“Bếp lửa” của nhà thơ bằng việt nơi khởi nguồn của tình yêu và nỗi…

“Bếp lửa” của nhà thơ Bằng Việt:
Nơi khởi nguồn của tình u và nỗi
nhớ (Hãy lắng nghe tín hiệu từ vũ
trụ nhé ^^)
Quê hương, gia đình đối với mỗi
người chắc ai cũng có một hình ảnh
đọng sâu trong tâm tưởng nhất là
những lúc cách xa. Với Tế Hanh là
con sông Trà Bồng – Quảng Ngãi
cuồn cuộn chảy, với Xuân Quỳnh đó
là tiếng gà trưa thao thiết gọi, với
Nguyễn Duy là Đị Lèn của xứ
Thanh ăm ắp kỷ niệm… thì với Bằng
Việt là bếp lửa quê nhà - một bếp
lửa chờn vờn, ấp iu để trở thành
hoài niệm, thành hành trang vững
chắc trên hành trình dài rộng của
cuộc đời.
Bài thơ ra đời năm 1963, khi nhà
thơ đang là sinh viên theo học
ngành luật tại thủ đô Kiep của
Ucraina - một nước thuộc Liên Xô
cũ. Bằng Việt kể lại: “Những năm
đầu theo học luật tại đây tôi nhớ
nhà kinh khủng. Tháng 9 ở bên đó
trời se se lạnh, buổi sáng sương


khói thường bay mờ mờ mặt đất,
ngồi cửa sổ, trên các vịm cây, gợi
nhớ cảnh mùa đơng ở q nhà. Mỗi

buổi dậy sớm đi học, tôi hay nhớ
đến khung cảnh một bếp lửa thân
quen, nhớ lại hình ảnh bà nội lụi cụi
dậy sớm nấu nồi xôi, luộc củ khoai
củ sắn cho cả nhà”. Và để rồi cả
một kí ức tuổi thơ, một đoạn đời
của con người và cả những biến cố
lớn lao của dân tộc đã lần lượt xuất
hiện:
“Năm bốn tuổi cháu đã quen mùi
khói
Năm ấy là năm đói mịn đói mỏi
Bố đi đánh xe khơ rạc ngựa gầy”.
Những dịng thơ 8 chữ miên man,
phù hợp với dịng hồi niệm. Nhà
thơ đã đan cài yếu tố tự sự với miêu
tả và biểu cảm để tái hiện một quá
khứ xa xăm “lên bốn tuổi”. Đó là cái
thuở thơ bé vụng dại, tưởng chừng
kí ức sẽ lúc nhớ, lúc quên. ‰y thế
mà, có những hình ảnh gần như đã


bị khảm vào tâm thức. Kỉ niệm đầu
tiên ấy gắn với biến cố lớn lao của
dân tộc, năm 1945, năm đất nước
chìm trong nạn đói và vơ vàn những
khó khăn, thách thức. Hồi ức về
tuổi thơ khi mới 4 tuổi đầy gian khổ
đã ăn sâu và trở thành một nỗi ám

ảnh trong tâm trí của tác giả qua
mùi khói và qua tình cảnh nạn đói
năm ‰t Dậu.
Mùi khói là mùi khói bếp quen
thuộc từ bếp của bà: Cay, khét vì
củi ướt, sương nhiều. Mùi khói cịn
là mùi khói của bom đạn, của chiến
tranh, là niềm đau, nỗi cơ cực, là
những khó khăn, thiếu thốn của
cuộc đời của hai bà cháu nói riêng
và những người dân Việt Nam nói
chung trong những năm kháng
chiến chống Pháp đầy vất vả, gian
lao. Nỗi khổ ấy đã được cụ thể hóa,
hình tượng hóa bằng chi tiết: “Bố đi
đánh xe, khơ rạc ngựa gầy”. Hình
ảnh tiêu biểu ấy đã gợi cho ta thấy
một quá khứ tang thương đầy thảm
cảnh của dân tộc gắn liền với số
phận của người dân mất nước trong


