Tài liệu Giáo trình môn học kinh tế thủy sản doc

TRNG I HC CN TH
Khoa Thy sn







Giáo trình môn hc

KINH T THY SN


D
D
À
À
N
N
H
H


C
C
H
H
O
O

S
S
I
I
N
N
H
H


V
V
I
I
Ê
Ê
N
N






I
I


H

H


C
C


N
N
G
G
À
À
N
N
H
H


N
N
U
U
Ô
Ô
I
I


T

T
R
R


N
N
G
G


T
T
H
H


Y
Y


S
S


N
N


Mã s môn hc:

TS.532


Tin s
LÊ XUÂN SINH
























- 2005 -

Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
ii
LI NÓI U

Thy sn là mt ngành mang tính truyn thng ca xã hi Vit Nam. Trong quá
chuyn đi c cu nông nghip và phát trin nông thôn, ngành thy sn trong đó đc bit
là nuôi trng thy sn càng th hin rõ vai trò ca mình đi vi vic đm bo an toàn
lng thc và góp phn không ngng ci thin hiu qu sn xut nông lâm ng. Khoa
Thy Sn - i hc C
n Th có vai trò quan trng hàng đu trong vic đào to nhân lc
có trình đ đi hc cho ngành thy sn ca ng bng sông Cu Long – vùng trng đim
nuôi trng thy sn ca Vit Nam, và cho khu vc k cn. Kin thc k thut ngày càng
đc ph bin rng rãi trong nhân dân và thng xuyên đc cp nht. Khoa Thy Sn -
i hc Cn Th đã và đang tng b
c nâng cao cht lng đào to đi vi sinh viên
ngành thy sn thông qua vic nâng cp cht lng, ci tin chng trình và phng
pháp ging dy ca lc lng ging viên cng nh ci thin phng pháp và trang thit
b hc tp cho sinh viên.
S phát trin bn vng ca ngh cá nói chung và tính hiu qu ca mt đn v sn
xut kinh doanh ngành thy sn không th
đt đc nu chúng ta xem xét tách ri các
mng kin thc v sinh hc - k thut, môi trng và kinh t - xã hi. Theo yêu cu ca xã
hi thông qua ngi s dng nhân lctrong ngành thy sn và ý kin đóng góp ca cu
sinh viên thy sn thì qun lý kinh t là mt mng kin thc rt quan trng cn đc

trang b cho sinh viên ngành thy sn trc khi ra trng. Tt nhiên, vi sinh viên các
chuyên ngành k thu
t s gp đôi chút khó khn và cn phi có mt s c gng nht đnh
khi tip cn vi mng kin thc v qun lý kinh t.
Giáo trình môn hc Kinh T Thy Sn đc son tho ln đu tiên cng da trên c
s đáp ng yêu cu ngày càng cao v công tác đào to nhân lc cho ngành thy sn.
Mong mun ca tác gi là truyn đt
đc nhng kin thc cn bn nht v kinh t ng
dng cho sinh viên chuyên ngành nuôi trng thy sn. Mc dù ch đc trình bày trong
mt thi lng 3 tín ch, tác gi rt hy vng là nhng kin thc trong giáo trình này s
thc s hu ích đi vi sinh viên chuyên ngành nuôi trng thy sn đ giúp h có th làm
tt hn công tác nghiên cu trong nm hc cui cùng và t tin cng nh d
hòa nhp hn
vào môi trng thc t ca ngành thy sn sau khi ra trng.
 biên son cun giáo trình này, tác gi xin chân thành cm n s giúp đ lâu dài
và thng xuyên ca các đng nghip trong Khoa Thy Sn và Khoa Kinh T & Qun Tr
Kinh Doanh - i hc Cn Th. Vì Th gii không đng yên và không có điu gì là hoàn
ho, tác gi thc s cu th và xin chân thành cm n bt c ý kin đóng góp nào nhm
góp phn làm cho cun giáo trình môn hc Kinh T Thy Sn này đc hoàn thin hn.
Cn Th, ngày 15/3/2005
Ngi biên son

Ts. LÊ XUÂN SINH
Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
iii
MC LC

Ta đ các chng mc Trang

LI NÓI U ii
MC LC iii
DANH MC BNG BIU vi
DANH MC HÌNH V VÀ S  vii
DANH MC CH VIT TT viii

GII THIU MÔN HC
1
CHNG 1: BI CNH CHUNG CA NGÀNH THY SN
3
1.1. Tài nguyên và s phát trin kinh t 3
1.2. Tình hình chung ca nông nghip th gii 4
1.3. Tình hình chung ca thy sn th gii 6
1.4. Vai trò và quá trình phát trin ca ngành thy sn Vit Nam 8
1.4.1.
Vai trò ca ngành thy sn Vit Nam 8
1.4.2. Quá trình phát trin ca ngành thy sn Vit Nam 9
1.5. Quan đim tip cn theo h thng và khái nim v phát trin bn
vng
12
1.5.1. Mi quan h gia thy sn và môi trng 12
1.5.2. Tip cn theo h thng và khái nim v phát trin bn vng 13
1.5.3. Các nguyên tc cung cp cho tng lai và mt s chú ý
trong chin lc phát trin nông nghi
p và nông thôn
17
1.6. Bài tp Chng 1 18
CHNG 2: CÁC KHÁI NIM C BN TRONG KINH T VÀ QUN
LÝ
19

2.1. Các khái nim c bn trong kinh t 19
2.2. Các khái nim c bn trong qun lý 22
2.3. Khái nim và đc đim ca nuôi trng thy sn 23
2.4. Các yu t nh hng ti loi hình sn xut nông lâm ng 23
2.5. t đai và din tích mt nc 24
2.6. V
n ca doanh nghip 25
2.7. Lao đng trong ngành thy sn 26
2.8. Mt s lu ý đi vi vic cung ng các yu t đu vào cho sn xut 27
2.9. Ý ngha tin t ca thi gian 28
2.10. Bài tp Chng 2 29
Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
iv
CHNG 3: CHI PHÍ, THU NHP VÀ LI NHUN
30
3.1. Chi phí ca doanh nghip 30
3.2.1. Chi phí c đnh (đnh phí,TFC) 30
3.2.2. Chi phí bin đi (bin phí,TVC) 33
3.2.3. Khái nim v chi phí bình quân và chi phí biên (AC) 34
3.2.4. Khái nim v chi phí biên hay chi phí biên t (MC) 35
3.2. Sn lng và thu nhp ca doanh nghip 35
3.3.1. Sn lng bình quân và sn lng biên (APP & MPP) 35
3.3.2. Tng thu nhp và thu nhp biên (TR & MR) 36
3.3. Li nhun và hiu qu kinh t ca doanh nghip 37
3.4. Mi tng quan đu vào - đu ra và khái nim v hàm sn xut 38
3.5. Các nguyên tc kinh t c bn đ ti đa hóa li nhun 41
3.5.1. Nguyên tc chung kt hp đu vào và đu ra 41
3.5.2. Nguyên tc s dng mt loi đu vào 42

3.5.3. Nguyên tc kt hp nhiu loi đu vào 42
3.5.4. Nguyên tc kt hp nhiu đu ra 44
3.6. Mt s
 lu ý đi vi quy mô ca doanh nghip 46
3.6.1. Quy mô ngn hn 46
3.6.2. Quy mô dài hn 47
3.7. ng dng chi phí-thu nhp-li nhun trong hoch đnh 48
3.7.1. Khái nim v d toán ngân sách và hoch đnh 48
3.7.2. Hoch đnh tng công đon sn xut 49
3.7.3. Hoch đnh tng đi tng sn xut 50
3.7.4. Hoch đnh toàn đn v 52
3.8. Bài t
p Chng 3 53
CHNG 4: NGHIÊN CU TH TRNG TRONG NGÀNH THY
SN
54
4.1. Các nn kinh t, các câu hi c bn và hng gii quyt 54
4.1.1. Các nn kinh t trong lch s 54
4.1.2. Các ngành trong mt đn v sn xut kinh doanh 53
4.2. Khái nim v th trng và marketing 55
4.2.1. nh ngha và điu kin thành lp th trng 55
4.2.2. Phân loi th trng 55
4.3.
Lý thuyt Cung-cu 57
4.3.1. Cu 57
4.3.2. Cung 58
Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
v

