Quan hệ singapore trung quốc từ 1990 đến 2010 57

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

QUAN HỆ SINGAPORE - TRUNG QUỐC
TỪ 1990 ĐẾN 2010

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

NGHỆ AN


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

QUAN HỆ SINGAPORE - TRUNG QUỐC
TỪ 1990 ĐẾN 2010
Chuyên ngành: Lịch sử thế giới
Mã số: 62 22 03 11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học:

NGHỆ AN


MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU

1

1 Lý do chọn đề tài

1

2 Mục tiêu nghiên cứu

2

3 Đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu

3

4 Nguồn tài liệu

4

5 Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu

4

6 Đóng góp của luận án

5

7 Bố cục của luận án

5

Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

6

1 1 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam

6

1 2 Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi

7

1 2 1 Tình hình nghiên cứu ở Singapore

7

1 2 2 Tình hình nghiên cứu ở Trung Quốc

13

1 2 3 Tình hình nghiên cứu ở một số nước khác trên thế giới

17

1 3 Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần
tập trung giải quyết

21

Chương 2 NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ SINGAPORE
- TRUNG QUỐC TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2010

2 1 Nhân tố quốc tế

24
24

2 1 1 Bối cảnh quốc tế

24

2 1 2 Tình hình khu vực

26

2 2 Nhân tố địa lý, văn hóa và lịch sử

29

2 2 1 Nhân tố địa - kinh tế, địa - văn hóa

29

2 2 2 Quan hệ Singapore - Trung Quốc trước năm 1990

34

2 3 Tình hình Singapore
2 3 1 Sự phát triển kinh tế và tình hình chính trị - xã hội

37
37

2 3 2 Chính sách đối ngoại

39

2 3 3 Vai trò của Lý Quang Diệu

41


2 4 Tình hình Trung Quốc

44

2 4 1 Sự trỗi dậy kinh tế và cải cách chính trị

44

2 4 2 Chính sách đối ngoại

46

Tiểu kết chương 2

50

Chương 3 QUAN HỆ SINGAPORE - TRUNG QUỐC TRONG CÁC
LĨNH VỰC TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2010
3 1 Quan hệ chính trị- ngoại giao và quốc phịng - an ninh

52
52

3 1 1 Chính trị - ngoại giao

52

3 1 2 Quốc phòng - an ninh

59

3 2 Quan hệ kinh tế

62

3 2 1 Thương mại

62

3 2 2 Đầu tư

70

3 3 Một số lĩnh vực quan hệ khác

83

3 3 1 Văn hóa

83

3 3 2 Khoa học - kỹ thuật

87

3 3 3 Giáo dục và đào tạo

88

3 3 4 Du lịch

92

3 3 5 Xuất khẩu lao động

95

Tiểu kết chương 3

97

Chương 4 MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ QUAN HỆ SINGAPORE TRUNG QUỐC TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2010
4 1 Thành tựu và hạn chế
4 1 1 Thành tựu
4 1 2 Hạn chế
4 2 Đặc điểm của quan hệ Singapore - Trung Quốc

99
99
99

106
112

4 2 1 Quan hệ hai nước mang tính thực dụng cao và khá linh hoạt

112

4 2 2 Quan hệ hai nước chịu anh hưởng của nhân tố người Hoa

116

4 2 3 Quan hệ hai nước thể hiện rõ vai trị chủ động của Chính phủ Singapore 118
4 2 4 Quan hệ hai nước mang tính bổ sung nhiều hơn cạnh tranh, nhất
là trên lĩnh vực kinh tế

120


4 3 Tác động của quan hệ Singapore - Trung Quốc

122

4 3 1 Đối với Singapore

122

4 3 2 Đối với Trung Quốc

126

4 3 3 Tác động đối với khu vực Đông Nam Á và Việt Nam

129

KẾT LUẬN

134

TÀI LIỆU THAM KHẢO

138

CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN
PHỤ LỤC

150


DANH MỤC CÁC BẢNG SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN
Trang
Bảng 1:

Thống kê kim ngạch mậu dịch Singapore Trung Quốc (1990 - 2010)

Bảng 2:

Thống kê cơ cấu hàng hóa trong thương mại Singapore - Trung
Quốc (1992 - 2009)

Bảng 3:

Đầu tư của Singapore vào Trung Quốc từ năm 1990 đến năm 2010

Bảng 4:

Thống kê tỷ lệ tăng trưởng đầu tư Singapore tại Trung Quốc giai
đoạn từ năm 1990 đến 2010

62

68
71

74


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
APEC

Asia-Pacific Economic
Cooperation

Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á Thái Bình Dương

ARF

ASEAN Regional Forum

Diễn đàn Khu vực ASEAN

ASEAN

Association of Southeast Asian
Nations

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

CSFTA

China - Singapore Free Trade
Agreement

Hiệp định thương mại tự do Trung
Quốc - Singapore

EU

European Union

Liên minh châu Âu

FDI

Foreign Direct Investment

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

GDP

Gross Domestic Product

Tổng sản phẩm quốc nội

IMF

International Monetary Fund

Quỹ tiền tệ quốc tế

JCBC

Joint Council for Bilateral
Cooperation

Hội đồng hợp tác song phương

JSC

Joint stock company

Công ty cổ phần

NTU

Nanyang Technlogical University

Đại học Công nghệ NanYang

NAFTA

North American Free Trade
Agreement

Hiệp định mậu dịchTự do Bắc Mỹ

NXB

Nhà xuất bản

PAP

People's Action Party

Đảng Hành động nhân dân

SARS

Severe acute respiratory syndrome

Hội chứng hô hấp cấp tính

SAT

Scholastic Assessment Test

Kiểm tra đánh giá học thuật

SCO

Shanghai Cooperation
Organization

Tổ chức Hợp tác Thượng Hải

SGD

Singapore Dollar

Đô la Singapore

SIP

Suzhou Industrial Park

Khu Công nghiệp Tô Châu

TLTK

Tài liệu tham khảo

TLTKĐB

Tài liệu tham khảo đặc biệt

TTG

Tin thế giới

USD

United States dollar

Đô la Mỹ

WTO

World Trade Organization

Tổ chức Thương mại thế giới


1
PHẦN MỞ ĐẦU
1 Lý do chọn đề tài
1 1 Trong giai đoạn hội nhập quốc tế hiện nay, việc xích lại gần nhau của các
quốc gia, dân tộc, khu vực và vùng lãnh thổ để cùng hợp tác và phát triển trở thành
một trong những xu thế chủ yếu trong quan hệ quốc tế Trong bối cảnh ấy, mọi
quốc gia trên thế giới đều chủ trương đa phương hóa và đa dạng hóa quan hệ nhằm
tận dụng ngoại lực, phục vụ cho chiến lược phát triển đất nước Chính vì lẽ đó,
nghiên cứu lịch sử quan hệ giữa các quốc gia đã và đang là vấn đề hấp dẫn, thu hút
sự quan tâm của các nhà khoa học trong và ngồi nước Nghiên cứu về quan hệ giữa
Cộng hịa Singapore và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa cũng nằm trong xu thế đó
1 2 Singapore là quốc đảo nhỏ bé về diện tích, nghèo về tài nguyên và thiếu
nhân lực, song lại sở hữu vị trí địa chiến lược đặc thù trong an ninh khu vực và giao
thương quốc tế Singapore lại là “con rồng Châu Á”, là quốc gia đứng trong hàng
ngũ các nước phát triển, có cơng nghệ kỹ thuật cao, có nguồn tài chính dồi dào, có
kinh nghiệm trong xây dựng và phát triển kinh tế Từ những đặc thù riêng, quá trình
xây dựng và phát triển của Singapore phụ thuộc rất lớn vào các yếu tố bên ngoài
Quan hệ đối ngoại trở thành một trong những phương thức tối quan trọng đối với sự

