Sáng kiến kinh nghiệm hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thông qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng bộ môn

1

MỤC LỤC
A. PHẦN MỞ ĐẦU                                                                                                    
....................................................................................................3
I/. Lí do chọn đề tài                                                                                                
................................................................................................3
1/. Cơ sở lí luận:                                                                                                   
...................................................................................................3
2/. Cơ sở thực tiễn:                                                                                              
..............................................................................................4
II/. Mục đích và phương pháp nghiên cứu:                                                        
........................................................5
1/. Mục đích:                                                                                                           
..........................................................................................................5
2/. Phương pháp nghiên cứu:                                                                               
...............................................................................6
III/. Giới hạn của đề tài:                                                                                      
......................................................................................7
IV/. Kế hoạch thực hiện:                                                                                     
.....................................................................................8
B. PHẦN NỘI DUNG                                                                                                 
.................................................................................................9
I/. Cơ sở lí luận:                                                                                                     
.....................................................................................................9
II/. Cơ sở thực tiễn:                                                                                            
............................................................................................10
III/. Thực trạng và những mâu thuẩn:                                                             
.............................................................11
1/. Mặt tích cực                                                                                                  
..................................................................................................11

2. Mặt hạn chế                                                                                                   
...................................................................................................13
IV/. Các biện pháp giải quyết vấn đề:                                                             
.............................................................14
1/. Biện pháp thực hiện đổi mới PPGD:                                                           
...........................................................14
* CẤU TRÚC DẠY HỌC GI ẢI QUY ẾT VẤN ĐỀ                                        
........................................29
2/. Biện pháp thực hiện đổi mới kiểm tra, đánh giá                                         
.........................................37
3/. Một số hình thức sử dụng câu hỏi trong giờ lên lớp                                   
...................................42
4./ Một số lưu ý khi sử dụng đổi mới PPGD và KTĐG                                   
...................................44


2
V/. Hiệu quả áp dụng:                                                                                        
........................................................................................47
C. KẾT LUẬN                                                                                                           
...........................................................................................................49
I/. Ý nghĩa của đề tài đối với công tác giảng dạy, học tập:                              
..............................49
II/. Khả năng áp dụng:                                                                                        
........................................................................................50
III/. Bài học kinh nghiệm, hướng phát triển:                                                  
..................................................50
IV/. Đề xuất, kiến nghị:                                                                                      
......................................................................................51
Thạnh trị, ngày 02/06/2015                                                                                      

......................................................................................52
TÀI LIỆU THAM KHẢO                                                                                        
........................................................................................53


3

A. PHẦN MỞ ĐẦU
I/. Lí do chọn đề tài
1/. Cơ sở lí luận:
Kết quả  giáo dục là cái đích cuối cùng mà học sinh và GV cần đạt 
tới, để có kết quả tốt cần sự nỗ lực của cả GV và HS, trong đó việc đúc  
kết kinh nghiệm, đổi mới PPDH là việc làm rất quan trọng. 
Đổi mới phương pháp dạy học là một trọng tâm của đổi mới giáo 
dục. Luật giáo dục (Điều 28) u cầu: “Phương pháp giáo dục phổ thơng  
phải phát huy tính tích cực, tự  giác, chủ  động, sáng tạo của học sinh;  
phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, mơn học; bồi dưỡng phương  
pháp tự  học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác  
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. 
Đổi mới phương pháp dạy học trong trường phổ  thơng là một q 
trình phức hợp vì nó địi hỏi phải tác động đến nhiều yếu tố khác nhau. Để 
đổi mới thành cơng phương pháp dạy học  ở  các trường phổ  thơng, cần  
thiết phải đổi mới một cách tồn diện, đồng bộ  các thành tố, các bộ  phận 
cấu thành của q trình dạy học, sự đổi mới bắt đầu ở  việc lập kế hoạch  


