Tải bản đầy đủ (.pdf) (155 trang)

(LUẬN văn THẠC sĩ) phóng sự điều tra trên kênh truyền hình công an nhân dân (khảo sát chuyên mục camera giấu kínvà điều tra qua thư khán giảtừ tháng 12 2015 đến tháng 5 2016)

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.21 MB, 155 trang )

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------------

BÙI PHƢƠNG THẢO

PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA
TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CƠNG AN NHÂN DÂN
(KHẢO SÁT CHUN MỤC "CAMERA GIẤU KÍN"
VÀ "ĐIỀU TRA QUA THƢ KHÁN GIẢ"
TỪ THÁNG 12/2015 ĐẾN THÁNG 5/2016)

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ

Hà Nội, 2017

TIEU LUAN MOI download :


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------------

BÙI PHƢƠNG THẢO

PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA
TRÊN KÊNH TRUYỀN HÌNH CƠNG AN NHÂN DÂN
(KHẢO SÁT CHUN MỤC "CAMERA GIẤU KÍN"
VÀ "ĐIỀU TRA QUA THƢ KHÁN GIẢ"
TỪ THÁNG 12/2015 ĐẾN THÁNG 5/2016)


Chuyên ngành: Báo chí học
Mã số: 60.32.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ
Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Bảo Khánh

Hà Nội, 2017

TIEU LUAN MOI download :


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan, luận văn này được hoàn thành dựa trên những cơ sở lý
luận tin cậy và quá trình nghiên cứu thực tiễn nghiêm túc, khoa học. Đây là cơng
trình nghiên cứu của cá nhân tơi - học viên Bùi Phương Thảo dưới sự hướng dẫn
của TS. Trần Bảo Khánh. Các kết quả nghiên cứu của luận văn chưa từng được
công bố trong bất cứ công trình nào trước đây. Nếu sai, tơi xin chịu hồn toàn
trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 13 tháng 06 năm 2017
Tác giả luận văn

Bùi Phƣơng Thảo

TIEU LUAN MOI download :


LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tơi xin được bày tỏ lịng biết ơn chân thành tới TS. Trần Bảo
Khánh - người trực tiếp hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tơi trong suốt q trình hồn
thiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn các giảng viên Khoa Báo chí và Truyền

thơng, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn và các giảng viên đã trực tiếp
tham gia giảng dạy lớp Cao học Báo chí khóa 18 đã cung cấp cho tôi những kiến
thức lý luận cũng như thực tiễn q báu. Những kiến thức này khơng chỉ giúp ích
cho tơi trong q trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn mà cịn cho tơi
thêm kinh nghiệm trong thực tiễn cơng tác là phóng viên báo chí hiện nay.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp tại Trung tâm Phát thanh,
Truyền hình, Điện ảnh Cơng an nhân dân và đội ngũ sản xuất chuyên mục Camera
giấu kín của Cơng ty Cổ phần Nghe nhìn Tồn Cầu đã tạo điều kiện, ủng hộ, cung
cấp nhiều thông tin hữu ích giúp tơi hồn thành luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn./.
Hà Nội, ngày 13 tháng 06 năm 2017
Tác giả luận văn

Bùi Phƣơng Thảo

TIEU LUAN MOI download :


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................2
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHĨNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN TRUYỀN
HÌNH ........................................................................................................................10
1.1. Các khái niệm liên quan .................................................................................10
1.2. Tiêu chí đánh giá chất lượng phóng sự điều tra trên truyền hình...................17
1.3. Sản xuất phóng sự điều tra trên truyền hình ...................................................25
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG PHĨNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN KÊNH
TRUYỀN HÌNH CƠNG AN NHÂN DÂN ............................................................38
2.1. Giới thiệu về phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân ...38
2.2. Nội dung và hình thức của phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an
nhân dân.................................................................................................................44

2.3. Sản xuất phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân ..........78
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA VÀ CÁC KHUYẾN NGHỊ GIẢI
PHÁP ........................................................................................................................88
3.1. Đánh giá chung về phóng sự điều tra trên Truyền hình Cơng an nhân dân ..88
3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự điều tra trên Truyền hình Cơng an
nhân dân...............................................................................................................101
KẾT LUẬN ............................................................................................................116
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................118

1

TIEU LUAN MOI download :


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bất cứ giai đoạn phát triển nào của đất nước và ở bất cứ loại hình báo
chí nào, phóng sự điều tra ln là loại tác phẩm có sức chiến đấu mạnh mẽ. Trong
những năm qua, phóng sự điều tra khơng chỉ thể hiện được rõ chức năng giám sát
và phản biện xã hội của báo chí mà cịn ln có sức hấp dẫn lớn đối với công
chúng. Trước những năm 90, phóng sự điều tra trên báo chủ yếu là điều tra kinh tế,
điều tra biểu dương và phê phán nhằm giải thích, giải đáp các vấn đề kinh tế, xã hội.
Nhưng sau những năm 90, khi công cuộc đổi mới đã trên đà tăng tốc phát triển, điều
tra lại chủ yếu nhằm chống tiêu cực, tham nhũng, chống các tệ nạn xã hội. Trong
quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền, dân chủ ngày càng được phát huy, mở
rộng nên việc thỏa mãn thu cầu, nhận thức của công chúng thơng qua giải thích và
giải đáp những vấn đề bức xúc của cuộc sống càng trở nên bức thiết. Do đó, phóng
sự điều tra ngày càng được hoan nghênh, đón đợi.
Phóng sự điều tra phát triển mạnh mẽ trên cả bốn loại hình báo chí là báo in,
phát thanh, truyền hình và báo mạng điện tử; trong đó, phóng sự điều tra trên truyền

hình bao giờ cũng thu hút được nhiều sự quan tâm của đông đảo công chúng. Thứ
nhất, nhờ ưu thế nổi trội là khả năng truyền tải cả hình ảnh và âm thanh cùng lúc
nên những phóng sự điều tra trên truyền hình mang đến cho cơng chúng cảm giác
chân thực, khách quan, thực sự được "mắt thấy tai nghe". Thứ hai, mặc dù có sự
cạnh tranh gay gắt của các loại hình báo chí khác song truyền hình vẫn đang có một
vị thế riêng với sức ảnh hưởng, tác động mạnh mẽ lên đông đảo công chúng. Vì thế
mà phóng sự điều tra trên truyền hình cũng tạo ra những hiệu ứng cao trong dư luận
xã hội. Nhưng trên thực tế, việc nghiên cứu phóng sự điều tra hiện nay thường tập
trung nghiên cứu trên loại hình báo in, báo mạng điện tử mà ít đi sâu phân tích, tìm
hiểu về phóng sự điều tra trên truyền hình.
Phóng sự điều tra vốn là thể loại gai góc, khó trong tìm đề tài, khó trong tác
nghiệp sản xuất, địi hỏi phóng viên phải có vốn hiểu biết rộng, có lập trường, tư
tưởng vững vàng và sẵn sàng dấn thân. Trong hầu hết các cuộc điều tra báo chí, quá

