So sánh ảnh hưởng của ánh sáng LED đến sự phát sinh protocorm và chồi ở một số giống lan đai châu

75ѬӠ1*ĈҤI HӐ&+Ơ1*9ѬѪ1*
KHOA KHOA HӐC TӴ NHIÊN
-----------------------------

NGUYӈN NӲ HỒI LY

SO SÁNH Ҧ1++ѬӢNG CӪ$È1+6È1*/('ĈӂN
SӴ PHÁT SINH PROTOCORM VÀ CHӖI Ӣ
MӜT SӔ GIӔ1*/$1Ĉ$,&+Ỉ8

KHỐ LUҰN TӔT NGHIӊ3ĈҤI HӐC
1JKjQK6ѭSKҥm Sinh hӑc

Phú Thӑ, 2019


75ѬӠ1*ĈҤI HӐ&+Ơ1*9ѬѪ1*
KHOA KHOA HӐC TӴ NHIÊN
-----------------------------

NGUYӈN NӲ HỒI LY

SO SÁNH Ҧ1++ѬӢNG CӪ$È1+6È1*/('ĈӂN
SӴ PHÁT SINH PROTOCORM VÀ CHӖI Ӣ
MӜT SӔ GIӔ1*/$1Ĉ$,&+Ỉ8

KHỐ LUҰN TӔT NGHIӊ3ĈҤI HӐC
1JKjQK6ѭSKҥm Sinh hӑc

1*ѬӠ,+ѬӞNG DҮN: GVCC. PGS. TS Cao Phi Bҵng
7UѭӡQJĈҥi HӑF+QJ9ѭѫQJ

Phú Thӑ, 2019


i

LӠI CҦ0Ѫ1

Trong thӡi gian nghiên cӭu và hồn thành khóa luұn, tôi xin gӱi lӡi cҧm
ѫQFKkQWKjQK QKҩt tӟi thҫ\ JLiRKѭӟng dүn GVCC. PGS.TS. Cao Phi Bҵng
ÿmWұn tình Kѭӟng dүnTXDQWkPYjÿӝng viên tơi hồn thành khóa luұn.
Tơi xin bày tӓ lӡi cҧP ѫQ VkX VҳF ÿӃn các thҫy (cô) trong Trung tâm
nghiên cӭu Công nghӋ Sinh hӑFWUѭӡQJĈҥi hӑF+QJ9ѭѫQJFQJFiFWKҫy
cô giáo trong khoa Khoa hӑc Tӵ QKLrQWUѭӡQJĈҥi hӑF+QJ9ѭѫQJÿmWҥo
ÿLӅu kiӋQJL~Sÿӥ ÿӇ tôi thӵc hiӋn và hồn thành khóa luұn này.
Cuӕi cùng, tơi xin gӱi lӡi cҧPѫQÿӃQJLDÿuQKEҥn bè, nhӳQJQJѭӡLÿm
ln bên cҥQKÿӝQJYLrQJL~Sÿӥ tơi trong suӕt q trình thӵc hiӋn và hồn
thành khóa luұn tӕt nghiӋp này.
Xin chân thành c̫P˯Q

Phú Th͕WKiQJQăP
Sinh viên

Nguy͍n Nͷ Hoài Ly


ii
LӠ,&$0Ĉ2$1

7{L[LQFDPÿRDQVӕ liӋu và kӃt quҧ nghiên cӭu trong khóa luұn này là cӫa

riêng tơi trong nhóm nghiên cӭu, các kӃt quҧ nghiên cӭXÿѭӧc trình bày trong
khóa luұn là trung thӵc. Mӑi sӵ JL~S ÿӥ cho viӋc thӵc hiӋn khóa luұQ Qj\ ÿm
ÿѭӧc cҧPѫQYjFiFWK{QJWLQWUtFKGүn trong khóa luұQÿmÿѭӧc chӍ rõ nguӗn
gӕFYjÿѭӧc phép cơng bӕ.
Phú Th͕QJj\«WKiQJQăP19

Sinh viên thӵc hiӋn

NguyӉn Nӳ Hồi Ly


iii
DANH MӨC CHӲ VIӂT TҲT
AC

:

Than hoҥt tính

MS

:

Murashige & Skoog

LED

:

Light-Emitting Diodes

iv
DANH MӨC BҦNG
Bҧng 3.1. Khҧ QăQJWҥo protocorm ӣ các loҥi ánh sáng cӫa các giӕQJODQĈDL
châu.............................................................................................................. 19
Bҧng 3.2. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng Hoa tím trҳng sau 2 tuҫn ni cҩy ..... 21
Bҧng 3.3. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕQJFk\ĈDL&KkXKRDÿӓ sau 2 tuҫn nuôi cҩy 22
Bҧng 3.4. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng cây màu hӗng sau 2 tuҫn nuôi cҩy... 23
Bҧng 3.5. Sӕ Oѭӧng chӗi trung bình cӫa các giӕQJODQĈDLFKkXVDXWXҫn
ni cҩy trong P{LWUѭӡng M1 .................................................................... 24
Bҧng 3.6. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng Hoa tím trҳng sau 6 tuҫn ni cҩy ..... 25
Bҧng 3.7. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕQJFk\KRDÿӓ sau 6 tuҫn nuôi cҩy .... 26
Bҧng 3.8. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng cây hoa màu hӗng sau 6 tuҫn nuôi
cҩy ............................................................................................................... 27
Bҧng 3.9. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng cây hoa tím trҳng sau 12 tuҫn nuôi
cҩy ............................................................................................................... 28
Bҧng 3.10. Khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng cây hoa ÿӓ sau 12 tuҫn nuôi cҩy 29
Bҧng 3.11. Khҧ QăQJ Wҥo chӗi cӫa giӕng cây hoa màu hӗng sau 12 tuҫn
nuôi cҩy ....................................................................................................... 30
Bҧng 3.12. ҦQK Kѭӣng cӫa các loҥi ánh sáng và chҩt hӳX Fѫ Eә VXQJ ÿӃn
chiӅu cao Hoa tím trҳng................................................................................ 31
Bҧng 3.13. ҦQK Kѭӣng cӫa các loҥi ánh sáng và chҩt hӳXFѫEә VXQJÿӃn
chiӅu cao cây KRDÿӓ ................................................................................... 33
Bҧng 3.14. ҦQK Kѭӣng cӫa các loҥi ánh sáng và chҩt hӳXFѫEә VXQJÿӃn
chiӅu cao cây hoa màu hӗng ....................................................................... 35
Bҧng 3.15. ChiӅu cao chӗi sau 12 tuҫn nuôi cҩy cӫa các giӕQJFk\ĈDL&KkXӣ
P{LWUѭӡng M1 ............................................................................................. 37

