Khai thác và sử dụng các video clip trong dạy học chương Cảm ứng điện từ Vật lý 11 THPT

KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC VIDEO CLIP
TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ VẬT LÝ 11 THPT
NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế
Tóm tắt: Các hiện tượng trong chương “Cảm ứng điện từ” xảy ra phức tạp. Việc
sử dụng các video clip để mơ phỏng các thí nghiệm và tổ chức hoạt động nhận thức
cho học sinh là một vấn đề thiết thực. Video clip là loại phương tiện dạy học ứng
dụng những thành tựu của cơng nghệ thơng tin và có nhiều đặc điểm khác biệt so
với các phương tiện dạy học khác do đó trong q trình sử dụng cần tn theo các
ngun tắc riêng.
Từ khóa: khai thác, sử dụng, thí nghiệm, video clip

1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong chương Cảm ứng điện từ Vật lý 11 THPT các hiện tượng xảy ra phức tạp, nhanh chóng,
địi hỏi nhiều kỹ năng thực hành và quan sát, do đó rất khó khăn cho giáo viên trong việc truyền
thụ kiến thức. Một trong những biện pháp góp phần khắc phục sự khó khăn ở trên và rèn luyện
khả năng tư duy, phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học Vật lý
đó là sử dụng các video clip trong dạy học. Video clip có thể thay thế nhiều phương tiện dạy
học như: tranh, ảnh, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị, âm thanh, hình ảnh các thí nghiệm… Để minh
họa và trình bày kiến thức một cách sinh động, mơ phỏng diễn biến q trình theo mục đích,
u cầu đã định trước mà các q trình trong thực tế khó thực hiện được.Vì vậy, việc sử dụng
các video clip để mơ phỏng các thí nghiệm, làm sáng tỏ các hiện tượng Vật lý trong dạy học và
tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh là một vấn đề thiết thực.
2. VIDEO CLIP VÀ VAI TRÒ CỦA VIDEO CLIP TRONG DẠY HỌC
Theo Brophy, video clip là một đoạn phim ngắn, và nó là một loại hình đa phương tiện kết
hợp nghe nhìn, được trích từ một bộ phim, một bài hát, hay một đoạn phim ghi lại một quá
trình, một sự kiện... [4]. Clip là một chữ tiếng Anh có nghĩa là “trích” một nội dung nào đó để
giới thiệu tắt về nội dung đó, có nghĩa là cắt giảm chỉ lấy các yếu tố cốt lõi có tính đại diện
[3]. Các video clip thường được dùng trong quảng cáo hay giới thiệu một nội dung mới. Các
video clip được sản xuất bằng việc sử dụng các phương pháp kỹ thuật tiên tiến và một số hiệu
ứng đặc biệt kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa hình ảnh, âm thanh và văn bản để thu hút

người xem và giúp người xem dễ dàng nắm bắt được cốt lõi nội dung của đoạn phim mà
video clip đó đại diện [2].

Hình 1. Video clip cấu tạo và nguyên lý hoạt động của hộp số ô tô
Kỷ yếu Hội nghị Khoa học Sau Đại học lần thứ hai
Trường Đại học Sư phạm Huế, tháng 10/2014: tr. 167-171


NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG

168

Phim thí nghiệm (video clip thí nghiệm) có thể hiểu là một video clip ghi lại các hiện tượng
vật lý diễn ra trong thực tế, nó được ghi hình lại và được trình diễn trong tiết học. Thông
thường, đây là những hiện tượng không thể tiến hành trong phạm vi trường học, nhưng nó có
thể quan sát trong thực tế cuộc sống... [1]