4
bài học trên lớp đến việc vận dụng và kết hợp nhuần nhuyễn các phương  
pháp dạy học và cuối cùng là đánh giá kết quả dạy học.
Trong nhiều năm qua, một bộ  phận khơng nhỏ  giáo viên chưa nhận 

thức đầy đủ  về  đổi mới phưng pháp dạy học (PPDH), kiểm tra đánh giá 
(KTĐG) nên việc thực hiện cịn hình thức, đối phó; hiệu quả  mang lại  
chưa cao. Chưa đẩy mạnh việc đánh giá kĩ năng thực hành, năng lực tự 
học, khả năng nghiên cứu khoa học của HS,...
2/. Cơ sở thực tiễn:
Sinh học là một bộ mơn khoa học thực nghiệm, kiến thức sinh học là 
một xâu chuỗi có mối liên quan chặt chẽ  với nhau, vì vậy HS sẽ  rất khó 
hiểu, khó nhớ, khó thuộc. Chính vì thế  thơng qua các PPDH và KTĐG để 
rèn luyện và phát triển năng lực tự học ở từ đó học sinh tự mình nắm được  
những kiến thức lý thuyết cơ  bản qua đó vận dụng vào việc giải bài tập 
để  trả  lời nhanh các câu hỏi trắc nghiệm trong các đề  thi là việc làm hết  
sức cần thiết. 
Thật vậy, qua thời gian cơng tác và rút kinh nghiệm trong q trình  
giảng dạy tơi nhận thấy rằng để HS hình thành được năng lực tự học, phát 
huy được tích cực, chủ động trong học tập kể cả trên lớp và ở nhà; để học  


5
sinh được hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều 
hơn; để  GV có một bài giảng trên lớp hay, thu hút, lơi cuốn HS hăng hái  
tham gia vào các hoạt động trên lớp qua đó thu nhận kiến thức từ đó nâng 
cao chất lượng bộ mơn thì nhất thiêt phải đổi mới PPGD và đổi mới kiểm  
tra đánh giá học sinh. 
Với những lí do nêu trên tơi nhận thấy rằng việc đổi mới phương  
pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển năng lực tự  học của 
học sinh là hết sức cần thiết để từ đó nâng cao chất lượng bộ mơn. Chính 
vì thế, trong nội dung đề tài này, tơi xin đưa ra một số giải pháp cụ thể về 
“Hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thơng qua đổi mới 
phương   pháp   dạy   học   và   kiểm   tra   đánh   giá   nhằm   nâng   cao   chất 
lượng bộ mơn”.

II/. Mục đích và phương pháp nghiên cứu:
1/. Mục đích:
Giúp GV có nhận thức đúng đắn hơn về đổi mới và vận dụng dụng 
được các PPDH và KTĐG mới 1 cách hiệu quả  chúng để  tổ  chức hoạt 
động dạy học trên lớp và hướng dẫn HS tự học ở nhà.


6
 

Phát triển và hồn thiện dần năng lực tự học thơng qua các hoạt động 

tích cực, chủ động của HS trong học tập trên lớp và ở  nhà; HS được hoạt 
động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn.  Giúp học sinh 
nắm thật vững kiến thức từng bài học cụ thể qua từng tiết dạy.
Từ kiến thức riêng lẻ  từng bài học sinh hiểu và tự  hệ  thống hóa lại 
các mảng kiến thức lại với nhau một cách dễ  dàng hơn. Trên cơ  sở  kiến  
thức bài học giúp giáo viên có nhiều phương án kiểm tra đánh giá học sinh  
hợp lý hơn đồng thời có thể nâng cao chất lượng bộ mơn. 
Q đồng nghiệp có thể tham khảo để có thể vận dụng vào cơng tác 
giảng dạy.
2/. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp điều tra khảo sát:  Nghiên cứu trực tiếp trên từng 
học sinh với những mức độ  khác nhau tùy đối tượng học sinh. Cần chú ý 
khả  năng tiếp thu kiến thức đối với từng đối tượng học sinh và ý kiến 
phản hồi từ học sinh để kịp thời vận dụng phương pháp dạy học và KTĐG  
cho phù hợp nhất.
Phương pháp lí luận nghiên cứu:  Sưu tầm, phân tích các tài liệu 
cập nhật có liên quan về  các phương pháp dạy học và hình thức KTĐG 

7
mới   theo   định   hướng   phát   triển   năng   lực   tự   học   của   học   sinh.   Khảo  
nghiệm, chọn lọc những phương pháp và hình thức phù hợp nhất với tình 
hình, đặc điểm của học sinh và cơ  sở  vật chất của trường để  áp dụng 
nghiên cứu.
Phương pháp phân tích tổng hợp: Sử dụng phương pháp kiểm tra 
đánh   giá   có   sự   kết   hợp   nhiều   hình   thức   khác   nhau:   tự   luận   hoặc   trắc 
nghiệm; kiểm tra cả lớp hoặc kiểm tra một nhóm học sinh; thời gian kiểm 
tra đánh giá có thể 5’, 15’, 45’,…
III/. Giới hạn của đề tài:
Đề tài tập trung nghiên cứu về các PPDH và các hình thức KTĐG có 
thể áp dụng nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh.


