De tai boi dung thế hệ cách mạng cho đời sau

Đề tài:
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHĂM LO,
BỒI DƯỠNG THẾ HỆ CÁCH MẠNG CHO ĐỜI SAU
VÀ VẬN DỤNG TRONG GIÁO DỤC THANH NIÊN
Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP KỸ THUẬT HẢI QUÂN HIỆN NAY

Tran
g
MỞ ĐẦU

1

Chương 1 TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHĂM LO, BỒI
DƯỠNG THẾ HỆ CÁCH MẠNG CHO ĐỜI SAU

5


2

1.1

Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo, bồi
dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau

1.2

5

Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo,
bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau

11

Chương 2 VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHĂM
LO, BỒI DƯỠNG THẾ HỆ CÁCH MẠNG CHO ĐỜI
SAU TRONG GIÁO DỤC THANH NIÊN Ở TRƯỜNG
TRUNG CẤP KỸ THUẬT HẢI QUÂN HIỆN NAY
2.1

Đặc điểm và thực trạng công tác giáo dục thanh niên ở
Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân

2.2

34

34

Yêu cầu và giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về
chăm lo, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau trong
giáo dục thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải
quân hiện nay

42

KẾT LUẬN

60

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

62

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, vấn đề
chăm lo bồi dưỡng thế hệ kế tục đã trở thành truyền thống tốt đẹp. Song do
những điều kiện lịch sử nhất định nên cách nhìn nhận và giải quyết vấn đề
này không tránh khỏi những hạn chế. Chỉ đến đầu thế kỷ XX, tiếp thu lý luận
chủ nghĩa Mác - Lênin, đứng trên lập trường giai cấp công nhân, kế thừa,


3
phát triển sáng tạo tư tưởng quý báu của dân tộc và nhân loại, Hồ Chí Minh
đã nhìn nhận, giải quyết việc chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời
sau một cách đúng đắn và toàn diện.
Quán triệt tư tưởng của Người, Đảng ta trong suốt quá trình lãnh đạo cách
mạng Việt Nam đã luôn quan tâm đến việc đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ - thế hệ
cách mạng cho đời sau, và coi đây là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, vấn đề sống
cịn của cách mạng Việt Nam trong mọi giai đoạn cách mạng. Đặc biệt trong
tình hình mới của cách mạng nước ta, thế hệ trẻ Việt Nam càng có vai trị quan
trọng, là lực lượng xung kích đi đầu trong sự nghiệp xây dựng thành công chủ
nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Do đó,
chúng ta càng phải quan tâm nhiều hơn đến công tác chăm lo bồi dưỡng thế bệ
cách mạng cho đời sau và coi đó là việc làm thường xuyên, liên tục và cấp thiết
đối với sự tồn tại và phát triển của cách mạng Việt Nam.
Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân, một trung tâm đào tạo, bồi dưỡng
nhân viên chuyên môn kỹ thuật cho Hải quân và Quân đội. Đối tượng đào tạo
của Nhà trường, chủ yếu là thanh niên của quân đội, những người trực tiếp
phục vụ trên các tàu, đảo, nhà giàn và các cơ quan, đơn vị trong toàn quân. Họ

là lực lượng kế tiếp các thế hệ đi trước trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ chủ
quyền biển, đảo của Tổ quốc. Vì vậy, để nâng cao chất lượng đào tạo của Nhà
trường, cần đặc biệt coi trọng công tác giáo dục thanh niên ở Trường Trung cấp
Kỹ thuật Hải quân hiện nay.
Thực tiễn giáo dục, đào tạo nhân viên chuyên môn kỹ thuật ở Trường
Trung cấp Kỹ thuật Hải quân trong những năm qua đã đạt nhiều thành tích
góp phần xây dựng một đội ngũ nhân viên có lập trường tư tưởng kiên định
vững vàng, có đủ phẩm chất, năng lực và khả năng vận dụng kiến thức đã
được học, huấn luyện vào giải quyết các hoạt động thực tiễn chuyên ngành
đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Nhưng bên cạnh đó,
cũng cịn bộc lộ những hạn chế trước địi hỏi cao của tình hình mới, nhất là


4
kết hợp giáo dục, đào tạo với công tác chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng
kế tiếp cịn có những bất cập cả về nhận thức, trách nhiệm, nội dung và biện
pháp cụ thể. Học viên tốt nghiệp ra trường, khơng ít trường hợp chưa đáp
ứng với u cầu, nhiệm vụ, chưa xứng đáng là lực lượng kế tục sự nghiệp
cách mạng. Cho nên, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi
dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau và sự vận dụng trong công tác giáo dục
thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải qn hiện nay khơng những có
ý nghĩa to lớn về mặt lý luận mà cịn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc.
Với những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Tư tưởng Hồ Chí Minh về
chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau và vận dụng trong giáo
dục thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân hiện nay” làm đề tài
nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Vấn đề chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau theo tư tưởng
Hồ Chí Minh có nhiều cơng trình nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau và
đạt kết quả nhất định như: ''Quán triệt vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về

chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau vào giáo dục đào tạo cán
bộ chính trị cấp phân đội ở Học viện Chính trị Quân sự hiện nay'' , Đề tài cấp
khoa của Thạc sĩ Lê Văn Tiến (Hà Nội, 2003); ''Lời dặn của Bác Hồ về bồi
dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau'', tham luận khoa học của Đại tá, TS Lê
Huy Bình - Phó Chủ nhiệm khoa Tư tưởng Hồ Chí Minh (Hà Nội, 2009);
''Đổi mới giáo dục và đào tạo góp phần bồi dưỡng thế hệ trẻ cách mạng hiện
nay theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh'', do Lê Huy Thục chủ biên, Nxb
QĐND, Hà Nội, năm 2009; ''Bác Hồ với sự nghiệp bồi dưỡng thế hệ trẻ'',
Nxb Thanh Niên, Hà Nội, năm 1985; ''Chăm lo đào tạo, bồi dưỡng các thế hệ
cách mạng'', do Phạm Văn Khánh chủ biên, Nxb CTQG, Hà Nội, năm 2007;
''Nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chức cơ sở đoàn ở các đơn vị học
viên đào tạo cán bộ chính trị cấp phân đội tại Học viện Chính trị Quân sự
hiện nay'', Luận văn Thạc sĩ Xây dựng Đảng của Vũ Cao Hội (Hà nội, 2001);


5
''Thanh Niên Việt Nam với hội nhập khu vực và thế giới'', của PGS Hồ Đức
Việt, Nxb CTQG, Hà Nội, năm 1997; ''Đảng cộng sản Việt Nam với công tác
vận động Thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước'', Nxb CTQG, Hà Nội, năm 2010; ''Giáo dục rèn luyện Thanh niên
theo Tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta'', Nxb Thanh niên, Hà
Nội, năm 1998... đã đề cập, khái quát về việc chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách
mạng cho đời sau theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên, hiện nay chưa có một cơng trình nào nghiên cứu một cách
sâu sắc, cơ bản, hệ thống và chuyên biệt tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi
dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau và sự vận dụng trong công tác giáo dục
thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân hiện nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Làm rõ cơ sở hình thành và nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về

chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau và sự vận dụng trong công tác
giáo dục, bồi dưỡng thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân hiện nay.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích luận giải làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn và nội dung cơ bản tư
tưởng Hồ Chí Minh về bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau.
- Đánh giá thực trạng, chỉ ra yêu cầu và đề xuất giải pháp vận dụng tư
tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau trong
công tác giáo dục thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau
và sự vận dụng trong công tác giáo dục thanh niên ở Trường TCKT Hải quân.
* Phạm vi nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời
sau và sự vận dụng trong công tác giáo dục thanh niên ở Trường Trung cấp Kỹ