sống còn của Singapore Trên thực tế, Singapore đã triệt để theo đuổi chính sách đối
ngoại mở cửa, hội nhập và mang tính thực dụng trong mọi tình huống
Trung Quốc là quốc gia có diện tích rộng lớn, tài ngun phong phú, nơi có sẵn
đội ngũ nhân cơng giá rẻ đơng đảo Trung Quốc cũng là cường quốc đang trỗi dậy, là
“công xưởng của thế giới”, là thị trường thương mại khổng lồ, nơi thu hút sự chú ý
đặc biệt của các nhà đầu tư nước ngồi, trong đó có Singapore Cùng với sự trỗi dậy
về kinh tế, Trung Quốc tăng cường ảnh hưởng chính trị - kinh tế của mình một cách
mạnh mẽ ra bên ngoài, trước hết là mở rộng sự ảnh hưởng xuống Đơng Nam Á
Singapore và Trung Quốc có nhiều nét tương đồng về chủng tộc, ngôn ngữ và
văn hóa với cộng đồng người gốc Hoa chiếm ¾ dân số Singapore [24; tr26] Trong
lịch sử, quan hệ giữa vùng đất Singapore ngày nay với Trung Quốc có nhiều nét đặc
thù Cũng từ nhân tố Người Hoa đông đảo mà Singapore từng bị các quốc gia láng
giềng nghi ngờ là “con ngựa thành Troy” của Bắc Kinh ở Đông Nam Á Vì vậy,
ngày 3/10/1990, Singapore trở thành nước Đơng Nam Á cuối cùng chính thức thiết
lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc


2
Từ sự tương đồng và khác biệt cũng như nhu cầu hợp tác của cả Singapore
lẫn Trung Quốc đã đặt ra vấn đề cần được giải thích rõ: mục tiêu hướng tới của
Singapore và Trung Quốc trong mối quan hệ này là gì? Một nước nhỏ như Singapore,
làm cách nào để đồng thời bảo vệ nền độc lập, lại có thể tận dụng để khai thác tối đa
lợi ích từ một nước lớn đang phát triển mạnh mẽ như Trung Quốc? Về phía Trung
Quốc được lợi gì khi quan hệ với Singapore? Bản chất quan hệ Singapore - Trung
Quốc trong 20 năm kể từ thời điểm thiết lập quan hệ đối ngoại là gì? Quan hệ này có
nội dung và đặc điểm như thế nào? Người Hoa vai trị gì trong quan hệ hai nước?
Việt Nam chúng ta chịu tác động như thế nào từ mối quan hệ này?
Từ những vấn đề đặt ra đó, nghiên cứu quan hệ Singapore - Trung Quốc từ
năm 1990 đến năm 2010 không chỉ góp phần hiểu rõ hơn xu hướng vận động
trong chính sách đối ngoại của hai nước sau Chiến tranh Lạnh, quan trọng hơn,

việc làm này góp phần nhận diện rõ nét nội dung, tính chất, đặc điểm và tác động
của cặp quan hệ giữa một nước nhỏ với một nước lớn khổng lồ, đầy tiềm năng và
tham vọng
1 3 Việt Nam và Singapore là hai quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, cùng là
thành viên khối ASEAN Nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, xã hội cũng như quan hệ
ngoại giao của nhau là một việc làm có ý nghĩa khoa học và thực tiễn Ở Việt Nam
hiện nay, nghiên cứu về Singapore chưa nhiều, mới chỉ dừng lại ở một số cơng trình
đề cập đến những thành cơng của Singapore trong vấn đề xây dựng, phát triển kinh tế
- xã hội, quan hệ Việt Nam - Singapore…, nghiên cứu về quan hệ Singapore - Trung
Quốc gần như bỏ ngỏ Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam có quan hệ gần gũi với cả
Singapore và Trung Quốc, đi sâu tìm hiểu quan hệ giữa hai nước nhằm rút ra những
kinh nghiệm bổ ích về đường lối đối ngoại, đồng thời góp phần khỏa lấp khoảng
trống nghiên cứu về lịch sử Singapore ở Việt Nam hiện nay
Xuất phát từ những ý nghĩa khoa học và thực tiễn nêu trên, chúng tôi quyết
định lựa chọn đề tài “Quan hệ Singapore - Trung Quốc từ 1990 đến 2010” để làm
luận án Tiến sĩ khoa học Lịch sử
2 Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở khảo cứu nguồn tài liệu tin cậy, Luận án tập trung làm rõ sự phát
triển của mối quan hệ Singapore - Trung Quốc trong hai mươi năm kể từ thời điểm
hai nước tuyên bố thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức đến năm 2010, trên các


3
lĩnh vực: chính trị - ngoại giao, an ninh - quốc phòng, thương mại và đầu tư và một
số lĩnh vực khác Từ đó, Luận án đánh giá thực chất, rút ra những đặc điểm và tác
động của chúng
3 Đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu
3 1 Đối tượng nghiên cứu
Quá trình vận động và phát triển của quan hệ giữa Cộng hòa Singapore và
Cộng hòa nhân dân Trung Hoa từ năm 1990 đến 2010

2 2 Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian, Luận án tập trung nghiên cứu quan hệ giữa Cộng hòa Singapore
và Cộng hòa nhân dân Trung Hoa từ năm 1990 đến năm 2010 Sở dĩ chúng tôi lấy
mốc 1990 (cụ thể là ngày 3/10/1990) làm mốc mở đầu nghiên cứu quan hệ Singapore
- Trung Quốc vì đây là thời điểm hai nước tuyên bố thiết lập quan hệ ngoại giao
chính thức Tuy nhiên, để có cái nhìn tổng thể và tồn diện, chúng tơi có đề cập một
cách khái quát về quan hệ Singapore - Trung Quốc trước năm 1990 Năm 2010 được
chọn làm mốc kết thúc nhân kỷ niệm 20 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và bằng
chuyến thăm của Phó Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch Quân ủy Trung ương Trung Quốc
Tập Cận Bình thăm Singapore từ ngày 14 đến ngày 16/11/2010
Về không gian và tên gọi:“Quan hệ Singapore - Trung Quốc từ 1990 đến 2010”
hiểu một cách trọn vẹn là quan hệ giữa nước Cộng hòa Singapore và nước Cộng hòa
Nhân dân Trung Hoa Trong luận án, chúng tôi gọi tắt Cộng hòa Singapore là
Singapore và Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa là Trung Quốc Luận án chỉ tập trung
nghiên cứu quan hệ Singapore với Trung Quốc (Trung Quốc lục địa, không bao
gồm Hong Kong và Ma Cao) trong khuôn khổ quan hệ song phương, quan hệ theo
cơ chế đa phương không nằm trong phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ bản sau:
- Những nhân tố tác động đến quan hệ Singapore - Trung Quốc từ năm 1990
đến năm 2010
- Quan hệ song phương Singapore - Trung Quốc trên các mặt: Chính trị ngoại giao, quốc phòng – an ninh; Quan hệ hợp tác kinh tế (thương mại và đầu tư)
và một số lĩnh vực quan hệ khác (bao gồm: văn hóa, giáo dục đào tạo, du lịch, xuất
khẩu lao động, khoa học - kỹ thuật) Những nội dung khác không thuộc phạm vi
nghiên cứu của luận án


4
Quan hệ giữa hai nước là mối quan hệ hai chiều, có tác động qua lại Tuy
nhiên, với mong muốn làm sáng tỏ tính đặc thù trong quan hệ của Singapore với
Trung Quốc, chúng tôi dành dung lượng nhiều hơn đối với chủ thể Singapore