v
DANH MӨC HÌNH

Hình 3.1. BiӇXÿә thӇ hiӋn khҧ QăQJ Wҥo protocorm ӣ các loҥi ánh sáng cӫa
các giӕQJODQĈDL&KkX ................................................................................ 20
Hình 3.2. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn khҧ QăQJWҥo chӗi cӫa giӕng Hoa tím trҳng sau 2
tuҫn ni cҩy ................................................................................................ 22
Hình 3.3. BiӇX ÿӗ thӇ hiӋn khҧ QăQJ Wҥo chӗi cӫa giӕng +RD ÿӓ sau 2 tuҫn
ni cҩy ........................................................................................................ 23
Hình 3.4. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn khҧ QăQJtҥo chӗi cӫa giӕng cây màu hӗng sau 2
tuҫn ni cҩy ............................................................................................... 24
Hình 3.5. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn chiӅu cao Hoa tím trҳng ӣ m{LWUѭӡng M1 ...... 32
Hình 3.6. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn chiӅu cao Hoa tím trҳng ӣ P{LWUѭӡng M2 .......... 33
Hình 3.7. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn chiӅXFDRFk\KRDÿӓ ӣ P{LWUѭӡng M1 .............. 34
Hình 3.8. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn chiӅu cao cây hoa ÿӓ ӣ P{LWUѭӡng M2 ........... 34
Hình 3.9. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn chiӅu cao cây hoa màu hӗng ӣ P{LWUѭӡng M1 ... 36
Hình 3.10. BiӇXÿӗ thӇ hiӋn chiӅu cao cây hoa màu hӗng ӣ P{LWUѭӡng M2 . 36


vi
MӨC LӨC
Trang
LӠI CҦ0Ѫ1 ................................................................................................. i
LӠ,&$0Ĉ2$1 .......................................................................................... ii
DANH MӨC CHӲ VIӂT TҲT ..................................................................... iii
MӨC LӨC .................................................................................................... vi
PHҪN MӢ ĈҪU ............................................................................................ 1
1. Tính cҩp thiӃt cӫDÿӅ tài.............................................................................. 1
2. Mөc tiêu nghiên cӭu ................................................................................... 2
3. éQJKƭDNKRDKӑc và thӵc tiӉn .................................................................. 2

3.1. éQJKƭDNKRDKӑc ................................................................................... 2
3.2. éQJKƭDWKӵc tiӉn .................................................................................... 2
PHҪN NӜI DUNG ........................................................................................ 3
&+ѬѪ1* TӘ1*48$1Ĉӄ TÀI NGHIÊN CӬU ................................... 3
1.1. ĈһFÿLӇm chung cӫDFk\ODQĈDL&KkX .................................................... 3
1.1.1. Vӏ trí phân loҥi...................................................................................... 3
1.1.2. ĈһFÿLӇm hình thái cӫDFk\ODQĈDL&KkX ............................................. 3
1.1.3. ĈһFÿLӇm sinh thái cӫDODQĈDL&KkX .................................................... 4
1.1.4. Giá trӏ cӫDODQĈDL&KkX ...................................................................... 5
.ƭWKXұt nhân giӕng nuôi cҩy mô ± tӃ bào thӵc vұt .................................. 5
1.2.1. Giӟi thiӋu chung vӅ NƭWKXұt nuôi cҩy mô ± tӃ bào thӵc vұt................... 5
1.2.2. &ѫVӣ khoa hӑc cӫa nuôi cҩy mô - tӃ bào thӵc vұt ................................ 6
&iFEѭӟc nhân giӕng in vitro ................................................................ 7
1.2.4. Tҫm quan trӑng cӫa kӻ thuұt nuôi cҩy mô và tӃ bào thӵc vұt ................ 8
1.2.5. Ӭng dөng cӫa nuôi cҩy mô ± tӃ bào thӵc vұt ........................................ 9
1.3. Tình hình nghiên cӭu nhân giӕng in vitro ODQĈDL&KkX ........................ 10


vii
1JKLrQFӭXVӱGөQJiQKViQJ/(' trong nuôi cҩy mô ......................... 11
1.5. Các chҩt hӳXFѫEә VXQJWURQJP{LWUѭӡng nuôi cҩy .............................. 12
&+ѬѪ1* ,, ĈӔ, 7ѬӦNG, NӜ, '81* 9ơ 3+1* 3+ẩ3 1*+,ầ1
CU............................................................................................................. 16
LWng v phm vi nghiờn cu .......................................................... 16
ĈӕLWѭӧng nghiên cӭu ......................................................................... 16
1.1.2. Phҥm vi nghiên cӭu ............................................................................ 16
1.2. Nӝi dung nghiên cӭu ............................................................................ 16
1.3. 3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭu ...................................................................... 16
3KѭѫQJSKiSEӕ trí thí nghiӋm............................................................ 16
3KѭѫQJSKiSWKXWKұp sӕ liӋu .............................................................. 18

