Tài liệu Tìm hiểu về Sử thi Tây Nguyên pdf

Tìm hiểu về Sử thi Tây Nguyên





Sử thi (thuật ngữ châu Âu: épos, épic) là khái niệm được tiếp nhận từ các nền
học thuật chịu ảnh hưởng quan niệm văn học và mỹ học thuộc truyền thống châu Âu
dưới hai phạm vi rộng và hẹp: trong nghĩa rộng, thuật ngữ chỉ một thể loại tự sự, một
trong ba loại thể văn học phân biệt với kịch và trữ tình. Ở phạm vi hẹp, hiện nay được
dùng một cách tương đối phổ biến trong các nền văn học dân tộc nói chung, thuật ngữ
chỉ thể loại sử thi anh hùng.

Đặc điểm
Trong nghĩa hẹp, chuyên biệt và có cách hiểu tương đối phổ quát, sử thi trỏ một
hoặc một nhóm thể loại trong tự sự, đó là sử thi anh hùng, tức những thiên tự sự kể về
quá khứ anh hùng, là bức tranh rộng và hoàn chỉnh về đời sống nhân dân và về những
anh hùng, dũng sĩ, tiêu biểu cho một thế giới sử thi. Sử thi anh hùng tồn tại dưới cả
dạng truyền miệng và văn bản thành văn. Phần lớn những bản chép các thiên sử thi
anh hùng tiêu biểu đều có ngọn nguồn dân gian và bản thân các đặc điểm của thể loại
cũng hình thành ở cấp độ dân gian.
Cái đẹp đặc trưng của sử thi anh hùng được biểu lộ trong tính hài hòa riêng của
nó, vốn gắn với các quan hệ xã hội chưa trưởng thành. Điều này được Các Mác nhấn
mạnh khi ông liệt sử thi vào thời đại trước khi bắt đầu có sản xuất nghệ thuật thực thụ,
đồng thời cho rằng sử thi ở dạng cổ điển làm thành một thời đại trong lịch sử văn hóa.
Ở sử thi, tác gải chỉ can hệ đến thế giới mà các quan hệ thân tộc ngay trong đời
sống hiện thực còn đóng vai trò trung gian, môi giới cho phạm vi riêng tư và phạm vi
chính trị; các lợi ích của các hành động khác nhau còn bện chặt vào nhau, sự liên hệ
giữa các cuộc đấu tranh toàn dân và các hoạt động cá nhân còn mang tính trực tiếp,
khác biệt với tiểu thuyết khi nhà văn buộc phải viện cớ riêng cho sự tham dự của nhân
vật vào các xung đột chính trị.

THỂ LOẠI
-Sử thi anh hùng dân gian
Sử thi anh hùng dân gian nảy sinh trên cơ sở truyền thống các sử thi thần thoại
kể về những bậc thủy tổ - những anh hùng văn hóa, về các tích truyện dũng sĩ; xa xưa
hơn nữa là các truyền thuyết lịch sử, các bài tụng ca. Nảy sinh vào thời đại tan rã của
chế độ công hữu nguyên thủy và phát triển trong xã hội cổ đại, phong kiến, nơi còn
bảo lưu từng phần các quan hệ gia trưởng, sử thi anh hùng ảnh hưởng của các quan hệ
và quan niệm ấy, đã miêu tả về quan hệ xã hội như quan hệ dòng máu, tông tộc với tất
cả các chuẩn mực luật lệ, tập tục.
Ở dạng cổ xưa nhất của sử thi, tính anh hùng còn hiện diện trong vỏ bọc thần
thoại hoang đường (các dũng sĩ không chỉ có sức mạnh chiến đấu mà còn có năng lực
siêu nhiên, ma thuật, kẻ địch thì luôn hiện diện dưới dạng quái vật giả tưởng). Những
đề tài chính được sử thi cổ xưa miêu tả: chiến đấu chống quái vật (cứu người đẹp và
dân làng), người anh hùng đi hỏi vợ, sự trả thù của dòng họ
-Sử thi cổ điển
Các dạng cổ điển của sử thi có nhân vật thường là các dũng sĩ kiêm thủ lĩnh và
các chiến binh đại diện dân tộc ở tầm lịch sử; các kẻ thù của họ thường được đồng
nhất với bọn xâm lược, những kẻ áp bức, ngoại bang và dị giáo (như người Turk,
người Tarta với sử thi Slave). Thời gian sử thi ở đây khác với sử thi dân gian, không
còn là thời đại sáng chế các thần thoại, mà là quá khứ vinh quang trong buổi bình
minh của lịch sử dân tộc. Được ca ngợi trong các dạng sử thi cổ điển là các nhân vật
và biến cố lịch sử (hoặc ngụy lịch sử), mặc dù bản thân sự miêu tả các chất liệu lịch sử
bị phụ thuộc vào sơ đồ cốt truyện truyền thống, đôi khi còn sử dụng cả mô hình nghi
lễ thần thoại. Các nền sử thi thường là các cuộc đấu tranh của hai bộ lạc hoặc bộ tộc,
sắc tộc ít nhiều tương ứng với sự thật lịch sử (như cuộc chiến Troia trong Iliade, việc
tranh đoạt Sampo trong Kalévala). Quyền lực được tập trung trong các nhân vật trung
tâm có hành động tích cực là các ông vua của thế giới sử thi (như Charles đại đế trong
Bài ca chàng Rôlăng), hay các dũng sĩ. Các nhân vật nổi loạn, cách mạng xung đột với
quyền lực (Akhillos trong Iliade, Đăm San trong khan Êđê, Robin Hud trong thiên

ballade của Anh, các nhân vật trong Thủy hử ở Trung Hoa) xuất hiện ít ỏi trong giai
đoạn tan rã hình thức cổ điển của sử thi anh hùng.
-Anh hùng ca
Những anh hùng ca, với tư cách là các tác phẩm sử thi anh hùng cỡ lớn, thể
hiện sự tương quan giữa yếu tố cá nhân anh hùng và yếu tố sử thi tập thể rõ rệt, đủ để
bộc lộ tính tích cực cá nhân, đã trở thành công cụ đắc lực cho sự biểu hiện yếu tố toàn
dân, toàn dân tộc. Trường ca sử thi “về thực chất có liên quan đến thời trung đại, khi
dân chúng tỉnh dậy từ giấc ngủ nặng nề, nhưng tinh thần thì đã cứng cáp đến mức tạo
được thế giới riêng của mình và tự cảm thấy mình gắn bó máu thịt với thế giới ấy
Khi bản thân cái cá nhân được giải phóng khỏi khối vẹn toàn dân tộc khởi thủy với
trạng thái chung, lối nghĩ lối cảm chung, hoạt động và số phận chung, thì thay cho thơ
ca sử thi những cái sẽ phát triển chín muồi hơn cả một mặt là thơ và mặt khác là kịch”
(Hegel

Tác phẩm
Sử thi anh hùng còn lại trong văn học nhân loại dưới dạng các thiên anh hùng
ca cỡ lớn, được ghi chép thành sách như Iliade, Odyssée, Mahabrahata, Ramayana;
dưới dạng truyền miệng như Dzangar, Alphamysh, Manas, Đăm San, Đẻ đất đẻ nước;
hoặc các bài ca sử thi ngắn (bulina của Nga, junas của Nam Tư) được xâu chuỗi phần
nào thành liên hoàn. Thường thấy các tác phẩm dưới dạng bài ca và lời thơ hòa lẫn
vào nhau, hiếm khi thấy tác phẩm dạng văn xuôi.