3 3 Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
- Làm rõ vai trị, vị trí, mức độ của các nhân tố tác động đến sự vận động, phát
triển của quan hệ Singapore - Trung Quốc từ 1990 đến 2010
- Làm rõ quá trình phát triển và nội dung của quan hệ giữa Singapore và Trung
Quốc từ 1990 đến 2010 thơng qua việc đi sâu phân tích các lĩnh vực hợp tác cụ thể

- Rút ra những nhận xét về thành tựu, hạn chế, chỉ rõ những đặc điểm riêng,
đánh giá tác động quan hệ Singapore - Trung Quốc đối với một số chủ thể
4 Nguồn tài liệu
Nguồn tài liệu được sử dụng trong luận án bao gồm:
- Tài liệu gốc
Để thực hiện đề tài, chúng tôi khai thác và sử dụng các văn bản, văn kiện
ngoại giao của Chính phủ Singapore và Trung Quốc có liên quan đến quan hệ hai
nước như: Hiệp định hợp tác, tun bố chung, thơng cáo báo chí nhân các chuyến
thăm lẫn nhau giữa lãnh đạo cấp cao hai nước Chúng tôi cũng tiếp cận và khai thác
các nguồn tài liệu thống kê, lưu trữ của chính phủ Singapore và Trung Quốc có liên
quan đến đề tài luận án Đây là nguồn tư liệu chính thống, cung cấp những thơng tin
có cơ sở, số liệu thống kê chính xác, đáng tin cậy, là căn cứ chân thực để chúng tôi
tiếp cận nghiên cứu vấn đề này
Tài liệu tham khảo:
Trong quá trình triển khai luận án, chúng tôi đã tiếp cận các cơng trình chun
khảo của các học giả trong và ngồi nước có nội dung đề cập trực tiếp quan hệ
Singapore - Trung Quốc Bên cạnh đó, chúng tơi cịn khai thác một số bài viết đăng
trong kỷ yếu các hội thảo khoa học hay được đăng tải trên các tạp chí nghiên cứu
chuyên ngành, các luận văn, luận án, báo chí chính thống định kỳ và một số trang
website uy tín trong và ngồi nước có nội dung liên quan đến quan hệ Singapore Trung Quốc
5 Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
- Đây là đề tài nghiên cứu thuộc phạm trù lịch sử quan hệ quốc tế nên cách
tiếp cận hệ thống cấu trúc giúp chúng tôi xây dựng nên khung phân tích Ngồi ra,
trong phạm vi nhất định, chúng tơi có sử dụng một số lý thuyết thuộc chuyên ngành

5
quan hệ quốc tế trong quá trình nghiên cứu để làm rõ sự vận động của quan hệ
Singapore - Trung Quốc trong những năm 1990 đến 2010
- Phương pháp chủ yếu được sử dụng trong quá trình nghiên cứu là phương
pháp lịch sử và phương pháp logic Với các phương pháp này, quan hệ Singapore Trung Quốc sẽ được tái hiện thơng qua việc phân tích các sự kiện cụ thể, qua từng
thời kỳ một cách logic và có tính liên kết Bên cạnh đó, chúng tơi cũng sử dụng
phối kết hợp một số phương pháp liên ngành như tổng hợp, thống kê, phân tích, đối
chiếu, so sánh để giải quyết các vấn đề đặt ra
6 Đóng góp của luận án
- Luận án giới thiệu một cách tương đối đầy đủ về tình hình nghiên cứu có liên
quan đến nội dung “quan hệ Singapore - Trung Quốc từ 1990 đến 2010” theo phân
vùng địa lý
- Làm rõ các nhân tố cơ bản tác động đến quan hệ song phương Singapore Trung Quốc
- Luận án là cơng trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu tương đối có hệ thống
và tồn diện về quan hệ Singapore - Trung Quốc từ 1990 đến 2010 trên các lĩnh
vực: chính trị, ngoại giao, an ninh, quân sự, kinh tế đến văn hóa xã hội trong hai
thập niên đầu sau Chiến tranh Lạnh
- Từ việc nghiên cứu thực trạng của mối quan hệ song phương trên, Luận án đã
đánh giá thành tựu, rút ra đặc điểm và tác động của mối quan hệ này với các chủ thể
- Luận án góp phần bổ sung thêm vào hệ thống tư liệu và lập luận khoa học
đối với việc nghiên cứu và giảng dạy về lịch sử quan hệ quốc tế ở Đơng Á, Đơng
Nam Á nói chung và quan hệ Singapore - Trung Quốc nói riêng trong hai thập kỷ
sau Chiến tranh Lạnh
7 Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung của luận án được
trình bày trong 4 chương:
Chương 1

Tổng quan về tình hình nghiên cứu

Chương 2

Những nhân tố tác động đến quan hệ Singapore - Trung Quốc từ
năm 1990 đến năm 2010

Chương 3

Quan hệ Singapore - Trung Quốc trong các lĩnh vực từ năm 1990
đến năm 2010

Chương 4

Một số nhận xét về quan hệ Singapore - Trung Quốc từ năm
1990 đến năm 2010


6
Chương 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1 1 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX đến nay, các nhà nghiên cứu ở Việt Nam
có xu hướng quan tâm hơn trong việc nghiên cứu lịch sử các nước khu vực Đông
Nam Á , trong đó có Singapore Tuy nhiên, hướng nghiên cứu tập trung chủ yếu
vào mơ hình phát triển kinh tế, về cộng đồng người Hoa ở Singapore và quan hệ
Việt Nam - Singapore Những nghiên cứu có nội dung ít nhiều đề cập trực tiếp đến
quan hệ Singapore - Trung Quốc dừng lại ở một số cơng trình chính sau:
Bài viết “Quan hệ kinh tế Trung Quốc - Singapore từ sau khi hai nước chính

thức thiết lập quan hệ ngoại giao với nhau (1990 - 2000)” của tác giả Trần Độ,
đăng tải trên Tạp chí Nghiên cứu Đơng Nam Á số 5/2001 đã khái quát quan hệ hai
nước trước năm 1990 Trên cơ sở đó, tác giả trình bày sơ lược về quan hệ chính trị,
đề cập đến các nhân tố mới trong quan hệ Singapore - Trung Quốc và đi sâu tìm
hiểu quan hệ kinh tế giữa hai nước từ năm 1990 đến năm 2000 trên cả hai phương
diện chính là quan hệ thương mại và quan hệ đầu tư Bằng những con số thống kê
cụ thể, tác giả phác thảo cơ bản những nét chính trong quan hệ kinh tế và khẳng
định: “Quan hệ kinh tế Trung Quốc - Singapore đã có quy mơ tương đối khá, đạt
thành tựu to lớn, tiềm lực hợp tác kinh tế Trung Quốc - Singapore vẫn cịn rất
nhiều, cần có cơ chế và biện pháp phù hợp để khai thác và phát huy” [7; tr18]
Cuốn sách “Singapore, đặc thù và giải pháp”của PGS TS Dương Văn Quảng,
Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (2007), đã chỉ ra những điểm đặc thù đất nước
Singapore với những thuận lợi và khó khăn; phân tích các giải pháp mà Chính phủ
áp dụng nhằm đáp ứng điều kiện đặc thù trên để phát huy lợi thế, khắc phục bất lợi,
khiếm khuyết phục vụ mục tiêu xây dựng và phát triển đất nước trở thành một quốc
gia có vị thế ở Đơng Nam Á Chương 7 cuốn sách bàn về quan hệ Singapore Trung Quốc với 3 nội dung quan trọng: Quan hệ giữa Singapore - Trung Quốc trước
khi chính thức được thiết lập; Singapore với vấn đề Đài Loan; Quan hệ Singapore Trung Quốc từ khi Trung Quốc cải cách kinh tế Tác giả đã làm rõ quá trình Trung
Quốc học tập Singapore những kinh nghiệm về phát triển kinh tế, về quản lý, đề cập
khá rõ những vấn đề trọng yếu nhất trong quan hệ kinh tế hai nước và sự điều chỉnh
quan hệ giữa hai nước trong tình hình mới Về thời gian, chương sách nghiên cứu


