Giáo trình quy hoạch sử dụng đất đai

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR
NG
I H C C N TH

GIÁO TRÌNH

QUY HO CH S

D NG

(LAND USE PLANNING)
PGS.TS. LÊQUANG TRÍ

2005

T AI


M

U

V i nh ng áp l c và hi n tr ng s d ng đ t đai nh hi n nay cho th y ngu n tài
nguyên đ t đai ngày càng khan hi m và có gi i h n, dân s th gi i gia t ng nhanh. Do
đó, địi h i ph i có s đ i chi u h p l gi a các ki u s d ng đ t đai và lo i đ t đai đ
đ t đ c kh n ng t i đa v s n xu t n đ nh và an toàn l ng th c, đ ng th i c ng
b o v đ c h sinh thái cây tr ng và môi tr ng đang s ng.
Qui ho ch s d ng đ t đai là n n t ng trong ti n trình này. ây là m t thành
ph n c s có liên quan đ n h sinh thái các vùng núi, sa m c hoang vu, hay các vùng
đ ng b ng ven bi n, đ ng th i l i n m trong m c tiêu phát tri n và b o v r ng, đ t

tr ng và tài nguyên ven bi n. Qui ho ch s d ng đ t đai (QHSD ) là y u t chính
trong t t c yêu c u phát tri n và b o v các vùng đ t đai nơng nghi p.
Có nh ng s mâu thu n trong s d ng đ t đai hi n t i. Nhu c u v đ t nông
nghi p, đ ng c , b o v thiên nhiên, r ng, du l ch và phát tri n đô th l n h n nhi u so
v i ngu n tài nguyên đ t đai hi n có. các qu c gia đang phát tri n thì nhu c u này
ngày càng c p bách h n theo t ng n m. Dân s th gi i l thu c vào s l ng/di n tích
đ t cho ra l ng th c, nguyên li u và vi c làm s t ng lên g p đơi trong vịng 25 đ n
50 n m t i. Ngay c
m t s vùng đ t đai đ y đ , ng i dân v n không đ t đ n nhu
c u và l i nhu n mong đ i trong vi c s d ng đ t đai đó. Trong khi đó, s suy thối
đ t đai các nông trang, r ng hay ngu n tài nguyên n c ngày càng th y rõ, nh ng
trong t ng cá th c a c ng đ ng xã h i khơng th có bi n pháp riêng nào đ h n ch
ho c ch m d t tình tr ng suy thối này.
Do đó, giáo trình Qui Ho ch S D ng t ai đ c biên so n nh là m t giáo
trình chuyên kh o nh m m c đích trang b cho sinh viên các ngành liên quan có ki n
th c c b n v qui ho ch và nh ng quan đi m quan tr ng trong Qui Ho ch S D ng
t ai b n v ng. Tuy nhiên, trên c s c a nh ng quan đi m và nh ng qui trình qui
ho ch c a FAO (1993), m i qu c gia đã t so n ra nh ng h ng d n riêng cho qu c
gia mình đ phù h p trong vi c qui ho ch c a t ng giai đo n. Do đó đ trang b cho
sinh viên có ki n th c và k n ng trong qui ho ch s d ng đ t đai khi ra tr ng trong
t ai đ c so n th o hoàn toàn
đi u ki n th c t , giáo trình Qui Ho ch S D ng
d a trên các tài li u c b n v qui ho ch c a FAO, Tài li u H ng d n v công tác qui
ho ch, k ho ch s d ng đ t đai c a Vi n đi u tra qui ho ch đ t đai thu c B Tài
Nguyên và Môi Tr ng (T ng C c a Chính Vi t Nam, Hà N i, tháng 10/1998),
Lu t đ t đai n m 2003 và Thông t 30 – 2004 c a B Tài Nguyên và Môi Tr ng n m
2004.
Tháng 12 – 2005
Ng i biên so n
PGS. Ti n s Lê Quang Trí

M CL C
T A
M
U
M CL C
Ch

ng I: TÍNH CH T – M C TIÊU – PH M VI – CON NG
I
TRONG QUI HO CH S D NG
T AI...........................................01

I. TH C TR NG V S D NG
T AI................................................................01
II. TÍNH CH T ..............................................................................................................03
1. nh ngh a v qui ho ch s d ng đ t đai .....................................................................03
2. Yêu c u cho tính h u d ng c a qui ho ch s d ng đ t đai..........................................04
3. S d ng tôt nh t ngu n tài nguyên h n h p .................................................................05
III. M C TIÊU ...............................................................................................................06
1. Tiêu đ ..........................................................................................................................06
1.1. Hi u qu .....................................................................................................................06
1.2. Bình đ ng và có kh n ng ch p nh n ........................................................................06
1.3. Tính b n v ng............................................................................................................06
2. S t ng h p gi a các m c tiêu đ i kháng ..................................................................07
IV. PH M VI ..................................................................................................................07
1. Tiêu đi m c a qui ho ch s d ng đ t đai .....................................................................07
2. C p qui ho ch ...............................................................................................................08
2.1. C p qu c gia ..............................................................................................................09

2.2. C p T nh ....................................................................................................................09
2.3. C p đ a ph ng (Huy n và Xã).................................................................................10
3. Các t ch c và k ho ch phát tri n có liên quan ..........................................................10
V. CON NG
I TRONG QUI HO CH S D NG
T AI ................................11
1. Ng i s d ng đ t đai ..................................................................................................11
2. Nhà lãnh đ o.................................................................................................................13
3. i qui ho ch................................................................................................................13
4. Ti n trình l p l i trong th c hi n qui ho ch .................................................................14
Ch

ng II: CÁC V N
C B N CHO QUI HO CH
S D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN

T AI ................16

I. QUAN I M TRONG QUI HO CH S D NG
T AI .................................16
1. Qui ho ch s d ng đ t đai và qui ho ch đô th ............................................................16
2. Ph ng pháp t ng h p..................................................................................................16
II. NH NG V N
C N QUAN TÂM TRONG QUI HO CH S D NG
T AI .........................................................................................................................17
1. Ch c n ng c a đ t đai ..................................................................................................17
i


2. S h u đ t đai, quy n s d ng đ t đai và th tr ng đ t đai........................................20

2.1. S h u đ t đai, quy n s d ng đ t đai ......................................................................20
2.2. Th tr ng đ t đai ......................................................................................................21
3. Ng i s d ng đ t đai và các ch th khác ..................................................................22
4. Nh ng ch t l ng và gi i h n c a đ t đai cho các s d ng khác nhau .......................24
5. Nh ng ch th cho tính b n v ng ..................................................................................25
Ch ng III: M T S CH D N V N I DUNG VÀ PH
NG PHÁP L P QUI
HO CH VÀ K HO CH S D NG
T AI VI T NAM...............................26
I. QUI HO CH S D NG
T AI THEO CV1814-1998 .....................................26
1. Công tác chu n b và đi u tra c b n............................................................................26
2. Phân tích đi u ki n t nhiên và kinh t - xã h i ...........................................................28
3. Phân tích hi n tr ng và bi n đ ng đ t đai ....................................................................30
4. ánh giá thích nghi đ t đai...........................................................................................33
5. D báo dân s ...............................................................................................................33
6. D báo nhu c u s d ng đ t đai ...................................................................................34
7. Xây d ng và lu n ch ng ph ng án qui ho ch ...........................................................41
II. QUI HO CH S D NG
T AI VÀ LU T
T AI 2003 ..........................46
1. B n đ hi n tr ng s d ng đ t và b n đ qui ho ch s d ng đ t đai ...........................46
2. Qui ho ch, k ho ch s d ng đ t..................................................................................46
III. THÔNG T S 30-2004/TT-BTNMT...................................................................50
1. Ph n 1: Nh ng qui đ nh chung.....................................................................................50
2. Ph n 2: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng đ t cho c n c .............................56
3. Ph n 3: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng đ t cho T nh, Huy n .....................62
4. Ph n 4: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng đ t cho Xã .....................................66
5. Ph n 5: Trình t , n i dung l p qui ho ch s d ng đ t cho khu kinh t ,
khu công ngh cao ..........................................................................................69

6. Ph n 6: N i dung th m đ nh qui ho ch s d ng đ t ...................................................73
7. Ph n 7: Công b qui ho ch, k ho ch s d ng đ t.......................................................75
8. Ph n 8: T ch c th c hi n............................................................................................77
Ch ng IV: QUI HO CH S D NG
T AI
THEO H TH NG FAO (1993)...................................................................................78
I. T NG QUÁT ..............................................................................................................78
1. Các b c th c hi n.......................................................................................................78
2. C n thi t cho s uy n chuy n.......................................................................................80
3. Qui ho ch và th c hi n.................................................................................................81
II. CHI TI T CÁC B
C TH C HI N TRONG H TH NG FAO (1993).........81
1. B c 1: Thi t l p m c tiêu và các t li u có liên quan ................................................81
2. B c 2: T ch c công vi c...........................................................................................84
3. B c 3: Phân tích v n đ ..............................................................................................86
ii


4. B
5. B
6. B
7. B
8. B
9. B
10. B

c 4: Xác đ nh các c h i cho s thay đ i...............................................................90
c 5: ánh giá đ t đai ..............................................................................................95
c 6: ánh giá kh n ng ch n l a ...........................................................................101
c 7: Ch n l a kh n ng t t nh t.............................................................................105

c 8: Chu n b cho qui ho ch s d ng đ t đai.........................................................112
c 9: Th c hi n qui ho ch .......................................................................................115
c 10: Giám soát và rà soát ch nh s a qui ho ch ..................................................119

Ch ng V: TH C HI N PH
NG PHÁP T NG H P CHO QUI HO CH S
D NG B N V NG NGU N TÀI NGUYÊN
T AI............................................124
I. M C ÍCH..................................................................................................................124
II. PHÁT TRI N KHUNG

XÂY D NG NH NG QUY T

NH....................125

III. PHÁT TRI N C S D LI U TH NG KÊ VÀ NH V .............................127
1. C s d li u khí h u....................................................................................................127
2. C s d li u đ t và đ a hình........................................................................................127
3. C s d li u ngu n tài nguyên n c...........................................................................128
4. C s d li u v che ph đ t đai và đa d ng sinh h c .................................................128
5. C s d li u v s d ng đ t đai, h th ng cây tr ng và s n xu t ...............................128
6. C s d li u v đi u ki n xã h i .................................................................................129
7. C s d li u v chi u h ng kinh t ...........................................................................129
IV. PHÁT TRI N NH NG PH
NG TI N
TH NG NH T
VÀ K T N I C S D LI U ...................................................................................129
V. PHÂN TÍCH A M C TIÊU VÀ K THU T T I