2

TIEU LUAN MOI download :


trình tác nghiệp thường gặp phải nhiều trở ngại, thậm chí là nguy hiểm nhưng
những phóng viên, nhà báo làm điều tra trên truyền hình cịn phải đảm bảo u cầu
lấy được hình ảnh quay phim chân thực để thuyết phục khán giả. Vì vậy, việc
nghiên cứu sâu về phóng sự điều tra trên truyền hình sẽ là một cơng cụ tốt để hỗ trợ
cho những phóng viên, đặc biệt là những phóng viên trẻ muốn dấn thân vào lĩnh
vực này.
Trong hệ thống hơn 300 kênh phát thanh và truyền hình hiện nay, Truyền hình
Cơng an nhân dân (ANTV) có thể được xem là một kênh truyền hình cịn khá non
trẻ, mới chính thức phát sóng từ ngày 11/12/2011. Một trong những định hướng
mang tầm chiến lược, dài hơi của Truyền hình Cơng an nhân dân là xây dựng một
kênh truyền hình chuyên biệt về vấn đề an ninh trật tự. Trong đó, ngay từ những

ngày đầu, Truyền hình Cơng an nhân dân đã nhanh chóng phát huy những đặc thù
và ưu thế của mình thành thế mạnh để xây dựng các chuyên mục về điều tra mang
bản sắc riêng. Các phóng sự điều tra của Truyền hình Cơng an nhân dân ln đảm
bảo tính định hướng, gắn liền với tơn chỉ, mục đích của kênh, đảm bảo những bí
mật của ngành nhưng không hề giật gân, câu khách. Không chỉ dừng lại ở việc phản
ánh mà phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân cịn có sự phát
hiện, đấu tranh với các loại hành vi tiêu cực, tham nhũng, đấu tranh phòng chống tội
phạm. Nhiều phóng sự điều tra được thực hiện cơng phu đã thể hiện được bản lĩnh,
sự dấn thân và trách nhiệm xã hội của phóng viên. Qua đó, các phóng viên Truyền
hình Cơng an nhân dân cịn thu thập được nhiều chứng cứ xác thực cung cấp cho cơ
quan điều tra đưa các đối tượng ra ánh sáng chịu sự trừng phạt của pháp luật.
Những năm gần đây, phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân đã
đạt được nhiều giải thưởng về báo chí như: phóng sự “Những sai phạm ở các bệnh
viện” (giải C - giải Báo chí Quốc gia năm 2013), phóng sự "Đột kích chảo lửa bn
lậu" (giải B - giải Báo chí quốc gia năm 2014) hay huy chương vàng Liên hoan
Truyền hình tồn quốc lần thứ 35 với phóng sự điều tra “Ai cứu người nơng dân”,...
Trong những năm qua, đã có hàng nghìn thơng tin do khán giả cung cấp về ban biên
tập Truyền hình Cơng an nhân dân, từ đây, các phóng viên đã tiếp cận và làm rõ

3

TIEU LUAN MOI download :


được nhiều vụ việc khuất tất, các hành vi phạm tội, kịp thời giải tỏa nhiều bức xúc
trong dư luận. Những phóng sự điều tra đã góp phần tạo dựng cho Truyền hình
Cơng an nhân dân một phong cách, thương hiệu riêng. Hiện nay, tỷ suất người xem
của Truyền hình Công an nhân dân đứng thứ tư khu vực miền Bắc, đứng thứ mười
một tại TP Hồ Chí Minh và hiện là một trong bảy kênh truyền hình thiết yếu của
quốc gia.

Bên cạnh những thành cơng đó, hiện nay phóng sự điều tra trên truyền hình
Cơng an nhân dân vẫn còn một số hạn chế nhất định. Thứ nhất, đề tài của phóng sự
điều tra trên sóng Truyền hình Cơng an nhân dân thiếu hẳn những đề tài về tiêu cực
của ngành Công an. Thứ hai, ở một số tác phẩm, việc kết hợp giữa hình ảnh và âm
thanh vẫn chưa hiệu quả, hình ảnh chưa thể hiện rõ được ý trong lời bình, chưa tận
dụng được những yếu tố phi văn tự như: biểu đồ, hình họa,… Thứ ba, thực tế cơ chế
bảo vệ phóng viên nói chung vẫn cịn nhiều hạn chế do đó bản thân các phóng viên
điều tra cũng gặp phải nhiều tình huống nguy hiểm trong quá trình tác nghiệp.
Từ những vấn đề lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài luận văn
“Phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân (Khảo sát chun mục
"Camera giấu kín" và "Điều tra qua thư khán giả" từ tháng 12/2015 đến tháng
5/2016)" với mong muốn đưa ra một cái nhìn tổng thể về phóng sự điều tra trên
truyền hình. Bên cạnh đó, thơng qua việc khảo sát các phóng sự điều tra trên kênh
Truyền hình Cơng an nhân dân tác giả cũng đưa ra những đánh giá, nhìn nhận
khách quan; từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả của phóng sự
điều tra trên truyền hình Cơng an nhân dân.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Phóng sự điều tra khơng phải là một đề tài nghiên cứu mới, nhất là trong điều
kiện phát triển mạnh mẽ của truyền thơng đại chúng nói chung và báo chí nói riêng
tại Việt Nam hiện nay. Tính đến thời điểm này, số lượng các cơng trình nghiên cứu,
sách liên quan đến phóng sự điều tra (bao gồm cả các sách viết về thể loại điều tra,
báo chí điều tra) cũng đã có nhiều, có thể kể đến như:

4

TIEU LUAN MOI download :


"Báo chí điều tra (Sách tham khảo nghiệp vụ)" của tác giả A. A. Chertưchơnưi
(Phạm Thảo, Huyền Nhung dịch) do Nhà xuất bản Thông tấn xuất bản năm 2004.

Cuốn sách đã giới thiệu rõ mục tiêu và các phương pháp, loại hình cơ bản của báo
chí điều tra; những đặc điểm của cơng việc và khó khăn, trở ngại trong hoạt động
điều tra của nhà báo.
Cuốn "Hành trình làm báo phóng sự điều tra" của nhà báo Vũ Quang Hùng do
Nhà xuất bản Tổng hợp TP Hồ Chí Minh xuất bản năm 2004 trình bày q trình viết
một phóng sự điều tra từ khâu chọn đề tài, lấy tài liệu, phân tích sự kiện, viết,... Dựa
vào kinh nghiệm thực tế của mình, trong cuốn sách này, tác giả cũng đã chỉ ra
những yếu tố, kỹ năng để trở thành một phóng viên viết phóng sự điều tra giỏi.
Năm 2012, sách tham khảo "Sổ tay Phóng sự điều tra" đã được Nhà xuất bản
Văn hóa - Thơng tin ấn hành. Cuốn sách dựa trên kết quả của dự án "Nghiên cứu truyền thông về các hành vi cản trở tác nghiệp báo chí" do Trung tâm Nghiên cứu
Truyền thơng phát triển (RED) hợp tác với Đại sứ quán Anh tại Hà Nội thực hiện.
Đây là cuốn sổ tay cẩm nang dành riêng cho các nhà báo điều tra, nhất là những
phóng viên trẻ. Cuốn sổ tay đưa ra một số nội dung như: những tình huống cản trở
tác nghiệp và gợi ý hướng xử lý, những rủi ro về pháp lý cần tránh; các điều luật
quan trọng cần nhớ,...
Riêng trong năm 2015, hai cuốn sách viết về phóng sự điều tra cũng đã được
xuất bản là: "Nhà báo điều tra" của nhà báo Đức Hiển do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành
và "Điều tra và dấn thân trong nghề báo" của tác giả Vũ Văn Tiến do Nhà xuất bản
Công an nhân dân xuất bản vào tháng 6/2015. Cả hai cuốn sách đều chia sẻ kinh
nghiệm về phương pháp, các lưu ý trong điều tra báo chí qua chính trải nghiệm thực
tế của tác giả đồng thời tập hợp một số tác phẩm phóng sự điều tra tiêu biểu. Trong
đó, cuốn "Điều tra và dấn thân trong nghề báo" tác giả Vũ Văn Tiến đi sâu viết về
quá trình điều tra theo đơn thư bạn đọc.
Ngồi ra, liên quan đến phóng sự điều tra cịn có thể kể đến đề tài luận văn
thạc sỹ "Phóng sự điều tra trên báo in về đề tài nông nghiệp nông thôn" của tác giả
Nguyễn Văn Hùng nghiên cứu năm 2013. Trong luận văn, tác giả đi sâu khai thác