8

IV/. Kế hoạch thực hiện:
Thời gian

Người 
Nội dung thực hiện
thực hiện

thực hiện
­ Thu thập tài liệu có liên quan về  các 
PPDH và các hình thức KTĐG có thể áp 
Tháng 7,8/ 2014

dụng nhằm phát triển năng lực tự  học  Giáo viên

của học sinh.
­ Xử lí và tổng hợp tài liệu


9
­ Khảo sát, lựa chọn đối tượng học sinh 
cho   phù   hợp   với   phương   pháp   nghiên 
cứu.
Tháng 9,10/ 2014

Giáo viên
­ Tiến hành thực hiện trên lớp các PPDH 
và hình thức KTĐG đã lựa chọn để khảo 
nghiệm.
­ Tiếp tục tiến hành thực hiện trên lớp 
các   PPDH   và   hình   thức   KTĐG   đã   lựa 

Tháng   11,12/   2014 

chọn để khảo nghiệm.
Giáo viên

đến 01,02/2015

­   Chọn   lọc   ra   các   PPDH   và   hình   thức  
KTĐG mang lại kết quả tối ưu.
­ Khảo sát, thống kê kết quả.

Tháng 3,4/ 2015

Viết sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên

Tháng 5/ 2015

Báo cáo sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên

B. PHẦN NỘI DUNG
I/. Cơ sở lí luận:
Đổi mới phương pháp trong dạy học và KTĐG khơng chỉ đơn thuần 
là dạy những vấn đề với kiến thức có sẵn trong SGK mà cịn phải dạy như 
thế nào để phát huy và phát triển năng lực tự học của học sinh, phải hướng  


10
dẫn cho học sinh biết vận dụng kiến thức đã học ở lớp vào cuộc sống, đó  
là vấn đề cấp thiết và hồn tồn phù hợp với đường lối, tinh thần chỉ đạo 
của Đảng, nhà nước ta cũng như ngành Giáo dục và Đào tạo.
Về  phía học sinh:  Sự  chủ  động, tích cực của HS trong các bài học 
chưa cao; kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề trong học tập cịn thấp; kĩ  
năng thực hành cịn hạn chế; khả  năng tự  học chưa cao,...Trong kiểm tra  
đánh giá hầu như  các em chỉ  chú trọng đến điểm số  cho nên kĩ năng thực 
hành, khả năng nghiên cứu khoa học của HS cịn rất hạn chế.
Trong q trình giảng dạy bộ mơn tơi nhận thấy đa số học sinh hiện 
nay rất ngại ngùng trong cả  suy nghĩ và hoạt động. Vì thế, nếu giáo viên  
khơng mạnh dạng đổi mới trong phương pháp dạy và hình thức KTĐG cho 
phù hợp sẽ dẫn đến thói quen thụ động  rất khó thay đổi ở đa số học sinh.

II/. Cơ sở thực tiễn:
Trong những năm qua, cấu trúc đề  thi tốt nghiệp THPT và thi tuyển  
sinh vào Đại học, Cao đẳng của Bộ Giáo dục và đào tạo, đặc biệt là các đề 
thi học sinh giỏi các cấp có nhiều nội dung kiến thức mang tính chất vận 
dụng rất cao, các nội dung kiến thức này giáo viên khơng thể nào cung cấp 


11
hết trong giờ học mà địi hỏi các em phải tự tìm tịi, tự thu nhận thơng qua  
các hình thức tự học.
Chính vì thế việc đổi mới giáo dục phổ thơng hiện nay chú trọng vào 
việc đổi mới phương pháp dạy và hình thức KTĐG nhằm phát triển năng 
lực tự  học của học sinh là một chủ  trương hết sức đúng đắn của ngành 
Giáo dục. 
Xuất phát từ  thực tiễn trên, qua nghiên cứu, thực nghiệm, tơi quyết 
định chọn đề  tài:  “Hình thành, phát triển năng lực tự  học  ở  học sinh 
thơng qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm 
nâng cao chất lượng bộ mơn”.
III/. Thực trạng và những mâu thuẩn:
1/. Mặt tích cực
1.1/. Về phía giáo viên       
Nghiêm túc thực hiện theo sự  lãnh chỉ  đạo về  việc triển khai các 
hoạt động đổi mới PPDH, KTĐG trong trường THPT của BGH trường.
Nhận thức và trình độ  của cán bộ  quản lý và giáo viên trong trường  
được nâng cao, đơng đảo giáo viên có ý thức sử dụng các PPDH và kĩ thuật 