U HÓA D

LI U..........131

VI. NH NG PH
NG TI N XÃ H I KINH T VÀ CHÍNH TR CHO XÂY
D NG QUY T NH TRONG S D NG
T AI...............................................132
Ch ng VI: M T S K T QU
I N HÌNH TRONG PH
NG PHÁP CH N
PH
NG ÁN CHO QUI HO CH S D NG
T AI C P HUY N
NG
B NG SÔNG C U LONG ...........................................................................................134
I. PH N GI I THI U ...................................................................................................134
II. GI I THI U V VÙNG NGHIÊN C U ...............................................................135
III. K T QU XÂY D NG QUI HO CH S D NG
T AI S N XU T
NƠNG-NG -LÂM NGHI P HUY N CÙ LAO DUNG, SĨC TR NG GIAI O N
2003 – 2010 ......................................................................................................................136
1. S c n thi t l p qui ho ch.............................................................................................136
2. Nh ng c n c th c hi n qui ho ch...............................................................................137
iii


3. Quan đi m và m c tiêu qui ho ch ................................................................................137
4. Qui ho ch s d ng đ t ..................................................................................................142
IV. PH
NG ÁN QUI HO CH S N XU T NÔNG – NG VÀ NÔNG THÔN

HUY N CÙ LAO DUNG, SÓC TR NG.....................................................................146
1. Ph ng án I...................................................................................................................146
2. Ph ng án II .................................................................................................................154
3. Ph ng án III................................................................................................................162
V. HI U QU C A QUI HO CH...............................................................................169
1. Hi u qu kinh t mô hình .............................................................................................169
2. Hi u qu s n xu t .........................................................................................................170
3. Hi u qu xã h i.............................................................................................................172
4. D báo tác đ ng môi tr ng.........................................................................................172
TÀI LI U THAM KH O..............................................................................................174

iv


CH

NG I

TÍNH CH T – M C TIÊU – PH M VI – CON NG
QUY HO CH S D NG
T AI
I. TH C TR NG V S

D NG

I

T AI

S gia t ng dân s trong các n c đang phát tri n đang là áp l c đè n ng lên

ngu n tài nguyên đ t đai có gi i h n c a h và c ng là nguyên nhân gây ra s suy
thoái đ t đai. Nh ng ph ng pháp chuyên ngành cho vi c quy ho ch đ gi m b t tình
tr ng này hi n nay v n ch a cho đ c hi u qu , và ph ng pháp t ng h p đòi h i ph i
bao g m t t c các ch th tham gia t s b t đ u, đi u ti t ch t l ng và nh ng s
gi i h n c a m i thành ph n đ n v đ t đai, đ n tính s n xu t c a các kh n ng ch n
l a s d ng đ t đai. Nh ng quan đi m và đ nh ngh a liên h đ n ph ng pháp c th
nh m h tr cho vi c thi t l p nên nh ng v n đ quy t đ nh các m c đ quy ho ch
khác nhau.
Nh ng v n đ s d ng đ t đai hi n t i đòi h i nh ng gi i pháp đ c t o ra v i
s h tr c a ph ng pháp t ng h p trong vùng nơng thơn và bán thành th , thì th ng
đ c xu t phát t nh ng s mâu thu n đ i kháng gi a môi tr ng và phát tri n. T t c
vi c này đ c th o lu n bao g m xây d ng nh ng quy t đ nh đ làm th nào s d ng
nh ng ngu n tài nguyên khan hi m, tái l p l i vùng đ t đai suy thoái hay c i thi n đ t
đai nơng nghi p chính, đ nh c nh ng nơng h nh hay nh ng nông trang c gi i s
h tr t t h n trong vi c m r ng dân s , h n ch phát tri n vùng đô th vào trong các
vùng nông nghi p có ch t l ng cao, s d ng h p lý ngu n tài nguyên n c khan
hi m, và nh ng yêu c u chuyên bi t cho ph ng pháp t ng h p ng c l i v i quy
ho ch chuyên ngành c a vùng ven bi n.
Th c hi n ph ng pháp t ng h p thì tùy thu c vào nh ng chính sách h tr quy
ho ch cho s d ng và qu n lý b n v ng ngu n tài nguyên đ t đai, đ t ng c ng
nh ng th ch th c thi và đ đ m b o s bao g m và tham gia hành đ ng c a các ch
th trong ti n trình xây d ng quy t đ nh. Nh ng ho t đ ng này s đ c h tr b ng s
thay đ i các s li u c b n v ngu n tài nguyên t nhiên và cách s d ng, thông qua
vi c k t h p s d ng h th ng thông tin đ a lý GIS. Nh ng ph ng ti n kinh t và xã
h i c ng đ c mô t và đ c s d ng đ đ m b o s nh ng đóng góp c a các ch th
trong vi c th a thu n s d ng đ t đai.
Ph ng pháp t ng h p cho quy ho ch s d ng và qu n lý ngu n tài nguyên đ t
đai b t bu c ph i bao g m t t c các ch th trong ti n trình xây d ng quy t đ nh cho
t ng lai c a đ t đai, và xác đ nh đánh giá t t c nh ng đ c tr ng chính c a sinh h c
t nhiên và kinh t xã h i c a các đ n v đ t đai. i u này đòi h i s xác đ nh và thi t

l p s s d ng hay không s d ng c a m i đ n v đ t đai v các m t k thu t thích
h p, kh n ng kinh t , xã h i ch p nh n và tính mơi tr ng khơng suy thối.
Ph ng pháp chuyên ngành thu n cho quy ho ch s d ng ngu n tài nguyên đ t
đai c n ph i tránh, vì v i ph ng pháp này có th đ a đ n nh ng s suy thối khơng
đốn tr c đ c. Liên quan đ n v n đ môi tr ng c n thi t ph i đ c đ t lên hàng
đ u do s t ng tr ng quá nhanh c a dân s trên th gi i, gia t ng nh ng s l thu c
vào nhau gi a các qu c gia và gi a các vùng trên th gi i, nh ng chú ý t ng tr ng v
giá tr c a h sinh thái t nhiên, và nh ng nh n th c r ng nh ng s d ng đ t đai hi n
t i có th nh h ng đ n h th ng khí h u toàn c u. Ph ng pháp t ng h p h n h n
ph ng pháp chuyên ngành là có ý ngh a ng n c n hay gi i quy t đ c nh ng mâu
chu n liên quan đ n s d ng đ t đai, khi nó đ t t i h o ti n trình quy ho ch và thi t l p
1


m t mơi tr ng có th cho s trung gian gi a, và xây d ng quy t đ nh b i, t t c các
ch th giai đo n ban đ u.
D đoán m c đ t ng dân s c a th gi i có th g p đôi v i kho ng 10 t ng i
vào n m 2050 (UNFPA, 1992; trong FAO, 1993). Do đó, h u h t các nhà khoa h c và
chuyên gia trên th gi i đ ng ý v i nhau r ng c n thi t ph i áp d ng nh ng công ngh
nông nghi p tiên ti n cho vi c s d ng ngu n tài nguyên đ t đai đ cung c p l ng
th c đ y đ , ch t s i, th c n gia súc, d u sinh h c và g lên g p đơi. Trong th c t ,
có nh ng s thi u h t đ t đai tr m tr ng trong nhi u qu c gia, đ c bi t là các qu c gia
đang phát tri n.
Trong m t nghiên c u g n đây c a FAO (Alexandratos, 1995; trong FAO,
1993) c l ng kho ng 92% c a 1800 tri u ha đ t đai c a các qu c gia đang phát
tri n bao g m ln c Trung Qu c thì có ti m n ng cho cây tr ng s d ng n c tr i,
nh ng hi n nay v n ch a s d ng h t và đúng m c đích, trong đó vùng bán sa m c
Sahara Châu phi 44%; Châu m lin và vùng Caribê 48%. Hai ph n ba c a 1800 tri u
ha này t p trung ch y u m t s nh qu c gia nh : 27% Brasil, 9% Zaire, và 30%
12 n c khác. M t ph n c a đ t t t này v n còn đ dành cho r ng hay vùng b o v

kho ng 45%, và do đó trong các vùng này khơng th t s đ c s d ng cho nông
nghi p. M t ph n khác thì l i g p khó kh n v m t đ t và d ng b c th m nh kho ng
72% vùng Châu phi bán sa m c và vùng Châu m la tinh.
Trên 50% c a 1800 tri u ha c a đ t đ dành đ c phân lo i c p lo i " m", thí
d nh quá m cho h u h t các lo i cây tr ng và khơng thích h p l m cho s đ nh c
c a con ng i, hay còn g i là "vùng thích nghi kém cho cây tr ng". Do đó, kh n ng
đ m r ng di n tích đ t đai cho canh tác cây tr ng th ng b gi i h n. K t qu là t t
c nh ng c g ng đ gia t ng s n l ng theo nhu c u l ng th c và các cái khác thì
th ng d a ch y u vào s thâm canh hóa cho s n xu t v i nh ng gi ng cây tr ng có
n ng su t cao trong các vùng có ti m n ng cao. ây là nh ng vùng đ t đai có đ t t t,
đ a hình thích h p, đi u ki n m a và nhi t đ thích h p hay có kh n ng cung c p
n c cho t i, và d dàng ti p c n v i phân bón vơ c và h u c .
FAO c l ng r ng (Yudelman, 1994; trong FAO, 1993), đ t nơng nghi p có
th m r ng đ c kho ng 90 tri u ha vào n m 2010, di n tích thu ho ch có t ng lên
đ n 124 tri u ha do vi c thâm canh t ng v cây tr ng. Các vùng đ t có kh n ng t i
trong các qu c gia đang phát tri n đang đ c m r ng t ng thêm kho ng 23,5 tri u ha
so v i hi n t i là 186 tri u ha.
Nh ng nghiên c u chi ti t h n đang đ c th c hi n v ti m n ng t i các
qu c gia đang phát tri n, đ c bi t là Châu phi. Nh ng nghiên c u này ch y u t p
trung trên các di n tích đ t thích nghi k t h p v i các đi u ki n đ a hình và ngu n tài
nguyên n c m t và n c ng m đ th c hi n v i chi phí th p và khơng làm h y ho i
giá tr môi tr ng.
K t qu c a thâm canh hóa có th x y ra đ c trong các vùng đ t thiên nhiên
u đãi hay trên các vùng đ t mà con ng i ph i can thi p vào b ng đ u t kinh t nh
phát tri n h th ng t i tiêu. Nh v y cho th y r ng trong m t t ng lai g n đây s
gi m đi m t cách có ý ngh a di n đích đ t/nơng h nơng thơn. Kh n ng di n tích đ t
nông nghi p trên nông h trong các qu c gia đang phát tri n đ c d phóng b i FAO
cho n m 2010 ch còn g n phân n a là 0,4 ha so v i cu i th p niên 80 là 0,65 ha, hình
nh này c ng cho th y di n tích này s nh h n vào nh ng n m 2050. Ng c l i v i
các qu c gia đang phát tri n, các qu c gia phát tri n s có s gia t ng di n tích đ t