5

TIEU LUAN MOI download :



các phóng sự điều tra chuyên về mảng đề tài nông nghiệp trên báo in thông qua việc
nghiên cứu khảo sát ba tờ báo là: Nhân dân, Nông nghiệp Việt Nam, Nông thôn
ngày nay từ tháng 01/2012 đến tháng 06/2013.
Luận văn "Phóng sự điều tra trên báo Cơng an Thành phố Hồ Chí Minh: Vấn
đề thể loại và giải pháp phát triển" của tác giả Trần Thị Ngọc Anh nghiên cứu năm
2013 tập trung nghiên cứu, phân tích những đặc thù về nội dung, hình thức thể hiện
của 300 bài phóng sự điều tra đăng tải trên Báo Cơng an Thành phố Hồ Chí Minh,
từ đó đưa ra những ưu, nhược điểm và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng cho
phóng sự điều tra trên Báo Cơng an thành phố Hồ Chí Minh.
Mặc dù được đề cập nhiều nhưng những cơng trình nghiên cứu trên đây mới
chỉ đề cập đến phóng sự điều tra, thể loại điều tra trên báo chí nói chung, tập trung
chủ yếu đến phóng sự điều tra trên báo in cũng như những kỹ năng, kiến thức tác
nghiệp của phóng viên điều tra báo in mà chưa đi sâu phân tích, nghiên cứu về
phóng sự điều tra trên truyền hình. Căn cứ vào thực tế tình hình nghiên cứu nêu
trên, tác giả luận văn cho rằng cần thiết phải có một đề tài chuyên sâu về phóng sự
điều tra trên truyền hình.
Đối với Truyền hình Cơng an nhân dân, tính đến thời điểm hiện tại cũng đã có
một số đề tài khoa học nghiên cứu về trường hợp này như:
Năm 2013, tác giả Nguyễn Thị Lệ Hồng đã thực hiện đề tài luận văn thạc
sỹ“Tuyên truyền an ninh xã hội trên kênh truyền hình Cơng an nhân dân”; hay tác
giả Trương Thái Vinh với đề tài "Tổ chức mạng lưới cộng tác viên truyền hình
ANTV khu vực Tây Nam Bộ", tác giả Nguyễn Đăng Khang với luận văn "Thông tin
tội phạm trong các bản tin thời sự trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân hiện
nay" thực hiện năm 2016. Những luận văn thạc sỹ này đã tiến hành nghiên cứu
Truyền hình Cơng an nhân dân ở nhiều khía cạnh, vấn đề khác nhau: từ nội dung,
công tác tuyên truyền đến công tác tổ chức mạng lưới cộng tác viên và một số thể
loại tác phẩm báo chí trên kênh truyền hình này. Tuy nhiên, vẫn chưa có đề tài nào
nghiên cứu về thể loại phóng sự điều tra trên Truyền hình Cơng an nhân dân.


6

TIEU LUAN MOI download :


Như vậy, đề tài luận văn “Phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an
nhân dân (Khảo sát chun mục "Camera giấu kín" và "Điều tra qua thư khán giả"
từ tháng 12/2015 đến tháng 5/2016)" là đề tài lần đầu tiên được nghiên cứu tính tới
thời điểm hiện nay.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu:
Trên cơ sở hình thành khung lý thuyết về phóng sự điều tra trên truyền hình,
luận văn khảo sát, đánh giá thực trạng phóng sự điều tra trên Truyền hình Cơng an
nhân dân, từ đó rút ra những thành cơng, hạn chế và đề xuất giải pháp, khuyến nghị
khoa học để nâng cao chất lượng và hiệu quả cho phóng sự điều tra trên Truyền
hình Cơng an nhân dân.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
 Luận văn hình thành, xây dựng khung lý thuyết về phóng sự điều tra trên
truyền hình;
 Dựa vào hệ thống các cơng cụ khảo sát đánh giá thực trạng phóng sự điều tra
về nội dung, hình thức thể hiện và việc tổ chức sản xuất phóng sự điều tra
trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân;
 Rút ra những thàng công, hạn chế và đề xuất giải pháp, khuyến nghị khoa
học nhằm nâng cao chất lượng phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình
Cơng an nhân dân.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an
nhân dân dưới góc nhìn báo chí học.
Phạm vi nghiên cứu:

Hiện nay, các phóng sự điều tra trên Truyền hình Cơng an nhân dân được thực
hiện trong nhiều chuyên mục, tuy nhiên, tác giả sẽ chỉ tiến hành nghiên cứu trên hai
chuyên mục đại diện là:
 Chuyên mục "Điều tra qua thư khán giả"
 Chuyên mục "Camera giấu kín"

7

TIEU LUAN MOI download :


Đây là hai chuyên mục mang đậm dấu ấn thương hiệu của Truyền hình Cơng
an nhân dân được xây dựng và sản xuất liên tục từ khi thành lập kênh đến nay. Hai
chuyên mục này thuộc hai nhóm nội dung khác nhau của kênh Truyền hình Cơng an
nhân dân, có nhiều điểm khác biệt về nội dung, hình thức cũng như quy trình sản
xuất vì vậy việc đi sâu nghiên cứu, phân tích hai chuyên mục này sẽ giúp luận văn
có cái nhìn đa chiều về phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân.
Trong đó, các tác phẩm của chuyên mục "Camera giấu kín" là một dạng thức phóng
sự điều tra mới dưới dạng điều tra thử nghiệm, điều tra xã hội học nhằm điều tra
diễn biến tư tưởng, tình cảm của con người trong xã hội. Mặc dù, các tình huống
trong "Camera giấu kín" được tạo dựng nhưng đều dựa trên các sự kiện có thật của
cuộc sống, và những hình ảnh của "Camera giấu kín" ghi lại đều là hình ảnh thật thể
hiện thái độ, tình cảm và ý kiến của cơng chúng về vấn đề mà chuyên mục đặt ra.
Do điều kiện thực tế về thời gian và cấp độ nghiên cứu của đề tài này, tác giả
giới hạn thời gian nghiên cứu, khảo sát trong thời gian từ tháng 12/2015 đến tháng
5/2016.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận là Chủ nghĩa MácLênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chính sách, Pháp luật của Đảng và Nhà
nước về báo chí và vai trị của báo chí trong đời sống xã hội.
Bên cạnh đó, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu bao gồm:

