Tài liệu Báo cáo "Chính sách xử lý tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam " ppt

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2005 9




Pgs.ts. nguyễn ngọc hoà *
1. L b phn cu thnh quan trng ca
chớnh sỏch hỡnh s, chớnh sỏch x lý ti
phm bao gm chớnh sỏch x lý chung cho
tt c cỏc loi ti phm v chớnh sỏch x lý
i vi nhúm ti phm hoc loi ti phm c
th. Trong ú chớnh sỏch x lý chung cú tớnh
n nh tng i cũn chớnh sỏch x lý
nhng nhúm ti hoc loi ti phm c th cú
tớnh linh hot hn, cú th thay i theo tỡnh
hỡnh kinh t - xó hi cng nh tỡnh hỡnh ti
phm. Chớnh sỏch x lý ti phm tuy gi v
trớ quan trng trong chớnh sỏch hỡnh s
nhng nú ch cú ý ngha thc tin mt cỏch
y khi c thc hin trong s thng
nht vi cỏc b phn khỏc ca chớnh sỏch
hỡnh s. Chớnh sỏch x lý ti phm phi
c t trong s thng nht vi chớnh sỏch
u tranh phũng chng ti phm núi chung
cng nh vi cỏc chớnh sỏch kinh t - xó hi
vi ý ngha l cỏc bin phỏp phũng nga ti
phm núi riờng.
Trong BLHS, ni dung ca chớnh sỏch

x lý ti phm c ghi nhn trong nhng
iu lut c th. Tuy nhiờn, nhng iu lut
ny mi ch th hin ni dung ch yu ca
chớnh sỏch x lý ti phm núi chung. Chớnh
sỏch x lý ti phm i vi nhng ti phm
hoc nhúm ti phm nht nh cng nh i
vi nhúm i tng phm ti nht nh cũn
cú th c th hin trong nhng vn bn
khỏc ngoi BLHS.
2. iu lut th hin mt cỏch tng quỏt
chớnh sỏch x lý ti phm l iu 3 BLHS.
Theo ú:
1. Mi hnh vi phm ti phi c phỏt
hin kp thi, x lý nhanh chúng, cụng minh
theo ỳng phỏp lut.
2. Mi ngi phm ti u bỡnh ng
trc phỏp lut, khụng phõn bit nam, n,
dõn tc, tớn ngng, tụn giỏo, thnh phn,
a v xó hi.
Nghiờm tr ngi ch mu, cm u, ch
huy, ngoan c chng i, lu manh, cụn ,
tỏi phm nguy him, li dng chc v,
quyn hn phm ti; ngi phm ti
dựng th on xo quyt, cú t chc, cú
tớnh cht chuyờn nghip, c ý gõy hu qu
nghiờm trng.
Khoan hng i vi ngi t thỳ, thnh
khn khai bỏo, t giỏc ngi ng phm, lp
cụng chuc ti, n nn hi ci, t nguyn
sa cha hoc bi thng thit hi gõy ra.

3. i vi ngi ln u phm ti ớt
nghiờm trng, ó hi ci, thỡ cú th ỏp dng
hỡnh pht nh hn hỡnh pht tự, giao h cho
c quan, t chc hoc gia ỡnh giỏm sỏt,
giỏo dc.
4. i vi ngi b pht tự thỡ buc h
phi chp hnh hỡnh pht trong tri giam,
phi lao ng, hc tp tr thnh ngi cú
ớch cho xó hi; nu h cú nhiu tin b thỡ
xột gim vic chp hnh hỡnh pht.
* Trng i hc Lut H Ni




nghiên cứu - trao đổi
10 Tạp chí luật học số 3/2005

5. Ngi ó chp hnh xong hỡnh pht
c to iu kin lm n, sinh sng lng
thin, ho nhp vi cng ng, khi cú
iu kin do lut nh thỡ c xoỏ ỏn tớch.
Ni dung trờn õy ca iu lut th hin
rừ 4 yờu cu ca chớnh sỏch x lý ti phm
theo lut hỡnh s Vit Nam. ú l:
- X lý ti phm phi tuõn th phỏp ch
(ỳng lut);
- X lý ti phm phi m bo s bỡnh
ng (khụng phõn bit ngi phm ti l ai);
- X lý ti phm phi cú s phõn hoỏ