nơng nghi p trên đ u ng i do m c t ng dân s b đ ng ch n l i. i u này s d n đ n
m t s đ t nông nghi p s đ c chuy n sang thành các vùng đ t b o v thiên nhiên,
hay vùng đ t b o v sinh c nh v n hóa ho c ph c v cho các m c đích ngh ng i c a
2


con ng i (Van de Klundert, et al., 1994; trong FAO, 1993). Tình tr ng c a các qu c
gia n m trong giai đo n chuy n ti p thì r t khó mà d phóng b i vì nh ng ti n trình
hi n t i là đang chuy n đ i t đ t đai nông nghi p thu c nhà n c sang quy n s d ng
đ t đai t nhân.
S
c đoán c a FAO thì b gi i h n theo t l th i gian đ n n m 2010, khi mà s
thay đ i khí h u tồn c u đ c mong c là nh h ng không đáng k trong su t th i
gian này. i u này có th s khác vào nh ng n m 2050 ho c sau đó. H u qu c a các
mơ hình v s thay đ i c a khí h u thì các qu c gia đang phát tri n s b nh h ng
x u h n là thu n l i v m c an toàn l ng th c (Norse và Sombroek, 1995; trong
FAO, 1993).
II. TÍNH CH T
V i nh ng áp l c và th c tr ng s d ng đ t đai nh nêu trên cho th y ngu n tài
nguyên đ t đai ngày cadng khan hi m và có gi i h n, dân s th gi i gia t ng. Do đó
địi h i ph i có s đ i chi u h p lý gi a các ki u s d ng đ t đai và lo i đ t đai đ đ t
đ c kh n ng t i đa v s n xu t n đ nh và an toàn l ng th c, đ ng th i c ng b o v
đ c h sinh thái cây tr ng và môi tr ng đang s ng.
Quy ho ch s d ng đ t đai là n n t ng trong ti n trình này. ây là m t thành
ph n c s có liên quan đ n h sinh thái các vùng núi, sa m c hoang vu, hay các vùng
đ ng b ng ven bi n, đ ng th i l i n m trong m c tiêu phát tri n và b o v r ng, đ t
tr ng và tài nguyên ven bi n. Quy ho ch s d ng đ t đai là y u t chính trong t t c
yêu c u phát tri n và b o v các vùng đ t đai nơng nghi p.
Có nh ng s mâu thu n nhau trong s d ng đ t đai hi n nay. Nhu c u v đ t
nông nghi p, đ ng c , b o v thiên nhiên, r ng, du l ch và phát tri n đơ th thì l n h n

nhi u so v i ngu n tài nguyên đ t đai hi n có. Trong các n c đang phát tri n thì nhu
c u này càng c p bách h n trong m i n m. Dân s th gi i l thu c vào s l ng/di n
tích đ t cho ra l ng th c, nguyên li u và vi c làm s t ng lên g p đơi trong vịng 25
đ n 50 n m t i. Ngay c m t s vùng đ t đai đ y đ , ng i dân v n không đ t đ n nhu
c u và l i nhu n mong đ i trong vi c s d ng đ t đai đó. Trong khi đó, s suy thối
đ t đai các nơng trang, r ng hay ngu n tài nguyên n c càng ngày càng th y rõ,
nh ng trong t ng cá th c a c ng đ ng xã h i không th có bi n pháp riêng nào đ h n
ch ho c ch m dút tình tr ng suy thối này.
1.

nh ngh a quy ho ch s d ng đ t đai

Hi n nay có r t nhi u tài liêu nghiên c u đ nh ngh a v quy ho ch s d ng đ t
đai (QHSD ) khác nhau, t đó đ a đ n nh ng vi c phát tri n quan đi m và ph ng
pháp đ c s d ng trong QHSD
c ng khác nhau.
Theo Dent (1988; 1993) QHSD
nh là ph ng ti n giúp cho l nh đ o quy t
đ nh s d ng đ t đai nh th nào thông qua vi c đánh giá có h th ng cho vi c ch n
m u hình trong s d ng đ t đai, mà trong s ch n l a này s đáp ng v i nh ng m c
tiêu riêng bi t, và t đó hình thành nên chính sách và ch ng trình cho s d ng đ t
đai.
M t đ nh ngh a khác c a Fresco và ctv., (1992), QHSD
nh là d ng hình
c a quy ho ch vùng, tr c ti p cho th y vi c s d ng t t nh t v đ t đai trên quan đi m
ch p nh n nh ng m c tiêu, và nh ng c h i v môi tr ng, xã h i và nh ng v n đ
h n ch khác.
Theo Mohammed (1999), nh ng t v ng k t h p v i nh ng đ nh ngh a v QHSD
là h u h t đ u đ ng ý chú tr ng và gi i đoán nh ng ho t đ ng nh là m t ti n trình
xây d ng quy t đ nh c p cao. Do đó QHSD , trong m t th i gian dài v i quy t đ nh

3


t trên xu ng nên cho k t qu là nhà quy ho ch b o ng i dân ph i làm nh ng gì.
Trong ph ng pháp t ng h p và ng i s d ng đ t đai là trung tâm (UNCED, 1992;
trong FAO, 1993) đã đ i l i đ nh ngh a v QHSD
nh sau QHSD
là m t ti n
trình xây d ng nh ng quy t đ nh đ đ a đ n nh ng hành đ ng trong vi c phân chia đ t
đai cho s d ng đ cung c p nh ng cái có l i b n v ng nh t (FAO, 1995). V i cái
nhìn v quan đi m kh n ng b n v ng thì ch c n ng c a QHSD
là h ng d n s
quyst đ nh trong s d ng đ t đai đ làm sao trong ngu n tài nguyên đó đ c khai thác
có l i cho con ng i, nh ng đ ng th i c ng đ c b o v cho t ng lai.Cung c p
nh ng thông tin t t liên quan đ n nhu c u và s ch p nh n c a ng i dân, ti m n ng
th c t i c a ngu n tài nguyên và nh ng tác đ ng đ n mơi tr ng có th có c a nh ng
s l a ch n là m t yêu c u đ u tiên cho ti n trình quy ho ch s d ng đ t đai thành
công. đây đánh giá đ t đai gi vai trò quan tr ng nh là công c đ đánh giá th c
tr ng c a đ t đai khi đ c s d ng cho m c đích riêng bi t (FAO, 1976), hay nh là
m t ph ng pháp đ gi i ngh a hay d đoán ti m n ng s d ng c a đ t đai (Van
Diepen và ctv., 1988). Do đó có th đ nh ngh a:
“Quy ho ch s d ng đ t đai là s đánh giá ti m n ng đ t n c có h th ng, tính
thay đ i trong s d ng đ t đai và nh ng đi u ki n kinh t xã h i đ ch n l c và
th c hi n các s ch n l a s d ng đ t đai t t nh t. ng th i quy ho ch s d ng
đ t đai c ng là ch n l c và đ a vào th c hành nh ng s d ng đ t đai đó mà nó
ph i phù h p v i yêu c u c n thi t c a con ng i v b o v ngu n tài nguyên
thiên nhiên trong t ng lai”.
Do đó, trong quy ho ch cho th y:
-

Nh ng s c n thi t ph i thay đ i,

-

Nh ng c n thi t cho s vi c c i thi n qu n lý, hay

-

Nh ng c n thi t cho ki u s d ng đ t đai hoàn toàn khác nhau trong các tr
h p c th khác nhau.

ng

Các lo i s d ng đ t đai bao g m: đ t , nông nghi p (th y s n, ch n nuôi,…)
đ ng c , r ng, b o v thiên nhiên và du l ch đ u ph i đ c phân chia m t cách c th
theo th i gian đ c quy đ nh. Do đó trong quy ho ch s d ng đ t đai ph i cung c p
nh ng h ng d n c th đ có th giúp cho các nhà quy t đ nh có th ch n l a trong
các tr ng h p có s mâu thu n gi a đ t nông nghi p và phát tri n đơ th hay cơng
nghi p hóa b ng cách là ch ra các vùng đ t đai nào có giá tr nh t cho đ t nông nghi p
và nông thôn mà không nên s d ng cho các m c đích khác.
2. Yêu c u cho tính h u d ng c a quy ho ch s d ng đ t đai
Có ba đi u ki n c n thi t ph i có đ đ t đ
d ng đ t đai là:

c tính h u d ng c a quy ho ch s

-

C n thi t ph i thay đ i cách s d ng đ t đai, hay nh ng tác đ ng ng n c n m t
vài s thay đ i không nên đ i, và ph i đ c ch p nh n b i con ng i trong

c ng đ ng xã h i n i đó.

-

Ph i phù h p v i mong

-

Có kh n ng đ a vào th c hi n có hi u qu .

c c a ch đ chính tr và

Nh ng n i nào mà các đi u ki n này ch a th a thì c n ph i ti n hành t ng b c
m t b ng cách ch n các đi m đi n hình đ th c hi n, đ ng th i c ng ph i v n đ ng
ng i dân trong vùng hay nhà n c thông qua các k ho ch b ng nh ng ch ng minh
th c t và gi i trình rõ các m c tiêu t t đ p có th đ t trong t ng lai khi quy ho ch
đ c th c hi n.
4


3. S d ng t t nh t ngu n tài nguyên h n h p:
Nh ng nhu c u c n thi t c b n c a chúng ta nh l ng th c, nguyên li u, d u
khí, qu n áo và nhà c a đ u đ c l y t các ngu n tài nguyên đ t đai có gi i h n. Dân
s ngày m t gia t ng d n đ n ngu n tài nguyên đ t đai ngày càng khan hi m. Khi s
d ng đ t đai thay đ i theo nhu c u m i thì s t o ra nh ng s mâu thu n m i gi a các
ki u s d ng đ t đai và gi a nh ng mong c riêng t cá nhân c a ng i s d ng đ t
đai v i mong c c a c ng đ ng. t đai th ng đ c s d ng cho vi c đơ th hóa và
cơng nghi p hóa nên khơng cịn nhi u đ s d ng cho nơng nghi p, đ ng th i trong
vi c phát tri n đ t đai nơng nghi p thì l i b h n ch do s c nh tranh gi a đ t nông
nghi p, đ t r ng, vùng đ t cho kh n ng cung c p n c và khu b o t n thiên nhiên.