Hình 2. Video clip thí nghiệm về qn tính

Khơng giống như phim dạy học, video clip giúp giáo viên chủ động hơn trong việc lựa chọn
nội dung thông tin cần truyền đạt và thời điểm sử dụng.
3. NGUYÊN TẮC VÀ YÊU CẦU ĐỐI VỚI VIDEO CLIP DẠY HỌC
3.1. Nguyên tắc sử dụng video clip
Là loại phương tiện dạy học ứng dụng những thành tựu của cơng nghệ thơng tin – video clip
có nhiều đặc điểm khác biệt so với các phương tiện dạy học khác. Trong quá trình sử dụng
cần tuân theo các nguyên tắc riêng sau:
- Sử dụng theo quan điểm dạy học hiện đại: Video clip không chỉ sử dụng như một phương
tiện trực quan, minh hoạ cho bài giảng mà phải sử dụng ở mức độ cao hơn nhằm góp phần tạo
hứng thú, say mê, phát huy tính tích cực chủ động cho học sinh trong q trình học tập thơng
qua việc tổ chức các hoạt động cho học sinh trong quá trình học tập thơng qua việc tổ chức

các hoạt động nhận thức cho học sinh.
- Sử dụng video clip phù hợp với phương pháp và hình thức dạy học
+ Tuỳ từng bài học mà giáo viên nên chú ý đến việc có hay khơng sử dụng các video clip,
nếu có thì phải sử dụng sao cho phù hợp.
+ Đồng thời, cũng tuỳ từng đặc điểm của video clip mà giáo viên lựa chọn phương pháp
dạy học phù hợp.
- Sử dụng video clip trong tất cả các khâu cơ bản của q trình dạy học. Thơng thường q
trình dạy học trên lớp được chia thành 4 khâu cơ bản:
+ Kiểm tra kiến thức;
+ Định hướng, gây động cơ, hứng thú học tập;
+ Truyền thụ kiến thức mới;
+ Củng cố kiến thức;
Hiện nay, trong các tiết học Vật lý, giáo viên thường sử dụng video clip trong khâu truyền thụ
kiến thức mới hoặc củng cố kiến thức mà ít sử dụng trong các khâu còn lại. Theo quan điểm


KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC VIDEO CLIP TRONG DẠY HỌC...

169

trên thì việc sử dụng video clip khơng chỉ dành cho một khâu duy nhất mà được sử dụng trong
tất cả các khâu của quá trình dạy học. Tuy nhiên, tùy vào nội dung, mục đích và thời gian cho
phép mà giáo viên tiến hành việc sử dụng video clip sao cho có hiệu quả nhất.
- Sử dụng phối hợp video clip với các phương tiện dạy học khác
+ Video clip là một loại phương tiện nghe nhìn hiện đại với nhiều tính năng phong phú,
mang lại hiệu quả cao trong quá trình sử dụng. Tuy nhiên, trong quá trình dạy học, giáo
viên không nên chỉ sử dụng video clip bởi dễ gây nên nhàm chán và đôi khi mất nhiều
thời gian để chiếu và xem phim. Vì vậy, chúng ta không thể và không nên lạm dụng quá
mức video clip trong khi dạy học. Trước khi sử dụng, giáo viên cần lựa chọn kỹ lưỡng
các phương tiện dạy học để sao cho phù hợp với mục tiêu sư phạm và nội dung kiến