7
dừng lại ở năm 2005 Nhìn chung, nghiên cứu này mang tính chất đặt vấn đề, chưa
có sự hệ thống hóa, phân tích và đánh giá sâu Mặc dầu vậy, cơng trình đã cung cấp
cho chúng tơi khá nhiều tư liệu quý khi nghiên cứu về mối quan hệ này
Liên quan đến vấn đề luận án quan tâm cịn có một số nghiên cứu như: Luận
án Tiến sĩ: “Vai trò người Hoa trong sự phát triển của Trung Quốc từ 1978 đến
2005” của Đỗ Ngọc Toàn bảo vệ năm 2009 tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á cũng
đã đề cập đến vấn đề dưới góc độ quan hệ và tác động của người Hoa Singapore đối

với Trung Quốc Tác giả khai thác hai lĩnh vực quan trọng trong quan hệ song
phương bao gồm quan hệ kinh tế và quan hệ văn hóa Những kết quả nghiên cứu
của tác giả đã được chúng tơi kế thừa khi triển khai đề tài
Ngồi ra, một số vấn đề có liên quan đến quan hệ Singapore - Trung Quốc
được đề cập đến trong các cơng trình nghiên cứu về Singapore nói chung, về chính
sách đối ngoại và về người Hoa ở Singapore Trong số đó, một số cơng trình có đề
cập về Singapore và quan hệ Singapore - Trung Quốc như: Trần Khánh (1993), “Vị
trí Singapore trong hợp tác kinh tế quốc tế” (in trong cuốn Đông Nam Á trên đường
phát triển); Trần Khánh (2003), “Vị trí Singapore trong ASEAN” (Chuyên đề của
đề tài cấp Nhà nước Độc lập “Liên kết ASEAN trong thập niên đầu thế kỷ XXI”);
Châu Thị Hải (1998), Vị trí kinh tế người Hoa ở các nước ASEAN, Tạp chí Nghiên
cứu Đông Nam Á, số 3; Dương Văn Quảng, “Về chính sách đối ngoại độc lập tự
chủ và năng động của Singapore”, Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế số 3/2007… Về cơ
bản, các cơng trình trên ít nhiều có nội dung liên quan đến quan hệ Singapore Trung Quốc Đây là nguồn tư liệu có thể sử dụng, giúp chúng tơi định hình góc nhìn
tổng thể và sâu sắc hơn vấn đề mà đề tài đặt ra
Nhìn chung, ở Việt Nam, nghiên cứu về quan hệ Singapore - Trung Quốc cịn
rất khiêm tốn Các cơng trình đã cơng bố chủ yếu viết về điều kiện đặc thù của
Singapore, giải thích những nguyên nhân thành công của nước này trong phát triển
kinh tế, chưa đi sâu nghiên cứu quan hệ giữa Singapore với các đối tác bên ngoài,
đặc biệt là với Trung Quốc
1 2 Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi
1 2 1 Tình hình nghiên cứu ở Singapore
Quan hệ với Trung Quốc có vị trí quan trọng trong quan hệ đối ngoại của
Singapore Vì vậy, các nhà khoa học Singapore đã có khá nhiều cơng trình nghiên
cứu về vấn đề này


8
Nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Singapore, có thể điểm qua một số
cơng trình tiêu biểu như: "Rising Dragon, Crouching Tigers? Comparing the

Foreign Policy Responses of Malaysia and Singapore Toward a Re-emerging
China, 1990 - 2005" của tác giả Kuik Cheng - Chwee, Lee Research, Biblio Asia
Vol 3 No4 (2008); "Singapore and Southeast Asia in a Fast changing Landscape:
Coping with the Rise of China and India" của tác giả Amitav Acharya in trong cuốn
“Singapore’s foreign policy: the search for regional order” Nhà xuất bản World
Scientific năm 2007; “Between rising powers China, Singapore and India” của tác
giả Asad Latif do Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (Singapore) xuất bản năm 2007
Về cơ bản, các cơng trình trên làm rõ chính sách đối ngoại của Singapore
trong bối cảnh Trung Quốc trỗi dậy với tham vọng hướng tới mở rộng hơn nữa
phạm vi ảnh hưởng ở Đông Nam Á, bước đầu đã khẳng định, chính sách đối ngoại
của Singapore đối với Trung Quốc nhằm cân bằng giữa các sức mạnh trong khu
vực Do tập trung nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Singapore, cho nên nội
dung quan hệ Singapore - Trung Quốc trong các cơng trình kể trên chỉ được đề cập
khái quát Mặc dầu vậy, đây là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích giúp chúng tơi
trong việc đi sâu tìm hiểu và đánh giá tổng thể về chính sách của Singapore đối với
Trung Quốc từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay
Nghiên cứu chung về quan hệ Singapore - Trung Quốc từ năm 1990 đến
2010, Giáo sư John Wong và Lye Liang Fook đã có bài viết "20 Years of China Singapore: Diplomatic Relations: An Assessment", Viện Nghiên cứu Đông Á
Singapore, năm 2012 Bài viết có tính chất tổng kết quan hệ hai nước vào thời điểm
kỷ niệm 20 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Thông qua các sự kiện có chọn lọc,
tác giả đã phục dựng bức tranh quan hệ hợp tác giữa hai nước, khẳng định sự tiến
triển có tính liên tục, ngày càng sâu rộng của mối quan hệ trên Các tác giả cho
rằng, “Quan hệ song phương Singapore - Trung Quốc được thể hiện ở nhiều cấp độ
khác nhau, từ quan hệ giữa chính phủ với chính phủ, quan hệ giữa các nhà lãnh
đạo cấp cao và quan hệ ngoại giao nhân dân” [125] Tuy nhiên, bài viết chỉ dừng
lại ở việc hệ thống hóa các sự kiện, chưa đi sâu phân tích và đánh giá tổng thể về
mối quan hệ song phương khá đặc biệt này
Nghiên cứu về quan hệ an ninh - quốc phòng Singapore - Trung Quốc phải kể
đến: “Singapore’s reaction to rising China: Deep engagement and strategic
adjustment” của tác giả Evelyn Goh, Viện Nghiên cứu Chiến lược và quốc phòng,

9
Đại học Nanyang xuất bản 2004; “A Formal Sino - Singapore Defense Relation:
Myth or realyty?”, Luận văn Thạc sỹ về nghệ thuật quân sự và chiến lược của tác
giả Maj Kelvin Koh Chi Wee, Đại học Quốc gia Singapore (1997); CPT Cai Dexian
với bài viết “Hedging for Maximum Flexibility: Singapore's Pragmatic Approach
to Security Relations with the US and China", Tạp chí Pointer, Vol 39 số 2 Các
cơng trình trên đã làm rõ tham vọng mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc cũng như
tác động của chúng đối với lợi ích chiến lược của Singapore Các học giả cho rằng,
phản ứng của Singapore trước sự trỗi dậy của Trung Quốc bị chi phối bởi yếu tố
kinh tế Điều này có tác động đến cách tiếp cận của Singapore trong quan hệ với
Trung Quốc Các nghiên cứu đề cập rõ, Singapore chủ động trong việc để Trung
Quốc “tham gia sâu” thông qua ngoại giao song phương, trao đổi, hợp tác kinh tế,
cũng như thông qua các tổ chức đa phương khu vực Mặt khác, Singapore đã xây
dựng sức mạnh quân sự của mình, tăng cường quan hệ an ninh với Mỹ Đây là
phương thức nhằm cân bằng quyền lực và bảo đảm vị trí của nước này ở khu vực
cũng như sự độc lập trong quan hệ với Trung Quốc
Quan hệ kinh tế giữa hai nước là nội dung mà các nhà nghiên cứu Singapore có
số lượng lớn các bài viết Những nghiên cứu chung về hợp tác kinh tế phải kể đến
như: Henry Wai - Chung Yeung, “The Political Economy of Singaporean Investments
in China” (Tài liệu số 22, Viện Nghiên cứu Đông Á, Đại học Quốc gia Singapore,
1999); Các bài viết của nhiều tác giả trong cuốn “Advancing Singapore - China
Economic Relations” Saw Swee - Hock, John Wong đồng chủ biên, Viện Nghiên cứu
Đông Nam Á Singapore (2014) Những nghiên cứu trên làm rõ sự phát triển nhanh
và liên tục của quan hệ kinh tế Singapore - Trung Quốc sau năm 1990, đi sâu thảo
luận về cơ chế, khuôn khổ, cách thức liên kết kinh tế, về thực trạng hợp tác tại một số
dự án quan trọng, về quan hệ đầu tư, tài chính, thương mại giữa hai nước Đặc biệt,
tác giả Henry Wai - Chung Yeung đã khắc họa rõ nét về sự liên kết của Chính phủ
Singapore và các địa phương của Trung Quốc trong hợp tác đầu tư Các cơ hội, thách