Khi xây d ng quy ho ch s d ng đ t đai cho t t và có hi u qu h n th ng thi
không ph i là nh ng ý t ng m i. Trãi qua các n m tháng, ng i nơng dân đã có
nh ng đ nh h ng quy ho ch riêng theo nông h hay trang tr i nh k ho ch tr ng tr t
theo t ng mùa khác nhau và n i nào c n thi t cho vi c tr ng các lo i cây khác nhau.
Nh ng quy t đ nh trong quy ho ch này th ng là theo t ng nhu c u riêng c a t ng gia
đình nơng dân riêng r , theo ki n th c chuyên môn hay kinh nghi m, trình đ k thu t,
kh n ng lao đ ng và ngu n v n mà nh ng nơng dân này có đ c. Di n tích, s l ng
nhân l c và nh ng ph c t p ngày m t gia t ng trong b n thân nông trang là nh ng
thông tin c n thi t cho phép chúng ta ph i s d ng các ph ng pháp phù h p trong
phân tích và đánh giá quy ho ch. Tuy nhiên:
-

Quy ho ch s d ng đ t đai không ph i là quy ho ch trang tr i các t l khác
nhau mà là s quy ho ch các b c xa h n trong t ng lai đ phù h p v i
nh ng mong c c a m t c ng đ ng xã h i.

-

Quy ho ch s d ng đ t đai ph i bao g m nh ng s tiên li u tr c nhu c u c n
thi t cho thay đ i trong s d ng đ t đai c ng nh nh ng tác đ ng lên s
thay đ i đó.

-

Nh ng m c tiêu c a quy ho ch ph i đ c thi t l p t s c p bách c a yêu c u
xã h i hay c a nhà n c và đ c tính tốn theo tình tr ng hi n t i c a khu
v c đó.

Trong nhi u n i, hi n tr ng s d ng đ t đai không th làm ti p t c đ c th c
hi n b i vì đ t đai n i đây ngày m t suy thối, thí d nh s d ng đ t đai b ng cách

phá r ng trên các vùng đ i d c hay trên các vùng đ t nghèo nàn, nên khơng thích h p
cho h th ng canh tác b n v ng lâu dài; và nh ng ho t đ ng k ngh , nông nghi p, đô
th hóa t o ra s ơ nhi m mơi tr ng. S suy thoái ngu n tài nguyên thiên nhiên có th
đ c đúc k t là do lịng tham, s d t nát, thi u kh n ng ki n th c ch n l a, hay nói
cách khác là vi c s d ng đ t đai nhu c u c n thi t hi n t i mà khơng có s đ u t
lâu dài cho t ng lai.
Do đó, đ quy ho ch s d ng đ t đai đáp ng v i các m c tiêu là nh m làm th
nào đ s d ng đ t đai đ c t t nh t trong đi u ki n ngu n tài nguyên đ t đai ngày
càng h n h p thì có th đ ngh ti n hành theo các b c sau:
-

ánh giá nhu c u c n thi t hi n t i – t ng lai và đánh giá m t cách khoa h c,
có h th ng kh n ng cung c p t đ t đai cho các nhu c u đó;

-

Xác đ nh và có gi i pháp cho các mâu thu n trong s d ng đ t đai, gi a nhu
c u c n thi t c a cá nhân v i nhu c u chung c a c ng đ ng xã h i, và gi a nhu
c u c a th h hi n t i và nh ng th h t ng lai;

5


-

Tìm ki m ra các s ch n l a b n v ng và t đó ch n ra cái c n thi t nh t cho
vi c đáp ng các yêu c u đã xác đ nh;

-

K t qu th c hi n quy ho ch s mang l i s thay đ i theo mong
đ ng và phát tri n;

-

Rút t a bài h c t các kinh nghi m trong quá trình quy ho ch và th c hi n quy
ho ch đ có th ch nh s a k p th i theo s thay đ i c a các y u t tác đ ng khác
có liên quan.

c c a cơng

Thơng th ng thì khơng có m t b ng k ho ch c th , chi ti t cho s thay đ i
trong s d ng đ t đai, mà trong toàn ti n trình quy ho ch là m t s l p l i và ti p n i
liên t c. Trong m i giai đo n, khi có đ c nh ng thơng tin t t h n thì ph n quy ho ch
s đ c c p nh t hóa đ tồn ch ng trình quy h ach đ t m c đ chính xác cao h n.

III. M C TIÊU
1. Tiêu đ
M c tiêu c a quy ho ch đ c đ nh ngh a nh là làm th nào đ s d ng đ t đai
đ c t t nh t. Có th phân chia ra tính chuyên bi t riêng c a t ng đ án. M c tiêu c a
quy ho ch có th đ c gom l i trong 3 tiêu đ : hi u qu , bình đ ng - có kh n ng
ch p nh n, và b n v ng.
1.1 Hi u qu
S d ng đ t đai ph i mang tính ch t kinh t , do đó m t trong nh ng m c tiêu
c a quy ho ch đ phát tri n là mang l i tính hi u qu và nâng cao s n l ng, ch t
l ng trong s d ng đ t đai. b t k m t hình th c s d ng đ t đai riêng bi t nào thì
nó c ng có tính thích nghi cho t ng vùng riêng bi t c a nó hay đơi khi nó thích nghi
chung cho c các vùng khác. Hi u qu ch đ t đ c khi có s đ i chi u gi a các lo i
s d ng đ t đai khác nhau v i nh ng vùng đ t đai cho l i nhu n cao nh t mà chi phí
đ u t th p nh t. Tuy nhiên, hi u qu có ý ngh a khác nhau đ i v i các ch th khác

nhau.
i v i nh ng nơng dân cá th thì hi u qu là làm sao v n thu h i t đ u t lao
đ ng đ n v t ch t đ c cao nh t hay l i nhu n cao nh t t các vùng đ t có th cho
đ c. Cịn m c đích c a nhà n c thì ph c t p h n bao g m c vi c c i thi n tình
tr ng trao đ i hàng hóa v i n c ngồi thơng qua s n xu t cho xu t kh u hay thay th
d n vi c nh p kh u.
1.2 Bình đ ng và có kh n ng ch p nh n đ

c

S d ng đ t đai c ng mang tính ch p nh n c a xã h i. Nh ng m c tiêu đó bao
g m an tồn l ng th c, gi i quy t công n vi c làm và an toàn trong thu nh p c a các
vùng nông thôn. C i thi n đ t đai và tái phân b đ t đai c ng ph i đ c tính đ n đ
gi m b t nh ng b t công trong xã h i hay có th ch n l c các ki u s d ng đ t đai
thích h p đ gi m d n và t ng b c xóa đi s nghèo đói t o ra s bình đ ng trong s
d ng đ t đai c a m i ng i trong xã h i. M t cách đ th c hi n đ c nh ng m c tiêu
này là nâng cao tiêu chu n đ i s ng c a t ng nông h . Tiêu chu n m c s ng này bao
g m m c thu nh p, dinh d ng, an toàn l ng th c và nhà c a. Quy ho ch là ph i đ t
đ c nh ng tiêu chu n này b ng cách thông qua vi c phân chia đ t đai cho các ki u s
d ng riêng bi t c ng nh phân chia tài chánh h p lý và đ ng th i v i các ngu n tài
nguyên khác.
1.3 Tính b n v ng
S d ng đ t đai b n v ng là ph i phù h p v i nh ng yêu c u hi n t i đ ng th i
c ng ph i b o v đ c ngu n tài nguyên thiên nhiên cho các th h k ti p trong t ng
6


lai. i u này đòi h i m t s k t h p gi a s n xu t và b o v : s n xu t ra hàng hóa cho
nhu c u hi n t i k t h p v i b o v tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, trong quá
trình s n xu t l thu c vào tài nguyên nên vi c b o v và s d ng cân đ i ngu n tài

nguyên này là nh m b o đ m s s n xu t đ c lâu b n trong t ng lai.
Trong m t c ng đ ng, khi ngu n tài nguyên đ t đai b h y ho i chính là s h y
ho i t ng lai c a c ng đ ng đó. S d ng đ t đai ph i đ c quy ho ch cho toàn c ng
đ ng và xem nh là m t th th ng nh t b i vì s b o v đ t, n c và các ngu n tài
nguyên đ t đai khác có ngh a là b o v tài nguyên đ t đai cho t ng cá th riêng bi t
trong c ng đ ng đó.
2. S t

ng h p gi a các m c tiêu đ i kháng

Trong các m c tiêu đ ra cho vi c s d ng đât đai, ln ln cho th y có s đ i
kháng gi a các m c tiêu. Q cơng bình thì th ng đ a đ n kém hi u qu . Trong giai
đo n ng n không th nào đáp ng các yêu c u hi n t i mà không phá h y m t ph n
ngu n tài nguyên thiên nhiên, thí d nh : phá r ng làm r y hay phá r ng nuôi tôm
vùng ven bi n. Nhà l nh đ o ph i quan tâm đ n s t ng h p gi a nh ng m c tiêu
khác nhau này, nh ng n u h th ng chung c a xã h i mu n đ c t n t i thì vi c s
d ng tài s n thiên nhiên này ph i đ c đ n bù b ng s phát tri n c a con ng i.
Thông tin t t là r t c n thi t, trong đó c n thi t nh t là nh ng thông tin v nhu
c u c a con ng i, v ngu n tài nguyên đ t đai, và v k t qu c a môi tr ng t nhiên
và kinh t xã h i c a nh ng quy t đ nh ch n l a. Công vi c c a nhà quy ho ch s
d ng đ t đai là đ m b o nh ng quy t đ nh đ c th c hi n trên c s c a s đ ng ý
nh t trí, n u chuy n đó khơng x y ra thì xem nh là có s b t đ ng ý ki n và t o ra
mâu thu n.
Trong nhi u tr ng h p, quy ho ch có th gi m chi phí s n xu t; thí d nh
vi c gi i thi u các k thu t m i thích h p. Qui ho ch c ng có th giúp hóa gi i nh ng
mâu thu n b ng vi c c n ph i có s tham gia c a c ng đ ng xã h i trong ti n trình quy
ho ch và b ng vi c trình bày ra các s s h p lý và nh ng thông tin n n t ng cho vi c
ra quy t đ nh.