(nghiờm tr kt hp vi khoan hng);
- X lý ti phm phi th hin tớnh giỏo
dc v tớnh nhõn o.
Bn yờu cu trờn õy khụng ch c th
hin v c th hoỏ trong cỏc iu lut tip
theo ca BLHS m cũn l yờu cu i vi c
vic x lý ti phm trong thc tin ỏp dng
lut hỡnh s.
3. X lý ti phm ũi hi trc ht phi
ỳng lut. Theo ngha rng, x lý ti phm
ỳng lut bao gm xỏc nh ỳng ti danh
ca hnh vi phm ti, xỏc nh ỳng ngi
ó thc hin hnh vi ú v xỏc nh ỳng
mc trỏch nhim hỡnh s ca ngi phm
ti. Theo ngha hp, x lý ti phm ỳng lut
l xỏc nh ỳng mc trỏch nhim hỡnh
s. Gia vic xỏc nh ỳng mc trỏch
nhim hỡnh s v vic xỏc nh ỳng ti
danh ca hnh vi phm ti, xỏc nh ỳng
ngi ó thc hin hnh vi ú cú quan h
cht ch vi nhau. Ch cú th xỏc nh ỳng
mc trỏch nhim hỡnh s trờn c s xỏc
nh ỳng ti danh ca hnh vi phm ti v
xỏc nh ỳng ngi ó thc hin hnh vi
ú. cú th x lý ti phm c ỳng lut
thỡ cỏc yờu cu c t ra l:
- Lut thc nh phi c th, rừ rng
m bo hn ch ti a kh nng phỏt sinh
vic hiu khụng ỳng v kh nng to c
cho vic lm dng s khụng rừ rng ca

lut lm sai;
- Lut thc nh phi c gii thớch
chớnh thc mt cỏch kp thi, khc phc
nhng hn ch ca lut;
- Ch th ỏp dng lut x lý ti phm
phi cú trỡnh chuyờn mụn, cú bn lnh
chớnh tr, cú trỏch nhim cụng tỏc v phm
cht o c ngh nghip.
4. iu 52 Hin phỏp nm 1992 ca
nc CHXHCN Vit Nam quy nh: Mi
cụng dõn u bỡnh ng trc phỏp lut.
C th hoỏ nguyờn tc hin nh ny, BLHS
Vit Nam khng nh: Mi ngi phm ti
u bỡnh ng trc phỏp lut, khụng phõn
bit nam, n, dõn tc, tớn ngng, tụn giỏo,
thnh phn, a v xó hi. Lut hỡnh s vi
cỏc quy nh v ti phm v cỏc quy nh v
hỡnh pht cú giỏ tr nh nhau i vi tt c
mi ngi núi chung v c bit i vi tt
c nhng ngi ó cú hnh vi phm ti núi
riờng. Theo ú, vic x lý ti phm (cú x lý
v hỡnh s hay khụng v mc x lý nh
th no) hon ton khụng b chi phi bi gii
tớnh, bi dõn tc, bi tớn ngng, tụn giỏo,
bi thnh phn, a v xó hi ca ngi cú
hnh vi phm ti. Mi cụng dõn u bỡnh
ng trc phỏp lut cng cú ngha bỡnh
ng trong vic phi gỏnh chu trỏch nhim
hỡnh s v hnh vi phm ti ó thc hin ca
mỡnh. Tuõn th nguyờn tc ny, BLHS khi