thức trong hợp tác kinh tế ở hai nước cũng được các tác giả nghiên cứu và xem xét
Lĩnh vực hợp tác đầu tư giữa hai nước được các học giả Singapore đã đề cập ở
các công trình như: Yunhua Liu, Facing the challenge of rising China: Singapore’s
responses (2007); Luận văn Thạc sĩ của Han Minli, bảo vệ tại Đại học Quốc gia
Singapore năm 2008: ‘The China - Singapore Suzhou Industrial Park’: Can he
Singapore Model of Development be Exported? What Worked, What Didn’t, and


10
Why” Các nghiên cứu trên dựng lại bức tranh khái quát về đầu tư Singapore Trung Quốc trong thời gian 20 năm sau khi thiết lập quan hệ ngoại giao Đáng lưu
ý, nội dung đầu tư của Singapore ở Trung Quốc được trình bày khá rõ Một số bài
viết đã phân tích và chỉ ra những nhu cầu hợp tác đầu tư giữa hai nước, vị trí của
đầu tư trong quan hệ kinh tế nói riêng và quan hệ song phương nói chung Các mặt
tích cực và hạn chế trong quan hệ đầu tư cũng bước đầu được đặt ra Bên cạnh đó,
một số cơng trình cịn đi sâu nghiên cứu những dự án đầu tư tiêu biểu giữa hai nước
ở Tơ Châu, Thiên Tân, tìm hiểu cơ cấu, tổ chức, hoạt động, vị trí, vai trị của các dự
án này đối với quan hệ hợp tác kinh tế hai nước
Nghiên cứu quan hệ đầu tư của Singapore vào Trung Quốc cũng được phản
ánh khá sâu trong cuốn “Advancing Singapore - China Economic Relations” do
Saw Swee - Hock và John Wong đồng chủ biên Với số lượng bảng biểu và số liệu
thống kê cập nhật, tác giả đã phân tích xu hướng đầu tư ở từng giai đoạn, về cơ cấu
và địa bàn đầu tư, những thành công và hạn chế, triển vọng của quan hệ đầu tư hai
nước Các tác giả Singapore đã khẳng định, quan hệ đầu tư Singapore - Trung Quốc
là lĩnh vực có vị trí quan trọng nhất trong quan hệ hai nước Các bài viết trên đã
cung cấp cho chúng tôi những cơ sở quan trọng để có thể nghiên cứu sâu hơn về
quan hệ đầu tư Singapore - Trung Quốc giai đoạn 1990 - 2010
Trong cuốn sách này, đầu tư của Trung Quốc ở Singapore cũng đã được đề
cập trong các bài viết như: “China's Foreign Direct Investment in Singapore since
the 2000s”, của tác giả Yao Jielu và bài viết Evolution of Singapore - China
Economic Relations, của tác giả Saw Swee Hock Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu về

vấn đề này dừng lại ở việc khai thác những nét cơ bản và thống kê các lĩnh vực đầu
tư từ Trung Quốc sang Singapore từ sau năm 2000
Qua tiếp cận và phân tích các nguồn tài liệu, chúng tơi nhận thấy, các cơng
trình nghiên cứu ở Singapore chưa quan tâm nhiều đến yếu tố người Hoa trong quan
hệ Singapore - Trung Quốc Hơn nữa, vai trị chủ động của chính phủ Singapore
trong quan hệ đầu tư nói chung và quan hệ kinh tế giữa hai nước, một đặc điểm rất
quan trọng cần lưu ý khi nghiên cứu về cặp quan hệ này cũng chưa được các tác giả
đề cập nhiều Đây là những vấn đề chúng tôi nhận thấy rất cần phải đi sâu phân tích,
kiến giải một cách thỏa đáng
Bên cạnh đó, những nội dung đề cập đến đầu tư của Trung Quốc ở Singapore
chưa được các nhà nghiên cứu Singapore quan tâm làm rõ Về mặt nhận thức, trên


11
cơ sở khảo sát tài liệu từ cả hai phía, chúng tôi cho rằng, hoạt động đầu t ư của
Trung Quốc ở Singapore diễn ra sớm hơn thời điểm năm 2000 Việc khảo cứu sâu
hơn quá trình hoạt động đầu tư của Trung Quốc ở Singapore từ sau khi thiết lập
quan hệ ngoại giao là một việc làm cần thiết nhằm hướng tới nhìn nhận, đánh giá
vấn đề một cách tổng thể, toàn diện, trong tác động qua lại, đa chiều và những
chuyển biến cơ bản trong quan hệ đầu tư giữa hai nước từ năm 1990 đến nay
Các học giả Singapore cũng đã công bố nhiều nghiên cứu về quan hệ thương
mại Singapore - Trung Quốc, ví dụ như: Sree Kumar, Sharon Siddique, Yuwa Wong, “Mind the gaps: Singapore Business in China” Viện Nghiên cứu Đông Nam
Á Singapore xuất bản năm 2005, “Trading Networks of Chinese Entrepreneurs in
Singapore” của các tác giả Thomas Menkhoff, Chalmer E Labig đăng trên Journal
of Social Issues in Southeast Asia, Vol 11, No 1 số tháng 4/1996; “Singapore China Trade and CSFTA” của Chen Wen và Zhai Baiquan in trong cuốn
“Advancing Singapore - China Economic Relations”…Những nghiên cứu trên đã
góp phần dựng lại tiến trình phát triển quan hệ thương mại Singapore - Trung Quốc
trong tác động của bối cảnh tồn cầu hố, khu vực hóa cũng như nhu cầu hợp tác
kinh tế từ cả hai bên, bước đầu đưa ra những nhận xét, đánh giá về tỷ trọng, về cơ
cấu hàng hóa trao đổi, về thị trường thương mại, sự bổ sung cũng như cạnh tranh

lẫn nhau giữa hai nước Các cơ hội và thách thức trong quan hệ thương mại song
phương cũng được các tác giả đưa ra xem xét Đặc biệt, các tác giả đã làm rõ quá
trình đàm phán và xây dựng khu vực mậu dịch tự do Singapore - Trung Quốc,
những tác động của nó Ngồi ra, các tác giả còn bàn đến các biện pháp, bài học và
kinh nghiệm của cả Singapore và Trung Quốc trong việc khai thác thị trường
thương mại lẫn nhau
Tuy nhiên, những nghiên cứu của các học giả Singapore mà chúng tôi được
tiếp cận nghiên cứu sâu về một số yếu tố đặc trưng tác động đến quan hệ thương
mại hai chiều Cũng vì lẽ đó, nguyên nhân chênh lệch trong cán cân thương mại
song phương chưa được lý giải Chúng tôi cho rằng, nếu như phân tích rõ những
nhân tố kể trên sẽ tạo cơ sở để kiến giải những chênh lệch cán cân thương mại
Singapore - Trung Quốc trong sự tương tác và mối quan hệ với các lĩnh vực hợp tác
song phương khác, nhất là quan hệ tương tác giữa đầu tư và thương mại Điều này
cũng chỉ ra những vấn đề cốt lõi trong quan hệ thương mại giữa hai nước Bên cạnh
đó, một số hạn chế trong hợp tác thương mại song phương cũng như giải pháp khắc