4.3.3. Mi liên h Giá-Cung-Cu và s cân bng ca th trng 60
4.3.4.  co giãn theo giá ca cung và cu 60
4.3.5. Co giãn chéo ca cu 62
4.3.6. Co giãn theo thu nhp ca cu 63
4.3.7. Mt s bin pháp can thip vào th trng ca Nhà nc 63
4.4. Khái nim v marketing và hiu qa marketing 64
4.4.1. Khái nim v marketing 64
4.4.2. Hiu qu marketing 65
4.4.3. Marketing biên 65
4.5. Nghiên cu th trng 66
4.5.1.
H thng thông tin th trng và phng pháp thu thp s
liu
66
4.5.2. Các chin lc th trng 67
4.5.3. c đim ca sn phm thy sn 68
4.5.4. Mt s hng c bn trong nghiên cu th trng 68
4.6. o lng và tiên đoán nhu cu th trng 72
4.6.1. Quan nim v nhu cu - d đoán 72
4.6.2. c lng nhu c
u hin ti 73
4.6.3. c lng nhu cu tng lai 75
4.7. Tình hình th trng tiêu th sn phm thy sn và d báo 80
4.8. Bài tp Chng 4 83
CHNG 5: QUN LÝ RI RO TRONG SN XUT KINH DOANH
84
5.1. Khái nim v ri ro 84
5.2. o lng ri ro và thái đ đi vi ri ro 85
5.2.1. o lng ri ro 85
5.2.2. Thái đ đi vi ri ro 87

5.3. Chi
n lc qun lý ri ro 88
5.4. c lng hiu qu sn xut kinh doanh có tính ti ri ro 90
5.5. Khái nim v bo him 91
5.6. Bài tp Chng 5 92
TÀI LIU THAM KHO
93

Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
vi
DANH MC BNG BIU

Ta đ các bng biu Trang
Bng 1.1: Sn lng ng cc qui lúa, bình quân/nm và d kin 2010 5
Bng 1.2: Sn lng thy sn th gii trong nhng nm gn đây 6
Bng 1.3: Các mc d kin ca tng sn lng thy sn th gii nm 2010 7
Bng 1.4: Tim nng và vic s dng din tích mt nc cho NTTS ca Vit
Nam (2002)
10
Bng 1.5: Thy sn và nông nghip ca Vit Nam (theo giá c đnh nm
1994)
12
Bng 1.6: Phân loi các m
c tiêu phát trin bn vng 18
Bng 2.1: Các hng đt và mc thu 25
Bng 3.1: Các loi chi phí c đnh 30
Bng 3.2: Mc khu hao tính theo phng pháp cân bng gim (D.B) 32
Bng 3.3: Mc khu hao tính theo phng pháp tng s nm (S.Y.D) 32

Bng 3.4: Ti u hóa cn c vào mc đu vào 42
Bng 3.5: Mc đ phi hp hai loi thc n X
1
, X
2
đ có chi phí thp nht 44
Bng 3.6: Kt hp 2 loi sn phm đ đt hiu qa ti đa 46
Bng 3.7: Nguyên lý phân tích tài chánh tng công đon sn xut 49
Bng 3.8: D toán và phân tích tài chánh đ ng dng mô hình Lúa-Cá 49
Bng 3.9: D toán và phân tích tài chánh 1 ha nuôi tôm  ài Loan 50
Bng 3.10: D toán và phân tích tài chánh ca mt trang tri kinh doanh tng
hp
52
Bng 4.1: Mi quan h gia giá, mc cung và mc cu ca mt s
n phm 60
Bng 4.2: Liên h gia chin lc 4P ca McCarthy & chin lc 4C ca
Lauterbon
67
Bng 4.3: Giá ca 1 sn phm thy sn (đ/kg)  3 đa đim khác nhau theo các
tháng
71
Bng 4.4: c tính nhu cu v cá thng phm/ngày ca thành ph 75
Bng 4.5: c tính nhu cu tng lai theo chui s thi gian 78
Bng 4.6: Th trng thy sn th gii (1990-2000) 80
Bng 4.7: Dân s
và mc tiêu th sn phm thy sn nm 1997 và d đoán ti
2010
81
Ph bng Chng 3: Nuôi tôm sú /ha/nm  các tnh Phú Yên, Khánh Hoà,
Ninh Thun, 1999-2002

95

Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
vii
DANH MC HÌNH V VÀ S 

Ta đ các hình v và s đ Trang
Hình 1.1: Các vùng sinh thái cho nuôi trng thy sn ca Vit Nam 9
Hình 1.2: Quan đim h thng trong nghiên cu 14
Hình 1.3: Khái nim v phát trin bn vng 15
Hình 1.4: Phân tích ngh nuôi tôm bin theo quan đim phát trin bn vng 16
Hình 2.1: Mc đ nghiên cu trong kinh t 19
Hình 2.2: Qui trình qun lý 22
Hình 3.1: So sánh mc khu hao hng nm theo 3 phng pháp tính 33
Hình 3.2 ng biu din ca TFC, TVC và TC 34
Hình 3.3: ng biu din ca TPP, APP và MPP 36
Hình 3.4: Chi phí, thu nhp, li nhun và đim hoà vn (HV) 37
Hình 3.5: Mi tng quan đu vào-đ
u ra ca sn xut 38
Hình 3.6: Mi quan h chi phí (TC), thu nhp (TR) và li nhun (PR) 41
Hình 3.7: S dng hai loi đu vào trong điu kin hn ch v tài nguyên 44
Hình 3.8: Quy mô doanh nghip trong ngn hn (SRAC = Short-run average
cost)
46
Hình 3.9: Quan h gia quy mô- chi phí trong dài hn 47
Hình 3.10: Mô phng qui mô theo chu k hot đng kinh doanh ca mt
doanh nghip
48

Hình 4.1: Mi liên h gia th trng các sn phm và th trng các yu t
sn xut
56
Hình 4.2a: Mi quan h Cu và Giá 58
Hình 4.2b: Các tác đng ngoài giá lên Cu 58
Hình 4.3a: Mi quan h Cung và Giá 59
Hình 4.3b: Các tác đng ngoài giá lên Cung 59
Hình 4.4: Mi quan h Giá-Cung-Cu 60
Hình 4.5: Các dng c bn ca đ co giãn theo giá ca cu 61
Hình 4.6: Quan h Qun tr marketing–H thng thông tin tip th-Môi trng
marketing
66
Hình 4.7: Chu k sng ca sn phm 69
Hình 4.8: Kênh phân phi chung ca các sn phm thy sn nuôi trng 70
Hình 5.1: Các bc trong qun lý ri ro (Hardaker & ctv., 1997) 89
Hình 5.2: “Cây quyt đnh” (decision tree) vi chi phí s
n xut (TC), thu nhp
(TR) và giá tr kinh t k vng (EMV)
91

Kinh t Thy sn

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
viii
DANH MC CH VIT TT

AC/ATC: Chi phí bình quân (Average costs,/Average total costs)
APP: Sn lng bình quân (Average physical product)
CBXK: Ch bin xut khu
BSCL: ng bng sông Cu Long

HV: im hòa vn
EMV: Giá tr kinh t k vng (Expected maximum value)
HQCP: Hiu qu chi phí
HQKT: Hiu qu kinh t
HTX: Hp tác xã
KTTS: Khai thác thy sn
LN: Li nhun (ting Vit) = PR
MC: Chi phí biên (Marginal cost)
MIC: Chi phí đu t biên ca mt loi đu vào (Marginal input cost)
MPP: Sn lng biên (Marginal physical product)
MR: Thu nhp biên (Marginal revenue)
MVP: Giá tr
 sn lng biên (Marginal value of product)
NTTS: Nuôi trng thy sn
P: Giá (Price)
PR: Li nhun (Profit) = LN trong ting Vit
Q: Tng sn lng (Quantity)
SX: Sn xut
SXKD: Sn xut kinh doanh
TC: Tng chi phí (Total costs)
TFC: Tng đnh phí (Total fixed costs)
TPP: Tng sn lng (Total physical product) = Q
TR: Tng thu nhp (Total revenue)
TS: Thy sn
TVC: Tng bin phí (Total variable costs)
XK: Xut khu
GII THIU MÔN HC

Môn Kinh t thy sn (Mã s 532) là môn hc tng hp nhng kin thc kinh t c
bn nht mang tính ng dng dành cho sinh viên ngành nuôi trng thy sn. Môn hc này

đc biên son bi Tin s Lê Xuân Sinh (Ging viên chính, Khoa Thu Sn - i hc
Cn Th).