xỏc nh khỏi nim ti phm núi chung v
cỏc ti phm c th cng nh khi quy nh


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2005 11

du hiu nh khung hỡnh pht v cỏc du
hiu tng nng, gim nh trỏch nhim hỡnh
s u khụng cp vn nam, n, dõn
tc, tớn ngng, tụn giỏo, thnh phn, a v
xó hi ca ngi phm ti. Nh vy, theo
cỏc quy nh ca lut thỡ vic x lý ti phm
hon ton cú tớnh vụ t, khỏch quan khụng
cú s thiờn v ( x nh) cng nh s nh
kin ( x nng). iu ny cng ũi hi
phi c th hin trong thc tin ỏp dng
lut. Ch cú nh vy thỡ nguyờn tc bỡnh
ng trong x lý ti phm mi cú ý ngha
thc s. õy cn phõn bit gia nguyờn tc
ny vi vic quy nh ch th c bit cng
nh vic quy nh nhng c im nht nh
v nhõn thõn l du hiu nh khung hỡnh
pht hoc du hiu tng nng, gim nh
trỏch nhim hỡnh s.
(1)

Trong cuc u tranh chng tham nhng
cng nh chng din bin ho bỡnh hin nay,
nguyờn tc bỡnh ng trong x lý ti phm

cng c bit cú ý ngha quan trng. Mt
mt, nguyờn tc ny th hin thỏi khụng
khoan nhng trong x lý ti phm tham
nhng dự ch th thc hin l ai, bt k
cng v cụng tỏc no. Chỳng ta khụng vỡ
chc v m khụng x lý v hỡnh s cng nh
x lý nh hn ngi khỏc. Mt khỏc, nguyờn
tc ny cng khng nh: Vic x lý v hỡnh
s ch c t ra cho ngi cú hnh vi
phm ti c quy nh trong lut m khụng
th c t ra vỡ bt k lý do no khỏc nh
lý do tớn ngng, tụn giỏo v nhng lý do
ny cng khụng th lm tng mc x lý
khi cú hnh vi phm ti
5. Nguyờn tc mi ngi phm ti u
bỡnh ng trc phỏp lut khụng loi tr vic
x lý ti phm phi cú s phõn hoỏ vỡ cỏc
trng hp phm ti u cú s khỏc nhau
nhiu khớa cnh. õy l mt nguyờn tc khỏc
ca lut hỡnh s - Nguyờn tc phõn hoỏ trỏch
nhim hỡnh s. Trong xõy dng lut, nguyờn
tc ny c th hin trc tip nhiu nhúm
iu lut khỏc nhau ca BLHS.
(2)
Tuy nhiờn,
trong chớnh sỏch x lý ti phm, nguyờn tc
phõn hoỏ ny c th hin ch phi cú s
phõn bit trong x lý i vi nhng i
tng phm ti khỏc nhau - cú i tng
phi nghiờm tr v cú i tng cn phi

c khoan hng. BLHS hin hnh xỏc nh
i tng phi b nghiờm tr l ngi ch
mu, cm u, ch huy, ngoan c chng i,
lu manh, cụn , tỏi phm nguy him, li
dng chc v, quyn hn phm ti; ngi
phm ti dựng th on xo quyt, cú t
chc, cú tớnh cht chuyờn nghip, c ý gõy
hu qu nghiờm trng; cũn i tng cn
c khoan hng l ngi t thỳ, thnh khn
khai bỏo, t giỏc ngi ng phm, lp cụng
chuc ti, n nn hi ci, t nguyn sa cha
hoc bi thng thit hi gõy ra.
Chớnh sỏch nghiờm tr kt hp vi khoan
hng trờn õy va l ũi hi phi c c
th hoỏ mc ti a trong cỏc iu lut
c th ng thi cng l ũi hi cú tớnh nh
hng i vi ngi ỏp dng lut. Trong
BLHS, chớnh sỏch nghiờm tr kt hp vi
khoan hng c th hin trc tip ti nhiu
iu lut Phn chung cng nh nhiu iu
lut Phn cỏc ti phm.
Chớnh sỏch khoan hng c th hin
ch yu qua cỏc iu lut Phn chung BLHS
nh cỏc iu lut sau:
- iu 19 quy nh: Ngi t ý na