IV. PH M VI

1. Tiêu đi m c a quy ho ch s d ng đ t đai
Yêu c u c n thi t c a con ng i là ph i s ng và ho t đ ng trong su t ti n trình
quy ho ch. Nơng dân đ a ph ng, hay nh ng ng i s d ng đ t đai khác và c ng đ ng
xã h i có cu c s ng tùy thu c vào đ t đai ph i ch p nh n s c n thi t trong vi c thay
đ i s d ng đ t đai và cu c s ng c a h ph i theo nh ng k t qu thay đ i đó.
Quy ho ch s d ng đ t đai ph i theo chi u h ng thu n. Nhóm quy ho ch ph i
tìm ra nh ng yêu c u, ki n th c, k n ng, nhân l c và v n c a c ng đ ng hay ngu n
v n t các t ch c khác.
ng th i ph i nghiên c u các v n đ khó kh n trong hi n
tr ng s d ng đ t đai hi n t i và t đó c g ng tuyên truy n r ng rãi cho ng i dân
trong c ng đ ng hi u r s nguy h i n u ti p t c s d ng đ t đai nh hi n nay và gi i
thích h hi u rõ nh ng kh n ng t t đ p và c n thi t trong vi c thay đ i cách s d ng
đ t đai cho t ng lai.
S d ng lu t đ ng n c n hay ép bu c con ng i th ng d đi đ n th t b i và
t o ra nhi u mâu thu n. Kh n ng ch p nh n c a đ a ph ng là c n thi t n u có s
tham gia c a đ a ph ng trong ti n trình quy ho ch. S ng h c a chính quy n đ a
ph ng thì th t s c n thi t đ ng th i trong đó s tham gia c a các c quan ban ngành
liên quan đ n vi c th c hi n d án c ng gi vai trò r t quan tr ng. T đó cho th y
7


trong quy ho ch s d ng đ t đai ph i có các ti u đi m chính c n đ
bi t c th nh sau:
-

t đai thì khơng gi ng nhau

c xác đ nh hi u

m i n i:

t đai, b n thân nó đã là tiêu đi m trong quy ho ch s d ng đ t đai. V n, lao
đ ng, k n ng qu n lý và k thu t có th đ a đi đ n n i nào c n đ n. Nh ng đ t đai
không th di chuy n đ c, và cho th y nh ng vùng đ t khác nhau thì cho nh ng kh
n ng khác nhau và nh ng v n đ qu n lý c ng khác nhau. Không ph i ngu n tài
nguyên đ t đai là không thay đ i, đi u này khá rõ ràng trong tr ng h p c a khí h u
và th c v t, các tr ng h p khác nh s thi u h t ngu n n c hay s m t đ t gây ra
do xối mịn hay s nhi m m n thì c ng ch cho th y rõ r ng là ngu n tài ngun đang
b suy thối. Nh ng thơng tin đ y đ v hi n tr ng c a ngu n tài nguyên đ t đai r t
c n thi t cho quy ho ch s d ng đ t đai.
- K thu t:
M t thành ph n th ba trong quy ho ch là ki n th c và k thu t s d ng đ t
đai: nông h c, nuôi tr ng th y s n, ch n nuôi gia súc và nh ng v n đ khác. Nh ng
ki n th c k thu t đ ngh ng i s d ng đ t đai ph i có đ s d ng ngu n v n, k
n ng, và nh ng ngu n tài nguyên c n thi t khác m t cách thích h p. Nh ng k thu t
m i có th bao hàm luôn c v xã h i l n môi tr ng t nhiên mà nó ph i đ c trình
bày đ y đ b i nhà quy ho ch.
- T ng h p:
Tr c đây trong quy ho ch s d ng đ t đai th ng v ng m c nh ng sai l m là
ch t p trung m t cách h n h p vào ngu n tài nguyên đ t đai mà con ng i không đ
th i gian đ suy ngh là ngu n tài nguyên này ph i đ c s d ng nh th nào. Thông
th ng, đ t đai nông nghi p t t c ng có th thích h p cho nh ng lo i s d ng c nh
tranh khác. Quy t đ nh s d ng đ t đai không nh ng đ c s d ng trên n n t ng c a
kh n ng thích nghi đ t đai mà còn ph i theo nh ng nhu c u s n xu t và m r ng di n
tích canh tác, vi c m r ng này th ng lan đ n nh ng vùng đ t ch đ c s d ng cho
các m c đích chuyên bi t khác. Do đó, quy ho ch là ph i t ng h p t t c các thơng tin
v kh n ng thích nghi đ t đai, nh ng nhu c u v xã h i t các lo i s n ph m hàng hóa
và nh ng c h i thích h p v i nhu c u cho vi c h u d ng trên vùng đ t đai đó trong
hi n t i và c t ng lai.
Do đó, quy ho ch s d ng đ t đai không ph i là m t chuyên đ riêng nh quy

ho ch phát tri n nông h tr ng các lo i cây tr ng đ n gi n, hay m t h th ng th y
nông t i riêng cho nông h mà quy ho ch s d ng đ t đai ph i đ c th c hi n d i
d ng t ng h p theo h ng phát tri n t k ho ch chi n l c phát tri n c p qu c gia
đ n m c đ chi ti t cho các đ án riêng bi t hay các ch ng trình c p Huy n hay đ a
ph ng c p Xã.
2. Các c p đ quy ho ch
Quy ho ch s d ng đ t đai có th áp d ng 3 c p theo FAO (1993): c p qu c
gia, c p t nh/thành ph và c p đ a ph ng (bao g m c p Huy n và Xã). Không c n
thi t ph i theo th t c p đ nào, tùy theo t ng qu c gia mà có th s d ng c p nào mà
chính quy n n i đó có th quy t đ nh đ c vi c quy ho ch s d ng đ t đai. M i c p có
nh ng quy t đ nh cho vi c s d ng đ t đai khác nhau, do v y m i c p s có ph ng
pháp quy ho ch s d ng đ t đai c ng khác nhau. Tuy nhiên m i c p quy ho ch, c n
ph i có nh ng chi n l c s d ng đ t đai, chính sách đ ch rõ các u tiên quy ho ch,
t đó trong m i đ án s ch n l a các th t u tiên theo chi n l c phát tri n và th c
hi n đ án quy ho ch theo t ng b c m t cách nh p nhàng và thích h p.
8


S tác đ ng qua l i 3 c p này là r t c n thi t và quan tr ng. Các thông tin cho
các c p đ đ u có th theo c hai chi u đi và ng c l i nh trình bày trong Hình 1.1.
m i c p đ đ c quy ho ch thì m c đ chi ti t càng gia t ng theo chi u t trên xu ng
và đ c bi t khi xu ng c p đ đ a ph ng thì s tham gia c a con ng i t i đ a ph ng
gi vai trò r t quan tr ng.
2.1 C p đ qu c gia
c p đ qu c gia thì quy ho ch liên quan đ n m c tiêu phát tri n c a qu c gia
đó và c ng liên quan đ n kh n ng phân chia ngu n tài nguyên. Trong nhi u tr ng
h p, quy ho ch s d ng đ t đai không bao g m s phân chia th t s đ t đai cho các s
d ng khác nhau, nh ng l i đ t thành d ng u tiên cho nh ng đ án c p T nh. Quy
ho ch s d ng đ t đai c p qu c gia bao g m:
-

Chính sách s d ng đ t đai: cân b ng gi a nh ng s canh tranh trong nhu
c u v đ t đai t các ngành khác nhau c a kinh t - s n l ng l ng th c,
cây tr ng xu t kh u, du l ch, b o v thiên nhiên, nhà c a, ph ng ti n công
c ng, đ ng xá, k ngh ;

-

K ho ch phát tri n qu c gia và ngân sách: xác đ nh đ án và phân chia
ngu n tài nguyên cho phát tri n;

-

i u ph i các ngành khác nhau trong vi c s d ng đ t đai;
Xây d ng lu t cho t ng chuyên ngành nh : quy n s d ng đ t đai, khai thác
r ng, và quy n s d ng ngu n n c.

Nh ng m c tiêu c a qu c gia thì ph c t p trong vi c quy t đ nh chính sách, lu t
l và tính tốn tài chính nh h ng đ n dân chúng và trong vùng r ng l n. Chính
quy n không th là nh ng nhà chuyên môn đ đ i phó v i t t c các v n đ trong s
d ng đ t đai, do đó, trách nhi m c a nhà quy ho ch là trình bày nh ng thơng tin c n
thi t có liên quan đ chính quy n có th hi u rõ và có tác đ ng trong vi c ti n hành
th c hi n các quy ho ch.
2.2 C p đ T nh
C p đ T nh không c n thi t là do theo s phân chia hành chính c a T nh, tuy
nhiên trên t m nhìn chung c a c p qu c gia đ i v i T nh thì khi quy ho ch khơng ph i
c ng nh c quá theo s phân chia hành chính mà nó gi vai trị là b c trung gian gi a
quy ho ch c p qu c gia và c p đ a ph ng. Nh ng đ án phát tri n th ng n m c p
đ này vì đây là b c đ u tiên trong quy ho ch đa d ng hoá đ t đai và tính thích nghi
c a nó đ phù h p v i nh ng m c tiêu c a đ án. Quy ho ch c p qu c gia, trong giai

đo n đ u c n có nh ng th o lu n nh ng u tiên phát tri n c p qu c gia và đ c d ch
gi i ra các đ án cho T nh. Nh ng mâu thu n trong c mu n gi a c p qu c gia và
t nh s đ c hóa gi i trong c p này. Nh ng v n đ c n quan tâm trong c p này bao
g m:
-

Xác đ nh v trí phát tri n nh khu đô th , khu dân c m i, phát tri n nông
nghi p, lâm nghi p và th y s n; xây d ng h th ng t i hay h th ng cung
c p n c;

-

Nhu c u cho c i thi n và nâng c p c s h t ng nh : h th ng cung c p
n c, thoát n c, h th ng giaothong, th ng m i và nh ng h tr trong th
tr ng hàng hóa;

-

Phát tri n nh ng h ng d n v qu n lý đ t đai, trong vi c c i thi n s d ng
đ t đai cho m i lo i đ t đai khác nhau.
9


2.3 C p đ đ a ph

ng (Huy n/Xã)

n v qui ho ch c p đ a ph ng có th là: huy n, hay m t nhóm các xã hay
m t khu v c n m trong vùng d án. c p đ này, quy ho ch th ng d dàng phù h p
v i mong c c a ng i dân, và c ng kích thích s đóng góp ý ki n c a ng i dân đ a

ph ng trong quy ho ch. Trong b c đ u khi th o lu n qui ho ch c p đ T nh,
ch ng trình thay đ i s d ng đ t đai hay qu n lý ph i đ c th c hi n mang đ a
ph ng tính. V m t ch n l a, đây là m c đ đ u tiên c a quy ho ch v i nh ng u
tiên đ c đ ra b i nh ng ng i dân đ a ph ng. Quy ho ch c p đ a ph ng th ng
th c hi n trong m t vùng riêng bi t c a đ t đai v i nh ng gì s đ c làm, n i nào, khi
nào và ai s ch u trách nhi m. Nh :
-

L p đ c h th ng t

-

Thi t k c s h t ng: giao thơng, v trí ch cho hàng nơng s n, phân ph i
phân bón, thu gom các s n ph m nông nghi p, hay nh ng ho t đ ng khác có
quan h tr c ti p đ n ng i dân;

-

V trí các lo i cây tr ng chuyên bi t thích nghi cho t ng vùng đ t khác nhau,
phân chia s d ng đ t theo gi i th a.

i, tiêu và nh ng công vi c b o v ;

c p đ a ph ng này th ng c ng ph i đáp ng v i nh ng đòi h i tr c ti p t
th tr ng; thí d nh vùng thích nghi cho lúa, hay cây n trái ph i phù h p v i nh ng
đ ngh c a các cơng ty có liên quan nh : “đ t này thích nghi, đ t này khơng thích
nghi; c n thi t ph i qu n lý th c hành; chi phí đ u t cao nh ng thu h i c ng cao...”
Nhìn chung, quy ho ch nh ng c p khác nhau c n có nh ng thông tin nh ng
t l khác nhau c ng nh nh ng thông tin m c đ t ng qt hóa. Nh ng thơng tin
này có th đ c xác đ nh trong các b n đ .