12
dạy học tích cực; chủ  động khai thác các nguồn tư  liệu tham khảo để  sử 
dụng trong dạy học; có chú trọng đến việc tổ chức hoạt động của HS trong  

dạy học, khuyến khích HS trao đổi thảo luận với nhau và thảo luận với 
giáo viên trong bài học; nhiều giáo viên tích cực sử  dụng các thiết bị  dạy  
học, ứng dụng CNTT trong dạy học và KTĐG; kĩ năng KTĐG kết quả học  
tập của HS được nâng lên.
1.2/. Về phí học sinh
HS đã tích cực, chủ động hơn trong hoạt động chiếm lĩnh kiến thức; 
ngồi hoạt động học trên lớp, HS đã chủ động hơn trong việc tìm kiếm tài 
liệu tham khảo để tự học, tự rèn luyện; nhiều HS có kĩ năng tốt trong việc  
sử dụng CNTT, khai thác các nguồn học liệu trên mạng để chiếm lĩnh kiến 
thức; bước đầu HS đã có ý thức tự  đánh giá kết quả  học tập của mình và 
đánh giá lẫn nhau khi được u cầu,...
1.3/. Về phí Ban Giám Hiệu
Ban giám hiệu, CBQL trong trường đã chú trọng tăng cường CSVC 
phục vụ  đổi mới PPDH, KTĐG: đầu tư  xây dựng các phịng học bộ  mơn; 
mua sắm trang thiết bị hiện đại phục vụ dạy học, KTĐG; xây dựng nguồn 


13
học liệu; trang bị máy tính và mạng internet phục vụ GV và HS tìm kiếm tư 
liệu; mua sắm dụng cụ thí nghiệm,...
Cơng tác quản lí hoạt động đổi mới PPDH, KTĐG của nhà trường đã  
có bước phát triển, chun nghiệp hố từ  việc lập kế  hoạch, tổ  chức, chỉ 
đạo và kiểm tra giám sát thực hiện kế hoạch. Các hoạt động sinh hoạt của  
tổ chun mơn từng bước đổi mới và đi vào hiệu quả,...
2. Mặt hạn chế
2.1/. Về phía giáo viên
Một bộ  phận giáo viên chưa nhận thức đầy đủ  về  đổi mới PPDH,  
KTĐG nên việc thực hiện cịn hình thức, đối phó; hiệu quả mang lại chưa  
cao. Chưa đẩy mạnh việc đánh giá kĩ năng thực hành, khả năng nghiên cứu 
khoa học của HS,...

          Trình độ  của GV trong việc vận dụng các PPDH, kĩ thuật dạy học 
mới cịn hạn chế  nên hiệu quả  tổ  chức hoạt động nhận thức của HS cịn 
thấp; việc ứng dụng CNTT chưa thực sự đúng lúc, đúng chỗ, nhiều khi cịn  
rơi vào tình trạng lạm dụng gây hậu quả trái ngược; việc sử dụng thiết bị 
dạy học và tài liệu bổ trợ chưa thường xun, chưa hiệu quả.


14

2.2/. Về phía học sinh
          Sự chủ động, tích cực của HS trong các bài học chưa tốt; kĩ năng phát 
hiện và giải quyết vấn đề  trong học tập cịn thấp; kĩ năng thực hành cịn 
hạn chế; khả năng tự học chưa cao,...
          Trong kiểm tra đánh giá hầu như các em chỉ chú trọng đến điểm số 
cho nên kĩ năng thực hành, khả  năng nghiên cứu khoa học của HS cịn rất 
hạn chế.
 Kết quả khảo sát đầu năm học 2014 – 2015 như sau:
  

IV/. Các biện pháp giải quyết vấn đề:
1/. Biện pháp thực hiện đổi mới PPGD:
1.1/. Tổ chức học sinh hoạt động nhóm:
1.1.1/. Trình tự các bước để tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm


15
• Bước 1: Xác định mục tiêu: 
Dựa vào nội dung bài học  ở  SGK và hướng dẫn của sách giáo viên, 
giáo viên xem phần nào là trọng tâm để từ  đó xác định mục tiêu cho  
bài học chính xác khơng làm lệch trọng tâm.