đó có tác giả. Cũng chính vì thế mà
đến tận bây giờ “sống mũi cịn cay”.
Cháu đã khóc vì thương bà, thương
cả dân tộc một thời tăm tối.
Dòng chảy của thời gian dài dằng
dặc hiện về cả “tám năm ròng” hay
“năm giặc đốt làng” mở ra kỷ niệm
gắn liền với cuộc kháng chiến thần

thánh của dân tộc. Như hàng vạn
đứa trẻ được sinh ra và lớn lên
trong chiến tranh, “mẹ cùng cha
công tác bận không về”, cháu đã ở
cùng bà, bà là chỗ dựa vững lòng
cả tuổi thơ cháu.
“Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu
học”.
Tuổi thơ gian khổ nhưng tuổi thơ ấy
đã kết dệt nên một mảnh gương
thần xanh trong kí ức trong trẻo của
cháu bởi cháu ln có bà. Bà thay
cha thay mẹ bảo ban, dạy dỗ cháu,
để cháu lớn khôn trước tuổi, sống
có nghĩa, có tình, biết nhóm bếp,


biết thương bà. Khi nhớ về kỉ niệm,
dòng hồi tưởng còn gắn với âm
thanh của tiếng chim tu hú: Tiếng
tu hú kêu là âm thanh thảng thốt
khắc khoải có khi mơ hồ văng vẳng
“kêu trên những cánh đồng xa”, có
khi lại rộn về gần gũi và tha thiết
“sao mà tha thiết thế”, có lúc lại
gióng giả kêu hồi “kêu chi hoài
trên những cánh đồng xa”.
Những cung bậc khác nhau của
tiếng chim tu hú cùng với điệp ngữ

“tu hú” gợi không gian mênh mông,
bao la, buồn vắng trên những cánh
đồng xa xác xơ rơm rạ gợi về tình
cảnh đơn cơi, vắng vẻ của hai bà
cháu và cả một làng quê hoang tàn.
Điều đó đã khiến cho tâm trạng
người cháu mỗi lúc da diết hơn. Ở
đoạn thơ này, Bằng Việt cũng đã sử
dụng câu hỏi tu từ đưa dòng suy
nghĩ dường như trở về hiện tại. Nó
cịn là nỗi nhớ mong, thương bà sâu
sắc của đứa cháu nơi xứ người,
đồng thời cũng là một nỗi day dứt
vì bản thân chưa báo đáp được ơn
ni dưỡng. Để rồi từ đó trỗi dậy


trong lịng người niềm khắc khoải
về ngày đồn tụ đang ở xa thật xa.
Mạch tự sự vẫn trôi dọc theo bài
thơ để rồi từ đó người cháu suy
ngẫm về bà và bếp lửa quê hương:
“Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà
nhen
Một ngọn lửa lịng bà ln ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai
dẳng.”
“Rồi sớm rồi chiều”, một dòng thời
gian bất tận trôi đi và bà lại làm một
công việc mn thuở: Nhóm bếp.

Có những cơng việc tưởng chừng
đơn giản, đơn điệu kéo dài vĩnh viễn
một đời người nhưng chứa đựng
trong đó một ý nghĩa lớn lao, vĩnh
hằng về sự sống. Cơng việc nhóm
bếp của bà cũng như vậy. Nếu từ
đầu bài thơ, hình tượng bếp lửa
xuất hiện xuyên suốt thì giờ đây
“ngọn lửa” lại lặp lại trong suy tư
của người cháu. Đây là sự chuyển


đổi hình tượng tự nhiên mà thật
giàu ý nghĩa. Bếp lửa cụ thể, hữu
hình, ngọn lửa vơ hình, trừu tượng,
giàu sức gợi. Ngọn lửa bà nhen đâu
chỉ bằng rơm rạ củi cành mà còn
bằng cả tấm lòng của bà.
Ngọn lửa tình bà, ngọn lửa của lịng
u thương ấp ủ, mênh mơng mà
bà dành cho cháu, cho mọi người.
Đó là ngọn lửa của niềm tin bền
chặt, trịn trịa khơng bao giờ vơi
khuyết về cách mạng, về kháng
chiến, về vận mệnh của dân tộc. Và
có một niềm tin nữa thiết tha hơn.
Bà tin vào tương lai của cháu. Có
những nguồn sức mạnh trong mỗi
chúng ta đã bắt đầu từ những niềm
tin bền chặt như thế. Từ đây, một