3KѭѫQJSKiS[ӱ lí sӕ liӋu bҵng toán thӕng kê .................................... 18
&+ѬѪ1*,,,.ӂT QUҦ NGHIÊN CӬU VÀ THҦO LUҰN ..................... 19
3.1. ҦQK Kѭӣng cӫD iQK ViQJ /(' ÿӃn sӵ phát sinh protocorm cӫa mӝt sӕ
giӕQJODQĈDL&KkX ...................................................................................... 19
3.2. ҦQKKѭӣng cӫa ánh sáng LED và chҩt hӳXFѫEә VXQJÿӃn sӵ phát sinh
chӗi cӫa mӝt sӕ giӕQJFk\ODQĈDL&KkX ....................................................... 21
KӂT LUҰN VÀ KIӂN NGHӎ ..................................................................... 38
1. KӃt luұn ................................................................................................... 38
2. KiӃn nghӏ ................................................................................................. 38
DANH MӨC TÀI LIӊU THAM KHҦO ...................................................... 39
Tài li͏u Ti͇ng Vi͏t ....................................................................................... 39
Tài li͏XQ˱ͣc ngoài ...................................................................................... 41


1

PHҪN MӢ ĈҪU
1. Tính cҩp thiӃt cӫDÿӅ tài
Phong Lan (Orchidaceae
ÿѭӧc coi là hӑ lӟn nhҩt trong giӟi thӵc vұt
có hoa bao gӗP  FKL Yj KѫQ  ORjL. ĈiӇn hình là phong lan ĈDL
Châu, mӝt lồi lan rҩt phә biӃn và quen thuӝc. Phong lan ĈDL &KkX
(Rhynchostylis gigantea) thuӝc hӑ phong lan (Orchidaceae), chi
Rhynchostylis. Phong lan ĈDL &KkX ÿѭӧc biӃW ÿӃn là mӝt lồi lan có hoa
ÿҽp, phù hӧp vӟi mөc tiêu trang trí vào các dӏp TӃt cә truyӅn [2], làm cҧnh
QrQÿѭӧc trӗng rӝng rãi và có giá trӏ kinh tӃ cao. Cùng vӟi sӵ phát triӇn cӫa
xã hӝi thì nhu cҫX WKѭӣng hoa cӫD FRQ QJѭӡi ngày càng cao. ĈӇ ÿiS ӭng
ÿѭӧc nhu cҫu ngày càng cao cӫDFRQQJѭӡi thì viӋc tҥo ra các giӕng lan có
chҩWOѭӧng vӟi sӕ Oѭӧng lӟQÿDQJÿѭӧc quan tâm. Mӝt trong nhӳQJSKѭѫQJ
pháp hiӋn nay ÿDQJ ÿѭӧc sӱ dөng là nhân giӕng loài lan này bҵng công

nghӋ nuôi cҩy mô tӃ bào thӵc vұt (in vitro). 3KѭѫQJSKiS Qj\ÿmYjÿDQJ
ÿѭӧc sӱ dөng ӣ nhiӅX QѫLWURQJFҧ Qѭӟc và trên thӃ giӟi [2][4]. HiӋn nay,
FNJQJÿmFyUҩt nhiӅu nghiên cӭu xây dӵng quy trình nhân giӕng lồi lan này
ÿѭӧc báo cáo.
Ӣ ViӋt Nam, công nghӋ nuôi cҩy mô tӃ EjRÿmSKiWWULӇn nhanh chóng
trong nhӳQJ QăP JҫQ ÿk\ Yj WUӣ thành cơng nghӋ hӳu hiӋu trong nhân
giӕng cây trӗng. Sӵ phát triӇn công nghӋ ÿqQ /(' /LJKW - Emitting
Diodes) và ӭng dөng cӫD ÿqQ /(' WURQJ Vҧn xuҩt nông nghiӋS ÿm ÿѭӧc
triӇn khai ӣ nhiӅX Qѭӟc trên thӃ giӟi [36]. Quang phә ÿqQ /(' ӭng dөng
cho cây trӗng chӫ yӃu dӵa trên kiӃn thӭc vӅ quang phә hҩp thө cӫa chҩt
diӋp lөc a (tҥi 430 và 662nm), chҩt diӋp lөc b (tҥi 453, 642nm),
phytochrome hҩp thө YQJ iQK ViQJ ÿӓ (tҥi cӵF ÿLӇm 660nm) và
phytochrome hҩp thө vùng ánh sáng hӗng ngoҥi (tҥi cӵF ÿLӇm 730nm)
[36][37]ĈqQ/('FyѭXÿLӇPOjFyEѭӟFVyQJ[iFÿӏnh, phát ra ánh sáng
ÿѫQ Vҳc, hiӋu quҧ cao, sinh nhiӋt thҩp, tuәi thӑ lâu dài và tiӃt kiӋP QăQJ


2
Oѭӧng. Do vұy, công nghӋ ÿqQ /(' KLӋQÿDQJÿѭӧc sӱ dөng khá rӝng rãi
trong chiӃu sáng nông nghiӋp [36]. Vӟi mөc tiêu thӱ nghiӋm ҧQK Kѭӣng
cӫa mӝt sӕ loҥLÿqQFKLӃXViQJ/('ÿӃn sӵ phát sinh, phát triӇn protocorm
và chӗi cӫa cây lan ĈDL&KkX nên tôi lӵa chӑQÿӅ tài ³So sánh ҧQKKѭӣng
cӫDiQKViQJ/('ÿӃn sӵ phát sinh protocorm và chӗi ӣ mӝt sӕ giӕng
lan ĈDL&KkX´. KӃt quҧ cӫDÿӅ tài có thӇ giúp sӱ dөng ÿѭӧc nguӗn chiӃu
sáng vӯa tiӃt kiӋPQăQJOѭӧng, vӯa cho phép cây cҩ\P{VLQKWUѭӣng phát
triӇn tӕt trong nhân giӕng in vitro ODQĈDLFKkX
2. Mөc tiêu nghiên cӭu
So sánh ÿѭӧc ҧQK Kѭӣng cӫa các loҥL iQK ViQJ /(' ÿӃn khҧ QăQJ
phát sinh protocorm và chӗi tӯ protocorm trong nuôi cҩy mô mӝt sӕ giӕng
cây lan ĈDL&KkX.