nghiên cứu - trao đổi
12 Tạp chí luật học số 3/2005

chng chm dt vic phm ti c min
trỏch nhim hỡnh s v ti nh phm; ;
- iu 25 quy nh: Trong trng
hp trc khi hnh vi phm ti b phỏt giỏc,
ngi phm ti ó t thỳ, khai rừ s vic,
gúp phn cú hiu qu vo vic phỏt hin v
iu tra ti phm, c gng hn ch n mc
thp nht hu qu ca ti phm, thỡ cng cú
th c min trỏch nhim hỡnh s.;
- iu 46 quy nh: 1. Cỏc tỡnh tit
sau õy l tỡnh tit gim nh trỏch nhim
hỡnh s:
a) Ngi phm ti ó ngn chn, lm
gim bt tỏc hi ca ti phm;
b) Ngi phm ti t nguyn sa cha,
bi thng thit hi, khc phc hu qu;

o) Ngi phm ti t thỳ;
p) Ngi phm ti thnh khn khai bỏo,
n nn hi ci;
q) Ngi phm ti tớch cc giỳp cỏc
c quan cú trỏch nhim phỏt hin, iu tra
ti phm;
r) Ngi phm ti ó lp cụng chuc ti;
- iu 54 quy nh: Ngi phm ti cú
th c min hỡnh pht trong trng hp
phm ti cú nhiu tỡnh tit gim nh quy
nh ti khon 1 iu 46 ca B lut ny,
ỏng c khoan hng c bit, nhng cha
n mc c min trỏch nhim hỡnh s.

- iu 57 quy nh: 1. i vi ngi b
kt ỏn ci to khụng giam gi, tự cú thi
hn, cha chp hnh hỡnh pht m lp cụng
ln v nu ngi ú khụng cũn nguy him
cho xó hi na, thỡ theo ngh ca Vin
trng Vin Kim sỏt, Tũa ỏn cú th quyt
nh min chp hnh ton b hỡnh pht.
3. i vi ngi b kt ỏn v ti ớt
nghiờm trng ó c hoón chp hnh hỡnh
pht theo quy nh ti iu 61 ca B lut
ny, nu trong thi gian c hoón ó lp
cụng, thỡ theo ngh ca Vin trng Vin
kim sỏt, to ỏn cú th quyt nh min chp
hnh hỡnh pht.
4. i vi ngi b kt ỏn pht tự v ti
ớt nghiờm trng ó c tm ỡnh ch chp
hnh hỡnh pht theo quy nh ti iu 62
ca B lut ny, nu trong thi gian c
tm ỡnh ch m ó lp cụng, thỡ theo
ngh ca Vin trng Vin Kim sỏt, To ỏn
cú th quyt nh min chp hnh phn hỡnh
pht cũn li.
Ngoi nhng iu lut Phn chung ó
nờu, mt s iu lut trong Phn cỏc ti phm
BLHS cng trc tip th hin chớnh sỏch
khoan hng trong x lý ti phm. Vớ d:
- iu 80 quy nh: 3. Ngi ó nhn
lm giỏn ip, nhng khụng thc hin nhim
v c giao v t thỳ, thnh khn khai bỏo
vi c quan nh nc cú thm quyn, thỡ

c min trỏch nhim hỡnh s;
- iu 289 quy nh: 6. Ngi b ộp
buc a hi l m ch ng khai bỏo
trc khi b phỏt giỏc, thỡ c coi l
khụng cú ti v c tr li ton b ca ó
dựng a hi l.
Ngi a hi l tuy khụng b ộp buc
nhng ó ch ng khai bỏo trc khi b
phỏt giỏc, thỡ cú th c min trỏch nhim
hỡnh s v c tr li mt phn hoc ton
b ca ó dựng a hi l.
Chớnh sỏch nghiờm tr c th hin
trc ht qua vic quy nh du hiu nh
khung hỡnh pht tng nng ca cỏc ti phm


nghiªn cøu - trao ®æi
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2005 13