 Phương pháp nghiên cứu tài liệu: được dùng để nghiên cứu các tài liệu tham
khảo, sách báo liên quan nhằm hình thành khung lý thuyết;
 Phương pháp thống kê, phân loại: được dùng để khảo sát các phóng sự điều
tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân; sử dụng phép thống kê trong
toán học để làm cơ sở cho việc xử lý các số liệu,...
 Phương pháp phân tích nội dung: được dùng để phân tích các phóng sự điều
tra tiêu biểu trong diện khảo sát trên hai phương diện: nội dung và hình
thức thể hiện;

8

TIEU LUAN MOI download :


 Phương pháp điều tra Xã hội học: nghiên cứu định tính (phỏng vấn sâu dùng
cho nhóm đối tượng các phóng viên, nhà báo của Truyền hình Cơng an
nhân dân trực tiếp thực hiện các phóng sự điều tra) để nắm bắt góc độ
nghiệp vụ, kỹ năng trong q trình tổ chức sản xuất phóng sự điều tra.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa lý luận
Đề tài bước đầu nghiên cứu về phóng sự điều tra trên truyền hình, góp phần
làm phong phú kho học liệu nghiên cứu của Việt Nam về thể loại phóng sự điều tra
nói riêng và báo chí nói chung. Đây cũng là tư liệu khoa học đóng góp cho cơng tác
giảng dạy, học tập của các trường báo chí. Bên cạnh đó, luận văn cũng là một tài
liệu tham khảo hữu ích cho các đài, kênh truyền hình ở Việt Nam hiện nay.
Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn khẳng định sự phát triển, thành cơng của phóng sự điều tra trên báo
truyền hình nói riêng và trong nền báo chí Việt Nam nói chung. Qua đó cũng khẳng
định vai trị, vị trí của phóng sự điều tra trong phản biện xã hội hiện nay.
Luận văn là cơng trình tổng kết những thành cơng và hạn chế của phóng sự

điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an nhân dân đồng thời đưa ra những khuyến
nghị giải pháp giúp nâng cao chất lượng phóng sự điều tra và năng lực của phóng
viên, nhà báo điều tra của Truyền hình Cơng an nhân dân. Những giải pháp đề tài
đưa ra khơng chỉ có ý nghĩa đối với riêng Truyền hình Cơng an nhân dân mà cịn có
thể ứng dụng ngay vào thực tiễn hoạt động tác nghiệp của những người làm báo chí
truyền hình.
7. Bố cục của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, danh mục Tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận văn
bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận vềphóng sự điều tra trên truyền hình
Chương 2: Thực trạng phóng sự điều tra trên kênh Truyền hình Cơng an
nhân dân
Chương 3: Một số vấn đề đặt ra và các khuyến nghị giải pháp

9

TIEU LUAN MOI download :


CHƢƠNG 1:
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÓNG SỰ ĐIỀU TRA TRÊN TRUYỀN HÌNH
Trong lịch sử nghiên cứu báo chí có rất nhiều quan điểm khác nhau về phóng
sự điều tra. Trong một số tài liệu về báo chí của nước ngồi chỉ nhắc đến thể loại
phóng sự, thể loại điều tra mà khơng nhắc đến phóng sự điều tra. Tại Việt Nam, các
tác giả cuốn “Giáo trình nghiệp vụ báo chí – Tập 2” – Trường Tuyên huấn Trung
ương cũng tiến hành nghiên cứu về thể loại điều tra, thể loại phóng sự một cách
riêng biệt. Tuy nhiên, cũng đã có nhiều nhà nghiên cứu đề cập đến phóng sự điều
tra với quan điểm khác. PGS. TS Dương Xuân Sơn trong cuốn "Giáo trình Báo chí
truyền hình", TS Trần Bảo Khánh trong cuốn "Sản xuất chương trình truyền hình"
và TS Đức Dũng trong cuốn "Phóng sự báo chí hiện đại" đều đề cập đến phóng sự

điều tra như một dạng của phóng sự báo chí.
Thực tế nghiên cứu chỉ ra giữa các thể loại báo chí ln có sự đan xen, hồ
quyện, thẩm thấu làm cho các hình thức thể hiện của báo chí đa dạng, phong phú
hơn. Vì vậy ranh giới hay mối quan hệ giữa thể loại phóng sự, phóng sự điều tra hay
thể loại điều tra vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau với những lập luận riêng của
các nhà nghiên cứu. Trong luận văn này, tác giả sẽ tiến hành nghiên cứu, khảo sát
phóng sự điều tra với tư cách là một dạng thức của phóng sự báo chí truyền hình.
1.1. Các khái niệm liên quan
1.1.1. Thể loại Phóng sự
Quan niệm về thể loại phóng sự
Theo nhiều tài liệu nghiên cứu về báo chí truyền thơng, mầm mống của phóng
sự đã xuất hiện từ những năm 1690 trên tờ Boston của Anh với loạt bài "Những việc
xảy ra nơi công công cộng" của Benjamin Harriss. Tuy nhiên, đến tận cuối thế kỷ
XIX, thể loại phóng sự mới thực sự ra đời ở Châu Âu trước những biến động lớn về
chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội cùng sự phát triển vượt bậc của khoa học kỹ
thuật. Từ khi chính thức ra đời, phóng sự đã trở thành một thể loại quan trọng trong
nền báo chí và được cơng chúng u thích, đón nhận. Từ năm 1935, Êgơn Écvin Kít
đã nhận định: trong phóng sự có ba thành phần: "Trung thành tuyệt đối với thực tế;

10

TIEU LUAN MOI download :


biểu hiện những tình cảm xã hội mạnh mẽ và có quan hệ chặt chẽ với quần chúng bị
áp bức" [2, tr. 12].
Tại Việt Nam, báo chí ra đời muộn hơn, thể loại phóng sự cũng xuất hiện sau
đó. Theo nhiều nhà nghiên cứu thì phóng sự xuất hiện ở Việt Nam vào những năm
30 của thế kỷ XX do hồn cảnh biến động của lịch sử thúc đẩy, có sự trợ giúp của
các nhà văn vào địa hạt báo chí và sự địi hỏi của cơng chúng. Tác phẩm đầu tiên