tiếng reo vui, một lời cảm thán đầy
xúc động cất lên từ đáy lịng cháu:
“Ơi kì lạ và thiêng liêng – bếp lửa!”
Câu thơ cảm thán với cấu trúc đảo
tính từ lên trên thể hiện sự ngạc
nhiên, ngỡ ngàng như một sự khám
phá ra điều kì diệu giữa cuộc đời


bình dị. Bếp lửa vốn chỉ là một hình
ảnh bé nhỏ, thân thuộc trong mỗi
gia đình Việt Nam. Thế nhưng,
trong bài thơ này bếp lửa trở thành
hình ảnh thơ xuyên suốt và trở nên
kì lạ, thiêng liêng. Bếp lửa kì lạ và
thiêng liêng bởi bếp lửa hiện diện
như bà kính u. Bà và bếp lửa
khơng rời xa. Bà nhóm bếp và bên
bếp lửa ln là hình bóng của bà.
Những nồng đượm ấp iu của bếp
lửa chính là cái nồng đượm của tình
bà. Bếp lửa trở thành nơi lưu giữ
những kí ức, kỉ niệm của tuổi thơ.
Bếp lửa khơi dậy bao khát khao,
hồi bão trong cháu mà những gì là
kí ức, là kỉ niệm mãi mãi là hành
trang quý giá nâng bước ta trên
hành trình dài rộng của cuộc đời.
Khổ thơ cuối là lời tự bạch của
người cháu đi xa khi đã trưởng

thành:
“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói
trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm


ngả…”
Người cháu đã trưởng thành, lớn
khơn, có được nhiều niềm vui,
nhiều thành công từ cuộc sống
nhưng vẫn luôn tự nhắc nhở bản
thân với câu hỏi tu từ như một lời tự
vấn, độc thoại: Để có được người
cháu của ngày hơm nay là nhờ ánh
sáng và hơi ấm từ bếp lửa của bà,
của quê hương, nhờ những lận đận
đời bà, nhờ tấm lịng ấm áp, tận tụy
hi sinh, tình nghĩa và công lao nuôi
dưỡng của người bà. Làm nên
thành công và ý nghĩa của bài thơ
còn là sự xuất hiện của các con số:
Một, bốn, tám, mấy chục và cuối
cùng là một trăm. Quả thực từ cái
một bếp lửa nhỏ bé thơi nhưng đã
có sự thăng hoa, viên mãn, trưởng
thành trong cái trăm.
Có lẽ vì vậy mà Bếp lửa trở thành
hình ảnh khởi nguồn cho những
tình yêu thương và nỗi nhớ. Cũng
để rồi từ đó triết lí thầm kín mà sâu

sắc được gửi qua khổ thơ: Những gì
là thân thiết của tuổi thơ đều có sức


tỏa sáng và nâng đỡ tâm hồn con
người trên suốt hành trình dài rộng
của cuộc đời; phải biết sống chung
thủy, nhân nghĩa, không được lãng
quên quá khứ, lãng quên gia đình,
quê hương. Tình yêu quê hương
xuất phát từ những thứ tình cảm
nhỏ bé, thân thuộc nhất của mỗi
con người, đó là tình u thương và
lịng biết ơn bà.
Thi phẩm ra đời cách đây hơn nửa
thế kỷ. Thế nhưng, Bếp lửa của
Bằng Việt vẫn tồn tại đẹp đẽ, vẹn
nguyên. Phải chăng, nó đã chạm
đến tất cả tiếng lịng mỗi chúng ta
bởi tình yêu, sự biết ơn, sự gắn kết
với gia đình, quê hương và đất nước
luôn tỏa sáng, luôn soi chiếu mỗi
bước đi và đích đến của con người.
Theo Dương Thị Huyên (GV
Trường THCS Lê Văn Thiêm, TP Hà
Tĩnh - tỉnh Hà Tĩnh)
#suutam