cụ thể. Trong Phần các tội phạm BLHS, mỗi
tội phạm cụ thể đều được quy định một hoặc
nhiều khung hình phạt tăng nặng để áp dụng
cho những trường hợp phạm tội thoả mãn
dấu hiệu định khung tăng nặng. Ví dụ:
- Điều 93 quy định về tội giết người đã
xác định những trường hợp phải xử nặng.
Trong đó có trường hợp giết người có tính
côn đồ; giết người thuộc trường hợp có tổ
chức hoặc tái phạm nguy hiểm;
- Điều 153 quy định về tội buôn lậu đã

xác định những trường hợp phải xử nặng.
Trong đó có trường hợp buôn lậu có tổ chức,
có tính chuyên nghiệp, tái phạm nguy hiểm
hoặc gây hậu quả nghiêm trọng ;
- Điều 278 quy định về tội tham ô đã xác
định những trường hợp phải xử nặng. Trong
đó có trường hợp tham ô có tổ chức, dùng
thủ đoạn xảo quyệt
Ngoài ra, chính sách nghiêm trị còn được
thể hiện bổ sung qua việc quy định các tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong
Phần chung của BLHS. Cụ thể, Điều 48 quy
định: “ 1. Chỉ các tình tiết sau đây mới là
tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:
a) Phạm tội có tổ chức;
b) Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp;
c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội;
d) Phạm tội có tính chất côn đồ;
g) , tái phạm nguy hiểm;
k) Phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng,
rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng;
m) Dùng thủ đoạn xảo quyệt, ;”
6. Xử lý tội phạm theo luật hình sự phải
có mục đích giáo dục và có tính nhân đạo.
Thể hiện tinh thần này, BLHS khi quy định
về mục đích của hình phạt đã khẳng định:
“Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người
phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành
người có ích cho xã hội, có ý thức tuân
theo pháp luật và các quy tắc của cuộc

sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm
tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo dục
người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh
phòng ngừa và chống tội phạm” (Điều 27).
Như vậy, việc xử lý tội phạm ngoài mục
đích trừng trị còn có mục đích giáo dục
riêng và giáo dục chung.
(3)

Để có thể đạt được mục đích giáo dục
chung chính sách xử lý tội phạm đòi hỏi phải
phát hiện kịp thời mọi hành vi phạm tội và
nhanh chóng xử lý nghiêm minh. Xử lý
nghiêm minh không chỉ là đòi hỏi của mục
đích giáo dục chung mà cũng là đòi hỏi của
mục đích giáo dục riêng. Xử lý nghiêm
minh đòi hỏi phải là xử lý đúng luật, bao
gồm định tội danh đúng luật, xác định
khung hình phạt đúng luật và xác định hình
phạt cụ thể đúng luật. Để có cơ sở cho việc
xử lý tội phạm được nghiêm minh BLHS đã
quy định tương đối cụ thể và rõ ràng các
vấn đề về tội phạm và hình phạt. Trong đó
có quy định về các căn cứ quyết định hình
phạt: “Khi quyết định hình phạt, Toà án
căn cứ vào quy định của Bộ luật hình sự,
cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho
xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân
người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và
tăng nặng trách nhiệm hình sự” (Điều 45

BLHS). Theo đó việc xử lý tội phạm đòi hỏi
hình phạt được tuyên phải tương xứng với
tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của


nghiên cứu - trao đổi
14 Tạp chí luật học số 3/2005

hnh vi phm ti v phự hp vi nhõn thõn
ngi phm ti m trc ht l phự hp vi
kh nng giỏo dc ca h.
(4)