XiF ÿӏQK ÿѭӧc ҧQK Kѭӣng cӫa dinh Gѭӥng (Qѭӟc dӯa và khoai tây)
ÿӃn khҧ QăQJSKiWVLQKFKӗi tӯ protocorm trong nuôi cҩy mô mӝt sӕ giӕng
Fk\ODQĈDL&KkX
3. éQJKƭDNKRDKӑc và thӵc tiӉn
3.1. éQJKƭDNKRDK͕F
KӃt quҧ nghiên cӭXÿӅ tài sӁ cung cҩp các dүn liӋu khoa hӑFOjPFѫ
sӣ ÿiQK JLi QKӳng tác ÿӝng cӫa các loҥL iQK ViQJ ÿѫQ VҳF ÿӃn khҧ QăQJ
phát sinh protocorm và tҥo chӗi trong nuôi cҩy mô cây lan ĈDL&KkX.
3.2. éQJKƭDWK͹FWL͍Q
KӃt quҧ nghiên cӭX ÿѭӧc ӭng dөng trong ni cҩy mơ cây lan ĈDL
Châu góp phҫn sҧn xuҩt các giӕng lan này có hiӋu quҧ, chҩt Oѭӧng tӕt, ӭng
dөng vào sҧn xuҩt, nâng cao hiӋu quҧ kinh tӃ ÿӏDSKѭѫQJ


3
PHҪN NӜI DUNG
&+ѬѪ1* TӘ1*48$1Ĉӄ TÀI NGHIÊN CӬU
1.1.

ĈһFÿLӇm chung cӫa cây lan ĈDL&KkX

1.1.1. 9͓WUtSKkQOR̩L
Trong hӋ thӕng phân loҥi hӋ thӵc vұt, hoa phong lan ĈDL&KkX cịn có
tên khoa hӑc Rhynchostylis gigantea (Lindley) Ridley, lan ĈDL&KkX thuӝc
chi NgӑF ĈLӇm (Rhynchostylis), hӑ Lan (Orchidaceae), Bӝ Lan
(Orchidales), lӟp Mӝt lá mҫm (Monocotyledone), ngành Ngӑc Lan, thӵc
vұt hҥt kín (Mangoliophyta) [7][12].
1.1.2. Ĉ̿FÿL͋PKuQKWKiLFͯDFk\ ODQĈDL&KkX
Phong lan ĈDL &KkX là mӝt loҥi cây ÿѭӧc sӱ dөng chӫ yӃX ÿӇ làm
cҧnh. Hoa lan ĈDL &KkX WKѭӡng nӣ vào mùa xuân trong dӏp tӃt cә truyӅn

ViӋt Nam. Lan ĈDL&KkX WKѭӡQJFyÿһFÿLӇm sau:
R͍: Lan ĈDL &KkX là loài lan sӕng phө sinh, bám vào vӓ Fk\ WUHR Oѫ
lӱng trên các cây thân gӛ khác. Chúng phát triӇn các dҥng thân rӉ nҥc, to,
dài, khoҿ. HӋ rӉ khí sinh vӯa làm nhiӋm vө lҩ\Qѭӟc, muӕi khoáng trên bӅ
mһt vӓ cây gӛ vӯa bám chһt vào bӅ mһt giá thӇ ÿӇ giӳ cho cây khӓi bӏ ÿә
hoһc gió cuӕn ÿLQJRjLUDUӉ cịn chӕQJÿӥ cho cây mӑFFDRYѭѫQUDFKӛ
có nҳng [4] ĈӇ làm nhiӋm vө hút chҩW GLQK GѭӥQJ FK~QJ ÿѭӧc bao bӑc
bӣi lӟp mô hút ҭm dày, bao gӗm nhӳng lӟp tӃ bào chӃt chӭD ÿҫy khơng
khí. Vӟi lӟp mơ xӕS ÿy UӉ khơng nhӳng có khҧ QăQJ  Kҩp thө QѭӟF PѭD
chҧy dӑc trên vӓ cây gӛ mà cịn lҩ\ ÿѭӧF QѭӟF Oѫ Oӱng trong khơng khí
VѭѫQJVӟPKD\KѫLQѭӟF
'ѭӟi lӟp biӇu bì vӓ rӉ cịn có các tӃ bào diӋp
lөc giúp rӉ lan ĈDL&KkX có thӇ quang tӵ Gѭӥng [4].
Thân: Thân cây lan ĈDL &KkX thuӝc loҥL ÿѫQ WKkQ WKkQ NpP SKiW
triӇn, thân ngҳQYjÿѭӧc bao bӑc kín bӣi các bҽ lá, khơng có giҧ hành [4].