• Bước 2: Thành lập nhóm:
­ Chia nhóm: giáo viên chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm từ  2 đến 6 
học sinh, để thuận tiện nhất thường giáo viên cho học sinh 2 bàn học 
gần nhau quay lại đối diện với nhau để  thảo luận nhưng nếu số 
lượng học sinh lớn hơn 6 thì chia làm hai nhóm.
­ Giáo viên quy định thời gian thảo luận: thơng thường từ 3 đến 5 phút.
• Bước 3: Làm việc theo nhóm:
­ Học sinh ngồi vào đúng vị trí của nhóm, cử ra nhóm trưởng, thư kí.
­ Thảo luận theo nhiệm vụ  được giao dưới sự  điều khiển của nhóm  
trưởng.
­ Thư  kí ghi chép lại ý kiến thảo luận, điền nội dung vào phiếu học  
tập.
­ Đề  cử  đại diện trình bày (nhóm trưởng hoặc một báo cáo viên của  
nhóm)


16
• Bước 4: Báo cáo kết quả:
­ Giáo viên chọn một nhóm có nội dung gần đúng nhất lên báo cáo kết  
quả (đại diện lên dán phiếu học tập lên bảng và trình bày).
­ Giáo viên mời các nhóm khác cho ý kiến nhận xét.
• Bước 5: Tổng kết rút kinh nghiệm:
­ Giáo nhận xét chung và đưa ra kết luận giúp học sinh hồn thiện  
kiến thức dựa vào phiếu học tập đó chuẩn bị trước.
­ Để  khắc sâu kiến thức cho học sinh, giáo viên hỏi thêm một số  câu 
hỏi vận dụng, mở  rộng hoặc giải thích một ngun lý nào đó dựa 
vào nội dung kiến thức vừa lĩnh hội được.
1.1.2/. Ví dụ minh hoạ: Áp dụng phương pháp thảo luận nhóm khi dạy  
về bào quan Ti thể ở tế bào nhân thực (Phần V – Bài 9 – SGK Sinh học  
10 – Cơ bản)

• Bước 1: Xác định mục tiêu:
­ Dựa vào thơng tin SGK trang 40, H 9.1a,b thực hiện nhiệm vụ.
­ u cầu học sinh trả lời các câu hỏi, điền nội dung vào bảng sau:


17
Hình dạng
Thành phần hóa học
Cấu trúc
Chức năng
• Bước 2: Thành lập nhóm:
­ Chia nhóm: giáo viên chia lớp thành 8 nhóm, mỗi nhóm gồm 4 thành 
viên (2 bàn học gần nhau).
­ Thời gian thảo luận: 3 phút.
• Bước 3: Làm việc theo nhóm:
­ Học sinh ngồi vào đúng vị trí của nhóm, cử ra nhóm trưởng, thư kí.
­ Thảo luận theo nhiệm vụ  được giao dưới sự  điều khiển của nhóm 
trưởng.
­ Thư  kí ghi lại ý kiến thảo luận, điền nội dung vào phiếu học tập  
(bảng phụ).
­ Đề  cử  đại diện trình bày (nhóm trưởng hoặc một báo cáo viên của 
nhóm).


18

• Bước 4: Báo cáo kết quả:
­ Trong q trình theo dõi học sinh thảo luận, giáo viên nên chú ý đến 
nội dung các nhóm, sau đó chọn một nhóm có nội dung gần đúng nhất 
lên báo cáo kết quả

­ Giáo viên mời các nhóm khác cho ý kiến nhận xét.
• Bước 5: Tổng kết rút kinh nghiệm:
­ Giáo nhận xét chung và đưa ra kết luận giúp học sinh hồn thiện  
kiến thức dựa vào phiếu học tập đó chuẩn bị trước.
­ Để  khắc sâu kiến thức cho học sinh, giáo viên hỏi thêm một số  câu 
hỏi:
+ So sánh diện tích bề  mặt giữa màng ngồi và màng trong ti thể,  
màng nào có diện tích lớn hơn? Vì sao?
+ Trong các tế bào sau: Tế bào cơ tim, biểu bì, xương, cơ, tế bào nào 
có nhiều ti thể nhất?
­ Giáo viên nhận xét nội dung, đánh giá tinh thần, thái độ làm việc của 
các thành viên trong nhóm.