thức cần truyền đạt.
+ Ngoài ra, việc sử dụng kết hợp các phương tiện dạy học sẽ đem lại hiệu quả cao hơn nhiều
so với việc chỉ sử dụng một loại phương tiện dạy học. Giáo viên có thể phát huy được
những ưu điểm và hạn chế được những khuyết điểm của những phương tiện dạy học.
3.2. Những yêu cầu đối với video clip dạy học
- Những thông tin mà video clip đề cập đến phải phù hợp với nội dung dạy học, và nội dung
trong sách giáo khoa vật lý. Ngồi ra, cũng có thể đưa vào các nội dung kiến thức để rèn
luyện, phát triển năng lực của học sinh nhưng phải đảm bảo tính vừa sức và khơng vượt q
khung chương trình quy định.
- Nội dung phải đảm bảo tính chính xác, khoa học. Các văn bản, biểu đồ, hình ảnh phải chính
xác. Kịch bản, lời thoại đảm bảo phù hợp các quy luật của vật lý.
- Các video clip phải đảm bảo tính trực quan. Nội dung trình bày phải rõ ràng, lượng thơng tin
trình bày phải vừa đủ, khơng được đưa ra các thơng tin dài dịng, phức tạp làm cho học sinh khó
hiểu. Hình ảnh rõ nét, dễ quan sát, có độ phân giải cao. Âm thanh phải trung thực, rõ ràng.
- Phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, đảm bảo vệ sinh học đường. Muốn vậy cần chú ý
đến cường độ của ánh sáng trên màn hình, đến màu sắc thể hiện cũng như âm thanh của nó.
Hình ảnh rõ nét, dễ quan sát, có độ phân giải cao màu sắc đảm bảo tính mỹ thuật. Âm thanh
phải trung thực, rõ ràng.
3.3. Sử dụng video clip trong dạy học
3.3.1. Sử dụng phối hợp thí nghiệm với các video clip
Việc sử dụng phối hợp thí nghiệm với các video clip sẽ đạt được hiệu quả cao trong các
trường hợp sau:
- Hiện tượng thí nghiệm xảy ra quá nhanh hoặc q chậm, khó quan sát;
- Thí nghiệm nguy hiểm, trang thiế bị hạn chế không tiến hành biểu diễn tại phịng học được;
- Thí nghiệm cần lặp đi, lặp lại nhiều lần;
- Thí nghiệm cần được quan sát ở nhiều góc độ khác nhau;
- Mơ tả cấu tạo hoặc nguyên tắc hoạt động của các vật…
Thực tiễn cho thấy, với thí nghiệm biểu diễn của giáo viên tiến hành trên lớp, đa số học sinh quan
sát rất khó khăn do kích thước của thiết bị thí nghiệm, do ánh sáng, phịng học đơng học sinh…
Mặt khác, có những thí nghiệm đòi hỏi thời gian thực hiện dài hoặc điều kiện phịng học khơng

NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG

170

cho kết quả mong muốn thì cần phải sử dụng đoạn video clip được quay lại chính các thí
nghiệm đó trong điều kiện tốt hơn và chiếu lên màn hình cho học sinh dễ quan sát để làm sáng
tỏ hơn các thí nghiệm mà giáo viên đưa ra biểu diễn. Các video clips có thể được giáo viên quay
trước ở phịng thí nghiệm để chiếu lại cho học sinh quan sát rõ hơn sau khi giáo viên thực hiện
thí nghiệm biễu diễn ở trên lớp hoặc giáo viên có thể tải từ mạng internet nếu những thí nghiệm
đó khơng thực hiện được như: thí nghiệm với ống Hem- hơn, ống phóng điện tử...
Từ những đoạn video clip đó và với chức năng của máy vi tính, giáo viên có thể dừng phim ở
những thời điểm theo ý muốn của mình hay có thể điều chỉnh nhanh, chậm,… tùy ý hoặc lặp
lại những đoạn thích hợp (đây là thế mạnh của video clip trong dạy học sử dụng thí nghiệm
biểu diễn) cho học sinh quan sát, suy nghĩ, rút ra kết luận và trả lời các yêu cầu đặt ra của giáo
viên. Hoặc có thể phối hợp với một số thí nghiệm trực diện của học sinh. Ví dụ, khi nghiên
cứu về động cơ điện, máy phát điện,... cũng có thể chiếu cho học sinh xem một đoạn video
clip (mô phỏng) về các loại động cơ, máy phát,... để học sinh có thể quan sát từ hình thức bên
ngoài đến cấu tạo bên trong kể cả lúc đang hoạt động thì sẽ có tác dụng tốt trong việc củng cố
kiến thức đã học.

Hình 3. Video clip cấu tạo và nguyên lí hoạt động của máy phát điện

Cụ thể, đối với thí nghiệm về hiện tượng tự cảm, vì bộ thí nghiệm này có kích thước rất nhỏ
và chỉ được trang bị một bộ thí nghiệm nên giáo viên chỉ có thể thực hiện thí nghiệm biểu
diễn và u cầu một học sinh quan sát và nhận xét hiện tượng. giáo viên quay trước thí
nghiệm này ở phịng thí nghiệm, sau khi thực hiện xong thí nghiệm biểu diễn thì sẽ trình
chiếu lại đoạn phim để tồn thể học sinh quan sát.