4
Lá: Lá lan mӑc thành hai hàng trên thân theo kiӇu mӑc cách, lá thuôn
dài, FyPjX[DQKÿұm, bҽ lá bao bӑc thân cây rҩt dày và bӅn, chóp lá chia 2
thuǤ lӋch, lá có gân song song [11].
Hoa: Hoa lan ĈDL&KkX thuӝc loҥi hoa mүu 3, kiӇXKRDÿһFWUѭQJFӫa
lӟp mӝt lá mҫP%DFiQKÿjLWKѭӡng có dҥng cánh hoa giӕng nhau và giӕng
hai cánh tràng. Cánh tràng ӣ giӳa biӃQÿәi màu sҳc và hình dҥng có chӭc
QăQJÿһc biӋt trong sӵ hҩp dүn và thө phҩn nhӡ côn trùng gӑi là cánh môi.
Cánh môi xӃSÿӕi diӋn vӟLFiQKÿjLOѭQJYjӣ vӏ trí trong cùng [11].
Qu̫: quҧ lan thuӝc loҥi quҧ nang, nӣ ra theo 3-ÿѭӡng nӭt dӑc, quҧ
có dҥng hình trө ngҳn. Khi chín nӣ ra và các mҧnh vӓ cịn dính lҥi vӟi nhau
ӣ SKtDÿӍnh và gӕc. Bên trong chӭa rҩt nhiӅu các hҥt lan nhӓ li ti, hҥt này
có cҩu tҥo rҩWÿѫQ JLҧn chӍ ÿѭӧc bao bӑc bӣi mӝt lӟSFKѭDSKkQ KRiWUrQ

mҥQJOѭӟi nhӓ, xӕp, chӭDÿҫy khơng khí [11].
1.1.3. Ĉ̿FÿL͋PVLQKWKiLFͯDODQĈDL&KkX
Lồi lan ĈDL &KkX (R. gigantea) này WKtFK QJKL NKi WӕW ÿӕL YӟL ÿLӅX
NLӋQNKtKұXÿҩWÿDLӣQѭӟFWD. Ngѭӡi ViӋt Nam rҩt ѭDWKtFK loài hoa này
YuKѭѫQJWKѫPGiQJÿҽp và nӣ KRDÿ~QJYjRFiFQJj\ÿҫu xuân. NhiӋWÿӝ
20 - 32oC là khoҧng nhiӋW ÿӝ thích hӧS FKR Fk\ VLQK WUѭӣng, phát triӇn.
NhiӋW ÿӝ Gѭӟi 15oC sӁ làm cho cây ngӯQJ VLQK WUѭӣng và sӭc sӕng suy
giҧm. Bên cҥQK ÿy WKu ÿӝ ҭP FNJQJ Uҩt cҫn thiӃt cho sӵ phát triӇn cӫa lan
ĈDL&KkX 70 - 80% . Lan ĈDL&KkX thuӝc nhóm cây ѭDViQJWUXQJEuQKiQK
sáng tán xҥ thích hӧS FKR Fk\ VLQK WUѭӣng, phát triӇn. NӃu cây lan ĈDL
Châu WKѭӡng xuyên phҧi tiӃp xúc vӟi ánh sáng trӵc tiӃp sӁ dӉ dүQ ÿӃn bӏ
FKi\Oi&ѭӡQJÿӝ sáng phù hӧSFKRFk\VLQKWUѭӣng, phát triӇn tӯ 8.000 ±
18.000 lux. Cây cҫQÿӇ chӛ rӝng rãi, thống mát thì mӟi thuұn tiӋn cho sӵ
VLQKWUѭӣng và phát triӇn [3][4].
Lan ĈDL&KkX là lồi lan thích nghi vӟi khí hұu nóng ҭPWKѭӡng phân
bӕ ӣ các khu rӯng nhiӋW ÿӟi cӫD FiF Qѭӟc Myanmar, Thailand, Malaysia,


5
Laos, Cambodia, ViӋW 1DP Ĉҧo Hҧi Nam - Trung Quӕc, Borneo,
Bangladesh và Philippines. Ӣ ViӋt Nam, lan ĈDL &KkX phân bӕ dӑF ÿҩt
Qѭӟc tӯ Bҳc vào Nam, dӑF WKHR Gm\ 7UѭӡQJ 6ѫQ ÿӃn các tӍnh Trung Bӝ;
Tây Nguyên; Nam Trung Bӝ và Nam Bӝ. HiӋn nay có rҩt nhiӅu các giӕng
lan ĈDL &KkX lai mӟi du nhұp vӅ ViӋt Nam vӟi hoa màu tím, ÿӓ, màu
trҳQJPjXÿӕPÿӓ, màu cam,...[4].
1.1.4. *LiWU͓FͯD lan ĈDL&KkX
+RD ODQ OX{QÿѭӧFFRQ QJѭӡL QJѭӥng mӝ nhӡ có vҿ ÿҽp rӵc rӥ, quý
SKiL KѭѫQJ WKѫP NtQ ÿiR QKѭQJ Oҥi rҩt tao nhã và thanh cao. Ngày nay,
FKѫLODQÿmÿѭӧc nâng lên thành nghӋ thuұt và nghӅ trӗQJODQFNJQJÿmÿѭӧc
phát triӇn thành ngành công nghiӋp có lӧi nhuұn cao.