đánh dấu sự ra đời của thể loại phóng sự đó chính là "Tơi kéo xe" của Tam Lang
(Vũ Đình Chí) đăng trên tờ Đơng Tây vào tháng 8/1932. Năm 1942, nhà phê bình
nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan đã viết: "Ở nước ta, nghề viết báo là một nghề
mới có, nên những thiên phóng sự xứng đáng với cái tên của nó, cũng mới chỉ ra
đời trong vịng mươi năm trở lại đây" [16, tr. 505]. Ơng cũng khẳng định: "Viết
được một thiên phóng sự cho hay nhà viết báo khơng những cần phải có tài đặc biệt
về nghề báo mà cịn cần phải có nhiều "chất văn sĩ" mới được... Người viết
phóng sự chân chính bao giờ cũng là người bênh vực lẽ phải, bênh vực sự cơng
bình" [16, tr. 505].
Các nhà nghiên cứu sau này như TS. Đức Dũng cho rằng: "Phóng sự báo chí
là một thể loại có khả năng thơng tin thời sự về người thật, việc thật một cách sâu
sắc trong quá trình phát triển thơng qua vai trị cái tơi trần thuật - tác giả - nhân
chứng. Tác phẩm phóng sự ngồi việc trình bày hiện thực cịn nhằm giải đáp những
vấn đề mà hiện thực đặt ra. Nó thường xuất hiện trong những hồn cảnh có vấn đề,
ở những thời điểm cuộc sống đang có những chuyển biến mạnh mẽ. Nó đề cập
những sự thật, chứa đựng mâu thuẫn đang được đông đảo công chúng quan
tâm. Không chỉ nhằm mục đích thơng tin với cơng chúng về sự thật, phóng sự
cịn có trách nhiệm thức tỉnh họ về những vấn đề cần được giải quyết trong
cuộc sống". [2, tr. 83]
Như vậy, qua quan niệm của các nhà nghiên cứu từ trước đến nay có thể
khẳng định phóng sự là một trong những thể loại có năng lực phản ánh hiện thực
một cách năng động. Các tác giả trong cuốn "Tác phẩm Báo chí - phần II" của Học
viện Báo chí và tuyên truyền đã khái quát khái niệm chung về phóng sự như sau:

11

TIEU LUAN MOI download :


"Phóng sự là một thể loại báo chí quan trọng, thông tin cụ thể và sinh động về con

người, sự việc có thật, có ý nghĩa xã hội, theo một q trình phát sinh, phát triển,
thơng qua cái tơi - tác giả và bút pháp linh hoạt: miêu tả, tường thuật kết hợp với
nghị luận" [8, tr. 180]. Cuốn sách cũng đã chỉ ra 3 tiêu chí nhận biết thể loại phóng
sự, đó là:
 Đối tượng phản ánh của phóng sự là những sự kiện, vấn đề thời sự được
công chúng quan tâm;
 Mơ thức của phóng sự đa dạng, linh hoạt tùy thuộc vào đặc điểm, tính chất
của đối tượng phản ánh và phong cách sáng tạo của người viết;
 Ngôn ngữ, bút phát linh hoạt, đa dạng với những chuỗi chi tiết và số liệu hay
đi sâu lột tả nội tâm, bộc lộ cảm xúc và ấn tượng,... [8, tr. 180]
Hơn ba thế kỷ hình thành và phát triển, thể loại phóng sự đã khẳng định chỗ
đứng khơng thể thiếu trong hoạt động báo chí. Qua mỗi giai đoạn phát triển, phóng
sự đã có những bước tiến dài về mặt thể loại. Khơng những thế, phóng sự ngày càng
đi vào những vấn đề thời sự cập nhật nóng bỏng trong cuộc sống được thể hiện một
cách sinh động, nhiều chiều, đầy ắp thông tin và ngày càng đáp ứng tốt hơn nhu cầu
nhận thức của công chúng xã hội. Cho đến nay, phóng sự vẫn được coi là thể loại
hàng đầu trên báo chí Việt Nam.
Đặc điểm của thể loại Phóng sự
Dựa vào đối tượng, mục đích và phương pháp phản ánh, phóng sự báo chí có
những đặc điểm cơ bản sau:
Phản ánh những mâu thuẫn và trả lời những câu hỏi
"Sức mạnh của tác phẩm phóng sự báo chí trước hết phải là khả năng khám
phá, phơi bày những mâu thuẫn và trả lời những câu hỏi mà cuộc sống đang đặt
ra" [2, tr. 36]. Phóng sự bao giờ cũng phải mang tính thời sự, giải đáp những vấn đề
mà công chúng đang quan tâm. Đây cũng là đặc điểm cơ bản giúp cho thể loại
phóng sự ngay từ khi ra đời đã nhận được sự yêu thích của đơng đảo cơng chúng.
Chính do nhiệm vụ phản ánh những mâu thuẫn và giải đáp những câu hỏi mà cuộc

12


TIEU LUAN MOI download :


sống đang đặt ra nên tính xung kích ln được coi là một đặc điểm nổi bật của
phóng sự báo chí.
Nhân vật trần thuật và các nhân chứng
Một trong những yếu tố quan trọng trong phóng sự đó là góc nhìn gắn liền với
cá tính sáng tạo của tác giả. Chính góc nhìn sáng tạo, độc đáo của nhà báo là nhân
tố quyết định năng lực phản ánh hiện thực của phóng sự báo chí.
Cái tơi xuất hiện trong phóng sự với ba tư cách. Trước hết là nhân chứng
khách quan, là người khám phá sự kiện, theo dõi, điều tra, nghiên cứu, hỏi han các
nhân chứng trong sự kiện. Tiếp đó, cái tơi có vai trị thẩm định khách quan, kiểm tra
tư liệu qua nhiều nguồn để đảm bảo sự chính xác, chân thật, chứng cứ hóa thơng tin
trước khi đưa vào bài viết để đảm bảo tư cách pháp lý của chứng cứ tư liệu. Và cuối
cùng, cái tơi cịn khâu nối dữ liệu, tình tiết, chi tiết và sử dụng ngôn ngữ để tạo
giọng điệu phù hợp với tính chất sự kiện và tâm lý của đối tượng tiếp nhận
thơng tin.
Cái tơi thể hiện hai vai trị trong phóng sự đó là người dẫn truyện và chủ thể
truyền thơng. Với vai trị là người dẫn truyện, cái tơi có thể xuất hiện trực tiếp với
đại từ nhân xưng ngơi thứ nhất, cũng có thể ẩn mình trong sự kiện để dẫn dắt câu
chuyện mà chính mình đã mắt thấy, tai nghe. Với vai trò là chủ thể truyền thông, tác
giả lựa chọn, sắp xếp chi tiết, lời nói, nhân chứng phù hợp với chủ định.
Sử dụng kết cấu, ngôn ngữ và bút pháp linh hoạt
Đặc điểm nổi bật của phóng sự đó là thơng tin thời sự qua ngơn từ, ngữ điệu
mang hình ảnh sinh động với bút pháp linh hoạt, ngôn ngữ giàu cảm xúc và giọng
điệu riêng của tác giả trước sự thật.
Về ngôn ngữ, phóng sự vốn là thể loại phản ánh hiện thực khách quan, chân
thật nên ngơn ngữ cũng phải chính xác và khách quan. Bên cạnh đó, ngơn ngữ
phóng sự cịn có thể biểu đạt những trạng thái cảm xúc, tình cảm. Có thể kể đến một
số thành phần ngơn ngữ phóng sự như sau:

Ngơn ngữ sự kiện: là tồn bộ thông tin sự kiện được vỏ ngôn ngữ chuyển tải
nguyên dạng (gồm: con số, bảng biểu, hồ sơ, văn kiện,...).