Mc đích môn hc:
Môn hc này nhm trang b cho sinh viên nhng khái nim c bn v kinh t ng
dng trong ngành thy sn cùng vi các phng pháp phân tích kinh t và các vn đ có
liên quan ti nghiên cu th trng sn phm thy sn. Các kin thc c bn có liên quan
ti ri ro trong sn xut kinh doanh cng đc trình bày. Nhng kin thc này giúp sinh
viên ngành thu sn d dàng hòa nhp hn và đáp ng đc yêu cu trong sn xut kinh
doanh cng nh đào to và nghiên cu ca ngành thy sn sau khi ra trng.

D kin kt qu:
Tham d môn hc này, sinh viên s có th tip nhn quan đim h thng trong nghiên
cu, nhng kin thc c bn v kinh t và qun lý, cùng vi kh nng thc hin đc các
nghiên cu v th trng trong ngành thy sn. Sinh viên cng s thu nhn đc nhng
kin thc cn thit v qun lý ri ro kt hp vi kh nng hoch đnh trong mt đn v
sn xut kinh doanh ngành thy sn.

Ni dung môn hc:
- Các thông tin liên quan ti s phát trin v nông nghip và thy sn ca Th gii.
- Các thông tin liên quan ti s phát trin v nông lâm ng ca Vit Nam.
- Phng pháp tip cn theo h thng và quan đim phát trin bn vng.
-
Các khái nim c bn trong kinh t và qun lý.
- Chi phí, thu nhp và li nhun trong doanh nghip thy sn và các ng dng.
- Nghiên cu th trng các sn phm thy sn.
- Vn đ ri ro trong sn xut kinh doanh ca mt doanh nghip thy sn.

Cu trúc chng trình:
Môn hc này gm phn gii thiu và 5 chng vi tng thi lng là 3 tín ch hay 45

ti
t, trong đó chia ra:
1. S gi lý thuyt và seminar trên lp: 30 tit.
2. Bài tp thc hành theo nhóm hoc cá nhân: 30 tit (hay 15 tit lên lp).
Kinh t Thy sn - Gii thiu môn hc
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
2
Phng pháp hc tp:
Sinh viên tham gia hc môn hc này cn phi:
- D các gi lên lp đ nm phn lý thuyt và phng pháp nghiên cu.
- Cp nht và b sung thông tin qua vic tham d các gi trình bày seminar.
- Làm các bài tp đ thc hành phn lý thuyt cng làm vic theo nhóm đ tho lun
các vn đ có liên quan đc giao theo nhóm.
- c thêm các tài liu liên quan có trong th vin, sách báo và internet đ làm các
bài tp và thc hành theo nhóm cng nh
 b sung các thông tin có liên quan ti
môn hc.

Phng pháp đánh giá:
Các bài tp thc hành theo nhóm chim 20% tng s đim ca môn hc.
Môn thi vit chim 80% s đim ca môn hc, ni dung bài thi vit gm có:
- Kin thc trình bày theo giáo trình (60% tng s đim).
- Kin thc b sung qua vic d các gi lên lp và seminar (20% tng s đim).

Các ng dng ti
p theo:
Môn hc cung cp nhng kin thc cn thit cho các nghiên cu tip theo đi vi các
doanh nghip thy sn nh: các vn đ có liên quan ti qun lý doanh nghip thu sn,
sn xut thy sn trong các mô hình canh tác khác nhau. ng thi, môn hc cng giúp
ích cho các nghiên cu v kinh t-xã hi có liên quan ti phát trin nông-lâm-ng nghip

và phát trin cng đng  vùng nông thôn.

ng dng máy tính trong nghiên cu kinh t-xã h
i:
Sinh viên có th t hc thêm phn mm SPSS for WINDOWS, lu ý các phn sau:
1. Bng câu hi và công tác mã hóa s liu.
2. nh dng bin s s dng trong chng trình SPSS.
3. Kim tra, điu chnh và tính toán s liu.
4. Mt s phng pháp phân tích s liu và din dch kt qu.
5. Phi hp SPSS for WINDOWS, EXCEL và MICROSOFT WORD khi vit báo
cáo.
Chng 1

BI CNH CHUNG CA NGÀNH THY SN


1.1. Tài nguyên và s phát trin kinh t

Trong thi gian gn đây, hin nay và trong tng lai gn, xã hi loài ngi phi đi
phó vi nhng vn đ c bn sau đây:
(1) S gia tng dân s: Nu tc đ gia tng 1,8%/nm trong thp k trc đc duy
trì thì dân s th gii s đt mc n đnh  khong 11,2-14 t ngi vào cui th
k 21, tc là tng đng 2 ln dân s th gii hin nay. Tuy nhiên, nhng
nghiên cu mi nht cho thy rng: s nhn thc rõ ràng hn ca các quc gia
đ
ang hoc kém phát trin đi vi vn đ tng dân s đã giúp gim tc đ tng dân
s. Dân s th gii vì vy s có th n đnh khi đt  mc 9 t ngi.
(2) Ô nhim môi trng: Tng dân s làm cho nhu cu ca con ngi ngày càng
tng.  tho mãn nhng nhu cu này, con ngi phi tng cng vic sn xut.
S gia tng sn xut nông nghip t 1980 ti 1995 làm tng lng phân bón s

dng/ha lên 557%, riêng mc tng trong giai đon 1990-1995 là 32,2%. Các
ngun tài nguyên ngày càng cn kit. Các cht thi t công nghip và sinh hot
cng nh s gia tng di
n tích và đy mnh thâm canh hoá trong sn xut nông
nghip (trong đó có thu sn) làm cho s ô nhim môi trng tr nên trm trng
vi mc đ ô nhim ngày càng tng nhanh.
(3) S nghèo đói và bt bình đng: Trong s phát trin chung ca xã hi loài ngi,
s phân hoá ngày càng rõ nét vi các dng hình ph bin sau:
(i) Gia các nc giàu và các nc nghèo;
(ii) Gia các ngành ca nn kinh t;
(iii) Gia nông thôn và các khu vc đô th;
(iv) Gia các vùng ca mt quc gia.
Mt s nguyên nhân c bn dn ti tình trng nghèo đói đc tóm tt nh sau:
- i
u kin t nhiên  nhiu ni không thc s thun li cho sn xut, nhiu vùng
chu nh hng ca thiên tai hng nm (hn hán, bão, l lt).
- t đai ít, đông ngi, nhiu ngi/h, t l nông dân không đt sn xut còn
chim khong 8-14% tng s h nông dân ca Vit Nam.
- Công tác qui hoch và đnh hng chin lc ca toàn n
n kinh t, tng ngành
và tng đa phng cha đc làm tt.
- Thiu vn cho sn xut, đc bit là đi vi cng đng ngi nghèo không có
hoc có ít đt sn xut.
Kinh t Thy sn – Chng 1
4
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
- Thiu kin thc v k thut và qun lý (mt phn do trình đ vn hoá thp) là
mt tr ngi lâu dài mt khi ng dng tin b khoa hc k thut là rt quan
trng thúc đy s phát trin.
- Tht nghip và bán tht nghip còn  mc cao, trong nông nghip mi thc s