Hoa lan ĈDL&KkX WKѭӡng nӣ vào mùa xuân, trong dӏp TӃt cә truyӅn
cӫD QJѭӡi ViӋW 1DP Fy KѭѫQJ WKѫP QJiW ODQ Wӓa nên hoa lan ĈDL &KkX
QJj\FjQJÿѭӧFQJѭӡLWLrXGQJѭDFKXӝng. Ngoài viӋc sӱ dөng vӟi mөc
ÿtFKOjPFҧnh, ӣ mӝt sӕ QѭӟFQKѭ%DQJODGHVOiODQĈDL&KkX FzQÿѭӧc sӱ
dөng vӟi mөFÿtFKFKӳa bӋQKQKѭOjPJLҧPÿDXFKӕng viêm.
Lan ĈDL&KkX không chӍ phөc vө các nhu cҫu giҧLWUtWKѭӣng thӭc cái
ÿҽp cӫD FRQ QJѭӡL ÿӗng thӡL FNJQJ ÿm WҥR UD ÿѭӧc mӝt nguӗn lӧi kinh tӃ
quan trӑng. Theo các chuyên gia vӅ lan, nghӅ trӗQJ ODQ ÿm ÿHP Oҥi lӧi
nhuұn không nhӓ FKRQJѭӡi dân. NӃu trӗng phong lan cҳt cành mӛi hecta
(ha) ÿҩt trӗng có thӇ thu nhұp 500 triӋXÿӃn 1 tӹ ÿӗQJQăPFDRKѫQQKLӅu
lҫn so vӟi trӗng lúa và mӝt sӕ hoa màu khác. Ngoài ra, nӃXODQÿѭӧc dùng
cho xuҩt khҭu thì giá trӏ WKXÿѭӧc cịn lӟQKѫQQKLӅu [3].
1.2. .ƭWKXұt nhân giӕng nuôi cҩy mô ± tӃ bào thӵc vұt
1.2.1. *LͣLWKL͏XFKXQJY͉NƭWKX̵WQX{L F̭\P{± W͇EjRWK͹FY̵W
Kӻ thuұt nuôi cҩy mô - tӃ bào thӵc vұt hay nhân giӕng in vitro ÿӅu là
thuұt ngӳ mô tҧ FiF SKѭѫQJ SKiS QX{L Fҩy các bӝ phұn thӵc vұt (tӃ bào
ÿѫQP{FѫTXDQ
WURQJӕng nghiӋm có chӭDP{LWUѭӡQJGLQKGѭӥng thích


6
hӧS QKѭ PXӕi NKRiQJ YLWDPLQ ÿѭӡng và các chҩW ÿLӅu hịa sinK WUѭӣng
thӵc vұWWURQJÿLӅu kiӋn vơ trùng [10].
Kӻ thuұt ni cҩy mô tӃ bào thӵc vұt cho phép tái sinh chӗi hoһFFѫ
quan tӯ FiF P{ QKѭ Oi WKkQ UӉ, cӫ hoһF ÿӍQK VLQK WUѭӣng. HiӋn nay, các
nhà khoa hӑc sӱ dөng hӋ thӕng nuôi cҩy mô thӵc vұWÿӇ nghiên cӭu tҩt cҧ
các vҩQÿӅ OLrQTXDQÿӃn thӵc vұWQKѭVLQKOêKӑc, sinh hóa hӑc, di truyӅn
hӑc và cҩu trúc thӵc vұt. Kӻ thuұt nuôi cҩy mơ thӵc vұWFNJQJPӣ rӝng tiӅm
QăQJQKkQJLӕQJY{WtQKÿӕi vӟi các lồi cây trӗng quan trӑng, có giá trӏ vӅ
mһt kinh tӃ YjWKѭѫQJPҥLWURQJÿӡi sӕng hàng ngày cӫDFRQQJѭӡi [10].

1.2.2. &˯Vͧ NKRDK͕F FͯDQX{LF̭\P{- W͇EjRWK͹FY̵W
Kӻ thuұt nuôi cҩy mơ - tӃ bào thӵc vұt nói chung và kӻ thuұt nhân giӕng
Y{WtQKQyLULrQJÿӅu dӵDYjRFѫVӣ khoa hӑFOjWtQKWRjQQăQJFӫa tӃ bào, sӵ
phân hóa và phҧn phân hóa [13].
7tQKWRjQQăQJFӫa tӃ bào: Theo quan niӋm sinh hӑc hiӋQÿҥi thì tính
WRjQQăQJFӫa tӃ bào là mӛi tӃ bào riêng rӁ ÿmSKkQKyDÿӅu mang tồn bӝ
Oѭӧng thơng tin di truyӅn WѭѫQJÿѭѫQJYӟLOѭӧng thơng tin di truyӅn cӫDFѫ
thӇ hồn chӍnh. Khi gһSÿLӅu kiӋQP{LWUѭӡng thích hӧp, mӛi tӃ EjRÿӅu có
thӇ phát triӇn thành mӝt cá thӇ hồn chӍnh thơng qua q trình phân hóa và
phҧn phân hóa [13].
Tính phân hóa cӫa tӃ bào là sӵ biӃQÿәi cӫa các tӃ bào phôi sinh thành
các tӃ bào P{FKX\rQKyDÿҧm nhұn các chӭFQăQJNKiFQKDX&iFWӃ bào
WURQJFѫWKӇ thӵc vұWÿҧm nhұn các chӭFQăQJNKiFQKDXQKѭQJFK~QJFy
chung mӝt nguӗn gӕc tӯ tӃ EjRSK{LVLQKÿmWUҧLTXDJLDLÿRҥn phân hóa tӃ
EjRÿӇ hình thành các mơ riêng biӋt [13].
Tính phҧn phân hóa cӫa tӃ EjRÿyOjFiFWӃ EjRNKLÿmÿѭӧc phân hóa
thành các mô riêng biӋt vӟi các chӭF QăQJ NKiF QKDX QKѭQJ WURQJ ÿLӅu
kiӋn nhҩWÿӏnh chúng có thӇ quay trӣ lҥi tӃ EjRSK{LVLQKÿӇ phân chia tӃ
bào. Sӵ phân hóa và phҧQSKkQKyDÿѭӧc thӇ hiӋQWKHRVѫÿӗ sau:


7
Phân hóa tӃ bào
TӃ bào phơi sinh

TӃ bào chun hóa
Phҧn phân hóa tӃ bào

Q trình phân hóa và phҧQSKkQKyDOjKDLTXiWUuQKÿӕi nghӏch nhau
QKѭQJFyTXDQKӋ mұt thiӃt vӟi nhau [13].