13

TIEU LUAN MOI download :


Ngôn ngữ tác giả: là ngôn ngữ của người kể chuyện, đóng vai trị liên kết, tổ
chức và dẫn truyện. Ngôn ngữ này thường được sử dụng dưới hai dạng: trực tiếp và
gián tiếp. Đây là phương tiện tối ưu để mềm hóa thơng tin, tạo ra góc cạnh trong
cách tiếp cận hiện thực, tạo ra sự đồng cảm của công chúng tiếp nhận thông tin, tạo
ra cho thông tin tính chất định hướng mà khơng khiên cưỡng.
Ngơn ngữ nhân vật: được coi là những bằng chứng xác thực, cụ thể.
Sự đan xen, sử dụng chặt chẽ các thành phần ngơn ngữ tạo cho phóng sự có
được năng lực phản ánh hiện thực sinh động và hấp dẫn.
Những đặc điểm trên đây là những nét riêng của thể loại phóng sự so với các
thể loại báo chí khác. Trước đây hay trong thời đại thơng tin hiện nay thì đặc điểm
của phóng sự báo chí về cơ bản cũng khơng thay đổi.
1.1.2. Phóng sự điều tra trên truyền hình
Phóng sự truyền hình
Ở Việt Nam, những phóng sự truyền hình đầu tiên xuất hiện cùng với sự ra đời
của Truyền hình Việt Nam như: “Hà Nội năm ngày đọ sức” (1972), “Tiếng trống
trường” (1973), “Việt Nam và những chiếc xe đạp” (1975),… Từ đó, các phóng sự
truyền hình đã thể hiện nội dung phản ánh phong phú, đề cập đến mọi khía cạnh
lĩnh vực của cuộc sống, theo sát các sự kiện nổi bật, phản ánh tình hình chính trị,
văn hố, xã hội của đất nước.
TS Trần Bảo Khánh đã đưa ra định nghĩa về phóng sự truyền hình “là thể loại
báo chí phản ánh sự kiện, hiện tượng, vấn đề theo logic khách quan trong quá trình
phát sinh, phát triển bằng ngơn ngữ hình ảnh và âm thanh. Những thơng tin này

bao gồm sự kiện, vấn đề và cả quan điểm, thái độ của nhà báo trước sự kiện, vấn đề
đó” [11, tr. 97]. Ơng cũng khẳng định phóng sự là thế mạnh của truyền hình – đó
chính là cái tươi rói của một mảnh sinh động từ cuộc sống.
Trong cuốn sách “Phóng sự truyền hình – Lý thuyết và kỹ năng nghề nghiệp”
do TS. Nguyễn Ngọc Oanh chủ biên, các tác giả cũng đã đưa ra khái niệm phóng sự
truyền hình “là thể loại đặc trưng của truyền hình. Nó chuyển tải một nội dung
thơng tin nóng hổi, sinh động đến công chúng ở thời hiện tại. Nội dung thông tin

14

TIEU LUAN MOI download :


được bộc lộ theo trình tự logic diễn biến của sự kiện, vấn đề… qua dịng hình ảnh
và âm thanh của hiện thực mà phóng viên lựa chọn, sắp xếp. Chính kiến, thái độ và
cảm xúc của phóng viên bộc lộ rõ qua việc phân tích, cắt nghĩa, lý giải sự kiện, vấn
đề đó” [15, tr. 27].
Trong cuốn "Giáo trình Nghiệp vụ báo chí (Tập 2)" của Trường Tuyên huấn
Trung ương, các tác giả đã khẳng định: "Ban đầu, phóng sự được ghi bằng chữ viết.
Ngày nay, trong điều kiện khoa học kỹ thuật thơng tin, báo chí phát triển, phóng sự
khơng những được ghi bằng chữ, mà nó cịn được ghi bằng hình ảnh, bằng tiếng
động, bằng phim, bằng điện tử... Sự phát triển ấy càng ngày càng phong phú, nhưng
đặc trưng của nó khơng vì vậy mà bị lu mờ" [28, tr. 197]. Như vậy, phóng sự truyền
hình cũng mang những đặc điểm cơ bản của phóng sự báo chí nói chung.
Phóng sự điều tra trên truyền hình
Trong cuốn "Giáo trình báo chí truyền hình", PGS.TS Dương Xn Sơn đã
căn cứ vào đối tượng phản ánh để phân chia phóng sự truyền hình thành năm dạng
như sau: Phóng sự sự kiện, phóng sự vấn đề, phóng sự chân dung, phóng sự ngắn và
phóng sự điều tra. Trong đó, phóng sự điều tra là "dạng phóng sự được thực hiện
khi trong xã hội nảy sinh những vấn đề trong đó có những mâu thuẫn gay gắt, là

vấn đề gây ra nhiều tranh cãi nhằm lý giải, phân tích và đưa ra những phương
pháp giải quyết những mâu thuẫn đó" [18, tr. 196].
Phóng sự điều tra trên truyền hình là thể loại phản ánh với những đặc điểm cơ
bản về nội dung đó là:
- Phản ánh hiện thực khách quan nhưng là những hiện thực khách quan quan
trọng đang nảy sinh "hồn cảnh có vấn đề";
- Phản ánh có chọn lựa, chọn lựa đề tài và chọn lựa chi tiết;
- Phản ánh có tính mục đích, có định hướng.
Mỗi thể loại báo chí đều nhằm trả lời các câu hỏi cơ bản của nhu cầu thông tin
giao tiếp là 5W và 1H nhưng mỗi thể loại lại tập trung nhấn mạnh vào một hay một
số câu hỏi trọng tâm. Về cơ bản thì phóng sự điều tra trên truyền hình cũng giống
như phóng sự điều tra trên các loại hình báo chí khác, xuất hiện với nhiệm vụ chủ

15

TIEU LUAN MOI download :


yếu là đi sâu trả lời các câu hỏi tại sao, bằng cách lục tìm dấu vết sự kiện, con số với
bút pháp phân tích khoa học, lập luận logic. Qua đó, phóng sự điều tra trên truyền
hình đáp ứng nhu cầu nhận thức sự vật, hiện tượng, nhận thức cuộc sống sâu sắc
hơn, bản chất hơn trong xu thế trình độ cơng chúng xã hội ngày càng được nâng cao
và dân chủ được mở rộng. Phóng sự vốn đã là thể loại được cơng chúng ưa thích
nhưng phóng sự điều tra lại càng được công chúng quan tâm, hoan nghênh, đón đợi
hơn vì nó thoả mãn nhu cầu giải thích và giải đáp những vấn đề bức xúc, nóng hổi
của cuộc sống.
"Báo chí là phương tiện truyền thơng đại chúng truyền tải thông tin các sự
kiện, sự việc, hiện tượng đang diễn ra trong hiện thực khách quan một cách nhanh
chóng, chính xác và trung thực đến đơng đảo cơng chúng, nhằm tích cực hóa đời
sống thực tiễn" [20, tr. 45]. Tuy nhiên không phải bất cứ sự kiện, sự việc, hiện

tượng nào cũng được báo chí phản ánh mà phải là những sự kiện, sự việc, hiện
tượng có chọn lọc. Và tùy vào tính chất, diễn biến của mỗi sự kiện, vấn đề đó mà
người ta sử dụng các thể loại báo chí khác nhau để thể hiện. Đặc biệt, phóng sự điều
tra chỉ xuất hiện để giải quyết một số sự kiện, vấn đề nhất định mà nhà báo Hữu
Thọ trong cuốn "Công việc của người viết báo" (NXB Đại học Quốc gia, 2000) đưa
ra thì đó là "trạng thái hồn cảnh có vấn đề và thời cơ xuất hiện các bài điều tra"
[24, tr. 195]. Nhà báo Hữu Thọ cũng đưa ra ba tiêu chuẩn của trạng thái hồn cảnh
có vấn đề này như sau:
1. Đó là những vấn đề khơng bình thường xảy ra, có vị trí của từng người
quan sát;
2. Chính vì thế mà có nhiều câu trả lời về đánh giá tình hình và phân tích
nguyên nhân khác nhau nhưng thực chất của tình hình và nguyên nhân là gì? Nghĩa
là câu trả lời đúng đắn và đầy đủ là gì?
3. Vấn đề đó có quan hệ tới nhiều người, được nhiều người quan tâm và gắn
liền với những vấn đề thời sự nóng hổi và cơ bản của xã hội, liên quan tới việc thực
hiện các nhiệm vụ chính trị trọng tâm. [24, tr. 195]