s dng khong 40-60% thi gian và lc lng lao đng nông nghip trong khi
thu nhp bình quân/ngày công còn  mc thp.
- Mt s phong tc tp quán và các yu t xã hi khác mang tính lc hu cn tr
s phát trin  cp ngành, vùng và quc gia.
(4) ng dng các thành tu tin b v khoa hc - k thut và công ngh: Khoa hc-
k thut đang phát trin vi tc đ nhanh chóng, tuy nhiên vic ng dng các
thành tu tin b v khoa hc - k thut và công ngh sao cho phù hp vi điu
kin c th ca mi ngành theo mi lúc, mi ni là vô cùng khó khn. Công ngh
sn xut  nhiu đ
n v sn xut kinh doanh đã lc hu 1-2 th h. i mi công
ngh đang là mt đòi hi cp bách đ phát trin kinh t theo chiu hng th
trng đ nâng cao cht lng và hiu qu trong xu th hi nhp vào các t chc
kinh t ca khu vc và toàn cu. Làm tt công tác chuyn giao và ng dng các
thành tu tin b v khoa hc k thut giúp cho vi
c gii quyt hp lý các vn đ
đã nêu trên đây theo hng phát trin chung đi vi tng ngành, tng đa phng,
vùng và toàn quc.
K t khi có các chính sách đi mi nn kinh t thì c s h tng, đc bit là giao
thông, đin, thy li, trng hc, mng li y t đang đc chú ý đu t ngày mt tt
hn. Theo đánh giá ca Ngân hàng Th Gi
i (WB): vi các chng trình phát trin và ci
cách trong kinh t, Vit Nam đã gim mc đ nghèo đói t khong 58% vào nhng nm
1980s ti 1993 xung còn 37% vào nm 1998 và 11% vào nm 2003. V c bn, Vit
Nam đc đánh giá là quc gia thc hin công cuc xóa đói gim nghèo thành công nht
trong thp k 1990. Tuy nhiên, nu s dng các tiêu chun quc t thì t l nghèo ca
Vit Nam vn còn 29%  nm 2003. T
c đ tng trng ca nn kinh t Vit nam (GDP)
đt mc 0,4% trong giai đon 1976-1980; 3,9% (1986-1990), 7-9% (1995-1998) và 5-7%
(1998-2003). Nhng mc tng trng ca nn kinh t và đu t nc ngoài mang tính
không n đnh và đã có xu hng chm li th hin s đòi hi t thc t là cn phi có

chin lc phát trin và công tác qun lý nn kinh t theo hng tt hn và n đnh h
n.

1.2. Tình hình chung ca nông nghip th gii

Tình hình chung v nông nghip th gii đc FAO, John Willey & Son (1995),
Wagner (1999) và Khoa (2003) tóm tt nh sau:
- Sn xut nông nghip tip tc tng, nhng tc đ tng chm dn (1960s: 3,0%;
1970s: 2,3%; 1980-92: 2,0%, trong thp k đu tiên ca th k 21 ch khong 1,0-
1,5%) và tng chm hn so vi tc đ chm so vi tc đ tng dân s. M
c lng
thc bình quân đu ngi là 302 kg/nm trong thi k 1969-1971, đt mc ti đa
342 kg trong giai đon 1984-1986, sau đó gim còn 326 kg trong các nm 1990-
1992. Mc dù mc này có th tng trong mt vài nm đu ca thp k 2000-2010,
nhng có th cng ch dao đng  mc 326 kg/ngi/nm vào nm 2010.
Kinh t Thy sn – Chng 1
5
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
- Mc dù các vn đ v môi trng và xã hi đã và đang đc quan tâm hn, nhng
gia tng mc đ thâm canh hóa làm tng thêm vic s dng phân vô c và hóa cht
khong 4 ln trong 20 nm va qua.
- Chn nuôi tip tc gia tng, đc bit là bò và gia cm (nhng vài nm tr li đây
bnh dch nh bò điên và cúm gia cm đang là mi quan tâm ln).
- Các áp l
c tip tc gia tng đi vi nông nghip và môi trng, đc bit là:
+ Thiu nc ngt cho sn xut và sinh hot;
+ Suy thoái đt (1.2 t ha trên toàn th gii) và sa mc hóa (0,5 triu ha ca Vit
Nam) làm nh hng ti 30% din tích đt;
+ Ô nhim do các tác nhân t nc (nc mn, cht thi, v.v.);
+ Tác đng toàn cu do tng mc thâm canh hóa trong nông nghip nói chung.

Bng 1.1: Sn lng ng cc qui lúa, bình quân/nm và d kin 2010*

Din gii
Tng sn lng
(Triu tn)
Dân s
(Triu ngi)
Sn lng bình quân
(kg/ngi/nm)
79/81 90/92 2010 79/81 90/92 2010 79/81 90/92 2010
Toàn th gii 1444 1756 2334 4447 5387 7150 325 326 326
Các nc DCs 793 873 1016 1170 1262 1406 678 692 722
Các nc LDCs 651 883 1318 3277 4125 5744 200 214 229
Ngun: FAO và Willey & Son, 1995. *: DCs cho các nc phát trin, LDCs cho các nc kém phát trin.

Trong sn xut nông nghip, các vn đ nh: k thut thích hp, th trng ca các
đu vào cho sn xut, th trng cho sn phm làm ra, cng nh s thích ca ngi tiêu
th, c cu ngành và s lo ngi v các vn đ môi trng ngày càng đc quan tâm, đáng
chú ý là:
(1) Ô nhim môi trng tr nên trm trng vi nhng quan tâm ngày càng nhiu v
qun lý dinh dng & ch
t thi cng nh cht lng nc & không khí.
(2) Suy gim chc nng ca các nhà máy ch bin  các vùng ca nhiu quc gia.
(3) Qun lý tài chánh và tip th vt qúa kh nng ca rt nhiu c s sn xut.
(4) C s h tng nông thôn không đáp ng ni vic gia tng chn nuôi vi các loi
hình và quy mô sn xut.
(5) Gia t
ng chn nuôi đòi hi phi có trình đ qun lý ngun nhân lc cao hn.
(6) Nhu cu ngày càng gia tng ca ngi tiêu dùng c v chng loi, s lng và

cht lng sn phm.
(7) Ngi tiêu th cui cùng ngày càng có nhu cu đc cung cp thông tin  mc đ
càng nhiu, nhanh và chính xác hn.

Kinh t Thy sn – Chng 1
6
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
1.3. Tình hình chung ca thy sn th gii

Tình hình chung ca thy sn th gii đc FAO (2002) trình bày trong The State of
World Fisheries and Aquaculture 2000, 2002 (Bng 1.2). Các nét chính đc tóm tt nh
sau:
- Tng sn lng hng nm tng nhanh (13% trong giai đon1985-95) đt 128-130
triu tn trong my nm gn đây, nhng bin đng tng đi ln gia các nm.
- Nuôi trng thy sn t
ng rt nhanh vi tc đ bình quân 7,6%/nm và đt khong
37,5 triu tn vào nm 2001, chim 29,1% tng sn lng thy sn toàn th gii.
Khai thác còn chim t trng cao nhng gn nh không tng do đã gn đt mc
nng sut ti đa.
- Khong 2/3 tng sn lng thu sn đc con ngi s dng trc tip. Phn còn
l
i đc ch bin di nhiu hình thc, trong đó khong 25% dùng làm bt cá
trong chn nuôi và các mc đích phi thc phm khác.

Bng 1.2: Sn lng thy sn th gii trong nhng nm gn đây (triu tn)*
Mô t 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001**
1. Mt nc ni đa
18.8 21.4 23.4 25.1 26.7 28.6 30.2 31.2
+ Khai thác 6.7 7.2 7.4 7.5 8.0 8.5 8.8 8.8
+ Nuôi trng 12.1 14.1 16.0 17.6 18.7 20.1 21.4 22.4

2. Bin
93.4 94.8 96.9 97.3 90.4 9820 100.2 97.6
+ Khai thác 84.7 84.3 86.0 86.1 78.3 84.7 86.0 82.5
+ Nuôi trng 8.7 10.5 10.9 11.2 12.1 13.3 14.2 15.1
Tng cng (1 + 2)
112.3 116.1 120.3 122.4 117.2 126.6 130.4 128.8
+ Khai thác 91.4 91.6 93.5 93.6 86.3 93.2 94.8 91.3
+ Nuôi trng 20.8 24.6 26.8 28.8 30.9 33.4 35.6 37.5
S dng:

+ Tiêu th trc tip 79.8 86.5 90.7 93.9 93.3 94.4 96.7 99.4
+ Bt cá và du cá 32.5 29.6 29.6 28.5 23.9 32.2 33.7 29.4
. Dân s (t ngi) 5.6 5.7 5.7 5.8 5.9 6.0 6.1 6.1
. Kg/ngi/nm 14.3 15.3 15.8 16.1 15.8 15.8 16.0 16.2
Ngun: FAO (2000, 2002); *: Không tính rong bin; **: S c tính.