1.2.3. &iFE˱ͣFQKkQJL͙QJin vitro
Nhân giӕng bҵQJSKѭѫQJSKiSin vitro gӗPFiFEѭӟc sau:
%˱ͣc 1: Chӑn lӑc và chuҭn bӏ mүu cҩy
Mүu cҩy là các cây sҥch bӋnh, khӓe mҥnh. Khi chӑn mүu cҩy cҫQOѭX
ê ÿӃQ ÿӝ tuәi sinh lý cӫD Fѫ TXDQ GQJ OjP Pүu, vө mùa lҩy mүu, kích
WKѭӟc và vӏ trí lҩy mүXÿLӅu này sӁ làm giҧm thiӇu tӕLÿDWӍ lӋ nhiӉm mүu,
WăQJWӍ lӋ sӕng cӫa mүu trong quá trình ni cҩy [13].
%˱ͣc 2: Ni cҩy khӣLÿӝng
/jJLDLÿRҥn khӱ trùng mүu vào nuôi cҩy in vitro*LDLÿRҥn này cҫn
ÿҧm bҧo các yêu cҫu: tӹ lӋ nhiӉm thҩp, tӹ lӋ sӕng cao, mô tӗn tҥi và sinh
WUѭӣng tӕt. Khi lҩy mүu cҫn chӑQÿ~QJP{ÿ~QJ JLDLÿRҥn phát triӇn cӫa
cây, quan trӑng nhҩW Oj ÿӍnh chӗi ngӑQ ÿӍnh chӗL QiFK VDX ÿy ÿӃQ ÿӍnh
chӗi hoa và cuӕLFQJOjÿRҥn thân, mҧnh lá [13].
%˱ͣc 3: Nhân nhanh
LjJLDLÿRҥn kích thích mơ ni cҩ\SKiSVLQKKuQKWKiLYjWăQJQKDQK
sӕ OѭӧQJĈLӅu kiӋn ni cҩy thích hӧSJL~SFKRTXiWUuQKWăQJVLQKGLӉn ra
nhanh mang hiӋu quҧ cao nhҩt. Cây nhân giӕng in vitro ӣ trҥng thái trҿ hóa
Yjÿѭӧc duy trì trong thӡi gian dài [13].
%˱ͣc 4: Tҥo cây in vitro hoàn chӍnh
LjJLDLÿRҥn tҥo cây con hoàn chӍQKFyÿҫ\ÿӫ thân, lá và rӉ. Các chҩt
có tác dөng tҥo chӗLÿѭӧc loҥi bӓĈӇ tҥo rӉ cho chӗLQJѭӡi ta chuyӇn chӗi


8
tӯ P{L WUѭӡQJ QKkQ QKDQK VDQJ P{L WUѭӡng tҥo rӉ 0{L WUѭӡng tҥo rӉ bә
VXQJOѭӧng nhӓ auxin giúp kích thích sӵ ra rӉ nhanh [13].
%˱ͣc 5: ChuyӇQFk\FRQUDQJRjLYѭӡQѭѫP
Cây con ra rӉ ÿѭӧc lҩy ra ngoài ӕng nghiӋPFk\ÿѭӧFÿһt trong chұu
QѫLFyÿӝ ҭPFDRFѭӡQJÿӝ chiӃu sáng thҩp. Sau khoҧng 2 tuҫn, cây thích
nghi vӟLÿLӅu kiӋQErQQJRjLYjÿѭӧFÿHPÿLWUӗQJĈk\OjJLDLÿRҥn quan

trӑng trong quy trình nhân giӕng vơ tính vì cây con dӉ bӏ chӃt do sӵ khác
biӋt vӅ ÿLӅu kiӋn sӕng giӳa in vitro và ex vitro [13].
1.2.4. T̯PTXDQWU͕QJFͯDNͿWKX̵WQX{LF̭\P{YjW͇EjRWK͹FY̵W
Nuôi cҩ\ P{ÿm Pӣ ra khҧ QăQJWR Oӟn cho viӋc tìm hiӇu sâu sҳc vӅ
bҧn chҩt cӫa sӵ sӕng. Thông qua nuôi cҩy mô - tӃ bào thӵc vұt ÿmcho biӃt
mӕL WѭѫQJ TXDQ JLӳa các bӝ phұn trong cây. Tách và nuôi cҩy mơ phân
sinh, tӯ ÿyFKRUDQKyPWӃ bào khơng chun hóa gӑi là mơ sҽo, tӯ mơ sҽo
có thӇ NtFKWKtFKÿӇ tái sinh thành cây hồn chӍnh [13].
3KѭѫQJSKiSQX{LFҩ\P{WK{QJTXDÿyWDcó thӇ biӃWÿѭӧc tӯng giai
ÿRҥn và chu kǤ phát triӇn cӫa tӯng cá thӇ. Tҥo thuұn lӧi cho công tác
nghiên cӭu vӅ các quy luұWVLQKWUѭӣng, phát triӇn cùng mӕi quan hӋ giӳa
chúng vӟi bên ngoài. Tӯ ÿyWuPUDTX\OXұWWK~Fÿҭy sӵ phát triӇn cӫa cây
trӗng theo ý muӕn [13].
VӟLSKѭѫQJSKiSQKkQ JLӕQJQj\ÿҧm bҧo tҥRUDFk\FRQ PDQJÿһc
tính giӕng hồn tồn vӟi cây cha mҽ (cây con әQ ÿӏnh vӅ mһt di truyӅn),
cây con không bӏ nhiӉm bӋnh, khoҿ mҥnh và tҥR ÿѭӧc mӝt sӕ Oѭӧng lӟn
cây con trong thӡi gian ngҳn [5].
3KѭѫQJSKiSQX{LFҩ\P{ÿѭӧc sӱ GQJÿӇ bҧo quҧn, nhân nhanh các
giӕng cây quý, có giá trӏ kinh tӃ. HiӋQ QD\ SKѭѫQJ SKiS Qj\ QJj\ FjQJ
ÿѭӧc sӱ dөng phә biӃn trong công tác chӑn và nuôi giӕng cây trӗng. Bҵng
SKѭѫQJSKiSQX{LFҩy mô, chӍ sau mӝt thӡi gian ngҳn có thӇ tҥRÿѭӧc mӝt
sinh khӕi lӟn có hoҥt chҩt: sinh khӕL ÿѭӧc tҥo ra vүn giӳ QJX\rQ ÿѭӧc