-

T l b n đ thích h p nh t cho quy ho ch c p qu c gia mà trong đó tồn qu c
gia có đ c trong m t t b n đ có th là 1/5.000.000, 1/1.000.000 hay l n h n.

-

Trong khi đó thì quy ho ch c p T nh c n b n đ t l l n h n kho ng 1/50.000
hay 1/100.000, tuy nhiên c p đ này có th s d ng nh ng thơng tin tóm l c
các t l b n đ 1/250.000.

-

c p đ đ a ph
nh t.

ng, b n đ có th

t l gi a 1/20.000 đ n 1/5.000 là t t

Có th s d ng nh ng b n đ đ c t o ra t không nh đ làm b n đ n n c p
đ đ a ph ng, vì kinh nghi m cho th y ng i dân đ a ph ng có th nh n di n ra
t ng khu v c nhà và ru ng đ t c a h trên không nh.
Trong đi u ki n Vi t Nam hi n nay, trong quy ho ch đ c chia ra làm 4 c p, đó
là: c p qu c gia, c p T nh, c p Huy n và c p Xã. Do đó trong ph ng pháp và t l
b n đ cho quy ho ch s d ng đ t đai c ng chi ti t h n.
3. Các t ch c và k ho ch phát tri n có liên quan
Nh đ nh ngh a ban đ u thì quy ho ch s d ng đ t đai không ph i là m t
chuyên ngành riêng, ngo i tr nhà n c đ t thành m t c quan chuyên ph trách v
l nh v c này, còn l i thì trong quy ho ch ph i liên k t v i các ngành: nông nghi p,

lâm nghi p, th y l i,.v.v. Khi th c hi n xây d ng đ án s c n s giúp đ tham gia c a
các trung tâm khuy n nông t i đ a ph ng đó.
Th ng thì khơng th y có s phân bi t rõ ràng ranh gi i gi a quy ho ch s
d ng đ t đai và nh ng h ng phát tri n nông thơn khác. Thí d , nh ng mong mu n
thay đ i s d ng đ t đai nh đ a vào cây tr ng có kinh t .
qu n lý t t và thành
10


cơng địi h i ph i s d ng phân bón. i u này ch có th làm đ c khi nào có nh ng
trung tâm phân ph i phân bón t i đ a ph ng v i nh ng khuy n cáo s d ng lo i phân
bón nh th nào và có ln m t h th ng tính d ng đ chi tr cho nơng dân.
D ch v đ a ph ng s khơng mang tính h u d ng cao n u khơng có m t h
th ng phân ph i c p qu c gia, nh ng n i s n xu t hi u qu và c ngu n ngo i t đ
nh p kh u các v t t c n thi t. Xây d ng các nhà máy s n xu t phân bón và t ch c h
th ng phân ph i cho tồn qu c gia khơng n m trong ph n quy ho ch s d ng đ t đai,
nh ng n u có đ c các t li u mơ t và tính tốn kh n ng thì s giúp cho qui ho ch
s d ng đ t đai đ c thành cơng h n. Hay nói cách khác trung tâm phân ph i liên h
đ n dân s và s d ng thích h p đ t đai là ph n r t c n thi t trong công vi c c a nhà
quy ho ch s d ng đ t đai.
Do đó, ngồi ph
mà nhà quy ho ch s d
các chuyên môn k thu
đ giá c .... c ng là m
ho ch s d ng đ t đai.

V. CON NG

m vi ho t đ ng liên quan đ n đi u ki n t nhiên và môi tr ng
ng d ng ph n l n còn l i ph i k t h p v i nh ng đóng góp c a

t khác. Xa h n n a, thì chính sách trong ph m vi qu c gia, ch
t trong nh ng đi u tiên quy t cho vi c thành công trong quy

I TRONG QUY HO CH

Quy ho ch s d ng đ t đai bao g m nhi u ng i, nhi u ngành khác nhau cùng
làm vi c đ đ t đ c nh ng m c tiêu chung. Ba nhóm ng i chính cùng ho t đ ng
trong đó là: ng i s d ng đ t đai, nhà l nh đ o, và đ i quy ho ch.
1. Ng

i s d ng đ t đai

ây là nh ng ng i dân s ng trong vùng quy ho ch và đ i s ng c a h l thu c
hoàn toàn hay t ng ph n vào vùng đ t này. Không ph i ch bao g m nông dân, ng i
làm nơng nghi p nói chung, hay nh ng ng i khác trong vùng ch u nh h ng tr c
ti p c a s d ng đ t đai mà cịn bao g m ln c nh ng ng i s d ng các s n ph m
c a h , thí d nh các nhà máy ch bi n th t, s n ph m cây tr ng, nhà máy xây xát,
nhà máy c a hay các x ng đóng đ g . i u c n thi t là ph i bao g m t t c các
thành ph n này trong quy ho ch s d ng đ t đai. Do đó, h ph i đ t tồn b k ho ch
cho có hi u qu trong s d ng đ t đai và s d ng s n ph m c a đ t đai đ cho th y
m i ng i đ u s th a h ng các ph n l i nhu n c ng nh phúc l i xã h i s có đ c
trong ti n trình th c hi n đ án quy ho ch s d ng đ t đai.
Kinh nghi m trong vi c xác đ nh các đ án cho th y ng i dân đ a ph ng khi
s d ng ngu n tài nguyên th ng b quên vi c nh h ng đ n môi tr ng c ng nh
các ngu n tài nguyên quan tr ng khác c n đ c b o v . Trong tr ng h p ng i dân
n m l y c h i phát tri n, và t nguy n cùng tham gia quy ho ch s d ng đ t đai thì
ch ng trình quy ho ch s hoàn thi n nhanh h n là trong tr ng h p ép bu c ng i
dân vào trong quy ho ch đó.
ng th i cho th y n u khơng có s h tr , giúp đ c a
các l nh đ o đ a ph ng thì đ án quy ho ch c ng khó có th thành cơng.

có s tham gia vào ti n trình quy ho ch c a tồn c ng đ ng xã h i thì v n
cịn là v n đ thách đ cho các nhà quy ho ch. Nhà quy ho ch ph i đ u t nhi u th i
gian và ngu n tài nguyên đ h tr và nâng cao trình đ ki n th c cho các ng i tham
gia thông qua các ph ng ti n truy n thanh, báo chí, h i th o chuyên môn, và khuy n
nông. Thông th ng cho th y nh ng c g ng thành công nh t là bi t k t h p gi a các
nghiên c u k thu t v i mong c c a ng i đ a ph ng đang s ng giúp cho quy
ho ch đ c t t h n.

11


K HO CH PHÁT TRI N QU C GIA

K ho ch s d ng đ t đai qu c gia
T NH, TP
Nh ng khó kh n và
c h i T nh

Chính sách và u
tiên c a qu c gia

K ho ch s d ng đ t đai T nh
HUY N, XÃ

Nh ng nhu c u,
khó kh n đ a ph ng
nh ng ki n th c đ a
ph ng c a c h i s
d ng đ t đai
Chính sách và u

tiên c a T nh

K ho ch s d ng đ t đai đ a ph

ng (Huy n/Xã)

Hình 1.1 : Liên quan hai chi u gi a các c p đ quy ho ch s d ng đ t đai (FAO, 1993)

12


2. Các nhà lãnh đ o
Trách nhi m c a nhà lãnh đ o là làm sao đ đ án có hi u qu . c p đ qu c
gia và T nh, h là nh ng B Tr ng hay ch t ch T nh, còn c p đ a ph ng thì nh ng
ng i lãnh đ o này n m trong h i đ ng c a chính quy n bao g m ch t ch Huy n, Xã
đ n các lãnh đ o ban ngành có liên quan.
Nhóm quy ho ch s cung c p nh ng thơng tin và c v n chun mơn, cịn các
nhà lãnh đ o th ng đ a ra các h ng và m c đích phát tri n đ ng th i c ng ch cho
th y kh n ng th c hi n đ án n u nh có s ch n l a các ki u quy ho ch đã đ c đ
ra. M c dù lãnh đ o nhóm quy ho ch hi n di n liên t c trong quá trình ho t đ ng quy
ho ch nh ng các nhà lãnh đ o c ng ph i n m trong nhóm quy ho ch này theo t ng
th i gian c đ nh đ th o lu n và phân tích t ng kh n ng có đ c trong q trình xây
d ng quy ho ch.
Các nhà lãnh đ o gi vai trò then ch t trong vi c h tr cho s tham gia chung
c a c ng đ ng xã h i trong vùng quy ho ch thông qua vi c đáp ng nh ng mong c
c th c a ng i dân c ng nh ch rõ cho ng i dân th y con đ ng đi đ n s t t đ p
c a toàn c ng đ ng xã h i trong t ng lai.
3.

i quy ho ch

M t trong nh ng tính ch t c n thi t trong quy ho ch s d ng đ t đai là x lý đ t
đai và s d ng đ t đai nh là trong m t t ng th . V n đ này bao g m vi c ki m soát
chéo gi a các chuyên ngành khác nhau nh : tài nguyên thiên nhiên, công chánh, nông
nghi p và khoa h c xã h i, nên trong m i ho t đ ng ph i có m t đ i quy ho ch c th
đa ngành. C th là trong đ i ph i có nh ng chun gia có ki n th c sâu và chun
mơn nh : nhà kh o sát đ t, nhà đánh giá đ t đai, nhà nông h c, chuyên gia lâm nghi p,
các chuyên gia v ch n nuôi thú y, k s công chánh, nhà kinh t và nhà xã h i h c.
Nh ng chuyên gia chuyên môn này thì có th có ích giá tr cho quy ho ch c p
đ qu c gia. c p đ đ a ph ng thì đ i quy ho ch mang tính chuyên bi t h n, bao
g m nhà quy ho ch s d ng đ t đai v i m t ho c hai tr lý. M i ng i ph i t kh c
ph c nh ng khó kh n trong kho ng quá r ng v các l nh v c chuyên môn c a công
vi c và s c n thêm s h tr c a các nhà chuyên môn sâu khi c n. Nh ng c quan nhà
n c hay tr ng i h c là nh ng n i có s giúp đ v ngu n tài li u và nhân l c r t
t t trong quy ho ch. Vai trò c a con ng i và m i liên quan v i nhau trong QH đ c
trình bày tóm t t trong Hình 1.2.