16

TIEU LUAN MOI download :


Trên cơ sở ba tiêu chuẩn đó, người thực hiện phóng sự điều tra đánh giá tình
hình, tìm câu trả lời, phân tích nguyên nhân, kiến nghị giải quyết... Nhà báo Hữu
Thọ cũng đã chia phóng sự điều tra thành ba loại:
- Loại bài điều tra nêu vấn đề: mặc dù không đề cập đến phương hướng giải
quyết nhưng những bài điều tra này nêu ra được những vấn đề đang tồn tại trong
xã hội;
- Loại bài điều tra khẳng định bản chất sự kiện, nêu nguyên nhân: những bài
điều tra nhằm giải đáp những câu hỏi, nêu lên bản chất của sự kiện quan trọng, quan

hệ tới nhiều người, phân tích nguyên nhân là những loại bài điều tra mà báo chí
thường hay dùng. Phân tích đúng nguyên ngân thì đã có thể ngăn ngừa;
- Loại điều tra trả lời câu hỏi làm gì và như thế nào?: là bài điều tra trọn
vẹn, có nêu vấn đề, nói rõ bản chất, phân tích nguyên nhân và nêu cách giải
quyết. Trả lời được câu hỏi "làm gì và làm thế nào?" không chỉ hướng dẫn dư
luận mà đã vượt xa tới hướng dẫn hành động, thực hiện chức năng tổ chức của
báo chí xã hội chủ nghĩa.
PGS. TS Dương Xuân Sơn đã khẳng định "phóng sự điều tra truyền hình là
loại tác phẩm mang lại sức nặng đối với dư luận, đồng thời là nơi để phóng viên thể
hiện bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp, trình độ, năng lực của của mình" [18, tr. 197]. Về
mặt thể loại, phóng sự điều tra truyền hình về cơ bản cũng giống như phóng sự điều
tra trên các loại hình báo chí khác; khác biệt chủ yếu xuất phát từ đặc trưng của
truyền hình. Đặc biệt là đặc điểm về phương thức truyền tải, công tác tổ chức sản
xuất và phương thức tác động của thơng tin tới cơng chúng.
1.2. Tiêu chí đánh giá chất lƣợng phóng sự điều tra trên truyền hình
Truyền hình là một loại hình phương tiện truyền thơng đại chúng truyền tải
thơng tin bằng hình ảnh động và âm thanh. Đây cũng là khác biệt cơ bản giữa
truyền hình với báo in, phát thanh và báo điện tử, dẫn đến những khác biệt lớn của
phóng sự điều tra trên truyền hình với phóng sự điều tra trên các loại hình báo chí
khác. GS. TS Tạ Ngọc Tấn đã khẳng định sự xuất hiện của truyền hình như một
điều thần kỳ trong sáng tạo của con người. Với sự kết hợp giữa hình ảnh động và

17

TIEU LUAN MOI download :


âm thanh, truyền hình mang lại cảm giác về một cuộc sống rất thật đang hiện diện
trước mắt. Trong đó, tính chất tập thể được coi là tính chất hàng đầu của lao động
sáng tạo trong truyền hình và tư duy hình ảnh là đặc trưng trong tư duy sáng tạo

truyền hình.
Tác phẩm báo chí truyền hình mang những đặc điểm chung của tác phẩm báo
chí, ngồi ra PGS. TS Dương Xuân Sơn cũng chỉ ra một số đặc điểm như: Tính xác
thực của hình ảnh; tính logic của thơng tin và đảm bảo các yếu tố kĩ thuật.
Trên cơ sở đặc điểm cơ bản của thể loại phóng sự truyền hình, báo chí điều
tra, có thể đưa ra những tiêu chí đánh giá chất lượng phóng sự điều tra trên truyền
hình về nội dung và hình thức như sau:
1.2.1. Về nội dung
Tính chất nóng hổi, bức xúc của đề tài
Cũng là phản ánh những mâu thuẫn và trả lời những câu hỏi, thế nhưng những
nội dung được đề cập trong phóng sự điều tra ln là những đề tài nóng hổi, bức
xúc mà cơng cơng chúng đang chờ giải đáp. Như đã phân tích ở trên, đề tài của
phóng sự điều tra đều là những "trạng thái hoàn cảnh có vấn đề", là một cái gì đó
khơng bình thường, có nhiều dữ kiện nhưng có thể có nhiều câu trả lời khác nhau,
công chúng muốn biết cụ thể và tìm được câu trả lời đúng. Phóng sự điều tra trên
truyền hình thường bắt đầu từ những vấn đề, sự việc đã có kết quả tốt hoặc xấu. Để
làm rõ nguyên nhân của những hành vi, động cơ tốt hoặc xấu, người làm báo phải
căn cứ vào tài liệu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau, có đủ lý lẽ để phân tích,
chứng minh các tài liệu mình đưa ra.
Từ thực tiễn hoạt động báo chí Việt Nam, tác giả Trần Quang nêu lên ba hồn
cảnh thích hợp với phóng sự điều tra trong cuốn "Các thể loại báo chí chính luận",
các hồn cảnh này cũng đúng với phóng sự điều tra truyền hình như sau:
- Những vấn đề liên quan đến nhiều người, được công chúng quan tâm và liên
quan đến những vấn đề thời sự nóng hổi, liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ
chính trị trọng tâm;
- Những vấn đề khơng bình thường xảy ra, có nhiều dữ kiện khác nhau;

18

TIEU LUAN MOI download :