Mc ớch giỏo dc ca vic x lý ti
phm ũi hi vic x lý ti phm phi cú
tớnh nhõn o. Tớnh nhõn o ny trc ht
phi c th hin trong lut, ni dung,
phm vi v iu kin ỏp dng cỏc loi hỡnh
pht trong h thng hỡnh pht cng nh ni
dung cỏc quy nh v quyt nh hỡnh pht,
v vic chp hnh hỡnh pht. ng thi tớnh
nhõn o trong x lý ti phm cng ũi hi
cỏc c quan ỏp dng lut x lý ti phm
cng nh cỏc c quan thc hin vic thi
hnh ỏn cng phi xut phỏt v da trờn t
tng nhõn o.
Trong BLHS hin hnh, tớnh nhõn o
ca chớnh sỏch x lý ti phm ó c th
hin (v phn no rừ hn so vi BLHS nm
1985). C th: H thng hỡnh pht c quy

nh khụng ch cú hỡnh pht tc t do m
cú nhiu hỡnh pht chớnh l hỡnh pht khụng
tc t do (cnh cỏo, ci to khụng giam
gi, pht tin) v nhng hỡnh pht ny c
quy nh cho cỏc ti phm c th vi phm
vi rng hn. Tớnh nhõn o ca chớnh sỏch
x lý ti phm cũn c th hin trong cỏc
quy nh riờng cho nhng i tng c bit
l ngi cha thnh niờn, ph n cú thai,
ph n nuụi con nh, ngi gi. C th:
Khụng ỏp dng hỡnh pht tự chung thõn i
vi ngi phm ti l ngi cha thnh
niờn; khụng ỏp dng hỡnh pht t hỡnh i
vi ngi phm ti l ph n cú thai hoc
ph n ang nuụi con di 36 thỏng tui, khi
phm ti hoc khi b xột x; ngi phm ti
l ngi gi c quy nh l tỡnh tit gim
nh trỏch nhim hỡnh s.
(5)
Ngoi ra, BLHS
cũn cú mt s ch nh khỏc m cỏc ch nh
ú cng th hin rừ tớnh nhõn o trong
chớnh sỏch x lý ti phm. ú l ch nh ỏn
treo (min chp hnh hỡnh pht tự cú iu
kin); ch nh gim mc hỡnh pht ó tuyờn
(do cú tin b trong khi chp hnh hỡnh
pht); ch nh hoón hoc tm ỡnh ch chp
hnh hỡnh pht tự (do b bnh nng, do cú
thai ) v ch nh xoỏ ỏn tớch.
(6)

(1).Xem: PGS.TS. Nguyn Ngc Ho, BLHS nm
1999 vi vic quy nh c im v nhõn thõn l du
hiu nh ti, Tp chớ Lut hc s 6 nm 2001, tr. 19
v cỏc trang tip theo (Website: luathinhsu -hoa.org.vn)
(2). V vn ny xem thờm: PGS.TS. Nguyn Ngc
Ho, Nguyờn tc phõn hoỏ TNHS trong BLHS nm
1999, Tp chớ Lut hc s 2 nm 2000, tr. 40 v cỏc
trang tip theo (Website: Luathinhsu-hoa.org.vn)
(3).V mc ớch ca hỡnh pht xem thờm: PGS.TS.
Nguyn Ngc Ho, Mc ớch ca hỡnh pht, Tp chớ
lut hc s 2 nm 1999, tr.9 (Website: Luathinhsu-
hoa.org.vn).
(4). V vic quyt nh hỡnh pht xem thờm: PGS.TS.
Nguyn Ngc Ho, Quyt nh hỡnh pht trong lut
hỡnh s Vit Nam, Tp chớ lut hc s 1 nm 1993,
tr. 16 (Website: Luathinhsu-hoa.org.vn).
(5).Xem cỏc iu ca BLHS: iu 34 - tự chung thõn;
iu 35 - t hỡnh; iu 46 - Cỏc tỡnh tit gim nh trỏch
nhim hỡnh s v cỏc iu ca Chng X - Nhng quy
nh i vi ngi cha thnh niờn phm ti.
(6).Xem cỏc iu ca BLHS: iu 60 - n treo; iu 58
- Gim mc hỡnh pht ó tuyờn; iu 61 - Hoón chp
hnh hỡnh pht tự; iu 62 - Tm ỡnh ch chp hnh
hỡnh pht tự; cỏc iu ca Chng IX - Xoỏ ỏn tớch.