13


NG
I S D NG
Xu t x c a nhu c u cho ngu n tài
nguyên đ t đai
Cung c p lao đ ng, v n, qu n lý
S n xu t hàng hóa và d ch v
Th c hi n quy ho ch trên th c t

Thông tin v
đ t đai và s

PHÁP LU T
Pháp lu t nhà n

nhu c u hi u bi t,
d ng đ t đai

I QUY HO CH
H tr các nhà l nh đ o
Thông tin v đ t đai và s d ng
Xây d ng quy ho ch

c

TH C HI N
Chính sách
Hành đ ng
Phân chia ngu n tài nguyên

Thông tin

CÁC BAN NGÀNH
Thông tin k thu t
Th c hi n công vi c
công c ng và d ch v
Tác đ ng quy ho ch

NHÀ L NH
O
H ng d n ti n trình quy ho ch

Gi i thi u các ban ngành và nhà
quy ho ch
Duy t quy ho ch

Hình 1.2 : Con ng

i trong quy ho ch.

4. Quy ho ch là m t ti n trình l p l i
Quy ho ch ph i đ c liên t c. Khơng bao gi chúng ta có đ y đ t t c các ki n
th c v đ t đai và cách qu n lý nó, c ng nh t t c nh ng thông tin và các kinh
nghi m khác, do đó trong quy ho ch s có s thay đ i. Trong ph n đ u, các ti n trình
quy ho ch đ c th c hi n theo t ng b c nh ng trong th c t đôi khi c n thi t ph i
l p l i nh ng b c tr c đó đã đ c th c hi n thơng qua m t s kinh nghi m v a có
đ c. M t cách c th thì trong đ c ng s d ng đ t đai có đ c t b c th 7 v i
tính m đ cho phép th o lu n thêm và có th vi t l i nhi u l n do ph i l p l i khi s a
đ i các b c ban đ u trong ti n trình quy ho ch tr c khi có th ch n m t cách ch c
ch n và đ a vào th c hi n đ c. Nh ng thay đ i xa h n c ng có th c n thi t x y ra
trong su t th i gian th c hi n do nh ng đi u ki n khách quan bên ngồi thay đ i, thí
d nh s phát tri n c a th tr ng m i cho s n ph m hay s thay đ i chính sách c a
nhà n c.
Công vi c c a nhà quy ho ch không bao gi ch m d t. K t qu t t c a m t vài
s thay đ i trong s d ng đ t đai c ng có th cho th y đ c s thành công trong quy
ho ch. V m c chu k thì s thay đ i s d ng đ t đai theo mong c trong kho ng 5,
10 hay 20 n m v tr c cho th y khơng cịn thích h p n a trong các tr ng h p c a
đi u ki n hi n nay. Nh ng đ c tính v chu k hay s l p l i c a quy ho ch s d ng đ t
14


đai đ c trình bày trong các ph n trên cho th y rõ là trong m t kho ng th i gian nào

đó giai đo n theo dõi và ch nh s a các ph n quy ho ch tr c đó khơng cịn th y hi u
qu n a và nhà quy ho ch c n thi t ph i đi tr l i t b c 10 thành b c 1, và tr l i
cho m t chu k quy ho ch m i.

15


CH

NG II

CÁC V N
C B N CHO QUY HO CH S D NG B N
V NG NGU N TÀI NGUYÊN
T AI
I. QUAN I M TRONG QUY HO CH S

D NG

T AI

1. Quy ho ch s d ng đ t đai và quy ho ch đô th
V m t quy ho ch đơ th , m c đích chính là làm sau t i u hóa c s h t ng đô
th c a nh ng đ n v đ t đai hành chánh nh ho t đ ng giao thông - đ ng xá, đ ng
r y tàu h a, sân bay, b n c ng, nhà máy công nghi p và nh ng kho tàng t n tr s n
ph m; khai thác mõ và s n xu t ra đi n, và các ho t đ ng cho thành ph và khu dân c
- trong vi c d đoán tr c s gia t ng dân s và phát tri n kinh t xã h i, và tính đ n
k t qu c a phân vùng và quy ho ch s d ng đ t đai. ó là nh ng khía c nh ph i có
cho vi c phát tri n nông thôn và đô th , g n đây nó chi m m t vai trị quan tr ng tr i
h n. Quy ho ch đô th thông th ng đ c th c hi n b i chính ph nhà n c, hay

nh ng t ch c chính quy n đ a ph ng cho vi c làm t t h n cu c s ng c a c ng đ ng.
M c đích đ c tính g n nh tồn di n h n hay t m nhìn t ng th c a s phát tri n m t
vùng h n là ch phát tri n cho nh ng cá th riêng bi t. Quy ho ch đơ th có hai ch c
n ng chính: phát tri n c s h t ng h u lý và h n ch nh ng thái hóa c a cá nhân
trong m t c ng đ ng chung đ cân đ i trong phát tri n đô th . Ch c n ng sau th ng
đ a đ n quy ho ch đô th ph i đ c k t h p v i h th ng lu t và quy đ nh.
Quy ho ch s d ng đ t đai ph i là m t ti n trình xây d ng nh ng quy t đ nh mà
"làm cho thu n ti n trong vi c phân chia đ t đai cho các s d ng mà cung c p đ c l i
cao nh t". Quy ho ch này đ c d a trên nh ng đi u ki n kinh t xã h i và nh ng phát
tri n theo mong c c a ng i dân trong và chung quanh nh ng đ n v đ t đai t
nhiên. Nh ng đi u này đ c đ i chi u nhau thông qua phân tích đa m c tiêu và đánh
giá nh ng giá tr th c c a nh ng ngu n tài nguyên t nhiên và môi tr ng khác nhau
c a đ n v đ t đai. K t qu là đ a ra đ c các s d ng đ t đai theo mong c hay k t
h p nh ng s d ng v i nhau. Thông qua ti n trình th a thu n v i các ch th , k t qu
là nh ng quy t đ nh trên nh ng s phân chia đ t đai c th cho nh ng s d ng riêng
bi t (hay không s d ng) thông qua nh ng quy đ nh v lu t pháp và hành chánh mà s
đ a đ n m t cách c th th c hi n quy ho ch.
Thông th ng, quy ho ch s d ng đ t đai liên quan chính đ n nh ng vùng nông
thôn, t p trung cho vi c quy ho ch s d ng đ t đai cho nông nghi p nh s n xu t cây
tr ng, ch n nuôi, tr ng và qu n lý r ng, th y s n n i đ ng, b o v nh ng giá tr c a
th c v t và nh ng giá tr đa d ng hóa sinh h c. Tuy nhiên, các vùng ven đô th c ng
đ c bao g m trong quy ho ch s d ng đ t đai vì nó tác đ ng tr c ti p đ n vùng nông
thôn, thông qua vi c m r ng xây d ng các nhà cao t ng vào trong các vùng có giá tr
nơng nghi p cao và nh ng c i thi n k t qu c a s d ng đ t đai trong các vùng nông
thôn lân c n.
2. Ph

ng pháp t ng h p

T ng h p hay còn g i là "hành đ ng k t h p hay nh ng ph n thêm vào đ làm

đ ng nh t toàn b v i nhau" t o nên m i liên h v i t t c các ph n xây d ng nên m t
đ n v đ t đai nh đã đ c đ nh ngh a tr c. Trong vi c k t h p v i t "ph ng
pháp", nó c ng ph i liên h luôn c s h p tác có tham gia và tồn di n gi a t t c các
c quan và các nhóm c p qu c gia, t nh và đ a ph ng - t t c "các b ph n", đ i tác
hay các ch th đ u liên h và tham gia quy ho ch ngu n tài nguyên đ t đai và qu n lý
quy ho ch.
16


C n có m t c ch đ th c hi n các cu c đ i tho i mang tính xây d ng và phát
tri n gi a các ch th . Các ch th này bao g m c p b , c p t nh và các s c a các
thành ph /t nh v i nh ng chính sách phát tri n c a h , nghiên c u và phát tri n ngu n
tài nguyên đ t đai c a các Vi n nh Trung tâm d ch v đ a hình, C c th ng kê hay các
t ch c t ng đ ng, các c quan qu n tr nh H i đ ng th y l i qu c gia hay Công
ty cung c p n c thành ph , và nh ng t ch c công c ng c p qu c gia l n đ a
ph ng nh H i b o v t nhiên, H i nông dân và các nhóm ch c n ng trong c ng
đ ng. i u này bao hàm vi c c n thi t thi t l p nên m t môi tr ng có th bao g m
ln c lu t pháp và hành chánh, đ đ a đ n n n t ng cho s th a thu n trong vi c xây
d ng các quy t đ nh t t c các c p có liên quan, gi i quy t nh ng nhu c u mâu thu n
c a s d ng đ t đai, hay gi a các thành ph n c a nó nh ngu n tài nguyên n c ng t.
Nh ng n n t ng này ph i theo hai chi u là chi u ngang gi a B , các T nh hay chính
quy n thành ph , và chi u th ng t trên xu ng gi a nhà n c và nh ng ng i s d ng
ngu n tài nguyên đ t đai, t t c các ch th này k t n i v i nhau theo hai chi u t trên
xu ng và t d i lên.
Th c t cho th y mu n xây d ng đ c n n t ng cho thành công c n ph i có
nhi u th i gian, s nh n n i và nh ng mong c cho m t t ng lai t t đ p. Ch v i
nh ng đ c tr ng này s v t qua đ c các tính quan liêu bàn gi y và nh ng ng n tr
mang tính l ch s mà đã đ c d ng lên gi a các ban ngành nên làm h n ch các t m
nhìn c a t ng ngành riêng bi t. Ph ng pháp t ng h p ch có giá tr khi v n đ đ t ra
c n gi i quy t nh ng mâu thu n trong s d ng đ t đai, n u s d ng đ t đai t i h o và

b n v ng đã có s n thì chúng ta khơng ph i m t nhi u th i gian đ xây d ng ph ng
pháp t ng h p cho vùng này, thí d nh b o v r ng l u v c đ u ngu n, xây d ng
các công viên qu c gia hay b o v các di s n dân t c.
II. NH NG V N
T AI