- Mc gia tng tp trung ch yu  Trung Quc. Sn lng bình quân/ngi/nm
tng dn: 14,3 kg/1994; 15,7 kg/1996; 15,8 kg/1997 và 16,2 kg vào nm 2001. Tuy
nhiên, nu không k Trung Quc thì sn lng bình quân/đu ngi nm 1996 là
13,3 kg (không thay đi đáng k so vi cui 1980s và đu 1990s).
Kinh t Thy sn – Chng 1
7
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
- Sn phm thu sn cung cp bình quân 14,3% tng lng protein đng vt cho con
ngi thi gian đu 1960s; và khong 16% nm 1997 (Trung Quc: 20% nm
1997).
- Sn lng các sn phm chn nuôi khác cng tng nhanh, nhng sn lng thy
sn tng nhanh hn,  mc 13% trong thp niên 1990s va qua. Mc tiêu th đc
d đoán tng nhanh hn tc đ tng ca tiêu th
tht bò và gia cm vào thp niên

đu th k 21 này.
- nh hng ca El Nino và nhng bin đng ln v thi tit cho thy co tác đng
làm gim sn lng thu sn, nm1998 ch đt 115 triu tn (gim 6% so vi
1997).
- Các th trng ln cho các sn phm thy sn là M, Nht, Châu Âu nhng có
nhiu bin đng. Ví d: Nm 1998, Nh
t gim lng nhp 8% (tng ng 10% giá
tr) so vi 1997. Nhng th trng M gia tng lng nhp 9% (tng ng 5% giá
tr).
Theo FAO (1998), tng sn lng thy sn th gii  thi đim nm 2010 có th đc
d đoán theo hai hng: lc quan và bi quan và nm trong khong 107-144 triu tn,
trong đó có khong 30 triu tn đc dùng làm bt cá và các mc đích phi th
c phm
khác (Bng 1.3).

Bng 1.3: Các mc d kin ca tng sn lng thy sn th gii nm 2010 (triu tn)
Din gii Bi quan Lc quan
1. ánh bt 80 105
2. Nuôi trng 27 39
Tng sn lng 107 144
+ Không dùng cho tiêu th trc tip 33 30
+ Con ngi tiêu th trc tip 74 114
Ngun: FAO, 1998.

S phát trin ca ngành thu sn còn gp rt nhiu tr ngi c v các vn đ sinh hc,
môi trng, k thut, kinh t-xã hi và chính sách. FAO (2000) xác đnh ba nhóm vn đ
c bn: (1) kh nng tip cn ca ngi nghèo đi vi các công ngh và ngun tài chánh,
(2) các tác đng v môi trng, (3) dch bnh thu sn. Vì vy, nhng vn đ sau đây
đ
c NACA & FAO (2000) đánh giá là cn đc u tiên nghiên cu đ tìm ra gii pháp

đ phát trin nuôi trng thy sn (NTTS) trong thi gian đu ca th k 21:
- An toàn lng thc và s chp nhn NTTS ca các h nghèo  vùng nông thôn.
- K thut và công ngh mi bao gm c nuôi trong h thng tun hoàn, nuôi lng
bè trên bin, s dng ngun nc kt hp, qun lý tng hp các h sinh thái, gia
hoá (thu
n hóa) và chn lc by thu sn b m cng nh ci tin gen.
Kinh t Thy sn – Chng 1
8
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
- K thut canh tác đ tng hiu qu kinh t và đm bo tính bn vng ca môi
trng.
- Qun lý sc khe ca đi tng nuôi.
- Dinh dng trong NTTS.
- S dng sn phm có liên quan cht lng và an toàn v sinh thc phm thy sn.
- Thúc đy thng mi thu sn, h tr các hp tác vùng và quc t.
- Gia t
ng đu t, tng cng s h tr v th ch và giáo dc /hun luyn cho
NTTS.
Mc dù mi quc gia có tim nng ln v thy sn đã và đang có chin lc và các
chính sách đc đ ra cho vic phát trin NTTS, nhng các chin lc và chính sách này
cn đc đt trong mi quan h cht ch vi ngh khai thác thy hi sn và bin đng c
a
các th trng tiêu th sn phm thy sn trong tng quc gia, tng khu vc và trên toàn
th gii.

1.4. Vai trò và quá trình phát trin ca ngành thy sn Vit Nam

1.4.1. Vai trò ca ngành thy sn Vit Nam
ã có rt nhiu tài liu đ cp ti vai trò tích cc ca thy sn đi vi xã hi loài
ngi và nhìn chung có th tóm tt các vai trò đó  Vit Nam nh sau:

- Cung c
p sn phm thit yu cho con ngi. Sn phm thy sn là ngun đm
đng vt r tin cho ngi nghèo và là ngun dinh dng ít nguy him cho ngi
giàu. Trên toàn th gii hin nay, mc tiêu th sn phm thy sn là 5-9,7
kg/ngi/nm.  Vit Nam, mc tiêu th là 13-15 kg và riêng  BSCL thì con s
này cao hn 30 kg.
- Cung cp nguyên liu cho công nghip ch bin c v th
c phm cho con ngi và
thc n cho chn nuôi cng nh các mc đích khác.
- To thêm ngun ngoi t mnh cho công cuc phát trin đt nc. Ngành thu sn
thng đng hàng th 3 ti th 5 trong tng kim ngch ca các mt hàng xut
khu.
- To công n vic làm cho lc lng lao đng ngày mt gia tng ca c nc. Tính
t nhng nm cu
i thp k 90, hng nm có khong 3 triu lao đng tham gia ngh
cá, trong đó nuôi trng khong 500 ngàn lao đng và hn 1 triu lao đng dch v
trong toàn ngành.
- Là th trng cho nhiu ngành sn xut và dch v khác (nguyên nhiên vt liu,
hóa cht, xây dng, vn ti, nghiên cu và đào to, v.v.).
- Góp phn s dng đy đ và hp lý và có hiu qu các ngun tài nguyên sn có.
- T
ng cng tính đoàn kt hp tác trong sn xut ca nhng ngi tham gia sn
xut thu sn và trong cng đng dân c, góp phn phát trin cng đng nông
thôn.
Kinh t Thy sn – Chng 1
9
Sn phm thy sn là sn phm truyn thng ca các nc Châu Á ni chim đa s
dân s th gii. Vi s gia tng dân s và các vn đ ny sinh gn đây liên quan ti cht
lng sn phm t gia súc gia cm thì sn phm thy sn, đc bit là t nuôi trng thy
sn, s tip tc gi vng vai trò c

a mình thông qua các u th sau:
- Cung cp nng lng, các vitamin A, D, B12, và các khoáng cht vi lng cn
thit khác cho đi b phn dân s ca Vit Nam;
- Hàm lng protein cao nhng mc cholesterole thp hn so vi các ngun đm
đng vt khác vì vy tt hn cho sc khe con ngi;
- H s tiêu tn thc n thp, bình quân FCR trong khong 1,5-2,0 và không đòi hi
chi phí thc n cao, trong khi FCR ca gia cm là 2,0-2,5 và c
a gia súc là 2,5-3,5.