Hình 4. Video clip thí nghiệm về hiện tượng tự cảm khi đóng mạch và ngắt mạch

3.3.2. Sử dụng phối hợp thí nghiệm tự tạo với phim thí nghiệm
Trong vật lý, có những q trình do xảy ra quá nhanh, hoặc quá chậm, kết quả thí nghiệm bị
phụ thuộc phần lớn vào điều kiện ngoại cảnh, hoặc xảy ra trong khơng gian rộng khó quan sát,
khó đo đạc bằng các phương tiện, thiết bị đo thông thường trong phịng thí nghiệm, phịng


KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC VIDEO CLIP TRONG DẠY HỌC...

171

học, do đó gây cản trở, khó khăn trong việc nghiên cứu nó ở trường phổ thơng.
Để giải quyết các khó khăn đó, trên thực tế ngồi việc sử dụng MVT để mơ phỏng, người ta
cịn sử dụng một phương pháp khác ở trường phổ thơng là trình chiếu các phim thí nghiệm
trên MVT hỗ trợ trong q trình dạy học.
Với chức năng có thể chủ động điều khiển của MVT, ta có thể quan sát q trình Vật lí đang
nghiên cứu nhiều lần với các mục đích khác nhau.
Như vậy với việc ghi hình quá trình Vật lý thực vào phim thí nghiệm và quay chậm lại, sẽ tạo
điều kiện thuận lợi cho việc quan sát đối tượng nghiên cứu.
Những đối tượng Vật lý trong phim thí nghiệm dù là thực, nhưng khơng thể tương tác được, do
đó, khó hình thành thế giới quan duy vật biện chứng cho học sinh một cách hoàn chỉnh. Muốn
khắc phục điều này, cần sử dụng phối hợp thí nghiệm tự tạo và phim thí nghiệm trong QTDH.
Việc đơn giản hóa những hiện tượng Vật lý bằng những thí nghiệm tự tạo phù hợp với quy
luật, bản chất Vật lý diễn ra trong phim thí nghiệm sẽ góp phần kích thích q trình lĩnh hội
kiến thức của học sinh.
4. KẾT LUẬN
Việc sử dụng video clip trong dạy học có thể tiết kiệm thời gian của giáo viên, tăng thời gian
cho hoạt động nhóm của học sinh cũng như thời gian trao đổi giữa giáo viên và học sinh.
Thông qua việc khai thác các video clip làm học sinh chủ động và sáng tạo hơn trong việc đưa

ra các ý tưởng, phương án giải quyết nhiệm vụ học tập dưới sự hướng dẫn và điều khiển của
giáo viên. Tóm lại, mỗi một giáo viên giảng dạy vật lý cần chuẩn bị cho mình một cơng cụ xử
lí và biên tập video, điều đó sẽ rất lợi cho giáo viên khi giảng dạy cũng như rất có lợi cho việc
tiếp thu kiến thức của học sinh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]

[2]
[3]
[4]

Trần Thị Ngọc Ánh (2010). Sử dụng phối hợp thí nghiệm tự tạo với thí nghiệm có sự hỗ trợ
của máy vi tính vào dạy học phần Cơ – Nhiệt lớp 10 THPT, Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học,
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế.
Hồng Đức Mạnh, Trần Huy Hồng (2010). “Vai trị của videoclip trong hoạt động dạy
học”, Tạp chí giáo dục, (230), tr. 28-29.
Nguyễn Như Ý (1998). Đại từ điển tiếng Việt,NXB Văn hóa thơng tin, Hà Nội.
Brophy, J. (Ed.) (2004). Using video in teacher education, The Netherlands Elsevier.

Title: EXPLOITING AND USING VIDEO CLIPS IN TEACHING ELECTROMAGNETIC
INDUCTION CHAPTER IN THE 11TH PHYSICS TEXTBOOK
Abstract: The phenomena happened in electromagnetic is very sophisticated. Hence, using video
clips to demonstrate experiments and to organize awareness activities for students is a practical matter.
Video clip is a very effective means of teaching in applying information technology accomplishments
and it has different characteristics in comparison with other teaching facilities. Thus, when being used,
video clip should follow its own rules.
Keywords: exploiting, using, experiment, video clip
NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG
Học viên Cao học, chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học môn Vật lí, khóa 21 (2012-2014),
Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế