Tình yêu thương con người trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh

HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ

| 11/2019

TÌNH YÊU THƯƠNG CON NGƯỜI
TRONG TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH
DƯƠNG THỊ HẬU
Khoa Lý luận Chính trị, Trường Đại học Đà Lạt
Tóm tắt: Chủ tịch Hồ Chí Minh được biết đến không chỉ là nhà tư tưởng lỗi lạc mà
cịn là một nhà chính trị hoạt động chun nghiệp. Ở Hồ Chí Minh, hội tụ đầy đủ
những phẩm chất đạo đức cao đẹp của một vĩ nhân và yêu thương con người là một
trong những phẩm chất đạo đức cao đẹp nhất của Người. Trong bài viết, tác giả trình
bày nội dung cơ bản tình yêu thương con người trong tư tưởng chính trị Hồ Chí Minh
đó là tình yêu thương sâu rộng và cụ thể với từng số phận con người, đồng thời chỉ
ra được nét đặc sắc thể hiện triết lý nhân văn trong tư tưởng đạo đức của Hồ Chí
Minh: yêu thương phải gắn cùng hành động, sự nghiệp giải phóng con người phải
do chính con người tự làm lấy.
Từ khóa: Đạo đức, yêu thương con người, tư tưởng đạo đức.

1. MỞ ĐẦU
Trải qua các thời đại lịch sử, yêu thương con người luôn là một phẩm chất đạo đức cao
đẹp và vô cùng cần thiết của tất cả mọi người nói chung và các nhà chính trị nói riêng. Điều
này bắt nguồn từ văn hóa chính trị truyền thống phương Đơng, đó là ln trọng dụng người
hiền tài và đề cao tấm gương “vua sáng tôi hiền”. Đạo đức là cội nguồn tạo nên sức mạnh, động
lực đó là vơ tận, khơng giới hạn, thúc đẩy con người ta không ngừng nâng cao phẩm chất, năng
lực của mình, từ đó làm cho tài năng của nhà chính trị cũng trở nên có giá trị tất cả vì cộng
đồng. Hồ Chí Minh đã khẳng định: Có tài mà khơng có đức là người vơ dụng (Đó vừa là động
lực, vừa là mục tiêu nhà Chính trị hướng đến).
Với nhà chính trị Hồ Chí Minh - Người không chỉ được biết đến là anh hùng giải phóng
dân tộc, mà Người cịn để lại trong lịng mỗi người dân Việt Nam và nhân dân các dân tộc trên
thế giới sự tơn trọng, kính u bởi chính nhân cách đạo đức cao đẹp và vĩ đại của một nhà chính

trị tài ba hy sinh cả cuộc đời vì dân tộc và nhân loại. Yêu thương con người là một trong những
phẩm chất đạo đức cao đẹp nhất của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Như Người đã từng nói: “Tình u
thương con người trong tơi khơng bao giờ thay đổi”, chính tình u thương con người đó là cội
nguồn tạo nên sức mạnh về trí tuệ, bản lĩnh và nhân cách cao đẹp của Hồ Chí Minh. Đúng như
Gốtxta Hơncơxơvít (Thụy Điển) đã khẳng định: “Sống với cách mạng như Chủ tịch Hồ Chí
Minh sẵn sàng chết vì cách mạng, sống như thế, địi hỏi phải có một tinh thần sắt thép, nhưng
đồng thời cả một trái tim giàu tình cảm”.
2. NỘI DUNG
Kế thừa truyền thống nhân nghĩa của dân tộc, kết hợp với chủ nghĩa nhân đạo cộng sản,
tiếp thu tinh thần nhân văn của nhân loại qua nhiều thế kỷ, cùng với sự thể nghiệm của bản thân
qua thực tiễn hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh có được tình u thương con người sâu rộng.
Đối với Hồ Chí Minh, con người vừa tồn tại với tư cách cá nhân, vừa là thành viên của
gia đình và của cộng đồng, có cuộc sống tập thể và cuộc sống cá nhân hài hòa, phong phú.
Người đã nêu ra một định nghĩa về con người không phải chung chung trừ tượng mà rất cụ thể:
“Chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng là đồng bào cả nước.
Rộng hơn nữa là cả loài người. Trừ bọn việt gian bán nước, trừ bọn phát xít thực dân, là những
kẻ ác quỷ mà ta phải kiên quyết đánh đổ, đối với tất cả những người khác thì ta phải yêu quý,
197


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

| HTKH 2019

kính trọng giúp đỡ” (Trích Cần kiệm liêm chính năm 1949). Bởi vậy, với Hồ Chí Minh, tình
u thương con người là khơng biên giới, Người chăm lo cho chính dân tộc mình, đồng thời
Người cũng chăm lo cho tất cả những kiếp người trên hành tinh còn bị đọa đầy đau khổ.
Yêu thương con người là yêu thương những con người cùng khổ, những người bị áp bức,
bóc lột, mất tự do. Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh ra và lớn lên ở một dân tộc thuộc địa, Người đã
sớm chứng kiến cảnh người dân bị áp bức, bóc lột vô cùng dã man và tàn bạo, bởi vậy từ sớm

đã hình thành tấm lịng u nước, thương dân là động lực thơi thúc Người quyết chí ra đi tìm
đường cứu nước. Khi ra nước ngoài, đi qua nhiều nước thuộc địa, chứng kiến cảnh người nhân
dân lao động bị áp bức, bóc lột, xót xa, rơi lệ trước cảnh những người dân da đen bị hành quyết
dã man, từ đó Người đã nhận thấy: ở đâu cũng vậy, ở đâu cũng có cảnh trái ngược, một bên là
thiên đàng của những kẻ thống trị, một bên là địa ngục trần gian của nhân dân lao động. Khi về
lãnh đạo phong trào cách mạng, Cách mạng tháng Tám thành công, miền Bắc xây dựng chủ
nghĩa xã hội, miền Nam chưa được giải phóng thì lúc này: “Miền Nam ở trong trái tim tôi”,
“Một ngày mà Tổ quốc chưa thống nhất, đồng bào cịn chịu khổ là một ngày tơi ăn khơng ngon,
ngủ khơng n” [1, tr.470].
Tình u thương con người còn được thể hiện ở mối quan hệ giai cấp, bạn bè, đồng chí,
tình u thương này như anh em trong một nhà. Trong tác phẩm Đường kách mệnh năm 1927,
Người đã khẳng định: “Cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới, ai làm
cách mạng thế giới đều là bạn là đồng chí của nhân dân An Nam”; “Quan san muôn dặm một
nhà; bốn phương vơ sản đều là anh em”. Từ tình u thương con người nói chung, Hồ Chí Minh
đã gắn kết Việt Nam với các lực lượng vô sản trên thế giới coi như những người đồng chí, anh
em trong một nhà, cùng chung chí hướng, cùng nhau phấn đấu vì sự nghiệp chung của nhân
loại là giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc và giải phóng con người. Nhờ vậy đã tranh thủ
được sự đồng tình ủng hộ của nhân loại tiến bộ trên toàn cầu, biến cách mạng Việt Nam trở
thành một bộ phận của cách mạng thế giới.
Yêu thương những con người lầm đường, lạc lối đã biết hối cải, kể cả đối với kẻ thù đã
bị thương, bị bắt, bị quy hàng. Tình u thương đó đã thức tỉnh những gì tốt đẹp mà Hồ Chí
Minh tin rằng trong mỗi con người đều có. Tất cả xuất phát từ chính tấm lịng bao dung độ
lượng sâu sắc của Hồ Chí Minh. Thư gửi đồng bào Nam Bộ năm 1946, Người viết: “... Năm
ngón tay có ngón dài ngón ngắn nhưng dài ngắn đều tập trung nơi bàn tay. Trong mn triệu
người có người thế này, người thế khác, nhưng thế này hay thế khác thì đều là dịng dõi của tổ
tiên ta cả, vì vậy ta phải bao dung độ lượng”; Thư gửi Người Pháp ở Đông Dương tháng
10/1945: “Than ơi, trước lịng bác ái, máu Pháp, máu Việt đều là máu, người Pháp, người Việt
đều là người...”. Trong quan hệ đối ngoại Người ln tìm mọi cách để giải quyết chiến tranh
bằng biện pháp hịa bình thông qua viết thư, thương lượng với kẻ thù và coi chiến tranh bạo lực
chỉ là giải pháp cuối cùng.