1.4.2. Quá trình phát trin ca ngành thy sn Vit Nam
Mt cách tng quan, s phát trin ca ngành thy sn đóng mt vai trò quan trng đi
vi Vit Nam không ch v mt kinh t và môi trng mà c v an ninh lng thc và an
ninh xã hi. Nhìn chung, tim nng ca ngành thy sn ca Vit Nam là rt ln c v khai
thác và nuôi trng. Quá trình phát trin ca ngành thy sn Vit Nam trong th
p k qua
đc tóm lc trong bng tng kt các ch tiêu ch yu ca khai thác và NTTS trên
website ca Trung tâm Tin hc - B Thy sn (Chú ý tham kho thêm: “Mi s kin ni
bt ca ngành thy sn trong thp k 90” trong Tp chí Thu sn, s 5/ 2000 và các báo
cáo hng nm ca B Thy sn, 2002-2004).
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
Có rt nhiu ngun tài liu giúp nm
thêm thông tin v tim nng và s dng
din tích m
t nc cho nuôi trng thy
sn  Vit Nam. Lu ý là din tích tim
nng thng thay đi do nhiu nguyên
nhân, đc bit là chuyn đi c cu sn
xut nông nghip và tác đng ca nhng
công trình thy li, thy đin, tái đnh
c và chính sách bo v môi trng.

V mt lch s, Vit Nam đc
chia làm 3 min: Bc, Trung, Nam.
Theo cách phân chia vùng đa lý kinh t
,
có 7 vùng sinh thái trong đó vùng Min
núi và Trung du phía Bc đc chia làm
2 tiu vùng ông Bc và Tây Bc (Hình
1.1). Min Trung gm 3 vùng và Min
Nam gm 2 vùng.
iu kin sinh thái và kinh t-xã hi
ca mi vùng to ra các điu kin và
khó khn riêng cho phát trin thy sn
 tng vùng. Xét  mc bình quân ca toàn quc, cho ti nm 2002 đã có khong 59,5%
tng din tích mt nc tim nng đc dùng cho nuôi trng th
y sn, trong đó mc đ
s dng mt nc tim nng  các thy vc mn l cao hn so vi  các thy vc nc



Duyên hi Min
Trung
Min núi &
Trung du
phía Bc
ng bng
sông Hng
Duyên hi
Bc Trung
b
Min ông

Nam b
ng bng
sông Cu
Long
Tây
nguyên
Hình 1.1: Các vùng sinh thái cho nuôi trng thy sn ca Vit Nam
Kinh t Thy sn – Chng 1
10
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
ngt (76,8% so vi 45,0%). Mc đ s dng din tích mt nc cho nuôi trng thy sn
cao nht là  ng bng sông Cu Long, k đó là ng bng sông Hng và Duyên hi
Min Trung.

(1) Min núi và trung du phía bc: Tri rng trên 15 tnh, trong đó Qung Ninh là tnh
duy nht giáp bin. Vùng này có tng din tích 10.096.400 ha (tng đng 30,7%
din tích ca Vit Nam). Tim nng din tích nuôi thy s
n ca vùng là 198.000 ha
(11,84% din tích tim nng ca Vit Nam). H t nhiên và nhân to ca vùng chim
khong 69% tng din tích mt nc ln ca c nc. Nm 2002, đã có khong 33,8%
tng din tích tim nng đc s dng cho nuôi trng thy sn. Qung Ninh là tnh có
điu kin thích hp cho nuôi cá lng  bin, có th lên ti 3,300 ha.

Bng 1.4: Tim nng và vic s dng din tích mt nc cho NTTS ca Vit Nam (2002)
1994 2002
Loi hình mt nc
Tim nng,
1994 (ha)
S dng,
1994 ( ha)

T l s dng
1994 (%)
Tim nng,
2001 (ha)
S dng,
2002 ( ha)
T l s dng,
2002 (%)
1. NC NGT 1136.231 387.680 34,1 911.740 410.537 44,8
+ Ao h nh 116.136 35.400 30,5 144.551 101.648 70,3
+ Mt nc ln 340.055 117.610 34,6 244.361 38.570 15,8
+ Rung trng 580.040 234.670 40,5 446.151 239.379 53,7
+ Khác 100.000 - 0,0 76.677 29.103 38,0
2. NC MN L 960.130 167.901 17,5 761.138 584.564 76,8
+ Vùng triu 660.130 167.910 25,4 635.383 577.412 90,9
+ Vnh, vng quanh đo 300.000 - 0,0 125.755 7.152 5,7
3. T CÁT VEN BIN - -
-
20.000 0.120 0,6
TNG CNG 2096.361 555.590 26,5 1692.878 995.101 58,7
Ngun: Tng hp t nhiu báo cáo ca B Thy sn, 2001-2003.

(2) ng bng sông Hng: gm có 8 tnh và 2 thành ph trc thuc Trung ng (Hà Ni,
Hi Phòng). Tng din tích ca vùng là 1.478.900 ha (tng đng vi 4,5% tng
din tích ca c nc). Tim nng din tích mt nc cho nuôi trng thy sn là
185.288 ha (hay 11,08% tim nng din tích mt nc ca Vit Nam). Nm 2002, đã
có khong 52,1% tng din tích mt nc tim nng đ
c s dng dng cho nuôi
trng thy sn. Thêm vào đó, khong 39.776 ha mt nc ca Vnh Bc B có th s
dng đc đ nuôi bin.

(3) Bc duyên hi Min Trung: gm 6 tnh vi tng din tích t nhiên là 5.150.000 ha
(tng đng 15% c nc). Tim nng din tích mt nc cho nuôi trng thy sn
132.758 ha (hay 7,94% tng din tích tim nng ca Vi
t Nam. Nm 2002, đã có
khong 46,2% tng din tích mt nc tim nng ca vùng đc s dng cho nuôi
trng thy sn.  vùng này cng có th s dng khong 37.638 ha mt bin cho nuôi
bin.
Kinh t Thy sn – Chng 1
11
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
(4) Nam duyên hi Min Trung: có 7 tnh và 1 thành ph trc thuc Trung ng (à
Nng). Tng din tích t nhiên ca vùng là 4.420.000 ha vi din tích mt nc tim
nng cho nuôi trng thy sn là 61.366 ha (tng đng vi 3,67% tng tim nng
din tích mt nc ca Vit Nam. ây là vùng đi tiên phong trong sn xut tôm ging
tôm bin và nuôi tht mang tính thng mi. Nm 2002 đã có khong 37,2% tng di
n
tích tim nng đc dùng cho nuôi trng thy sn. Ngoài ra, có rt nhiu h cha cùng
vi khong 22.000 ha mt bin có th dùng cho nuôi trng thy sn.
(5) Tây nguyên: là vùng gm 5 tnh vi tng 5.440.000 ha. Vùng này chim khong
11,6% tng din tích h cha và có tim nng din tích mt nc khong 34.186 ha
(hay 2,04% tng din tích tim nng cho nuôi trng thy sn ca Vit Nam). Nm
2002 đã có kho
ng 32,8% tng din tích tim nng đc dùng cho nuôi trng thy
sn.
(6) ông Nam B: gm 5 tnh và 1 thành ph trc thuc Trung ng (Tp. H Chí Minh)
vi tng din tích t nhiên là 2.340.000 ha (hay 7,0% tng din tích t nhiên ca Vit
Nam. Tim nng din tích mt nc ca vùng là 97.433 ha (tng đng 5,82% tng
tim nng din tích mt nc cho nuôi trng thy sn ca Vit Nam. Nm 2002,
đã có
khang 24,7% din tích tim nng này đc s dng cho nuôi trng thy sn.