9
thuӝc tính, tӭc là vүn giӳ ÿѭӧc khҧ QăQJ Wә hӧp các chҩt thӭ cҩS QKѭ
glycosid, các steroid dùng trong y hӑc, chҩt dính dùng trong cơng nghiӋp
thӵc phҭm, nhӳng chҩW NuP KmP VLQK WUѭӣng cӫa vi sinh vұt trong nông
nghiӋp [4].
1.2.5. ͰQJGͭQJFͯDQX{LF̭\P{± W͇EjR WK͹FY̵W

1X{LFҩ\P{WӃEjRWKӵFYұWÿѭӧFVӱGөQJUӝQJUmLWURQJQJKLrQFӭX
WKӵFYұWOkPQJKLӋSYjÿӗQJUXӝQJ0ӝWVӕӭQJGөQJFyWKӇÿѭӧFQrXOrQ
QKѭVDX
x

7KѭѫQJPҥLKyDVҧQ[XҩWFiFORjLWKӵFYұWVӱGөQJQKѭOjFk\FҧQK

WUDQJWUtSKRQJFҧQKYjFiFOƭQKYӵFOLrQTXDQÿӃQKRDOjWKӭPjVӱGөQJ
QX{LFҩ\P{SKkQVLQKYjFKӗLÿӇWҥRUDVӕOѭӧQJOӟQFiFFiWKӇJLӕQJKӋW
nhau.
x

%ҧRWӗQFiFJLӕQJFk\KLӃPKRһFÿDQJEӏÿHGӑD

x

&iFQKjQKkQJLӕQJFyWKӇѭXWLrQVӱGөQJQX{LFk\P{ÿӇVjQJOӑF

FiF WӃ EjR KѫQ Oj VjQJ OӑF Fk\ WUӗQJ ÿӇ WuP FiF WtQK WUҥQJ WӕW Yt Gө
NKiQJFKӕQJFKӏXWKXӕFGLӋWFӓ
x

6LQK WUѭӣQJ TX\ P{ OӟQ FiF WӃ EjR WKӵF YұW WURQJ P{L WUѭӡQJ OӓQJ

WURQJFiFELRUHDFWRUVÿӇWҥRUDFiFKӧSFKҩWFyJLiWUӏJLӕQJQKѭVLQKWәQJ
KӧSFiFKӧSFKҩWWKӭFҩSFyQJXӗQJӕFWKӵFYұWYjSURWHLQWiLWәKӧSÿѭӧF
VӱGөQJQKѭOjGѭӧFSKҭPVLQKKӑF
x

/DL [D FiF ORjL WKӵF YұW EҵQJ FiFK EӣL GXQJ KӧS SURWRSODVW Yj WiL

VLQKFiFSKpSODLPӟL
x

1JKLrQFӭXQKDQKFѫVӣSKkQWӱFӫDFiFFѫFKӃVLQKOêVLQKKyDYj

VLQKVҧQӣWKӵFYұWYtGөQKѭFKӑQOӑFin vitro FiFFk\FKӕQJFKӏXYӟLFiF
ÿLӅXNLӋQEҩWOӧLYjFiFQJKLrQFӭXTXiWUuQKUDKRDin vitro.
x

Lai - WKө SKҩQ FiF ORjL [D QKDX Yj VDX ÿy QX{L Fҩ\ WӃ EjR KӧS Wӱ

ÿѭӧFWҥRWKjQKWKѭӡQJGӉEӏFKӃWQӃXGLӉQUDWURQJWӵQKLrQ
FӭXSK{i).


10
x

&iFWKӇÿӝWELӃQQKkQÿ{LQKLӉPVҳFWKӇYjVӵKuQKWKjQKFӫDFiFWKӇ

ÿDEӝLYtGөQKkQÿ{LÿѫQEӝLWӭEӝLYjFiFGҥQJNKiFFӫDWKӇÿDEӝLFy
ÿѭӧFWҥRUDEҵQJFiFKiSGөQJFiFFKҩWFKӕQJSKkQEjRDQWLPLWRWLF
QKѭ
OjFROFKLFLQHKRһFRU\]DOLQ
x

Các mô WӃ EjR QX{L Fҩ\ VDX NKL ELӃQ QҥS Fy WKӇ Vӱ GөQJ ÿӇ WKӱ

QJKLӋP QJҳQ KҥQFiFFҩXWU~FGLWUX\ӅQ JHQHWLFFRQVWUXFWV

 KRһFWiLVLQK
WҥRFiFFk\FKX\ӇQJHQ
x

&iFNӻWKXұW QKҩWÿӏQK QKѭ Oj QX{LFҩ\ÿӍQKSKkQVLQKFyWKӇÿѭӧF

Vӱ GөQJ ÿӇ WҥR QJXӗQ QJX\rQ OLӋX WKӵF YұW VҥFK Wӯ QJXӗQ Eӏ Ok\ QKLӉP
YLUXVQKѭOjNKRDLWk\YjUҩWQKLӅXFiFORjLFyTXҧPӅP
x

&yWKӇWҥRUDFiFORjLODLY{WUQJJLӕQJKӋWQKDX

Tóm lҥLSKѭѫQJ SKiS Qj\ Fy ê QJKƭD Y{ FQJ WR OӟQ ÿӕi vӟi viӋc
nghiên cӭu lý luұn sinh hӑFFѫEҧQÿӗng thӡi có giá trӏ ÿyQJJySWUӵc tiӃp
cho thӵc tiӉn sҧn xuҩWYjÿӡi sӕng.
1.3.

Tình hình nghiên cӭu nhân giӕng in vitro lan ĈDL&KkX
5RWRU