19
1.1.3/. Làm thế  nào để  xây dựng nhóm học sinh hoạt động sơi nổi, 
nhiệt tình
Trong mỗi nhóm học sinh thường có 1 số  em lười, ít tham gia hoạt  
động, ỉ lại vào một số bạn tích cực, chính vì thế:
Giáo nên nên cân nhắc khi tạo ra các nhóm (số  học sinh mỗi nhóm, 
các thành phần trong nhóm, vai trị của mỗi thành viên, giới tính…) để  có 
được các nhóm với các thành viên phối hợp hiệu quả với nhau.
Sử dụng một số bài tập, trị chơi để tạo mơi trường thân thiện, trong  
đó các nhóm và các cá nhân cảm thấy thoải mái khi chia sẻ, trải nghiệm  
cùng nhau, suy ngẫm, và cùng thay đổi theo chiều hướng tốt.
1.2/. Tổ chức dạy học theo phương pháp “dạy học khám phá”
1.2.1/. Ưu điểm của dạy học khám phá
Phát huy được nội lực của học sinh, tư duy ­ tích cực ­ độc lập ­ sáng 
tạo trong q trình học tập. 
Giải quyết thành cơng các vấn đề  là động cơ  trí tuệ  kích thích trực 

tiếp lịng ham mê học tập của học sinh. Ðó chính là động lực của q trình 
dạy học. 


20
Hợp tác với bạn trong q trình học tập, tự  đánh giá, tự  điều chỉnh 
vốn tri thức của bản thân là cơ sở hình thành phương pháp tự học. Ðó chính 
là động lực thúc đẩy sự  phát triển bền vững của mỗi cá nhân trong cuộc 
sống. 
Giải   quyết   các  vấn  đề  nhỏ   vừa   sức  của  học  sinh   được  tổ   chức 
thường xun trong q trình học tập, là phương thức để học sinh tiếp cận 
với kiểu dạy học hình thành và giải quyết các vấn đề có nội dung khái qt 
rộng hơn. 
Ðối thoại giữa trị và trị, trị và thầy đã tạo ra bầu khơng khí học tập 
sơi nổi, tích cực và góp phần hình thành mối quan hệ giao tiếp trong cộng  
đồng xã hội. 
1.2.2/. Cấu trúc của dạy học khám phá:
1.2.2.1/. Cấu trúc dạy học khám phá: 


21
Thực chất dạy học khám phá là một phương pháp hoạt động thống 
nhất giữa thầy với trị đã giải quyết vấn đề  học tập phát sinh trong nội  
dung của tiết học.
Ðặc trưng của dạy học khám phá là giải quyết các vấn đề  học tập  
nhỏ và hoạt động tích cực hợp tác theo nhóm, lớp để giải quyết vấn đề. 
Dạy học khám phá có nhiều khả  năng vận dụng vào nội dung của 
các bài. Dạy học nêu vấn đề chỉ áp dụng vào một số bài có nội dung là một 
vấn đề lớn, có mối liên quan lơgic với nội dung kiến thức cũ. 
Dạy học khám phá hình thành năng lực giải quyết vấn đề  và tự học  

cho   học   sinh,   chưa   hình   thành   hồn   chỉnh   khả   năng   tư   duy   lơgic   trong 
nghiên cứu khoa học như trong cấu trúc dạy học nêu vấn đề. 
Tổ  chức dạy học khám phá thường xun trong q trình dạy học là 
tiền đề  thuận lợi cho việc vận dụng dạy học nêu vấn đề. Dạy học khám 
phá có thể thực hiện lồng ghép trong khâu giải quyết vấn đề của kiểu dạy 
học nêu vấn đề.  
1.2.2.2/. Phương thức tổ  chức dạy học theo phương pháp “dạy học 
khám phá”


22
a/. Xác định mục đích
­ Về nội dung: 
+ Vấn đề học tập chứa đựng nội dung kiến thức mới là gì? 
+ Tại sao lựa chọn vấn đề này mà khơng chọn vấn đề khác có trong 
bài giảng? 
+ Vấn đề lựa chọn liệu khả năng học sinh có thể tự khám phá được  
khơng? 
­ Về phát triển tư duy: 
+ Giáo viên định hướng các hoạt động tư  duy đặc trưng cần thiết  ở 
học sinh là gì trong q trình giải quyết vấn đề; hoạt động phân tích, 
tổng hợp hoặc là so sánh hoặc là trừu tượng và khái qt hoặc là 
phán đốn… 
+ Ðịnh hướng phát triển tư duy cho học sinh chính là ưu việt của dạy  
học khám phá đạt được so với các PPDH khác. 
Ví dụ: 

+ Vấn đề 1: tìm hiểu cấu tạo đơn phân axit amin? (hoạt  
động tư duy đặc trưng là phân tích, tổng hợp). 