(7) ng bng sông Cu Long: gm 12 tnh và 1 thành ph trc thuc Trung ng vi
tng din tích 3.960.000 ha (hay 12,0% tng din tích t nhiên ca Vit Nam. Tim
nng din tích mt nc cho nuôi trng thy sn ca vùng đc xác đnh là khong
963.700 ha (tng đng vi 57,61% tng din tích tim nng c
a c nc). Nm
2002, đã có khong 73,9% din tích tim nng này đc s dng cho nuôi trng thy
sn.
Ti nm 2000, có khong 5.314.000 ngi sng dc theo vùng ven bin ca Vit
Nam. S dân này thuc v 714 xã và 116 th trn ca 28 tnh và thành ph ven bin (5
tnh  Min Bc, 6  Bc Trung B, 8  Nam Trung B, và 10  ven bin phía Nam).
Trong tng s dân sng ven bi
n này, hn 4 triu ngi sng  vùng triu và khong 1
triu ngi sng  vùng đm phá hoc trên đo. Nm 1995, lc lng lao thng xuyên
trong ngành là 1.039.000. Trong đó 560.000 lao đng tham gia khai thác, 420.000 lao
đng tham gia nuôi trng thy sn và 59.000 lao đng trong các xí nghip ch bin thy
sn. Nhng con s v lc lng lao đng tng ng vào nm 2000 là: 2.237.000;
427.000; 560.000; và 250.000. Ngoài ra, còn có khong 1 triu lao đng tham gia di
dng các dch v h tr
 cho ngành thy sn (B Thy sn, 2002).
T đu nhng nm ca thp k 90, Vit Nam thng xuyên đng hàng th by trên
th gii v tng sn lng sn phm thy sn. T nm 2000, Vit Nam tr thành 1 trong
20 nc có kim ngch xut khu thy sn trên 1 t USD và đng hàng th 29 v sn
lng thy sn xut khu. Cho t
i đu nm 2001, c nc đã có 266 nhà máy ch bin
thy sn, trong đó 77 nhà máy đã đt tiêu chun xut sn phm sang th trng Châu Âu.
Các con s này đã là trên 300 và 153 nhà máy vào cui nm 2004 (B Thy sn, 2004).
óng góp ca sn phm thy sn trong tng giá tr nông lâm thu sn phm ca Vit Nam
đc th hin  Bng 1.5 theo xu hng gia tng hng nm. T trng c
a nông lâm ng
nghip trong tng thu nhp quc dân (GDP) theo khuynh hng chung là ngày càng gim

đi mc dù có s gia tng v giá tr thc ca tng sn lng và tng giá tr. Nhng đóng
góp ca thu sn trong tng giá tr nông lâm ng nghip trong nhng nm gn đây có xu
Kinh t Thy sn – Chng 1
12
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
hng gia tng hng nm c v tng giá tr thc và t trng, tng t 11,6% trong nm
1990 lên 18,1% vào nm 2001. Mi s phát trin đu có ngng ti hn và chúng ta mt
khi mong mun có mt ngh cá bn vng thì cng cn chp nhn mt mc ti hn v sn
lng trong tng lai gn ca ngh cá Vit Nam c trong khai thác, nuôi trng và ch
bin xu
t khu.

Bng 1.5: Thy sn và nông nghip ca Vit Nam (theo giá c đnh nm 1994)
Din gii 1990 1993 1996 1999 2000 2001
Tng cng (t đng) 69.952,7 84.087,5 103.017,5 124.620,6 133.889,1 140.185,5
1. Thy sn 8.135,2 10.707,0 15.369,6 18.252,7 21.777,4 25.568,9
2. Nông nghip 61.817,5 73.380,5 87.647,9 106.367,9 112.111,7 114.616,6
T trng ca thy
sn/ tng cng (%) 11,6 12,7 14,9 14,6 16,3 18,2
Ngun: NXB Thng kê, 2000-2001.

Theo B NN&PTNT và B Thy sn (2003, 2004): có nhiu bin đng đi vi th
trng sn phm thy sn xut khu ca Vit Nam. Th trng Nht liên tc tng v giá
tr nhng gim dn v t trng trong tng giá tr xut khu thy sn ca Vit Nam (1998:
42,3% và 2001: 26,1%). Trong khi đó th trng M đã thành v trí dn đ
u (1998: 11,6%
và 2001: 27,8%). Các v kin bán phá giá cá da trn (2003) và tôm (2004) đã tng làm
cho ngh nuôi hai đi tng nuôi ch lc này lao đao trong thi gian qua và Nht đã quay
li v trí s 1 (32%), M (24,7%) và Châu Âu gia tng thêm vai trò vi 10,3%. Cn quan
tâm phát trin c c th trng trong và ngoài nc cho các sn phm thy sn trong khi

các rào cn thng mi cn đc ht sc chú ý trong vic phát trin ngh cá Vit Nam
theo tin trình hi nhp vi s phát tri
n chung ca ngh cá và kinh t toàn cu đáp ng
các yêu cu ngày càng tng v an toàn v sinh thc phm thy sn cng nh kim soát
môi trng.

1.5. Quan đim tip cn theo h thng và khái nim v phát trin bn vng

1.5.1. Mi quan h gia thy sn và môi trng
Khi xem xét s phát trin ca ngành thy sn, đc bit là nuôi trng thy s
n, cn xem
xét tác đng hai chiu t c hai phía: các tác đng tích cc và tiêu cc.
(1) nh hng ca môi trng đi vi nuôi trng thy sn bao gm:
- Môi trng t nhiên bao gm khí hu, đt, nc .v.v. nh hng rt ln ti sc sn
xut ca đt đai/din tích mt nc, đc bit là ngun li thu sn và thc n t
nhiên.
- Môi trng nhân to nh: mc đ ô nhim (xói mòn, thoái hóa đ
t, khói, bi, cht
thi rn, lng, khác, ) thng đc nhìn nhn theo tác đng tiêu cc đi vi c
Kinh t Thy sn – Chng 1
13
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
ngun li thu sn và các hot đng nuôi trng. Nu các yu t này đc qun lý
tt s góp phn rt ln cho s phát trin ca ngành thu sn.
(2) nh hng ca nuôi trng thy sn đi vi môi trng cn đc xem xét c hai
mt tích cc và tiêu cc:
• Tác đng tích cc ca NTTS có th đc lit kê qua mt s ví d c th nh sau:
- Khi nuôi cá trong rung lúa: s lng hóa cht s dng cho lúa đc gim xung.
- NTTS đ x lý nc, cht thi t khu chn nuôi, khu công nghip.
- Giúp đa dng hóa các đi tng sn xut, tng mc đa dng sinh hc,….

• Tác đng tiêu cc ca NTTS:
- Sn xut nông lâm ng thng hng ti vic thâm canh hóa, điu này làm tng
mc đ ô nhim ngay trong khu vc sn xut và nh hng ti môi trng xung
quanh.
- Nn phá rng và khai thác quá mc ngun li thy sn làm suy gim môi trng và
làm tài nguyên thiên nhiên b kit qu, đc bit là đi vi các h sinh thái rng
ngp.
- M rng din tích nuôi thy sn vùng ven bin làm tng đ mn vùng ven bin.
- Gia tng din tích và mc thâm canh có th làm cn kit và ô nhim ngun nc
ngm.
- Tng mc s dng hóa cht, thuc có th làm nh hng ti chui thc n t
nhiên.
- Vic di nhp và lai to các ging loài mi có th làm mt đi mt s ging loài đang
có sn trong nc và có th làm lan truyn mt s ging loài bt li (c bu vàng,
cá chim trng,…).

1.5.2. Tip cn theo h thng và khái nim v phát trin bn vng
a. Quan đim tip cn theo h thng:
Quan đim tip cn theo h th
ng cho thy trong nghiên cu cn nhìn nhn mt s
vic trong tng th các mi liên h, trong đó đc bit chú ý ti mc đ ca các hot đng,
s vic. Khi xem xét, phân tích các hot đng ca mt nông h, không th tách ra khi
hot đng ca các nông h xung quanh ngay ti đa bàn đó cng nh các hot đng kinh
t, môi trng, chính sách ca vùng và khu vc. Rõ ràng rng, trong mt trang tri hay
nông h
, ngi nông dân không ch có các hot đng nông nghip mà h còn các hot
đng làm thuê, làm mn hay các ngành ngh khác cng nh các hot đng chung cho
cng đng.
Trong nghiên cu phát trin, cp đ nghiên cu và s liên quan gia các hp phn cn
đc xem xét theo quan đim h thng ngha là tng h ph hay hp phn cn phi tng

thích vi các h ph hay hp phn xung quanh, h thng cp th
p phi tng thích vi
các h thng cp cao hn (Hình 1.2).