Tình yêu thương con người của Hồ Chí Minh với một tình cảm vừa sâu sắc, bao la rộng
lớn, vừa gần gũi, thân thương đến từng số phận con người. Từ những người công nhân quét
đường, đến cụ già và các em nhỏ,... Hồ Chí Minh ln quan tâm bằng những lời động viên,
bằng những món q nhỏ từ chính những đồng tiền tiết kiệm của mình. Trong bài thơ “Bác ơi”
(6/9/1969) của nhà thơ Tố Hữu cũng đã ca ngợi tình cảm cao đẹp đó của Người:
“Bác sống như trời đất của ta
Yêu từng ngọn lúa mỗi cành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ, lụa tặng già”
198


HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ

| 11/2019

Đối với những người cùng chung lý tưởng, cùng phấn đấu cho sự nghiệp chung, tình yêu
thương trên nguyên tắc tự phê bình và phê bình một cách chân thành, nghiêm túc trên tinh thần
đồng chí thương yêu lẫn nhau.
Khác với u thương con người Tơn giáo, đó là lịng thương hại của kẻ bề trên nhìn
xuống, là sự động lịng trắc ẩn của người đứng ngồi trơng vào. Cũng khác hẳn với Kiêm ái của
Mặc Tử (khoảng 479-381 tr.CN). Với Mặc Tử, tất cả thiên hạ đều thương yêu nhau như anh em
một nhà. Xã hội sẽ là xã hội tương thân, tương ái. Các phần tử hỗ trợ lẫn nhau để an cư, lạc
nghiệp. Tức là một tình u thương chung chung, khơng phân biệt, thương cả kẻ thù của chính
mình. Cũng khơng phải như đạo nhân ái của Mạnh Tử (372-289 tr.CN) cũng là tình thương
chung cho tất cả mọi người, chỉ khác là có trình tự trước sau: thân rồi đến sơ. Ở Hồ Chí Minh
yêu thương con người không chỉ dừng lại ở sự đồng cảm, lời nói mà là đồng cảm với nỗi đau
khổ của con người, coi nỗi đau khổ của người khác như chính nỗi đau khổ của mình. Bởi vậy,
từ suy nghĩ đi đến hành động đầy bản lĩnh, Người đã quyết chí ra đi để tìm ra nỗi đau khổ của
những con người nô lệ, mất nước và người cùng khổ: Nguyên nhân gây nên sự đau khổ cho con

người khơng ai khác đó chính là chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân. Người đã tìm ra con
đường giải phóng cho dân tộc đó là con đường cách mạng vô sản (Độc lập dân tộc gắn liền với
Chủ nghĩa Xã hội), đồng thời góp phần chỉ rõ con đường giải phóng dân tộc thuộc địa và nhân
dân lao động tồn thế giới.
Hồ Chí Minh đến với Chủ nghĩa Mác - Lênin và được thức tỉnh bởi một tư tưởng vĩ đại
của Mác: “Sự nghiệp giải phóng giai cấp cơng nhân phải do chính giai cấp cơng nhân tự đảm
nhiệm lấy”. Điều đó có nghĩa là: Sự nghiệp giải phóng con người phải do chính con người tự
làm lấy. Đó là một bước ngoặt của tư tưởng nhân văn nhân nhân loại mà trước đó chưa có nhà
tư tưởng nào phát hiện được. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh biết
khơi dậy sức mạnh của con người để họ tự đứng lên để giải phóng cho mình, Người đã có niềm
tin vào sức mạnh vĩ đại của nhân dân, lấy dân làm gốc. Điều đó đã chững tỏ được bản lĩnh chính
trị, trí tuệ và tài năng của Hồ Chí Minh.
Với tâm và tầm của một nhà chính trị, Hồ Chí Minh cũng nhận thấy, yêu thương con
người không chỉ là sự quan tâm ở những mặt cơ bản của cuộc sống như cái ăn, cái mặc, chỗ ở,
thuốc men....cho nhân dân, mà căn nguyên là phải phát huy được sức mạnh, trí tuệ của họ để
phục vụ cho sự phát triển đất nước. Đặc biệt, sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hịa ra đời,
Chủ tịch Hồ Chí Minh hết sức coi trọng việc đào tạo cán bộ và trọng dụng nhân tài để phục vụ
cho sự nghiệp cách mạng.
Trước hết, Người luôn quan tâm đội ngũ cán bộ của nước nhà. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Cán
bộ là cái gốc của mọi công việc” [2, tr.309]. “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán
bộ tốt hay kém” [2, tr.292]. “Cán bộ là tiền vốn của Đoàn thể”. Bất cứ chính sách, cơng tác gì
nếu có cán bộ tốt thì thành cơng, tức là có lãi. Khơng có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn
[3, tr.356]. Bởi vậy, Người luôn nhắc nhở Đảng phải thương yêu, chăm sóc, bảo vệ cán bộ.
Nhưng thương u khơng phải vỗ về, nuông chiều, thả mặc. Thương yêu là giúp họ học tập,
tiến bộ thêm, là giúp họ giải quyết những vấn đề khó khăn... Thương u là ln chú ý đến cơng
tác của họ. Hễ thấy khuyết điểm thì giúp họ sửa ngay, để vun trồng cái thói có gan phụ trách,
cả gan làm việc của họ. Đồng thời, phải nêu rõ những ưu điểm, những thành công của họ. Phải
vun đắp chí khí của họ, để đi đến chỗ “bại không nản, thắng cũng không kiêu”. Theo Chủ tịch
Hồ Chí Minh, người đời ai cũng có khuyết điểm. Có làm việc thì có sai lầm, vì vậy, đối với cán
bộ mắc sai lầm, ta quyết không nên nhận rằng họ muốn như thế, mà cơng kích họ. Trái lại, khi