6
thuật Hải quân từ năm 2010 đến nay.
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận
Dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh,
đường lối quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, bài viết, bài nói của các
đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và Quân đội về công tác giáo dục thanh niên.
* Cơ sở thực tiễn
Thực tiễn sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế
hệ cách mạng cho đời sau trong công tác giáo dục thanh niên ở Trường Trung
cấp Kỹ thuật Hải quân giai đoạn từ năm 2010 đến nay.
* Phương pháp nghiên cứu
Đề tài chủ yếu sử dụng phương pháp lôgic, lịch sử, kết hợp với các

phương pháp khác như: phương pháp phân tích - tổng hợp; hệ thống - so sánh.
6. Ý nghĩa của khóa luận
- Góp phần làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế hệ
cách mạng cho đời sau và sự vận dụng trong công tác giáo dục thanh niên ở
Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân hiện nay.
- Kết quả nghiên cứu của khóa luận có thể sử dụng làm tài liệu tham
khảo trong cơng tác giáo dục thanh niên trong các nhà trường quân đội nói
chung và ở Trường Trung cấp Kỹ thuật Hải quân nói riêng.
7. Cấu trúc của khóa luận
Gồm: Mở đầu, 2 chương (4 tiết), kết luận, danh mục tài liệu tham khảo.
Chương 1
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHĂM LO, BỒI DƯỠNG
THẾ HỆ CÁCH MẠNG CHO ĐỜI SAU
1.1. Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo, bồi dưỡng
thế hệ cách mạng cho đời sau
1.1.1. Cơ sở tư tưởng, lý luận


7
1.1.1.1 Truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam về chăm lo bồi
dưỡng thế hệ trẻ
Lịch sử phát triển của dân tộc Việt Nam là lịch sử của sự kế tục nhau
liên tiếp giữa các thế hệ. Thế hệ đi trước đấu tranh và lao động cho những thế
hệ đi sau, thế hệ đi sau kế thừa, phát huy sự nghiệp của thế hệ đi trước, làm
cho đất nước phát triển khơng ngừng. Ơng cha ta có câu: “Con hơn cha là nhà
có phúc”, để nói về mối quan hệ giữa các thế hệ, trực tiếp là hai thế hệ liền kề, từ
đó tiến hành bồi dưỡng, giáo dục và bàn giao thế hệ một cách tốt nhất.
Trong chiều dài lịch sử, ông cha ta luôn coi trọng giáo dục: Lịng u
nước, u lao động, tự hào, tự tơn dân tộc, tinh thần đoàn kết, tư tưởng nhân
văn, nhân đạo... cho thế hệ tương lai. Đặc biệt, các triều đại phong kiến Việt

Nam rất quan tâm đến việc học tập của thế hệ trẻ. Chính vì vậy, hiếu học đã trở
thành một trong những truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Năm 1245,
triều Trần, lần đầu tiên trong lịch sử văn hoá học thuật của dân tộc, đặt ra danh
hiệu ''tam khôi'', nghĩa là ba học vị cao nhất: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám
hoa, dành cho những người suất sắc trong kỳ thi đình. Ba người năm đó, đạt
được những danh hiệu này đều là những người còn rất trẻ tuổi như:
(1) Nguyễn Hiền - 13 tuổi, đỗ Trạng Nguyên
(2) Lê Văn Hữu - 16 tuổi, đỗ Bảng Nhãn, sau này ông trở thành nhà sử
học danh tiếng đầu tiên của dân tộc ta.
(3) Đặng Ma La - 18 tuổi, đỗ Thám hoa.
Để hình thành tư tưởng của mình về bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho
đời sau, Hồ Chí Minh đã tiếp thu truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Người
khẳng định: “Dân tộc Việt Nam ta có truyền thống hiếu học và tơn sư trọng
đạo”. Dân ta vì trọng đạo làm người mà tơn sư và coi trọng giáo dục. Học
với mục đích trở thành người, trở thành tài, với phương châm truyền thống
là “tiên học lễ, hậu học văn” và “cần khổ học”.


8
1.1.1.2. Tinh hoa văn hóa nhân loại về chăm lo bồi dưỡng thế hệ tương lai
Hồ Chí Minh sinh ra trong một gia đình hiếu học, nên q trình bơn
ba tìm đường cứu nước, Người đã khơng ngừng làm giàu trí tuệ của mình,
tiếp thu những tinh hoa văn hố của phương Đông, phương Tây về giáo dục
bồi dưỡng thế hệ trẻ.
* Văn hóa phương Đơng:
Giá trị văn hố phương Đông về bồi dưỡng thế hệ trẻ, ảnh hưởng quan
trọng đến việc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế hệ
cách mạng cho đời sau.
Người tiếp thu những tri thức của nền giáo dục phương Đơng ngay từ khi
cịn nhỏ và khơng ngừng bồi đắp những tri thức ấy cho mình. Đó là những tư

tưởng giáo dục mang tính chất tiến bộ của Nho giáo như: Dạy con người sống
trong sạch liêm khiết, sẵn sàng sả thân vì nghĩa lớn, say mê học tập, lấy giáo dục
và tự rèn luyện là yếu tố cơ bản để trưởng thành, phát triển trong xã hội.
Hồ Chí Minh còn kế thừa, phát triển tư tưởng “trồng người” của Quản
Trọng (725-645 TCN), được nêu trong sách Quản Tử của ông:
Nhất niên chi kế, mạc như thụ cốc
Thập niên chi kế, mạc như thụ mộc
Chung thân chi kế, mạc như thụ nhân
Dịch là:
Trù tính việc một năm hãy tính kế trồng lúa
Trù tính việc mười năm hãy tính kế trồng cây
Trù tính việc trọn đời hãy tính kế trồng người.
Tiếp thu tư tưởng ấy, 13-9-1958, trong bài nói chuyện với cán bộ giáo
dục, Hồ Chí Minh khẳng định: ''vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích
trăm năm phải trồng người'' [29, tr.528].


9
Tiếp thu những tư tưởng tiến bộ, những hạt nhân hợp lý của nền giáo
dục phương Đông, Người thường nhắc lại câu nói của Khổng Tử: “Học khơng
biết chán, dạy không biết mỏi” [24, Tr.356]. Đồng thời, Người cũng đấu tranh,
phê phán những yếu tố tiêu cực. Như về đạo đức Nho giáo, Người chỉ ra yếu tố
thủ cựu của nó, Người nói: ''Đạo đức cũ như người đầu ngược xuống đất, chân
chổng lên trời".
* Văn hóa phương Tây:
Đối với phương Tây, Hồ Chí Minh tiếp thu có chọn lọc những giá trị tiến
bộ của nền giáo dục phương Tây, như: Đề cao tự do, bình đẳng, bác ái, khẳng
định những giá trị cao quý của con người, coi trọng giáo dục, đào tạo. Khi tiếp
thu nền giáo dục phương Tây, Hồ Chí Minh chỉ ra mối quan hệ chặt chẽ, biện
chứng giữa học và hành, giữa lý luận và thực tiễn.

Hồ Chí Minh tiếp thu có chọn lọc những yếu tố tích cực, những tư tưởng
tiến bộ của tinh hoa văn hố phương Đơng và phương Tây, đồng thời, Người
đấu tranh loại bỏ những mặt hạn chế của nó, để hình thành tư tưởng của mình
về bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau. Cũng vì lẽ đó, Người khẳng định:
''Chỉ có những người cách mạng chân chính mới thu hái được những điều hiểu
biết quý báu của các đời trước để lại'' [24, tr.357].
1.1.1.3. Lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin về chăm lo bồi dưỡng thế hệ
tương lai
Đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh tiếp thu và vận dụng
sáng tạo quan điểm của các nhà kinh điển về việc giáo dục, bồi dưỡng thế hệ
trẻ trong cách mạng vô sản. Chủ nghĩa Mác - Lênin là yếu tố quyết định bản
chất nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách
mạng cho đời sau.
Chủ nghĩa Mác-Lênin khẳng định vai trò quan trọng của thế hệ trẻ
trong cách mạng vô sản. Chúng ta đều biết rằng, từ lâu C.Mác đã chỉ ra vận
mệnh cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân gắn liền với kết quả của việc
chăm lo, bồi dưỡng, giáo dục thế hệ công nhân trẻ. Theo C.Mác -


10
Ph.Ăngghen, bộ phận giác ngộ nhất trong giai cấp công nhân nhận thức rõ
rằng, tương lai của giai cấp họ và cả loài người, hoàn toàn phụ thuộc vào việc
giáo dục thế hệ công nhân đang lớn lên.
Ph.Ăngghen khi bàn về vấn đề này cũng chỉ rõ rằng: “Chúng ta là Đảng
của tương lai, mà tương lai thuộc về thanh niên”.
Trên cơ sở tư tưởng của Mác - Ăngghen, Lênin đã khẳng định vai trò
của thế hệ trẻ trong cách mạng vơ sản và u cầu các đồng chí Bơnsêvích:
Khơng nên cho rằng thanh niên là một tổ chức xã hội thông thường mà phải
coi họ là những người trực tiếp giúp sức cho Đảng. Lênin đặc biệt quan tâm tới
việc bồi dưỡng, giáo dục thế hệ thanh niên, Người nói: Thế hệ trẻ khơng học

thì khơng trở thành người cộng sản được.
Hồ Chí Minh đã tiếp thu, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin về
việc bồi dưỡng thế hệ trẻ vào điều kiện thực tiễn cách mạng Việt Nam. Người
luôn gắn trách nhiệm của thế hệ trẻ với nhiệm vụ của dân tộc, nhiệm vụ của
cách mạng. Trên cơ sở ấy, Người khẳng định: ''muốn thức tỉnh dân tộc trước
hết phải thức tỉnh thanh niên; một dân tộc dốt là một dân tộc yếu, dốt nát là kẻ
địch; và muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có con người mới xã
hội chủ nghĩa'' [31, tr.66].
1.1.2. Cơ sở thực tiễn
1.1.2.1. Thực tiễn thế hệ trẻ Việt Nam dưới chính sách cai trị của thực
dân Pháp
Sau khi đặt ách đô hộ ở Việt Nam, thực dân Pháp thi hành chính sách
ngu dân để dễ bề cai trị, nhất là đối với thanh niên - thế hệ tương lai của đất
nước, chúng đầu độc thanh niên bằng rượu cồn, thuốc phiện, lối sống thực
dụng và thực hiện “nhà tù nhiều hơn trường học”. Vì vậy, Hồ Chí Minh đã lên
án một cách đanh thép về chính sách ngu dân của thực dân Pháp ở Việt Nam.
Trong tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp” năm 1925, Hồ Chí Minh nói:
"Khơng những đầu độc nhân dân An Nam bằng rượu và thuốc phiện, mà cịn
thi hành chính sách ngu dân triệt để” [20, tr.106].


11
Hồ Chí Minh lên án một cách gay gắt kiểu giáo dục thực dân phong
kiến, thực hiện thứ giáo dục nhồi sọ, làm ảnh hưởng đến sự phát triển của thế
hệ trẻ Việt Nam. Người viết: ''Trong mấy mươi năm nô lệ, đế quốc và phong
kiến đã dùng giáo dục nô lệ để nhồi sọ thanh niên ta, làm cho thanh niên ta hư
hỏng'' [27, tr.264]. Hồ Chi Minh đã đau xót trước một số trí thức trẻ Việt Nam
dưới chế độ thực dân phong kiến, biết mọi việc trên thế giới, nhưng không biết
lịch sử, địa lý dân tộc mình. Người nói: “Trước kia Pháp cịn cai trị nước ta, có
những tri thức Việt Nam rất thơng thuộc lịch sử, địa lý và các truyện huyền

thoại của nước Pháp, hay Hy Lạp và La Mã. Nhưng khi nói đến các vị anh
hùng tổ tiên ơng cha mình thì mù mịt" [33, tr.671]. Người cịn nói rằng, dưới
chế độ thực dân, chúng khủng bố tàn nhẫn, chúng nuôi nấng thứ văn chương
nịnh Tây. Theo Người, phải tẩy sạch nền giáo dục nơ dịch của thực dân cịn sót
lại, phải tẩy sạch việc học kiểu nhồi sọ, học lấy bằng, lấy cấp, loại bỏ thứ giáo
dục kinh viện giáo điều, thứ giáo dục xa rời thực tiễn.
1.1.2.2. Thực tiễn việc chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời
sau của Hồ Chí Minh
Giai đoạn trước khi thành lập Đảng năm 1930, Hồ Chí Minh ln quan
tâm giáo dục thế hệ trẻ đứng dậy đấu tranh chống chế độ thực dân phong kiến.
Trong tác phẩm "Bản án chế độ thực dân Pháp'', phần phụ lục “gửi thanh niên
Việt Nam”, Người dùng những lời lẽ hết sức tha thiết để kêu gọi thanh niên:
“Hỡi Đông Dương đáng thương hại, ngươi sẽ chết mất, nếu đám thanh niên của
người không sớm hồi sinh” [20, Tr.144]. Khơng chỉ dừng lại ở những lời nói, bài
viết, Hồ Chí Minh cịn trực tiếp bồi dưỡng, tổ chức thế hệ trẻ Việt Nam. Năm
1925, để chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng, Hồ Chí Minh đã giác ngộ, tập hợp
thanh niên yêu nước trong tổ chức ''Hội Việt Nam cách mạng thanh niên", đào
tạo ra những cán bộ trẻ làm nòng cốt cho cách mạng Việt Nam sau này.
Giai đoạn sau khi giành được chính quyền tháng 8-1945, Hồ Chí Minh
ln quan tâm, giáo dục thế hệ trẻ tham gia, xây dựng bảo vệ chế độ mới,


12
Người nói: “Một năm khởi đầu từ mùa xuân, một đời người khởi đầu từ tuổi
trẻ, tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội. Các cháu phải xung phong thực hành đời
sống mới... để trở nên những công dân mới, xứng đáng với nước Việt Nam dân
chủ cộng hòa” [22, tr.194].
Trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1946-1954), Hồ Chí Minh đã đặt
niềm tin vào sức mạnh của thế hệ trẻ đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Người yêu cầu xây dựng một nền giáo dục mới gắn với nhiệm vụ của đất nước,

gắn với cuộc kháng chiến của dân tộc. Hồ Chí Minh nói: ''chúng ta cần phải có
một nền giáo dục kháng chiến và kiến quốc; phải đào tạo cán bộ mới và giúp
đỡ cán bộ trẻ theo tôn chỉ kháng chiến và kiến quốc'' [23, tr.575].
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ (1955 - 1975), Hồ Chí Minh càng
khẳng định vai trò to lớn, quan trọng của thế hệ trẻ trong nhiệm vụ chống Mỹ
cứu nước và nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Đối với nhiệm
vụ chống Mỹ, Hồ Chí Minh nói rõ: Thanh niên phải ''nêu cao ý chí chiến đấu,
tinh thần cảnh giác cách mạng, cùng quân dân ta quyết tâm đánh thắng hoàn
toàn giặc Mỹ xâm lược''; và “đem hết nhiệt tình tài năng của tuổi trẻ cống hiến
thật nhiều cho sự nghiệp chống Mỹ cứu nước'' [33, tr.541].
Đối với nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội, Người nói: “thanh niên là
người xung phong trong công cuộc phát triển kinh tế và văn hóa, trong sự
nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội" [31, tr.298].
Như vậy, trong mỗi giai đoạn lịch sử, ở bất cứ nhiệm vụ nào của cách
mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng quan tâm chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách
mạng cho đời sau. Thực tiễn sự quan tâm của Người đã góp phần làm cho thế
hệ trẻ Việt Nam khẳng định vai trò quyết định đến sự phát triển trong hiện tại,
cũng như trong tương lai của dân tộc.
1.2. Nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về chăm lo bồi
dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau
1.2.1. Quan điểm Hồ Chí Minh về vai trị, mục đích của việc chăm lo,


13
bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau
1.2.1.1. Quan điểm Hồ Chí Minh về vai trị của việc chăm lo bồi dưỡng
thế hệ cách mạng cho đời sau
Hồ Chí Minh viết: ''Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc
làm rất quan trọng và cần thiết'' [33, tr.622]. Theo Hồ Chí Minh, vận mệnh của
dân tộc, tương lai của đất nước tùy thuộc vào phẩm chất và bản lĩnh của thế hệ

trẻ. Chúng ta thấy rõ quan điểm này trong thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi
thanh niên, học sinh nhân ngày khai trường năm đầu tiên của nước Việt Nam
độc lập (9-1945). Người viết: “Non sơng Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay
khơng, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường
quốc năm châu được hay khơng, chính là nhờ một phần lớn ở cơng học tập của
các em" [22, Tr.35].
Thế hệ trẻ, đặc biệt là lớp thanh niên, ở mọi thời kỳ lịch sử, luôn là một
bộ phận quan trọng của xã hội, của một quốc gia dân tộc, là chủ tương lai của
dân tộc, của đất nước. Nhưng tương lai của dân tộc, tiền đồ của đất nước, sự
phát triển của cách mạng đều phụ thuộc vào lớp thanh niên. Hồ Chí Minh chỉ
ra rằng, nếu thanh niên khơng có nhận thức về vai trị của mình thì sự nghiệp
cách mạng khơng thể đi tới thành cơng.
Theo Hồ Chí Minh, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thanh
niên là lực lượng to lớn, là đội quân xung kích, là cánh tay đắc lực và đội hậu
bị của Đảng. Lời dạy: “Đâu Đảng cần thanh niên có, việc gì khó có thanh niên"
đã khẳng định rõ quan điểm của Người.
Thế hệ trẻ là lực lượng quan trọng của dân tộc Việt Nam, việc bồi
dưỡng thế hệ trẻ quyết định đến tương lai của nước nhà. Theo Hồ Chí Minh,
nước nhà thịnh hay suy, dân tộc trường tồn, phát triển được hay không đều
phụ thuộc vào thế hệ trẻ, cũng như việc bồi dưỡng giáo dục họ. Người khẳng
định: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà
thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần do thanh niên” [23, tr.216]. Đồng thời,
theo Người: ''Thanh niên là một bộ phận quan trọng của dân tộc. Dân tộc bị


14
nơ lệ thì thanh niên cũng bị nơ lệ. Dân tộc được giải phóng thì thanh niên mới
được tự do. Vì vậy, thanh niên phải hăng hái tham gia cuộc đấu tranh của dân
tộc'' [27, tr.178].
Thế hệ trẻ là lực lượng quan trọng của cách mạng Việt Nam trong mọi

thời kỳ. Hồ Chí Minh có rất nhiều bài viết, bài nói, khẳng định vai trị quan
trọng của thế hệ trẻ qua các thời kỳ cách mạng. Ngay sau khi giành được độc lập
(1945), Hồ Chí Minh đã xác định ba nhiệm vụ cấp bách là: Diệt giặc đói, diệt
giặc dốt và diệt giặc ngoại xâm. Trong ba nhiệm vụ cấp bách, thì có một nhiệm
vụ là diệt giặc dốt. Chính nhờ tư tưởng ấy, đánh giá đúng và thực hiện tốt việc
giáo dục thế hệ trẻ nên chúng ta đã giữ vững được chính quyền cách mạng. Hồ
Chí Minh nói: ''Bây giờ xây dựng kinh tế. Khơng có cán bộ khơng làm được.
Khơng có giáo dục, khơng có cán bộ thì cũng khơng nói gì đến kinh tế văn hố.
Trong việc đào tạo cán bộ, giáo dục là bước đầu'' [28, Tr.345].
Như vậy, Hồ Chí Minh cho rằng, thế hệ trẻ có vai trị quan trọng trong
cách mạng Việt Nam và trong mọi thời kỳ. Thế hệ trẻ là lực lượng kế thừa và
tiếp bước các thế hệ cha anh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc
bàn giao thế hệ là quy luật tất yếu trong sự phát triển của các quốc gia dân tộc,
cũng là điều kiện tất yếu trong tiến trình cách mạng Việt Nam. Vì vậy, theo
Người, chăm lo bồi dưỡng thế hệ trẻ là việc rất quan trọng và rất cấp thiết.
Hồ Chí Minh khơng chỉ khẳng định vai trị quan trọng và cấp thiết của
việc bồi dưỡng thế hệ trẻ - trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và mọi người
trong đào tạo bồi dưỡng họ, Người còn chỉ ra nhiệm vụ của thế hệ trẻ phải noi
gương thế hệ đi trước, thường xuyên học tập, rèn luyện, phấn đấu để không
những đáp ứng yêu cầu của cách mạng, mà phải vượt lên những gì thế hệ đi
trước mong muốn. Người nói: ''Thanh niên muốn làm người chủ tương lai
xứng đáng thì ngay hiện tại phải rèn luyện tinh thần và lực lượng của mình, và
phải làm việc chuẩn bị cái tương lai đó" [23, tr.216].
Từ đó, Hồ Chí Minh coi sự nghiệp giáo dục và đào tạo phải được quan
tâm, quán triệt thường xuyên, trong bất cứ hoàn cảnh nào. Khi dân tộc bước


15
vào cuộc trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, Người yêu cầu: ta cần
phải có một nền giáo dục kháng chiến và kiến quốc, vì chúng ta phải đào tạo

cán bộ mới và giúp đỡ cán bộ cũ theo tôn chỉ kháng chiến và kiến quốc. Khi
cách mạng Việt Nam cùng một lúc phải thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược, Hồ
Chí Minh nêu rõ: "Văn hóa giáo dục phải phát triển mạnh để phục vụ yêu cầu
của cách mạng. Văn hóa giáo dục là một mặt trận quan trọng trong công cuộc
xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thực hiện thống nhất nước
nhà" [30, tr.647]. Khi đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh ra cả nước, Hồ Chí
Minh xác định: Trong hồn cảnh cả nước có chiến tranh, sự nghiệp giáo dục
của chúng ta vẫn phát triển nhanh, mạnh hơn bao giờ hết. Trong hoàn cảnh nào
cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt, học tốt.
Như vậy, với Hồ Chí Minh, cách mạng càng phát triển thì càng địi hỏi
đơng đảo đội ngũ cán bộ các thế hệ, địi hỏi dân trí phải được nâng cao, giáo
dục phải phát triển để làm nhiệm vụ chăm lo bồi dưỡng các thế hệ cách mạng,
trong đó đặc biệt quan trọng là thế hệ trẻ.

1.2.1.2. Quan điểm Hồ Chí Minh về mục đích của việc chăm lo bồi
dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau
Mục đích hàng đầu của chăm lo, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời
sau là đào tạo cán bộ cho cách mạng. Trong thư gửi các thầy cô giáo và học
sinh dự bị đại học ở Thanh Hóa (4-1952), Hồ Chí Minh viết: "Các thầy giáo có
nhiệm vụ nặng nề và vẻ vang là đào tạo cán bộ cho dân tộc. Vậy giáo dục cần
nhằm vào mục đích là thật thà phụng sự nhân dân" [25, tr.400]. Nền giáo dục
cách mạng đào tạo con em những người lao động thành "những người cơng
dân có ích cho nước Việt Nam".
Trường học là nơi đào tạo những người chủ tương lai của đất nước. Người
cho rằng: ''Trường học của chúng ta là trường học của chế độ dân chủ nhân dân,
nhằm mục đích đào tạo những công dân và cán bộ tốt, những người chủ tương
lai tốt của nước nhà. Về mọi mặt, trường học của chúng ta phải hơn hẳn trường
học của thực dân và phong kiến'' [28, tr.185]. Đó là một nền giáo dục làm phát

16
triển hồn tồn những năng lực cần có của học sinh, là con đường làm cho con
em chúng ta thành những trò giỏi, con ngoan, bạn tốt, và mai sau là những công
dân dũng cảm, cán bộ gương mẫu, người chủ xứng đáng của chế độ xã hội chủ
nghĩa. Với thanh niên, phải giáo dục họ "luôn luôn nâng cao tinh thần yêu Tổ
quốc, yêu chủ nghĩa xã hội, tăng cường tình cảm cách mạng đối với cơng nơng,
tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng, triệt để tin tưởng vào sự lãnh
đạo của Đảng, sẵn sàng nhận bất kỳ nhiệm vụ nào mà Đảng và nhân dân giao
cho. Thường xuyên giáo dục cán bộ trẻ, tiếp tục chăm sóc bồi dưỡng giáo dục
họ để "làm việc, làm người, làm cán bộ, để phụng sự Đảng, giai cấp và nhân
dân, Tổ quốc và nhân loại''. Muốn đạt mục đích ấy phải giáo dục đạo đức cần,
kiệm, liêm, chính, chí công vô tư cho họ.
Để đào tạo bồi dưỡng thế hệ trẻ, Hồ Chí Minh cho rằng, cần gột rữa nền
giáo dục thực dân phong kiến. Hồ Chí Minh phê phán nền giáo dục thực dân,
đó là nền giáo dục nhằm thực hiện chính sách ngu dân. Trong tác phẩm ''Bản
án chế độ thực dân Pháp'' (năm 1925), Hồ Chí Minh tố cáo: Để có thể đánh lừa
dư luận bên Pháp và bóc lột dân bản xứ một cách êm thắm, bọn cá mập của
nền văn minh không những đầu độc nhân dân An Nam bằng rượu và thuốc
phiện, mà cịn thi hành một chính sách ngu dân triệt để. Đó là nền giáo dục
"nhồi sọ" làm hư hỏng các thế hệ trẻ Việt Nam. Người viết: Trong mấy mươi
năm nô lệ, đế quốc và phong kiến đã dùng giáo dục nô lệ để "nhồi sọ" thanh
niên ta, làm cho thanh niên ta hư hỏng. Hồ Chí Minh chủ trương, khi cách
mạng thành công sẽ thực hiện nền giáo dục cách mạng. Nhưng "Trước hết phải
ra sức tẩy sạch ảnh hưởng giáo dục nơ dịch của thực dân cịn sót lại, như: Thái
độ thờ ơ đối với xã hội, xa rời đời sống lao động và đấu tranh của nhân dân;
học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ" [28, tr.185].
Hồ Chí Minh đã nhiều lần quán triệt: Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa
là một cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ, nhiều thử thách và là công việc của
nhiều thế hệ kế tiếp nhau, mỗi thế hệ chỉ có thể phấn đấu đạt được một số mục
tiêu, đi được một vài bước trên cả lộ trình cách mạng. Thực tế ấy đã đặt ra vấn

17
đề các thế hệ đi trước không chỉ đơn thuần trao lại những thành quả cách mạng
mình đạt được, mà còn phải chuẩn bị những điều kiện tinh thần, vật chất để thế
hệ sau có thể kế thừa, phát triển và bảo vệ thành quả của các thế hệ cha ông.
Việc giáo dục, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là nhằm chuẩn bị
những lớp người kế tục sự nghiệp của Đảng và dân tộc, giữ vững và phát huy
thành quả cách mạng của lớp người đi trước. Đó là một việc làm cần phải chủ
động, tích cực, nhằm tạo nên những lớp người kế tục xuất sắc và trung thành
với lý tưởng và con đường mà cha ông đã lựa chọn.
1.2.2. Quan điểm Hồ Chí Minh về nội dung chăm lo, bồi dưỡng, giáo
dục thế hệ cách mạng cho đời sau
Theo Hồ Chí Minh, về nội dung giáo dục, bồi dưỡng thế hệ cách mạng
cho đời sau phải toàn diện, cả đức và tài. Người xác định: ''trong việc giáo
dục và học tập, phải chú trọng đủ các mặt: đạo đức cách mạng, giác ngộ xã
hội chủ nghĩa, văn hóa, kỹ thuật, lao động và sản xuất'' [30, tr.647]. Trong
đó, Người coi đạo đức và tài năng là hai nội dung không thể thiếu được đối
với nhiệm vụ bồi dưỡng, giáo dục, trong đó đạo đức là gốc. Năm 1964,
Người nói: ''Dạy cũng như học phải biết chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo
đức cách mạng. Đó là cái gốc, rất là quan trọng. Nếu khơng có đạo đức cách
mạng thì có tài cũng vơ dụng'' [32, tr.400].
Tính tồn diện trong bồi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ phải đầy đủ trên các
mặt ''đức, trí, thể, mĩ'', thể hiện cụ thể ở những nội dung sau:
1.2.2.1. Giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ
Thanh niên bao giờ cũng có rất nhiều ước mơ, hoài bão, bao giờ cũng
mang tâm lý hướng tới cái cao đẹp trong cuộc sống và họ luôn luôn cần đến một
điểm tựa tinh thần vững chãi để có thể vượt qua được những khó khăn, thực hiện
được ước mơ hồi bão của mình. Hồ Chí Minh rất quan tâm đến giáo dục lý
tưởng cho thanh niên. Ở mỗi một giai đoạn khác nhau của cách mạng Việt Nam,

Hồ Chí Minh ln có những u cầu cụ thể và cơ bản về việc giáo dục, bồi dưỡng
lý tưởng cách mạng cho tuổi trẻ. Người đã ân cần khuyên nhủ thanh niên rằng:


18
''Những người cộng sản chúng ta không một phút nào được quên lý tưởng cao cả
của mình là phấn đấu cho Tổ quốc hoàn toàn độc lập, cho chủ nghĩa xã hội hoàn
toàn thắng lợi trên đất nước ta và trên tồn thế giới'' [32, tr.467]. Khi nói về nhiệm
vụ học tập của thanh niên, Người viết: mục tiêu lý tưởng phấn đấu của thanh niên
đó là học tập và học để làm gì? Người trả lời: "Học để phụng sự Tổ quốc, phụng
sự nhân dân, học để làm cho dân giàu, nước mạnh".
Chủ tịch Hồ Chí Minh ln quan tâm xây dựng mục đích, lý tưởng sống
cho mọi người, nhất là cho thế hệ trẻ. Theo Người, nếu thanh niên sống có lý
tưởng cao đẹp, có bản lĩnh chính trị vững vàng, thì dù gặp khó khăn gian khổ
đến đâu, họ cũng không từ bỏ con đường đã chọn, con đường đem lại độc lập
tự do cho Tổ quốc, hạnh phúc cho nhân dân, suốt đời phấn đấu hy sinh cho sự
nghiệp của Đảng. Người dịch câu nói của Mạnh Tử để nói về phẩm chất của
người cách mạng mà thế hệ trẻ cần phấn đấu vươn tới:
“Giầu sang khơng quyến rũ
Nghèo khó chẳng chuyển lay
Uy vũ khơng khuất phục”.
Chăm lo bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh niên, sẽ giúp cho
thanh niên tránh được những sai lầm, có lập trường tư tưởng vững vàng, khơng
thoả mãn, kiêu căng khi thuận lợi, khơng sợ sệt, nản chí khi gặp khó khăn, có
nghị lực vươn lên hồn thành mọi nhiệm vụ được giao.
Về giáo dục giác ngộ chính trị, lý tưởng cách mạng, Hồ Chí Minh cho
rằng cần tập trung vào: giáo dục truyền thống của dân tộc cho thế hệ trẻ; giáo
dục dũng khí cách mạng, tinh thần kiên cường bất khuất khơng ngại khó khăn
cho thế hệ trẻ; giáo dục ý thức tổ chức kỷ luật, giáo dục tinh thần độc lập tự
chủ, sáng tạo cho thế hệ trẻ. Về giáo dục truyền thống yêu nước, tại lớp huấn

luyện cán bộ là thanh niên ở thời kỳ tiền khởi nghĩa, Hồ Chí Minh đã soạn thảo
ra bài ''Sử nước ta'', để giáo dục mọi người:
''Dân ta phải biết sử ta


19
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam''
Hồ Chí Minh đòi hỏi: “hiểu rõ lịch sử, đất nước, con người Việt Nam, đó
là những vốn rất q báu của mình”, Hồ Chí Minh nói phải giáo dục “tinh thần
tự tơn, tự lập của dân tộc ta” và Người nói: “dân ta rất cần cù, thông minh khéo
léo”. Trong truyền thống dân tộc, Hồ Chí Minh ln đề cao truyền thống u
nước, Người tổng kết: ''Dân ta có một lịng nồng nàn yêu nước. Đó là một
truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì
tinh thần ấy lại sơi nổi, nó kết thành một làn sóng vơ cùng mạnh mẽ, to lớn, nó
lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ
cướp nước'' [25, tr.38]. Vì vậy, Hồ Chí Minh nhắc nhở mọi người phải biết ơn
công lao của các anh hùng dân tộc: ''Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các
anh hùng dân tộc vì các vị ấy tiêu biểu cho một dân tộc anh hùng".
Lý tưởng cách mạng của thế hệ trẻ còn được biểu hiện ở việc nắm vững
và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, trong từng hồn cảnh, nhiệm vụ
cụ thể. Hồ Chí Minh nói: “Có học lý luận Mác - Lênin mới củng cố được đạo
đức cách mạng, giữ vững lập trường, nâng cao hiểu biết về trình độ chính trị,
mới làm được tốt cơng tác đảng giao phó cho mình” [29, tr.611]. Vì vậy, phải
giáo dục cho thanh niên hiểu được bản chất chủ nghĩa Mác - Lênin, làm cho thế
giới quan, nhân sinh quan của chủ nghĩa Mác - Lênin, trở thành hệ tư tưởng chỉ
đạo toàn bộ hoạt động thực tiễn của thanh niên. Kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục
truyền thống yêu nước với lý luận tiên phong, hình thành dũng khí cách mạng,
tinh thần độc lập sáng tạo cho thanh niên. Hồ Chí Minh căn dặn: “Thanh niên
phải chuẩn bị làm người chủ nước nhà. Muốn thế phải ra sức học tập chính trị, kỹ
thuật, văn hố, trước hết phải rèn luyện và thấm nhuần tư tưởng chủ nghĩa xã hội,

gột rửa cá nhân chủ nghĩa” [30, tr.19].
Ngoài ra, Hồ Chí Minh cịn phê bình những thói hư tật xấu của thanh
niên như bệnh ham chuộng hình thức, thiếu thực tế, bệnh cá nhân, bệnh anh


20
hùng. Bác đặt rõ trách nhiệm của thanh niên. Người nói: ''Thanh niên ta có
vinh dự to thì cũng có trách nhiệm lớn. Để làm tròn trách nhiệm, thanh niên ta
phải nâng cao tinh thần làm chủ tập thể, trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân, chớ phơ
trương hình thức, chớ kiêu ngạo tự mãn. Phải thấm nhuần đạo đức cách mạng,
tức là học tập, lao động, sinh hoạt theo đúng đạo đức của thanh niên xã hội chủ
nghĩa, cộng sản chủ nghĩa'' [31, tr.299].
1.2.2.2. Giáo dục, bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ
Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng
cho thế hệ trẻ, giúp họ phấn đấu vươn lên trong học tập, công tác, chiến đấu,
trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trở thành con người phát triển toàn diện,
người chủ xứng đáng của đất nước.
Theo Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng là yếu tố vô cùng cần thiết, là
cái gốc, cái nền tảng của người cách mạng. Người khẳng định: “Cũng như
sơng phải có nguồn mới có nước, khơng có nguồn thì sơng cạn. Cây phải có
gốc, khơng có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, khơng có
đạo đức thì tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân” (23, tr.292).
Giáo dục đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ là nhằm làm cho thế hệ trẻ
trở thành những người công dân có ích, những người chiến sĩ tốt, những người
cách mạng chân chính, với những phẩm chất: trung với nước, hiếu với dân, yêu
thương con người, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Đối với thế hệ trẻ,
Người căn dặn: phải thật thà, phải ngay thẳng, chí cơng vơ tư, phải coi tham ơ,
lãng phí tài sản của Nhà nước, của tập thể, của nhân dân là hành động trộm cắp
mà ai cũng thù ghét.
Nội dung giáo dục đạo đức cách mạng đối với thế hệ trẻ được Hồ Chí Minh

đề cập một cách tồn diện và sâu sắc, nói lên mối quan hệ giữa thế hệ trẻ với Đảng,
với Tổ quốc, với nhân dân. Người nói: ''Thanh niên phải luôn luôn rèn luyện đạo
đức cách mạng. Đạo đức cách mạng có thể tóm tắt trong mấy điểm:
- Trung thành: Trọn đời trung thành với sự nghiệp cách mạng, với Tổ


21
quốc, với Đảng, với giai cấp.
- Dũng cảm: Không sợ khổ, khơng sợ khó, thực hiện: “Đâu cần thanh
niên có, việc gì khó thanh niên làm”, “gian khổ thì đi trước, hưởng thụ sau
mọi người”.
- Khiêm tốn: Không nên tự cho mình là tài giỏi, khơng khoe cơng, khơng
tự phụ'' [31, tr.471].
Có đạo đức cách mạng thì mỗi thanh niên có thể tự phấn đấu hồn thiện
mình, hình thành năng lực để hoàn thành nhiệm vụ cách mạng vẻ vang. Vì vậy,
đạo đức cách mạng là nền tảng vững chắc để thanh niên hồn thành nhiệm vụ vẻ
vang của mình. Trong 5 điểm Người dạy thanh niên và 5 điều Bác dạy thiếu
niên nhi đồng, đều toát lên một sự quan tâm đặc biệt sâu sắc về giáo dục đạo
đức cách mạng cho thanh niên. Người đã nêu lên những nội dung cụ thể về giáo
dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho thanh niên, đó là: Đạo đức cách mạng là
tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng và hiếu với nhân dân.
Khi nói tới giáo dục đạo đức cách mạng, vấn đề quan trọng hàng đầu
được Hồ Chí Minh quan tâm là làm cho thanh niên nhận thức được rằng: đạo
đức cách mạng là tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng và hiếu với nhân
dân. Khái niệm ''trung, hiếu'' mà Hồ Chí Minh nêu để thanh niên tu dưỡng, rèn
luyện bao hàm những nội dung rất mới mẻ, trên cơ sở phát triển những tinh hoa
của dân tộc và nhân loại. Hồ Chí Minh nói: ''Tuy Khổng Tử là phong kiến và tuy
trong học thuyết của Khổng Tử có nhiều điều khơng đúng song những điều hay
trong đó thì chúng ta nên học'' [24, Tr.356]. ''Trung, hiếu'' là khái niệm quan
trọng mà Nho giáo đưa ra. Nhưng ''trung, hiếu'' của Nho giáo chỉ bó hẹp trong

phạm vi hết lòng thờ vua, thờ cha mẹ trong bất kỳ điều kiện nào. Hồ Chí Minh
cũng sử dụng khái niệm ''trung, hiếu'', nhưng được nâng cao, phát triển mang
tính giai cấp sâu sắc để giáo dục thanh niên. Đó là lịng trung với Tổ quốc, với
Đảng và hiếu với nhân dân. Muốn có lịng trung với nước phải giáo dục cho
thanh niên tinh thần yêu nước nồng nàn, sâu sắc. Về nội dung này, Hồ Chí Minh


22
nói rất rõ: u Tổ quốc là cái gì trái với quyền lợi của Tổ quốc, chúng ta kiên
quyết chống lại. Tư tưởng nhất quán của Người là Tổ quốc luôn gắn liền với
nhân dân, yêu nước hay trung với nước là làm sao cho “dân giàu nước mạnh”,
một khái niệm hết sức thiết tha, gần gũi mà Hồ Chi Minh đã đưa ra rất sớm từ
sau khi miền Bắc nước ta được hồn tồn giải phóng.
Trung với Đảng, theo Người là phải giáo dục cho thanh niên có được
những đức tính trung thực, ngay thẳng, khơng tà dâm, khơng làm việc bậy.
Ngồi lợi ích của Đảng khơng có lợi ích riêng. Lúc được giao việc thì bất kỳ
việc to nhỏ đều ra sức làm cẩn thận, có hiệu quả, và phải biết làm việc có lợi,
tránh việc có hại cho Đảng. Đó là những nội dung hết sức sinh động, cụ thể
vừa là thước đo, vừa là chỉ dẫn khơng chỉ riêng đối với thanh niên, mà cịn cho
tất cả những ai tự nguyện chiến đấu dưới ngọn cờ của Tổ quốc, của Đảng.
Người dạy: ''Những người cộng sản chúng ta không một phút nào được
quên lý tưởng cao cả của mình là phấn đấu cho Tổ quốc hồn toàn độc lập, cho
chủ nghĩa xã hội hoàn toàn thắng lợi trên đất nước ta và trên toàn thế giới'' [32,
tr.467]. Người chỉ rõ, giáo dục lý tưởng cho thế hệ trẻ tức là phải dạy cho họ
biết yêu nước thương nịi, biết tự lực tự cường, khơng chịu thua kém ai; làm
cho thế hệ trẻ có nhận thức đúng đắn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên
chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, xây dựng niềm tin ở tương lai của đất nước, tin
tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng. Người căn dặn: "Xây dựng chủ nghĩa xã hội
phải có máy móc, có kỹ thuật, có văn hoá... thanh niên phải học và học cho
giỏi" [31, tr.471]. Hồ Chi Minh yêu cầu nhà trường trong khi giảng dạy phải

coi trọng các môn khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, các mơn kỹ thuật để có
kiến thức toàn diện tham gia vào sự nghiệp xây dựng nước nhà. Phải giáo dục
thế hệ trẻ tình yêu lao động, quý trọng người lao động, có thái độ trân trọng đối
với người lao động.
Đi đôi với việc rèn luyện đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ, theo Hồ Chí
Minh phải đẩy mạnh đấu tranh chống lại thói hư tật xấu, chống lại chủ nghĩa cá
nhân. Người gọi đó là “giặc nội xâm”, theo Người “Lợi ích của chủ nghĩa xã


23
hội không tách rời thắng lợi của cuộc đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân”.
Đồng thời, Hồ Chí Minh cho rằng, kiên quyết đấu tranh chống lại chủ nghĩa cá
nhân, nhưng khơng được “giày xéo” lên lợi ích cá nhân, lợi ích chính đáng của
thanh niên, cũng như của những người lao động khác.
Bên cạnh đạo đức, Người không quên đề cập đến năng lực, tài năng của
thế hệ trẻ. Người nói: ''Có tài phải có đức. Có tài khơng có đức, tham ơ hủ hố
có hại cho nước. Có đức khơng có tài như ơng bụt ngồi trong chùa, khơng giúp
ích gì được ai'' [28, Tr.346]. Năm 1964, Người nói “dạy cũng như học phải
chú trọng cả đức lẫn tài''. Bởi vì, người có đức mà khơng có tài thì làm việc gì
cũng khó; người có tài mà khơng có đức sẽ trở nên vơ dụng. Hơn nữa, chính sự
dốt nát là một trong những nguyên nhân cơ bản kìm hãm sự phát triển, Người
từng nói: ''Dốt thì dại, dại thì hèn''. Vì vậy, để trở thành người có trí tuệ, có tri
thức, tức là có tài, bên cạnh việc trau dồi đạo đức cách mạng, thanh niên cịn
phải hăng hái học tập, trong đó có học tập lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin,
học tập văn hóa, khoa học - kỹ thuật...
1.2.2.3. Giáo dục nâng cao trình độ chính trị, học vấn, khoa học, kỹ
thuật và quân sự cho thế hệ trẻ
Hồ Chí Minh cho rằng, việc nâng cao trình độ chính trị, học vấn, khoa
học, kỹ thuật và quân sự là điều kiện cơ bản để tuổi trẻ cống hiến ngày càng
nhiều cho Tổ quốc, cho nhân dân và đây cũng là điều kiện để bảo đảm khả

năng hoạt động thực tiễn của họ. Người nói: ''Thanh niên phải ra sức học tập
chính trị, văn hóa và khoa học, kỹ thuật. Học có tốt, hành mới tốt. Học và hành
tốt mới làm trọn nhiệm vụ người thanh niên cách mạng'' [32, tr.386].
Trong khi thực hiện nội dung giáo dục này, Hồ Chí Minh rất chú trọng
đến mối quan hệ hữu cơ giữa các thành tố chính trị, học vấn, khoa học - kỹ
thuật, lao động sản xuất và quân sự. Chính Người đã giải thích, nếu khơng học
tập, khơng có trình độ học vấn thì không thể nào tiếp thu được chuyên môn
nghiệp vụ. Nhưng nếu chỉ học tập văn hóa, khoa học - kỹ thuật mà khơng học
tập chính trị thì như người nhắm mắt mà đi.


24
Người nói: ''Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu" [22, tr.7] và ''Dốt nát
cũng là kẻ địch. Địch dốt nát giúp cho địch ngoại xâm. Địch dốt nát tấn công ta
về tinh thần, cũng như địch thực dân tấn công ta bằng vũ lực. Địch thực dân
dựa vào địch dốt nát để thi hành chiến lược ngu dân. Địch dốt nát dựa vào địch
thực dân để đưa dân ta vào nơi mù quáng'' [23, tr.469].
Trong cách mạng xã hội chủ nghĩa, thế hệ trẻ lại càng phải nâng cao trí
tuệ, có kiến thức tồn diện, sâu sắc, trên mọi lĩnh vực. Trình độ học vấn sẽ giúp
thế hệ trẻ tiếp thu được tri thức mới, những kiến thức khoa học kỹ thuật, để
vận dụng trong quá trình xây dựng đất nước. Hồ Chí Minh cho rằng: Khơng có
tri thức thì khơng thể xây dựng chủ nghĩa xã hội được. Mặt khác, trình độ học
vấn cịn là điều kiện để phát huy dân chủ, nâng cao ý thức và năng lực làm chủ
đất nước của thanh niên. Người nói: ''Muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm
cho dân mạnh nước giàu, mọi người Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi của
mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào cơng
cuộc xây dựng nước nhà'' [22, tr.40].
1.2.2.4. Giáo dục, bồi dưỡng nếp sống văn hóa, thể chất cho thế hệ trẻ
Hồ Chí Minh luôn coi con người là nhân tố quyết định trong sự thành
công của sự nghiệp cách mạng, sự tiến bộ của xã hội. Người khẳng định, văn

hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, phải giáo dục nếp sống, lối sống văn hóa
cho thanh niên. Về giáo dục thể chất, Người cho rằng, làm việc gì cũng phải có
sức khỏe mới thành cơng. Người viết: ''Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà,
gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khoẻ mới làm thành cơng. Mỗi một
người dân yếu ớt, tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dân mạnh khoẻ tức là
cả nước mạnh khoẻ. Vậy nên luyện tập thể dục, bồi bổ sức khoẻ là bổn phận
của mỗi một người yêu nước'' [22, tr.241]. Chính vì thế, Người rất quan tâm
đến việc giáo dục về thể chất và nếp sống văn hóa cho thế hệ trẻ.
1.2.2.5. Chăm lo lợi ích và đời sống vật chất, tinh thần cho thế hệ trẻ
Trong tư duy cũng như trong hoạt động, Chủ tịch Hồ Chí Minh ln
ln đặt vấn đề chăm lo lợi ích vật chất và tinh thần cho từng con người và


25
nhân dân lao động lên trên hết. Điều đó thể hiện rất rõ trong ham muốn tột bậc,
ham muốn suốt đời của Người là ''làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập,
dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng
được học hành'' [22, tr.187].
Người nói “Dân lấy ăn làm trời”, nghĩa là “có thực mới vực được đạo”;
''dân chỉ biết có giá trị của tự do, của độc lập khi mà dân được ăn no, mặc
đủ''. Người luôn nhắc nhở Đảng, Chính phủ, các thế hệ đi trước, nhất là các
đảng viên về việc chăm lo lợi ích của nhân dân, của thanh niên cả vật chất, tinh
thần. Trong quan niệm của Hồ Chí Minh, thanh niên cũng là một thực thể của
xã hội, những nhu cầu và lợi ích là động lực trực tiếp thúc đẩy thanh niên hoạt
động tích cực hay khơng tích cực, hiệu quả hay khơng hiệu quả. Vì vậy, chăm
lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau không chỉ là bồi dưỡng trí tuệ, đạo
đức, mục đích về lối sống mà cịn phải chăm lo lợi ích và đời sống vật chất tinh
thần cho họ. Đây vừa là yêu cầu, vừa là nội dung cơ bản của sự nghiệp “trồng
người” của Hồ Chí Minh.
Trong bài nói chuyện tại Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn thanh niên lao

động Việt Nam (2/11/1956), Người nói: ''Muốn củng cố và phát triển, thì Đồn
phải liên hệ rộng rãi và chặt chẽ với các tầng lớp thanh niên. Phải quan tâm
đến đời sống, công tác và học tập của thanh niên, phải tránh thành kiến hẹp
hòi, cô độc'' [28, tr.439].
Quan tâm đến đời sống vật chất, tinh thần của thế hệ trẻ, để tạo điều kiện
thuận lợi cho họ phát triển, trưởng thành, hoạt động có hiệu quả trên tất cả các
mặt học tập và công tác. Nên Hồ Chí Minh ln ln u cầu Chính phủ: Giáo
dục thanh niên cả về thể dục, trí dục và đức dục.
1.2.3. Quan điểm Hồ Chí Minh về phương pháp chăm lo, bồi dưỡng
thế hệ cách mạng cho đời sau
Để những nội dung chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau trở
thành hiện thực, tạo ra những thế hệ thanh niên phát triển toàn diện vừa hồng
vừa chun, có khả năng hồn thành tốt nhiệm vụ của cách mạng, Hồ Chí