12
phục những hạn chế cũng chưa được các tác giả đề cập và bàn bạc nhiều trong các
cơng trình nghiên cứu kể trên
Về quan hệ giáo dục - đào tạo, tác giả Saw Swee - Hock, Ge Yun với bài viết
“Enhancing Educational Collaborations between China and Singapore” trong cuốn
“Advancing Singapore - China Economic Relations” Bài viết đã đề cập chính sách
của hai chính phủ trong hợp tác giáo dục - đào tạo Đồng thời, tác giả cũng chỉ ra
các loại hình hợp tác và bước đầu đánh giá kết quả và tác động của lĩnh vực trên
Đặc biệt, các nghiên cứu ở Singapore đã quan tâm và khai thác nội dung hợp tác
giáo dục - đào tạo hai nước dưới góc độ hợp tác kinh tế Theo chúng tơi, đây là hía
cạnh tiếp cận khá thú vị
Hợp tác văn hóa giữa Singapore - Trung Quốc được xây dựng trên một nền
tảng khá đặc biệt với những thuận lợi và khó khăn riêng xuất phát từ yếu tố cộng

đồng người Hoa Bên cạnh đó, khoa học - kỹ thuật cũng là một trong những nội
dung mà cả Singapore và Trung Quốc đều có nhu cầu hợp tác quốc tế Tuy nhiên,
trong số các bài viết được tiếp cận, chúng tôi bất ngờ khi nhận thấy, lĩnh vực hợp
tác văn hóa và khoa học - kỹ thuật chưa được các nhà nghiên cứu quan tâm nhiều,
nói đúng hơn là gần như vắng bóng các nghiên cứu về nội dung này
Về hợp tác du lịch, cho đến nay, ở Singapore đã có một số cơng trình nghiên
cứu đề cập đến vấn đề này như: Chiang Min - Hua, “Tourism in China - Singapore
Economic relations” Đại học Quốc gia Singapore năm 2011; “Chinese Outbound
Tourism and the Market in Singapore” của các tác giả Joan Henderson Các tác giả
cho rằng, Singapore và Trung Quốc có điều kiện thuận lợi để hợp tác du lịch và cả
hai nước đều là một trong những thị trường tiềm năng Các tác giả nghiên cứu lĩnh
vực hợp tác du lịch dưới góc độ hợp tác kinh tế du lịch Trên cơ sở phân tích, thống
kê và so sánh, các cơng trình đề cập đến thị trường du lịch hai nước, số lượng khách
du lịch song phương, lợi nhuận kinh tế mang lại Về thời gian, các nghiên cứu chỉ
khảo sát số liệu những năm gần đây, thời gian trước năm 2000 gần như bỏ ngỏ
Về lĩnh vực hợp tác xuất khẩu lao động, vấn đề hôn nhân giữa các công dân
Trung Quốc với công dân Singapore đã được đề cập ở một số cơng trình như:
“Chinese marriage migration in Singapore”, Luận văn Thạc sĩ của tác giả Zhou
Qiong Yuan tại Đại học Quốc gia Singapore (2010); bài viết “Chinese Migrant
Workers in Singapore: An Analysis Based on Interview” của tác giả Lin Mei đăng
trên International Journal of China Studies Vol 1, No 1(2010) Trên cơ sở các cuộc


13
phỏng vấn và điều tra xã hội hết sức công phu, kết quả của các nghiên cứu trên phản
ánh rõ thực trạng bức tranh hợp tác lao động và phong trào nhập cư của các cô dâu
Trung Quốc theo con đường lấy chồng Singapore, những vấn đề còn tồn đọng như
tuyển dụng lao động bất hợp pháp, chất lượng cuộc sống của các lao động bất hợp
pháp, những hệ lụy xã hội do nhập cư bất hợp pháp mang lại Mặc dầu đạt đến
những kết quả nghiên cứu nhất định song ở nội dung này, vẫn chưa có cơng trình

nghiên cứu nào khai thác dưới góc độ lịch sử
1 2 2 Tình hình nghiên cứu ở Trung Quốc
Mặc dầu Singapore là một nước nhỏ song là đối tác giữ vị trí quan trọng trong
quan hệ kinh tế, đối ngoại của Trung Quốc Từ thực tế đó, quan hệ Trung Quốc Singapore thu hút sự quan tâm của các học giả Trung Quốc Trên cơ sở những cơng
trình mà chúng tơi được tiếp cận, có thể thấy, ở Trung Quốc, việc nghiên cứu quan
hệ hai nước đã đạt được những kết quả quan trọng
Nghiên cứu chung về quan hệ song phương và chính sách ngoại giao của hai
nước đối với nhau được đề cập ở một số cơng trình như: tác giả Mã Dũng trong
bài“Quan điểm về Trung Quốc của Lý Quang Diệu” (论 论 论 论 论 论 论 论)
đăng trên Tạp chí Đơng Nam Á tháng 4/1995 đã cho rằng, “quan điểm của Lý
Quang Diệu về Trung Quốc là một phần quan trọng trong chiến lược quốc tế của
ông Nó tác động trực tiếp đến sự phát triển trong chính sách của Singapore đối với
Trung Quốc và các lĩnh vực quan hệ mới Ở một mức độ nhất định, quan điểm Lý
Quang Diệu cũng có những ảnh hưởng đến chính sách của các nhà lãnh đạo Trung
Quốc” [145; tr41] Tác giả Lưu Nhất Bân trong bài viết “Quá trình thiết lập quan hệ
ngoại giao giữa Trung Quốc và Singapore” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论)
đã tái dựng quan hệ hai nước trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh và quá trình đàm phán
tiến tới ký kết quan hệ ngoại giao Đặc biệt, trên cơ sở phân tích những chuyển biến
trong bối cảnh quốc tế, khu vực và tình hình trong nước, tác giả Hầu Tùng Lĩnh
trong bài viết “Sự phát triển quan hệ Singapore - Trung Quốc từ sau Chiến tranh
Lạnh” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论) đăng tải trên Tạp chí châu Á Thái Bình Dương đương đại, số tháng 7/2000 đã từng bước làm rõ thái độ tích cực
của Chính phủ Singapore trong chính sách phát triển quan hệ song phương với
Trung Quốc Tác giả cũng chỉ ra những thành tựu mới trong quan hệ đầu tư ở Trung
Quốc của Singapore, quá trình hai nước mở rộng hợp tác thương mại, chính trị, giáo
dục, văn hóa, khoa học và cơng nghệ… trong giai đoạn từ 1990 đến năm 2000


14
Trong cuốn “Trung Quốc xây dựng quan hệ đối tác mới với các nước láng
giềng” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论) do tác giả Trương Vân Lĩnh

chủ biên, Nhà xuất bản Khoa học xã hội Bắc Kinh, năm 2006, chương 10
của cuốn sách đã trình bày về sự phát triển quan hệ Trung Quốc - Singapore Trong
đó, tác giả phân tích động lực của quan hệ, nhấn mạnh chính sách cân bằng lực
lượng của Singapore, tác động của quan hệ Trung Quốc - ASEAN đối với quan hệ
hai nước, nhu cầu hợp tác với Trung Quốc của Singapore Trong mục 2 “Sự phát
triển toàn diện của quan hệ Trung Quốc - Singapore”, đề cập đến quan hệ đầu tư,
quan hệ thương mại, quan hệ chính trị, pháp luật, giao lưu văn hóa, khoa học - kỹ
thuật, an ninh, quốc phịng Đây là một trong những cơng trình nghiên cứu chung đề
cập tương đối đầy đủ về các lĩnh vực quan hệ Singapore - Trung Quốc Tuy nhiên,
tác giả cũng chỉ mới dừng lại ở mức độ bước đầu phục dựng lại những nét căn bản
trong quan hệ hai nước trước năm 2005
Ở Trung Quốc cũng đã xuất hiện những cơng trình khá chất lượng nghiên cứu
về quan hệ kinh tế giữa hai nước Trong tác phẩm “Quan hệ kinh tế và thương mại
giữa Trung Quốc và Đông Nam Á trong bối cảnh tồn cầu hóa: lịch sử, hiện trạng
và xu hướng” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论, 论论 论论 论 论),
xuất bản tại Đại học Hạ Môn năm 2006 của tác giả Nhiếp Đức Ninh (论 论 论)
Trong mục thứ ba và mục thứ tư chương 3 cuốn sách, tác giả đề cập nhiều về quan
hệ đầu tư trên cơ sở đi sâu tìm hiểu các doanh nghiệp Singapore tại thị trường
Trung Quốc Nghiên cứu chỉ ra sự thay đổi căn bản về quy mơ, hình thức và cơ cấu
đầu tư, chuyển biến của địa bàn đầu tư từ duyên hải Đông Nam lên vùng Đông Bắc,
miền Tây của Trung Quốc Trên cơ sở chỉ ra những tồn tại, các giả đã đưa ra những
kiến nghị đối với chính sách phát triển quan hệ giữa hai nước
Trong cuốn “Quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc và các quốc gia Đông
Á” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论) của tác giả Dương Hoằng Ân, Nhà
xuất bản Khoa học xã hội Văn hiến, Bắc Kinh, xuất bản năm 2007, từ trang 92 trang 121 đề cập khá rõ về hợp tác kinh tế Trung Quốc - Singapore Trên cơ sở phác
họa tình hình hợp tác thương mại và đầu tư, tác giả đi sâu phân tích và khái quát đặc
điểm quan hệ kinh tế hai nước, chỉ ra những tồn tại và triển vọng hợp tác
Quan hệ đầu tư giữa Trung Quốc và Singapore còn được đề cập ở một
số các cơng trình như: Tơn Tố Thục với bài “Phân tích và so sánh mơi trường đầu
tư Singapore - Trung Quốc” (论论论论论论论论论论论论论论论), Tạp chí Nơng

15
nghiệp Cam Túc kỳ 4/2005; Vương Cần, “Đầu tư trực tiếp của Singapore ở Trung
Quốc và xu hướng mới” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论),
Nghiên cứu Đông Nam Á tháng 2/2007; Vương Cần, “Các công ty của Singapore ở
Trung Quốc” (论 论 论 论 论 论 论 论), Nghiên cứu Đông Nam Á - Đại học Hạ
Môn, số 4/2008 Các nghiên cứu kể trên đã phân tích thực trạng, diễn tiến tình hình
hợp tác đầu tư giữa hai nước, phân tích các lợi thế của mỗi nước, đồng thời, làm rõ
chính sách của hai chính phủ đối với vấn đề này cũng như xu hướng đầu tư từ các
công ty lớn của Singapore, trong đó có các cơng ty liên kết chính phủ
Hợp tác đầu tư Trung Quốc - Singapore được đánh giá là lĩnh vực hợp tác
thành công nhất trong quan hệ hai nước Tuy nhiên, trong quá trình tiếp cận tư liệu,
chúng tơi nhận thấy có một điểm cần lưu ý, ở Trung Quốc, không xuất hiện nhiều
các cơng trình nghiên cứu về hợp tác đầu tư giữa hai nước Chúng tôi càng băn
khoăn hơn khi gần như chưa có một cơng trình nào trong số chúng tơi được tiếp cận
viết kỹ về vấn đề đầu tư của Trung Quốc tại Singapore Thiết nghĩ, trong bối cảnh
quan hệ kinh tế hai nước hiện nay và những tác động của đầu tư song phương đối
với sự phát triển mỗi nước, nghiên cứu và làm rõ vấn đề trên là việc làm cần thiết
Ngồi ra, gần như các cơng trình nghiên cứu về đầu tư của Singapore ở Trung Quốc
dừng lại đến năm 2006 trong khi từ năm 2006 đến năm 2010 là giai đoạn xuất hiện
những chuyển biến nhanh chóng trong hợp tác đầu tư hai chiều Vì lẽ đó, giai đoạn
sau 2006 là khoảng trống nghiên cứu cần khỏa lấp
Hợp tác thương mại Trung Quốc- Singapore là lĩnh vực sớm phát triển trong
quan hệ song phương và cũng là lĩnh vực được các học giả Trung Quốc đề cập
trong nhiều bài nghiên cứu tương đối công phu, đăng tải trên một số tạp chí và
thơng báo khoa học thuộc các trường Đại học Các nghiên cứu đã làm rõ một số vấn
đề xung quanh quan hệ thương mại song phương như: các nhân tố tác động mới,
thực trạng phát triển của quan hệ thương mại song phương và xu thế phát triển
trong giai đoạn tiếp theo Tác giả Trần Uyển, trong bài “Phân tích đặc điểm và so

sánh sự phát triển của năng lực cạnh tranh trong quan hệ th ương mại dịch vụ giữa
Trung Quốc - Singapore” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论
论 论 论 论)” Thông báo khoa học Đại học Công nghệ Trường Xuân tập 22 xuất bản
năm 2010 đã chỉ ra các lợi thế thương mại của mỗi nước và cho rằng, Trung Quốc
và Singapore có lợi thế bổ sung lẫn nhau hơn là cạnh tranh thương mại và đây là
nhân tố tích cực trong việc thúc đẩy quan hệ thương mại hai nước Tác giả Vương


16
Cần trong bài viết “Sự tiến triển trong quan hệ kinh tế và thương mại của Trung
Quốc với Singapore” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论), Tạp chí Đơng
Nam Á (số 1/2004) đã đề cập đến những tiến bộ mới trong quan hệ kinh tế của hai
nước trong bối cảnh tồn cầu hóa và khu vực hóa Đồng thời, tác giả cũng đề ra một
số giải pháp nhằm phát triển quan hệ thương mại trong giai đoạn tiếp theo
Hợp tác giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một
mục tiêu quan trọng mà phía Trung Quốc đặt ra khi triển khai quan hệ với
Singapore Tác giả Triệu Ái Cần với bài “So sánh sự tương đồng và khác biệt trong
giáo dục cơ sở của Trung Quốc và Singapore” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论
论 论 论 论), Tạp chí Nghiên cứu và thực hành giáo dục số 09A năm 2011 đã cho
rằng, sau Chiến tranh Lạnh, cùng với sự phát triển toàn diện của quan hệ hai nước,
hợp tác trong giáo dục đã có những bước đột phá Những thành tựu mới trong hợp
tác giáo dục là nội dung quan trọng, không chỉ tác động đến hợp tác chính trị, ngoại
giao văn hóa mà cịn là cơ hội học tập, hội nhập giáo dục quốc tế của Trung Quốc
Về hợp tác du lịch, nhận thức rõ thương mại, dịch vụ đóng vai trò ngày càng
quan trọng trong các hoạt động kinh tế và du lịch, là ngành có vị trí quan trọng
trong sự phát triển của Trung Quốc, tác giả Thẩm Thúc trong bài viết So sánh năng
lực cạnh tranh giữa Trung Quốc và Singapore trong lĩnh vực du lịch thương mại
và dịch vụ (1995 - 2004)” (论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 论 (1995 2004), đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lý luận, 3/2009 đã khảo sát, so sánh khả năng
cạnh tranh của thương mại dịch vụ du lịch giữa Trung Quốc và Singapore, thảo luận
về hướng phát triển của Trung Quốc Các tác giả cũng đã nêu những vấn đề trong

hợp tác du lịch, đề xuất một số biện pháp đáp ứng nhu cầu nâng cao năng lực cạnh
tranh của Trung Quốc trong dịch vụ thương mại du lịch
Về mặt nhận thức, theo chúng tôi, hợp tác du lịch giữa Trung Quốc và
Singapore bao gồm chính sách của hai nước đối với vấn đề hợp tác du lịch, thực
trạng quá trình hợp tác, kết quả, thành tựu và những bài học kinh nghiệm Tuy
nhiên, trong các cơng trình mà chúng tơi tiếp cận viết về vấn đề này, các tác giả
Trung Quốc mới chỉ bàn đến một phần của nội dung học tập kinh nghiệm lẫn nhau
trong lĩnh vực du lịch, những phần cịn lại vẫn rất cần sự gia cơng nghiên cứu rõ
Đặc biệt, trong số các cơng trình nghiên cứu của các tác giả Trung Quốc,
những vấn đề lớn trong quan hệ hợp tác Trung Quốc - Singapore như: hợp tác văn


17
hóa; hợp tác chính trị an ninh; hợp tác lao động… chỉ được đề cập một cách sơ lược
ở các bài nghiên cứu chung Trong phạm vi những cơng trình chúng tơi được tiếp
cận, chưa có một bài viết hay cơng trình nghiên cứu chun sâu làm rõ những vấn
đề này Đây cũng là một trong những khoảng trống nghiên cứu cần quan tâm
1 2 3 Tình hình nghiên cứu ở một số nước khác trên thế giới
Trong bối cảnh tồn cầu hóa hiện nay, các quốc gia trên thế giới đều chủ
trương đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ nhằm tận dụng ngoại lực phục vụ chiến
lược phát triển đất nước Tìm hiểu lịch sử quan hệ giữa các quốc gia và chính sách
đối ngoại của họ là một trong những việc làm được nhiều cơ sở nghiên cứu, các cơ
quan hoạch định chiến lược đối ngoại trên thế giới triển khai Nghiên cứu về quan
hệ Singapore - Trung Quốc là một trong số các vấn đề được học giả quan tâm
Tác giả See Seng Tan (Nhật Bản) trong bài viết: “Riding the Chinese
Dragon: Singapore’s Pragmatic Relationship with China” (in trong tập “The Rise
of China: Responses from Southeast Asia and Japan” do Jun Tsunekawa chủ biên)
đã khái quát lịch sử quan hệ hai nước, phân tích và chỉ ra sự thực dụng trong chính
sách với Trung Quốc của Singapore, tác động của nó đối với quan hệ hai nước
cũng như quan hệ trong khu vực Tác giả kết luận rằng, “quan hệ Singapore và

Trung Quốc mật thiết, hiệu quả về kinh tế, song ngược lại, cân bằng, mềm dẻo và
có xu hướng đối phó về chính trị và quân sự” [103; tr23] Singapore sẵn sàng đón
nhận và tận dụng các cơ hội phát triển từ sự gia tăng nhanh chóng của nền kinh tế
Trung Quốc
Tác giả Robyn Klingler Vidra (Anh) trong “The Pragmatic “Little Red Dot”:
Singapore’s US Hedge Again China,) in trong "The New Geopolitics of Southeast
Asia", LSE IDEAS London 2012 đã cho rằng: các quốc gia Đông Nam Á có nguy
cơ trở thành những con tốt trong một cuộc đụng độ địa - chính trị giữa hai siêu
cường ngoài khu vực Bài viết chỉ rõ cách thức mà các quốc gia trong khu vực đối
phó với các biện pháp của Mỹ và Trung Quốc nhằm giữ lợi ích chiến lược của họ
Bài viết kết luận, Singapore cho rằng, sự nổi lên của Trung Quốc là cơ hội để trở
thành trung tâm đầu tư của khu vực Tuy nhiên, Singapore không trở thành một vệ
tinh của Trung Quốc, hay bất kỳ một cường quốc nào Cùng với sự phát triển sâu
sắc và chặt chẽ trong quan hệ song phương, Singapore từng bước đa dạng hóa lợi
ích kinh tế và an ninh Mối quan hệ Mỹ - Singapore đang hết sức chặt chẽ về kinh


18
tế, quân sự và ngoại giao Sự hiện diện của Mỹ ở Biển Đơng đóng vai trị như hàng
rào chống lại những tham vọng khu vực của Trung Quốc [120; tr71-72]
Tác giả Ariel Hui - min Ko trong luận án Tiến sĩ: “Political Domination:
China’s Foreign Economic Policy towards Vietnam, Singapore, and Malaysia in
the Open Era” tại Đại học Glasgow (Scotland) đã làm rõ những thuận lợi và khó
khăn, động cơ chính trị trong việc thúc đẩy chính sách kinh tế đối ngoại của Trung
Quốc với các quốc gia Đông Nam Á trong kỷ nguyên mở cửa Tác giả tập trung
nghiên cứu sâu chính sách kinh tế đối ngoại của Trung Quốc với 3 quốc gia Đông
Nam Á (Việt Nam, Malyasia, Singapore) Chương 4 luận án đã đi sâu phân tích
chính sách kinh tế đối ngoại, tác động của chính sách kinh tế với quan hệ chính trị
cũng như một số lĩnh vực khác trong quan hệ Singapore - Trung Quốc Đây là cơng
trình giúp chúng tơi tìm hiểu kỹ hơn về quan hệ hai nước dưới góc nhìn đối sánh

Tác giả Ming Hwa Ting (Australia) trong luận án Tiến sĩ với đề tài
“Singapore’foreign policy beyond realism”,bảo vệ tại Trung tâm Nghiên cứu châu
Á, Đại học Adelaide tháng 3/2010 đã nghiên cứu về chính sách đối ngoại của
Singapore với một số nước châu Á trong đó có Trung Quốc Luận án đi sâu tìm hiểu
chính sách đối ngoại của Singapore đối với các nước Malaysia, Indonesia, Trung
Quốc và Ấn Độ Chương 6 của Luận án với dung lượng 38 trang viết về sự hình
thành và phát triển của quan hệ Singapore - Trung Quốc Trong chừng mực nhất
định, tác giả còn triển khai phân tích vai trị của Singapore trong quan hệ hai bờ eo
biển Đài Loan, vai trị là mơ hình học tập đối với nội địa, vai trị dẫn dắt của
Singapore đối với q trình khu vực hóa và quốc tế hóa của Trung Quốc, vị trí quan
hệ hai nước trong quan hệ chung Trung Quốc - Đông Nam Á
Cuốn “East Asia's Relations with a Rising China” (Lam Peng Er, Narayanan
Ganesan, Colin Dürkop chủ biên, NXB Konrad Adenauer Stingtung năm 2010) đã
phân tích vai trị và vị trí của Trung Quốc ở Đông Á và ngược lại, làm rõ những tác
động mang lại từ “Trung Quốc trỗi dậy” đối với nền kinh tế chính trị tồn cầu và
trật tự trong khu vực ở Đông Á Chương 9 cuốn sách viết về “Những chính sách của
Singapore trong việc cân bằng giữa sức mạnh Trung Quốc và các thế lực khác”
Thông qua việc xem xét quan hệ hai nước trước và sau năm 1990, tác giả chỉ ra sự
phát triển của quan hệ này trên tất cả các lĩnh vực, trình bày những chính sách đa
dạng của Singapore đối với Trung Quốc trong sự cân bằng với các quốc gia xung