họ sai lầm thì dùng cách thuyết phục để giúp họ sửa chữa, phải có thái độ thân thiết, giúp đỡ và
động viên họ hăng hái tiến lên.
199


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

| HTKH 2019

Bên cạnh đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đặc biệt quan tâm trọng dụng trí thức, nhân tài.
Ngay sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Người đã nói: “Trí thức là vốn liếng quý báu của
dân tộc. Ở nước khác như thế, ở Việt Nam càng như thế” [2, tr.184]; “Trí thức phục vụ nhân
dân bao giờ cũng cần, kháng chiến kiến quốc cũng cần, tiến lên Chủ nghĩa xã hội càng cần, tiến
lên chủ nghĩa cộng sản lại càng cần” [4, tr.59]. Khẳng định vị trí hết sức quan trọng của trí thức
với sự nghiệp cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh ln u thương, quan tâm đến điều kiện làm
việc, cuộc sống, gia đình của trí thức, đơi khi Người cịn trực tiếp tháo gỡ những khó khăn cho
trí thức để họ yên tâm làm việc, cống hiến hết tâm sức và trí tuệ cho sự nghiệp cách mạng dưới
sự dẫn dắt của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Là người đứng đầu của đất nước, dù bận trăm cơng nghìn
việc, nhưng Người cũng khơng qn gửi thư, q hoặc đến tận nhà thăm hỏi trí thức. Khi nhận
được tin con trai bác sĩ Vũ Đình Tụng hy sinh, Người đã gửi thư chia sẻ, động viên: Tôi được
báo cáo rằng: Con giai ngài đã oanh liệt hy sinh cho Tổ quốc. Ngài biết rằng tơi khơng có gia
đình, cũng khơng có con cái. Nước Việt nam là gia đình tơi. Tất cả thanh niên Việt Nam là con
cháu của tơi. Mất một thanh niên thì hình như tơi đứt một đoạn ruột.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với trí thức bằng cả tấm lịng chân thành, tin tưởng, không
một chút định kiến. Người luôn trân trọng những tài năng, những trí thức dù là trong xã hội cũ
hay xã hội mới đều xứng đáng được trân trọng. Với tư tưởng khơng muốn bỏ xót bất cứ một
nhân tài nào, vì vậy Người đã ln kêu gọi cả những trí thức đã từng làm việc trong chế độ xã
hội cũ để tham gia cống hiến cho chính phủ mới của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tiêu
biểu như Vua Bảo Đại sau khi trao ấn cho chính phủ mới, đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đích
thân mời ra làm cố vấn cho chính phủ và cơng nhận Ông là công dân số một.