23
+ Vấn đề  2: các loại axit amin khác nhau như  thế  nào? 
(hoạt động tư duy đặc trưng là so sánh).   
b/. Vấn đề học tâp
Trong nội dung của bài giảng có chứa đựng nhiều vấn đề  hoc tập, 
trong đó vấn đề trọng tâm là cơ sở để nhận thức các vấn đề khác. Dạy học  
khám phá thường được vận dụng để học sinh giải quyết các vấn đề  nhỏ, 
vì vậy lựa chọn vấn đề  là yếu tố  quan trọng đảm bảo sự  thành cơng của  
PPDH này. 
Lựa chọn vấn đề học tập cần chú ý một số điều kiện sau đây: 
+ Vấn đề trọng tâm, chứa đựng thơng tin mới 
+ Vấn đề thường đưa ra dưới dạng câu hỏi hoặc bài tập nhỏ 
+ Vấn đề  học tập phải vừa sức của HS và tương ứng với thời gian 
làm việc.
Nếu nội dung giáo viên u cầu học sinh làm việc khơng chứa đựng 
thơng tin mới thì chỉ  là hình thức thảo luận   trong dạy học mà chúng ta 
thường áp dụng. 


24
Trong thực tế, để dạy học khám phá có tính năng rộng rãi thì vấn đề 
đưa ra thường ngắn gọn và thời gian học sinh làm việc khoảng từ  5 phút 
đến 10 phút. Chúng ta sẽ áp dụng ở những tiết giảng có nội dung ngắn gọn  
và sử dụng quỹ thời gian kiểm tra và củng cố bài. 
Nếu vấn đề học tập có nội dung bao trùm nội dung tiết giảng và học  
sinh đã có thói quen tích cực hợp tác theo nhóm thì giáo viên tổ  chức học 
sinh khám phá theo trình tự các bước trong cấu trúc dạy học nêu vấn đề. 
Ví dụ:  Khi dạy Bài 18: Chu kỳ  tế  bào và q trình ngun phân –  
Sinh học 10:

+ Đối với lớp cơ  bản: chỉ  nên tổ  chức cho học sinh khám phá từng  
kỳ của q trình ngun phân. 
+ Với lớp NC: ta có thể dạy q trình ngun phân theo dạy học nêu 
vấn đề.
c/. Phân nhóm học sinh:
Trong q trình giáo viên chia học sinh thành từng nhóm, nên lưu ý 
một số điều kiện sau đây: 


25
Sự phân nhóm đảm bảo cho các thành viên đối thoại và giáo viên di  
chuyển thuận lợi để bao qt lớp, đối thoại với trị. 
Ví dụ: bố trí chỗ ngồi theo hình chữ O, chữ U, hình vng… 
Số lượng học sinh của mỗi nhóm là bao nhiêu tùy theo nội dung của 
vấn đề, đồng thời đảm bảo sự  hợp tác tích cực giữa các thành viên trong 
nhóm. 
+ Nếu vấn đề chỉ cần quan sát và trao đổi thơng tin trong nhóm thì có  
thể bố trí mỗi nhóm gồm từ 6 đến 8 học sinh. 
+ Nếu vấn đề u cầu ngồi sự trao đổi với nhau cịn phải thực hiện  
1 việc làm nào đó như báo cáo, hồn thiện sơ đồ,…mỗi nhóm chỉ nên 
có từ 2 đến 4 HS. 
+ Nếu số thành viên trong mỗi nhóm q nhiều thì sẽ có những thành  
viên khơng tích cực hợp tác. 
Chú ý khả năng nhận thức của các học sinh trong mỗi nhóm để bảo  
đảm sự hợp tác mang lại hiệu quả. Nếu trong nhóm đều là những học sinh  
yếu thì khơng có sự  học hỏi lẫn nhau và khó giải quyết được vấn đề  đưa  
ra.