Kinh t Thy sn – Chng 1
14


V MÔ (quc t, quc gia, vùng)
VI MÔ (đn v sn xut, h)
Các hot đng nông
nghip
Thy sn
Khai thác
Nuôi TS Ch bin



Hình 1.2: Quan đim h thng trong nghiên cu

b. Khái nim v phát trin bn vng (phát trin n đnh):
Theo Thông tin Chuyên đ Thy sn (S 3/2004): “T hn mt thp k qua, trên th
gii ngi ta luôn nhc đn Phát trin bn vng (PTBV). PTBV đã tr thành mc tiêu c
th mà mi ngành kinh t đu mun hng ti. Và dng nh, ai cng ngh rng mình đã
hiu PTBV là gì, nhng trong th
c t, vic xây dng mt đnh ngha c th v PTBV
chung cho toàn cu vn luôn là bài toán không d gii quyt
Ti cuc hp thng đnh v phát trin bn vng (PTBV) đc t chc gn đây, các
đi biu đã xác đnh rng PTBV là mt phn nhim v ca hu ht các t chc quc t,
quc gia, các thành ph và các đa phng, các công ty liên qu
c gia và các t chc phi
chính ph. Ti cuc hp nói trên, PTBV đc coi là s kt hp gia s phát trin và môi
trng, là s cân bng gia kinh t, xã hi và môi trng. Tuy nhiên, khi đ cp đn
nhng đim ct lõi là cái gì s đc duy trì, cái gì cn đc phát trin, môi trng s gn
kt vi phát trin nh th nào và trong bao nhiêu lâu thì li có rt nhiu quan nim khác
nhau.
Có nhiu quan đi
m mun nhn mnh tm quan trng ca các h thng tr giúp cho
cuc sng bn vng, trong đó t nhiên hay môi trng đc coi là khi ngun ca các
ngun li và phc v cho cuc sng thit thc ca loài ngi. Ngc li, cng không ít
quan đim li coi cht lng thc và đa dng sinh hc ca t nhiên là quan trng ch
không phi là giá tr s
 dng đc ca t nhiên. Cui cùng, cng có mt s yêu cu phi
duy trì s đa dng v vn hoá, v sinh k, v các nhóm dân c và ni sinh sng ca nhng
cng đng dân c, đc bit là nhng vùng đang b đe do.
Tóm li, có 3 phm trù cn đc phát trin là: con ngi, nn kinh t và xã hi.”

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th

Kinh t Thy sn – Chng 1
15
Quan đim phát trin bn vng hay phát trin n đnh (sustainable development) nhìn
chung đc tóm tt nh là s phát trin trong đó đm bo s cân bng ca các mt: k
thut-sinh hc; kinh t-xã hi; môi trng trong c hin ti và tng lai (Hình 1.3 và xem
thêm Bng 1.6). Mt s đnh ngha c bn v phát trin bn vng đc trình bày sau đây.
“Phát trin bn vng là quá trình qun lý & bo t
n các ngun tài nguyên thiên nhiên,
đnh hng s thay đi v công ngh và th ch theo mt phng thc đm bo đt đc
và tha mãn liên tc các nhu cu ca con ngi thuc th h hin ti và các th h tng
lai. S phát trin nh vy giúp bo tn đt đai, ngun nc và các ngun gen đng thc
vt, là không làm suy thoái môi trng, hp lý v k thu
t, d thy v li ích kinh t, và
chp nhn đc v mt xã hi.” (FAO, 1991).

Môi trng
Kinh t-xã hi
& chính sách
Sinh hc &
K

thu

t


H
ình 1.3: Khái n
i


m v
p
hát trin bn vn
g











Trong sn xut nông ng, khái nim v s phát trin bn vng đc tóm lc trong
hai đnh ngha trình bày trong Lp tp hun ca Chng trình Nghiên cu Vit Nam – Hà
Lan (VNRP, 1998) nh sau:
“Nông nghip bn vng cn phi bao gm vic qun lý thành công các ngun tài
nguyên đ tha mãn nhng nhu cu ca con ngi luôn thay đi, trong khi vn duy trì,
hoc nâng cao cht lng môi trng & bo tn các ngun tài nguyên thiên nhiên”
(Technical Advisory Committee in ADB, 1991).
“Các h thng nông nghip bn vng là nhng h thng có giá tr quan trng v mt
kinh t, đáp ng đc các nhu cu an toàn v lng thc & dinh dng ca xã hi, trong
khi vn bo tn hoc tng cng các ngun tài nguyên thiên nhiên ca đt nc và cht
lng môi tr
ng cho các th h tng lai” (Agriculture Canada in ADB, 1991).
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
Kinh t Thy sn – Chng 1
16

Ví d v vic phân tích ngh nuôi tôm bin  ng bng sông Cu Long theo quan
đim phát trin bn vng đc trình bày trong Hình 1.4. Trên c s phân tích các yu t
cho thy: ngh nuôi tôm ven bin đã, đang và s phi đi phó vi các vn đ có liên quan
cht ch vi nhau.  phát trin ngh nuôi tôm bin mt cách bn vng  vùng ng
bng này thì các gii pháp cn phi đc s d
ng mt cách liên hoàn và đng b, trong đó
công tác qui hoch ngành theo vùng và tiu vùng cng nh các chính sách h tr đóng vai
trò hàng đu.













Kinh t-xã hi &
Chính sách
Môi trng
K thut &
Sinh hc
(1) Rng ngp mn
(2) Ngun li thy sn
(3) S dng hóa cht/ thuc
(4) Ô nhim đt & nc

(1) Thit k công trình
(2) Cht lng các đu vào
(3) Lc lng k thut
(4) Trình đ k thut, công ngh
(5) Qun lý & kim soát bnh
(1) Chin lc phát trin & công tác qui hoch
(2) H thng chính sách h tr
(3) C s h tng phc v ngh nuôi
(4) Th trng đu vào (vn, ging, t/n, thú y)
(5) Th trng đu ra (trong nc & quc t)
(6) Qui mô sn xut nh, phân tán
(7) Qun lý cht lng (đu vào, đu ra)
(8) Nhn thc & tinh thn h
p tác







Hình 1.4: Phân tích ngh nuôi tôm bin  BSCL theo quan đim phát trin bn vng
(Sinh, 2003)

• Ghi chú: Do có nhiu quan đim khác nhau v phát trin bn vng nên các mc tiêu
ca phát trin bn vng cn phi đc xem xét và tho lun  tng trng hp. Các
mc tiêu tng quát đc trình bày trong Bng 1.6.
Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
Kinh t Thy sn – Chng 1
17

Lê Xuân Sinh - i hc Cn Th
Bng 1.6: Phân loi các mc tiêu phát trin bn vng
Nhng gì phi duy trì Nhng gì cn đc phát trin
T nhiên
Trái đt
Ða dng sinh hc
Các h sinh thái
Con ngi
T l sng ca tr em
Tui th
Giáo dc
S bình đng
C hi bình đng
H tr cuc sng
Các dch v ca h sinh thái
Các ngun li
Môi trng
Nn kinh t
S thnh vng
Các ngành sn xut
S tiêu th
Cng đng
Các nn vn hoá
Các nhóm dân c
Các ni sinh sng
Xã hi
Các th ch
Các ngun vn xã hi
Các quc gia
Các khu vc

Ngun: Parris & Kates (Thông tin Chuyên đ Thy sn, S 3-2004)

1.5.3. Các nguyên tc cung cp cho tng lai và mt s chú ý trong chin lc
phát trin nông nghip và nông thôn

• Các nguyên tc cung cp cho tng lai: Vic cung cp cho tng lai, theo Burger
(Lp tp hun ca VNRP, 1998), cn phi tuân th s lng ghép ca bn nguyên tc
sau đây:
(1) Nguyên tc hiu sut tài nguyên: các ngun tài nguyên không b khai thác quá
mc và s dng sai mà phi đc s dng mt cách đ
y đ hiu sut tim nng.
(2) Nguyên tc tính đ: cn đc gii hn  mc cn thit tuyt đi, nhm to ra vic
s dng tài nguyên cho các th h tng lai.
(3) Nguyên tc nht quán: tng h ph cn phi tng thích vi các h ph xung
quanh, tng thích vi các h thng cp cao hn, và vi toàn b h sinh thái c
a
trái đt.
(4) Nguyên tc đ phòng: ngun tài nguyên nào có nguy c b hy hoi nghiêm trng
và không th đo ngc đc, nu thiu đ chc chn đy đ v mt khoa hc, s
không đc s dng và coi đây là mt lý do vì các bin pháp trì hoãn chi phí li
ích đ phòng nga suy thoái môi trng.