Với thái độ chân thành, cởi mở, khoan dung nhân ái và đặc biệt là tình u thương vơ bờ
bến của Người, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cảm hóa và thu hút được nhiều thành phần trong xã
hội ra sức đóng góp cho sự nghiệp cách mạng. Chính vị Hịa thượng Thích Đơn Hậu sau khi
được gặp trực tiếp Hồ Chí Minh đã viết những lời cảm động: “Tất cả những người đã đến với
Hồ Chí Minh thì khơng bao giờ từ giã Người cả. Tơi đã hiểu vì sao Người là một lãnh tụ sáng
lập ra Đảng Cộng sản Việt Nam mà Người vẫn thu hút được tất cả các thành phần khác trong
xã hội đứng chung quanh mình làm việc lớn cho dân, cho nước” [6, tr.112].
Như vậy, yêu thương con người ở Hồ Chí Minh khơng phải chỉ thể hiện ở lời nói mà cịn
là hành động. Người đã giáo dục, huấn luyện đem tri thức, hiểu biết đến cho mọi người để họ
tự nhận ra những việc cần phải làm và cách duy nhất để họ có thể tự cứu lấy mình là “đem sức
ta mà giải phóng cho ta”. Điều đó thể hiện tầm nhìn của một nhà chiến lược, với tầm nhìn xa
trơng rộng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh - tấm gương tiêu biểu về phẩm chất đạo đức yêu thương con người.
Cả cuộc đời không màng đến công danh, phú quý, chỉ biết quên mình vì hạnh phúc của nhân dân.
Trong bản Di chúc năm 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Suốt đời tơi hết lịng hết sức phục vụ
Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Nay dù phải từ biệt thế giới này, tơi khơng có gì phải hối hận, chỉ
tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”. Nhà thơ Tố Hữu sau này phải thốt
lên: “Bác ơi, tim Bác mênh mông thế; Ôm cả non sông, mọi kiếp người”. Một nhà khoa học nước
ngồi cũng nhận xét: “Người có lịng nhân đạo là người lạc quan, có một lịng thương cao cả đối
với nhân loại, đối với nhân dân, đồng chí, bạn bè của mình. Người ta khơng thể nói gì đến lạc
quan hay tự trọng nếu người ta khơng có chút thương yêu đối với Tổ quốc, đối với nhân dân
mình. Ở Chủ tịch Hồ Chí Minh, tình u này thật trong sáng và sâu rộng” [5, tr.115].
3. KẾT LUẬN
Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tồn Đảng, toàn quân, toàn dân ta tiếp tục
ra sức học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Trong đó, u thương
200


HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ

| 11/2019

con người là vô cùng cần thiết để xây dựng Đảng ta thực sự trong sạch, vững mạnh. Yêu cầu
cán bộ, đảng viên phải lấy dân làm gốc, yêu thương q trọng nhân dân, nói phải đi đơi với
làm, chớ lên mặt làm quan cách mạng. Mọi chủ trương, đường lối chính sách phải xuất phát từ
ý chí nguyện vọng của nhân dân và phục vụ cho lợi ích của nhân dân. Trong Đảng, cán bộ, đảng
viên phải có tinh thần tự phê bình và phê bình trên tinh thần đồng chí thương yêu lẫn nhau.
Nhân dân ta, đặc biệt là thế hệ trẻ phải biết yêu thương, quý trọng con người. Biết kính
trên nhường dưới, mạnh dạn đấu tranh với những cái xấu, cái ác và bảo vệ cái đúng, cái tốt; đấu
tranh với những biểu hiện thờ ơ trong xã hội; biết phát huy truyền thống đoàn kết, nhân ái của
dân tộc. Tất cả vì một xã hội ổn định, hướng đến xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

Hồ Chí Minh (2011). Tồn tập, tập 4, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
Hồ Chí Minh (2011). Tồn tập, tập 5, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
Hồ Chí Minh (2011). Tồn tập, tập 6, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
Hồ Chí Minh (2011). Tồn tập, tập 8, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
Phan Ngọc Liên, Nghiêm Văn Thái (1993). Giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại ngày
nay (Qua sách báo nước ngoài), NXB Đại học Sư Phạm Hà Nội.
Nguyễn Thị Tình, Lê Kim Dung (2009). Tìm hiểu văn hóa ứng xử Hồ Chí Minh, Nxb Giáo dục
Việt Nam.

Title: HUMAN LOVE IN HO CHI MINH'S IDEOLOGY
Abstract: President Ho Chi Minh is known not only as a prominent thinker but also as a professional

politician. In Ho Chi Minh, full of beautiful moral qualities of a great man and love of humanity is one
of his most beautiful moral qualities. In the article, the author presents the basic content of human love
in Ho Chi Minh's political thought which is deep love and specific to each human destiny, at the same
time point out the unique characteristics that embody Ho Chi Minh's moral philosophy in moral thought:
love must be associated with action, human liberation must be done by man himself.
Keywords: Ethics, love people, moral thought.

201