh là một qua trinh lịch sử - tư nhiên

- Xa hội vận động, phát triên theo các quy luật khách quan.
- Nguồn gôc sâu xa cua sư vận động phát triên cua xa hội suy
đên cùng la do sư phát triên cua LLSX.
- Sư vận động, phát triên cua XH còn chịu sư tác động cua nhân
tô chu quan, tuy nhiên các quy luật khách quan co vai trò
quyêt định.

- Quá trình LS-TN trong sư phát triên cua các HTKTXH vừa bao

ham sư phát triên tuan tư từ thâp đên cao; vừa bao ham sư
bỏ qua một vai HTKTXH trong những điêu kiện nhât định.
- Thưc tê cho thây, co những dân tộc lân lươt trai qua các
HTKTXH từ thâp đên cao, nhưng cũng co những dân tộc bỏ
qua một hay một sô HTKTXH. Sư bỏ qua đo phai co những
điêu kiện khách quan va chu quan nhât định.


5.3. Gia trị khoa học cua học thuyêt hinh thai kinh tê-xã hội và sư nhận thưc về con đường đi lên CNXH ở Việt Nam

5.3.1. Vân đê lưa chọn con đương phát triên cua xa hội Việt Nam
- Học thuyêt hình thái kinh tê - xa hội đa đươc C.Mác vận dung vao
phân tch xa hội tư ban, va đa tm ra các quy luật vận động, phát
triên, diêt vong cua xa hội đo, đồng thơi dư báo vê sư ra đơi cua
hình thái kinh tê - xa hội cao hơn - hình thái cộng san chu nghĩa, giai
đoạn đâu la chu nghĩa xa hội.
- Đê đi lên CNXH, CNCS, tât yêu phai thông qua cách mạng vô san.
Trong khi dư báo cách mạng vô san trước hêt nổ ra ơ các nước TB
phát triên, Mác va Ăngghen cho rằng, khi giai câp vô san ơ các nước

tên tên đa gianh đươc chinh quyên, với kinh nghiêm va sư giup đơ
cua giai câp vô san ơ các nước đo, các nước lạc hâu co thê phát triên
theo con đương rut ngăn, từng bước đi lên CNXH, không qua giai
đoạn TBCN.


5.3.1. Vấn đề lưa chọn con đường phat triển cua
xã hội Việt Nam
a. Quá đô lên CNXH bỏ qua chê đô TBCN ơ Viêt Nam
- Vận dung sáng tạo chu nghĩa Mác - Lênin vao điêu kiện nước ta,
Đang ta va Hồ chi Minh đa tm ra quy luật cua cách mạng VN: độc
lập dân tộc găn liên với chu nghĩa xa hội.
- Kiên định con đương tên lên CNXH la phù hơp với xu hướng cua
thơi đại va điêu kiện cu thê cua nước ta, thê hiên ơ chỗ:
+ Măc dù CNXH bị khung hoang va sup đổ nhưng đo la sư sup đổ
cua môt mô hình không phù hơp. CNTB măc dù vẫn còn vai trò lịch
sử nhưng những thanh tưu ma no tạo ra lại trơ thanh cái phu định
chinh no va thay thê no bằng môt xa hôi khác cao hơn – CNXH, vì
vây lưa chọn con đương tên lên CNXH la phù hơp với xu hướng
cua thơi đại.


a. Quá đô lên CNXH bo qua chế đô TBCN ở
Viêt Nam
+ ĐLDT va CNXH la con đương ma Đang, Hồ Chi Minh va nhân
dân ta đa lưa chọn từ năm 1930, con đương đo đa từng bước
đươc hiên thưc hoa ơ nước ta. Đây la con đương phù hơp với
điêu kiện đât nước va xu thê thơi đại nên con đương đo đa va
sẽ mang lại nhiêu thanh tưu to lớn.
- Vê muc têu tổng quát cua CNXH ma Đang va nhân dân ta

đang xây dưng la “dân giau, nước mạnh, dân chu, công bằng,
văn minh ».


a. Qua đô lên CNXH bo qua chế đô TBCN ơ Viêt Nam
- Vê con đương đi lên CNXH ơ nước ta: la sư phát triên quá đô lên
CNXH bỏ qua chê đô TBCN, tưc la bỏ qua việc xác lập vị tri
thông trị cua quan hệ san xuât va kiên truc thương tâng tư ban
chu nghĩa, nhưng têp thu, kê thừa những thanh tưu ma nhân
loại đa đạt đươc dưới chê độ tư ban chu nghĩa.
- Xây dưng CNXH bỏ qua chê đô TBCN, tạo ra sư biên đổi vê chât
cua xa hôi trên tât ca các lĩnh vưc la sư nghiêp kho khăn, phưc
tạp cho nên phai trai qua thơi ky quá đô lâu dai với nhiêu
chăng đương, nhiêu hình thưc tổ chưc kinh tê, xa hôi co tnh
chât quá đô. Trong các lĩnh vưc cua đơi sông xa hôi diễn ra sư
đan xen va đâu tranh giữa cái mới va cái cũ.


b. CNH - HĐH la nhiêm vu trong tâm của thơi ky qua đô lên CNXH ơ VN

Hiên nay, đât nước ta đang đây mạnh CNH, hiên đại hoa, phân
đâu đên năm 2020 vê cơ ban trơ thanh môt nước công
nghiêp. Đây la yêu tô quyêt định chông lại nguy cơ tut hâu xa
vê kinh tê so với các nước khác. Thưc hiên thăng lơi sư
nghiêp nay co y nghĩa quyêt định thăng lơi sư nghiêp xây
dưng CNXH ơ nước ta.


5.3.2. Vấn đề phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

- Đê llsx phát triên thì phai xác lâp một qhsx phù hơp. Do vậy,
Đang ta cũng khăng định: “phát triên lưc lương san xuât hiên
đại găn liên với xây dưng qhsx mới phù hơp trên ca 3 măt SH,
QL va phân phôi” .
- Do llsx nước ta còn thâp kém, co nhiêu trình độ đan xen, nên
Đang ta chu trương sử dung nhiêu hình thưc sơ hữu vê TLSX,
phát triên nên KTTT định hướng xa hội chu nghĩa.
- “Muc đich cua nên kttt định hướng xhcn la phát triên lưc lương
san xuât, phát triên nên kinh tê đê xây dưng cơ sơ vât chât –
kỹ thuât cua CNXH, nâng cao đơi sông nhân dân” .


5.3.2. Vấn đề phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

- Găn liên với phát triên kinh tê phai không ngừng đổi mới
hê thông chinh trị, nâng cao vai trò lanh đạo va sưc chiên
đâu cua Đang; xây dưng Nha nước pháp quyên xa hội chu
nghĩa cua dân do dân va vì dân; phát huy sưc mạnh đại
đoan kêt toan dân trong sư nghiệp xây dưng va bao vệ Tổ
quôc.
- Đồng thơi, phát triên kinh tê phai găn với vi êc phát triên
văn hoa, xây dưng nên văn hoa tên tên, đậm đa ban săc
dân tộc; phát triên giáo duc đao tạo nhằm nâng cao dân
tri va bồi dương nhân tai; giai quyêt các vân đê xa h ôi,
thưc hiên công bằng va dân chu trong đơi sông xa h ôi.