C N QUAN TÂM TRONG QUY HO CH S

D NG

Ti n trình quy ho ch s d ng đ t đai và th c hi n quy ho ch là qu n lý s d ng
đ t đai nh đ nh ngh a trên, xoay quanh trên ba y u t : các ch th , ch t l ng hay s
gi i h n c a m i thành ph n đ t đai, và nh ng kh n ng ch n l a s d ng đ t đai thích
h p cho t ng vùng. Xét v nh ng v n đ mang tính k thu t, nh ng y u t c a quy
ho ch là: l ng đ t đai h u d ng và quy n s h u c a nó; ch t l ng, kh n ng thích
nghi và kh n ng s n xu t ti m n ng c a đ t đai; trình đ k thu t đ c s d ng đ
khai thác ngu n tài nguyên đ t đai, m t đ dân c , và nh ng nhu c u, tiêu chu n s ng
c a ng i dân. M i y u t này đ u có tác đ ng qua l i v i các y u t kia.
1. Ch c n ng c a đ t đai
nh ngh a đ t đai : Brinkman và Smyth (1976), v m t đ a lý mà nói
đ t đai “là m t vùng đ t chuyên bi t trên b m t c a trái đ t có nh ng đ c
tính mang tính n đ nh, hay có chu k d đoán đ c trong khu v c sinh khí
quy n theo chi u th ng t trên xu ng d i, trong đó bao g m : Khơng khí, đ t
và l p đ a ch t, n c, qu n th th c v t và đ ng v t và k t qu c a nh ng
ho t đ ng b i con ng i trong vi c s d ng đ t đai quá kh , hi n t i và
trong t ng lai” (Lê Quang Trí, 1996).
Tuy nhiên đ n n m 1993, trong H i ngh qu c t v Môi tr ng Rio
de Janerio, Brazil, (1993), thì đ t đai v m t thu t ng khoa h c đ c hi u
theo ngh a r ng thì xác đ nh đ t đai là “di n tích c th c a b m t trái đ t,
bao g m t t c các c u thành c a môi tr ng sinh thái ngay trên và d i b

m t đó, bao g m: khí h u b m t, th nh ng, d ng đ a hình, m t n c (h ,
sông, su i, đ m l y), các l p tr m tích sát b m t, cùng v i n c ng m và
khoáng s n trong lịng đ t, t p đồn th c v t và đ ng v t, tr ng thái đ nh c
17


c a con ngu i, nh ng k t qu c a con ng i trong quá kh và hi n t i đ l i
(san n n, h ch a n c, hay h th ng thoát n c, đ ng xá , nhà c a.. ) (UN,
1994; trong FAO, 1993).
Nh v y đ t đai có th bao g m:
-

Khí h u
t
N c
a hình/đ a ch t
Th c v t
ng v t
V trí
Di n tích
K t qu ho t đ ng c a con ng

i

Theo P. M. Driessen và N. T Konin (1992), chúng ta c n phân bi t gi a
thu t ng đ t và đ t đai, vì đ t ch là m t trong nh ng thu c tính c a đ t đai
bên c nh các thu c tính khác nh : khí h u, th i ti t, t p đoàn đ ng th c v t,
các ho t đ ng c a con ng i - Các vùng t nhiên mang tính đ ng nh t v t t
c các thu c tính c a đ t đai đ c g i là các đ n v đ t đai (Land unit). Ð
mô t m t đ n v đ t đai chúng ta c n có các đ c tính đ t đai (Land

characteristics).
Theo đ nh ngh a v đ t đai c a Lu t đ t đai Vi
là tài s n qu c gia, là t li u s n xu t ch y u, là đ
th i c ng là s n ph m lao đ ng.
t còn là v t mang
nhiên và các h sinh thái canh tác, đ t là m t b ng đ
qu c dân”.

t Nam (1993) thì “ t
i t ng lao đ ng đ ng
c a các h sinh thái t
phát tri n n n kinh t

Theo FAO (1995), các ch c n ng c a đ t đai đ i v i ho t đ ng s n
xu t và sinh t n c a xã h i loài ng i đ c th hi n qua các m t sau: s n
xu t, môi tr ng s s ng, đi u ch nh khí h u, cân b ng sinh thái, t n tr và
cung c p ngu n n c, d tr (nguyên li u khoáng s n trong lịng đ t); khơng
gian s s ng; b o t n, l ch s ; v t mang s s ng; phân d lãnh th . Nh v y,
có th khái quát:
Ð t đai là đi u ki n v t ch t chung nh t đ i v i m i ngành s n xu t và
ho t đ ng c a con ng i, v a là đ i t ng lao đ ng (cho môi tr ng đ tác
đ ng nh : xây d ng nhà x ng, b trí máy móc, làm đ t.. .), v a là ph ng
ti n lao đ ng (cho công nhân n i đ ng, dùng đ gieo tr ng, nuôi gia súc.. .).
Nh v y, đ t không ph i là đ i t ng c a t ng cá th mà chúng ta đang s
d ng coi là c a mình, khơng ch thu c v chúng ta. Ð t là đi u ki n v t ch t
c n thi t đ t n t i và tái s n xu t các th h ti p nhau c a lồi ng i. Vì v y,
trong s d ng c n làm cho đ t t t h n cho các th h mai sau (T ng c c Ð a
chính, 1996).
Nhu c u t ng tr ng kinh t xã h i phát tri n m nh, cùng v i s bùng
n dân s đã làm cho m i quan h gi a con ng i và đ t ngày càng c ng

th ng, nh ng sai l m liên t c c a con ng i trong quá trình s d ng đ t (có ý
th c ho c vơ ý th c) d n đ n h y ho i môi tr ng đ t, m t s ch c n ng nào
đó c a đ t b y u đi. V n đ s d ng đ t đai ngày càng tr nên quan tr ng và
mang tính tồn c u. V i s phát tri n không ng ng c a s c s n xu t, ch c
n ng c a đ t đai c n đ c nâng cao theo h ng đa d ng nhi u t ng n c, đ
truy n l i lâu dài cho các th h sau.
18


l

Nh ng th o lu n trên ch y u t p trung vào s l ng đ t thích h p cho s n xu t
ng th c. Tuy nhiên, đ t đai có nhi u ch c n ng nh sau:
-

t đai là n n t ng cho h th ng h tr s s ng, thông qua vi c s n xu t sinh
kh i đ cung c p l ng th c, th c ph m ch n nuôi, s i, d u, g và các v t li u
sinh v t s ng khác cho con ng i s d ng, m t cách tr c ti p hay thông qua các
v t nuôi nh nuôi tr ng th y s n và đánh b t th y s n vùng ven bi n. Ch c
n ng s n xu t.

-

t đai là n n t ng c a đa d ng hóa sinh v t trong đ t thông qua vi c cung c p
môi tr ng s ng cho sinh v t và n i d tr ngu n gen cho th c v t, đ ng v t,
và vi sinh v t, trên và bên d i m t đ t. Ch c n ng v môi tr ng s ng.

-

t đai và s d ng đ t đai là ngu n và n i ch a khí ga t nhà kính hay hình

thành m t m t s cân b ng n ng l ng toàn c u gi a ph n chi u, h p thu hay
chuy n đ i n ng l ng b c x m t tr i và c a chu k th y v n c a toàn c u.
Ch c n ng đi u hịa khí h u.

-

t đai đi u hịa s t n tr và l u thông c a ngu n tài nguyên n c m t và
n c ng m, và nh ng nh h ng ch t l ng c a n c. Ch c n ng n c.

-

t đai là kho ch a các v t li u và ch t khống thơ cho vi c s d ng c a con
ng i. Ch c n ng t n tr .

-

t đai có kh n ng h p th , l c, đ m và chuy n đ i nh ng thành ph n nguy
h i. Ch c n ng ki m soát ch t th i và ô nhi m.

-

t đai cung c p n n t ng t nhiên cho vi c xây d ng khu dân c , nhà máy và
nh ng ho t đ ng xã h i nh th thao, ng i ngh . Ch c n ng không gian s ng.

-

t đai còn là n i ch a đ ng và b o v các ch ng tích l ch s v n hóa c a lồi
ng i, và ngu n thơng tin v các đi u ki n khí h u và nh ng s d ng đ t đai
trong quá kh . Ch c n ng b o t n di tích l ch s .

-

t đai cung c p không gian cho s v n chuy n c a con ng i, đ u t và s n
xu t, và cho s di chuy n c a th c v t, đ ng v t gi a nh ng vùng riêng bi t c a
h sinh thái t nhiên. Ch c n ng n i li n không gian.

Kh n ng phù h p c a đ t đai cho các ch c n ng này thay đ i r t l n trên th
gi i. Nh ng đ n v sinh c nh, nh các đ n v ngu n tài nguyên thiên nhiên, có nh ng
bi n đ ng riêng trong b n thân đó, nh ng nh ng nh h ng c a con ng i thì tác đ ng
m nh h n trong nh ng bi n đ i này trong c không gian l n th i gian. Nh ng ch t
l ng đ t đai cho m t ho c h n m t ch c n ng có th đ c c i thi n, thí d nh
ph ng pháp ki m sốt xối mịn, nh ng nh ng ho t đ ng này th ng ít h n là nh ng
ho t đ ng làm suy thoái đ t c a con ng i.
S suy thoái đ t đai do con ng i tác đ ng đ c tính theo b dày l ch s , nh
th i k v n minh hóa
a trung h i và Trung đơng, và trong su t th i gian m r ng
lãnh th c a ng i Châu Âu vào M Châu, Úc Châu, Á Châu và Phi Châu. Tuy nhiên,
trong su t th k này, s suy thoái đ t đai bao g m c sa m c hóa đã gia t ng v i m c
đ cao và ngày càng tr m tr ng b i tác nhân nh h ng tr c ti p đó là s gia t ng dân
s và nhu c u s ng c a con ng i.
M c đ suy thối đ t đai có th ti p t c x y ra hay c ng có th gia t ng thêm
d i đi u ki n nh h ng c a con ng i trong vi c thay đ i khí h u tồn c u, nh ng
đi u này không th x y ra m t cách t đ ng nh đã gi đ nh. S suy thối đ t đai có
th đ c ki m soát, c i thi n t t lên hay ngay c d tr cho các lo i hình s d ng khác
nhau m t cách r ng rãi, n u nh các ch c n ng ph i đ c chú ý, các mong c đi u
19