- Những vấn đề khơng phải là "nóng hổi" nhưng lại được cơng chúng quan
tâm vì nó có ý nghĩa xã hội rộng lớn và cơng chúng đang tìm kiếm một quan niệm
đúng đắn nhất [17, tr. 356].
Tác giả A.A. Chertưchơnưi trong cuốn "Báo chí điều tra" đã chia đối tượng
phản ánh của phóng sự điều tra thành ba nhóm như sau:
- Những vụ việc chưa được khám phá, những tai nạn khó hiểu, những tội ác
khét tiếng mà tội phạm chưa bị bắt và khơng ai có thể trả lời các câu hỏi Tại sao?
Như thế nào?;
- Những vụ án đã được khám phá nhưng vẫn gây mối nghi ngờ nhất định;
- Những vụ án chưa được khám phá và chưa điều tra [30, tr. 12].
Phóng sự điều tra trên truyền hình phải đề cập được đúng những vấn đề mà
công chúng quan tâm, nêu đúng những câu hỏi mà nhiều người đang băn khoăn và
phản ánh chính xác sự thật cuộc sống và những vấn đề đang cần giải quyết. Bên
cạnh đó cũng cần đảm bảo tính định hướng để đảm bảo mục tiêu của điều tra là vì
lợi ích chung của tồn xã hội. Thái độ của tác giả phải rõ ràng, dứt khoát. Nội dung
tác phẩm phải mới mẻ, hấp dẫn. Nhà báo cần cung cấp cho cơng chúng những con
số và sự kiện chính xác.
Hiện nay, cơng tác điều tra báo chí tập trung vào các đề tài chống tiêu cực,
tham nhũng, chống các tệ nạn xã hội, tuy nhiên thực tế cũng có cả điều tra biểu
dương. “Tính chiến đấu trên báo phải được thể hiện cả trên hai mặt biểu dương và
phê phán, khơng phải cứ phê phán mới là có tính chiến đấu. Biểu dương đúng,
khẳng định mặt tốt cũng có tính chiến đấu cao... Điều tra biểu dương mặt tốt cũng là
mặt cơ bản của công tác điều tra báo trên báo” [28, tr. 267]. Trong việc điều tra biểu
dương thường là nêu kinh nghiệm điển hình tiên tiến, nghiên cứu một sự việc, một
địa phương để biểu dương sự việc về địa phương đó.
Tính khách quan, chính xác của thơng tin
Phóng sự điều tra trên truyền hình phản ánh thực tế khách quan, khơng có yếu
tố hư cấu và khơng có những suy luận chủ quan. Thơng tin phải đảm bảo tính khách

quan dựa trên cơ sở bằng chứng rõ ràng. Trong đó, "sự kiện là nguyên liệu chủ yếu

19

TIEU LUAN MOI download :


để xây dựng tác phẩm, bút pháp chính luận được sử dụng để phân tích, lý giải, chỉ
ra mối quan hệ nhân quả của các sự kiện nhằm làm rõ sự thật. Đó là sự thật trần trụi,
trinh nguyên như nó vốn có trong đời sống xã hội. Yêu cầu này đảm bảo cho tác
phẩm thực hiện tốt tính khách quan, tránh được khuynh hướng "tô hồng" khi viết
bài biểu dương và khuynh hướng "bôi đen" khi viết bài phê bình" [17, tr. 364].
Người làm phóng sự điều tra có thể bình luận, lý giải, biện bạch cho ý kiến của
mình nhưng phải tơn trọng sự thật khách quan.
Đảm bảo thông tin đúng sự thật là yêu cầu chung đối với tất cả các tác phẩm
báo chí. Tuy nhiên, đối với phóng sự điều tra nói chung cũng như phóng sự điều tra
trên truyền hình nói riêng đây là yếu tố quan trọng quyết định thành cơng của tác
phẩm vì mục tiêu cuối cùng của người phóng viên điều tra cũng chính là đi đến tận
cùng tìm ra sự thật đang được che dấu. Chỉ cần một chi tiết sai lệch, khơng đúng sự
thật trong tác phẩm cũng có thể gây ảnh hưởng lớn đến kết quả điều tra và có thể
gây ra tác động lớn đến xã hội vì vậy mà tính xác thực của thơng tin trong phóng sự
điều tra ln được đặt lên hàng đầu. Do đó, thơng tin phải được phóng viên điều tra
thu thập, kiểm chứng và xác minh một cách kỹ lưỡng qua nhiều nguồn khác nhau.
Phóng sự điều tra trên truyền hình cũng giống như tất cả các tác phẩm báo chí
truyền hình khác phải đảm bảo tính xác thực của hình ảnh. Đây là một trong những
yếu tố quan trọng để đảm bảo tính chính xác, khách quan của thơng tin vì thơng tin
trong truyền hình được thể hiện bằng cả hình ảnh và âm thanh. "Hình ảnh của tác
phẩm truyền hình ln đặt tiêu chí "sự thật" lên hàng đầu. Mỗi cảnh quay, mỗi nhân
vật, mỗi câu chuyện... đều có địa chỉ thật trong cuộc sống. Nếu phóng viên dàn
dựng cảnh quay sai sự thật, bóp méo bản chất thì đó là vi phạm đạo đức nghề

nghiệp của người làm báo... Với tác phẩm báo chí truyền hình, hình ảnh thu được
đều dựa trên chất liệu thật của sự kiện, mọi sáng tác của tác phẩm đều phải tôn
trọng sự thật" [20, tr. 189].

20

TIEU LUAN MOI download :


1.2.2. Về hình thức
Phương tiện diễn đạt là sự kết hợp giữa hình ảnh và âm thanh
Ngơn ngữ thể hiện của truyền hình là hình ảnh và âm thanh, trong đó hình ảnh
là yếu tố sống cịn, có vai trị quyết định. Vì thế tư duy hình ảnh trở thành đặc trưng
trong tư duy sáng tạo truyền hình. Có nghĩa là người sản xuất chương trình phải biết
phát hiện, khai thác và sử dụng hình ảnh để kể về sự kiện và thể hiện được những ý
tưởng của mình liên quan đến sự kiện. Tất nhiên, nhấn mạnh vai trò quyết định của
hình ảnh khơng có nghĩa là bỏ qua vai trị của tiếng đọc lời bình, nhạc và tiếng động
hiện trường, bởi vì trong truyền hình quan hệ giữa các yếu tố này mang tính hữu cơ,
gắn bó làm tiền đề cho nhau trong một chỉnh thể thống nhất. Chính vì vậy mà trong
phóng sự điều tra trên truyền hình, hình ảnh và âm thanh cũng phải được sử dụng
một cách nhịp nhàng, hợp lý để thể hiện được ý đồ của tác giả nhằm thuyết phục
được khán giả trước những phân tích cũng như kết luận.
Các phương tiện diễn đạt và thể hiện của truyền hình được cấu thành bởi: bối
cảnh, khn hình, cỡ cảnh, những phương pháp bỏ qua, lặp lại, những thủ pháp
dựng hình, những động tác máy quay, những thủ pháp xuống đen, chồng mờ, những
khoảng lặng, những lời nói, tiếng động, âm nhạc,... Trong phóng sự điều tra, các
phương tiện diễn đạt này được sử dụng tối đa và sáng tạo.
Ngoài ra, hiện nay, các thông tin phi văn tự như: biểu đồ, biểu bảng, sơ đồ, đồ
hình, đồ họa,... cũng là cách để trình bày việc so sánh, phân tích sự kiện, chứng cứ
và thường được dùng trong các phóng sự điều tra trên truyền hình.

Ngơn ngữ trong tác phẩm là ngơn ngữ chính luận
Cho đến nay, cịn nhiều cách phân loại phong cách ngơn ngữ khác nhau song
có thể phân loại thành: phong cách khẩu ngữ; phong cách văn chương; phong cách
chính luận, phong cách khoa học; phong cách hành chính. Ngơn ngữ trong các tác
phẩm phóng sự điều tra là ngơn ngữ chính luận. GS. Cù Đình Tú đã cho rằng:
“Phong cách chính luận có hai chức năng: chức năng truyền đạt các loại tin tức
(thông báo, thông tin), chức năng tuyên truyền, giáo dục, cổ vũ, động viên (tác
động)” [9, tr. 61]. Trong đó, một số đặc điểm của phong cách ngôn ngữ này là:

21

TIEU LUAN MOI download :


×