Thế nào là ảnh chân dung? ppt

Thế nào là ảnh chân dung?

Tác phẩm 'Nụ cười của lính' – Tác giả: Nguyễn Vinh Hiển
Cuộc thi và triển lãm ảnh: “Chân dung con ngư
ời Việt Nam hôm nay”
năm 2010 do Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức đã khép l
ại gần
nửa năm, nhưng dư luận vẫn còn không ít những tiếng khen chê v
ề chủ
đề cũng như kết quả của cuộc thi. Và hi
ện tại, CLB ảnh báo chí (Hội
nhà báo Việt Nam) đang tổ chức cuộc thi và triển lãm ảnh báo
chí toàn
quốc: “Chân dung ngư
ời lao động Việt Nam hôm nay”. Cuộc thi do
Hội nhà báo Việt Nam và H
ội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam bảo trợ…
Một lần nữa độc giả quan tâm đến nhiếp ảnh lại đặt câu hỏi: “Thế n
ào
là ảnh chân dung?”.
Như chúng ta đã biết, nhiếp ảnh là một bộ môn nằm trong ngôi nh
à
chung của nghệ thuật tạo hình. Vì vậy khi nghiên c
ứu, xem xét nhiếp
ảnh, không nên đặt nhiếp ảnh nằm ngoài mối tương quan v
ới nghệ
thuật tạo hình mà đặc biệt là hội họa.


Mona Lisa – Họa sĩ: Leonardo da Vinci
Ngay từ thuở sơ khai của hội họa, chân dung là một thể loại đư

ợc nhiều
họa sĩ thể hiện. Và có th
ể kể đến một số bức chân dung nổi tiếng của
các họa sĩ như sau: Robert Campin với tác phẩm: “Chân dung thi
ếu
phụ”, Jan Van Eyck với chân dung đôi: “Vợ chồng Arnolfini”,
Van
Der Goes có: “Bức trang trí Sau bàn thờ Portinari”
; Leonardo da
Vinci với: “Sự tôn kính của các vua” và “Mona Lisa”; Raphael v
ới:
“Chân dung của Baldassare Castiglione”; Titian với “B
ức chân dung
nhà quý tộc Arti”; Holbein với: “Các sứ thần”; Rubens với:
“Helena
Fourment và các con” Anthony van Dyck với: “Charles I”
;
Rembrandt với: “Các viên chức”; Lucas Cranach với “chân dung qu
ận
chúa xứ Saxe”; Rubens có bức chân dung tập thể: “Deborah Kip, v
ợ
của huân tước Balthasar và các con”; Rembrandt với: “Người đ
àn bà
cầm chiếc lông đà điểu”; Vermeer với: “Chị bán sữa”; Frans Hals v
ới:
“Người cưỡi ngựa tươi cười”, William Hogarth với: “Các đ
ứa trẻ
Graham”; Thomas Gainsborough với: “Ông bà Andrews”;
Allan
Ramsay có: “Bà Allan Ramsay, nhũ danh của Margaret Lindsay”

;
Reynolds có: “Tiểu thư Caroline Howard”; Van Gogh có:
“Chân dung
tự họa”…

Vợ chồng Arnolfini, 1434 – Họa sĩ: Jan Van Eyck
Những bức chân dung của các họa sĩ nói trên, có b
ức chân dung vẽ một
ngư
ời, có bức chân dung đôi, có bức chân dung tập thể. Có bức chân
dung bán thân trong phòng, có bức chân dung cả người trong
khung
cảnh thiên nhiên Tuy khác nhau về đối tư
ợng, về không gian, về cách
thể hiện nhưng những bức chân dung này đều mô tả h
ình dáng bên
ngoài cũng như tr
ạng thái tâm lý của nhân vật. Đặc biệt khi thể hiện tác
phẩm, người họa sĩ và người mẫu như có sự giao thoa, vì v
ậy khi tiếp
xúc với những tác phẩm này, người xem như được giao lưu, đ
ối thoại
với nhân vật trong tranh.

Các sứ thần (1533) – Họa sĩ: Holbein
Quay trở lại với Nhiếp ảnh, trong buổi tọa đàm về ảnh chân dung v
à
liên hệ với cuộc thi và triển lãm ảnh “Chân dung con ngư
ời Việt Nam
hôm nay” do Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức ng

ày 23 tháng 5
năm 2011, một số NSNA đã đưa ra quan niệm về ảnh chân dung
như
sau: “Chân: tức là chân thực, dung: là dung nhan
”. Và có NSNA cho
rằng nói đến ảnh chân dung là nói đ
ến ảnh bán thân (tức chụp nửa
người). Theo tôi điều đó đúng nhưng chưa đ
ủ. Trong từ điển tiếng Việt
của Viện Ngôn ngữ học, “chân dung” (danh từ) được định nghĩa nh
ư
sau: “tác phẩm (hội họa, điêu kh
ắc, nhiếp ảnh) thể hiện đúng diện mạo,
thần sắc, hình dáng một người nào đó”… Mà m
ột bức ảnh thể hiện
đúng diện mạo, thần sắc và hình dáng của một ngư
ời tức nó đồng nghĩa
với việc bức ảnh đó phải cho người xem biết rõ người trong ảnh là ai,
ở
đâu, làm gì, và như thế nào Để trả lời những câu hỏi trên b
ằng ngôn
ngữ nhiếp ảnh thì người nghệ sĩ sẽ phải “vẽ bằng ánh sáng” trên nh
ững
cỡ hình như: viễn cảnh, toàn cảnh, trung cảnh, cận cảnh hay đặc tả t
ùy
vào mục đích và sự lựa chọn của mỗi ngư
ời cầm máy Nếu chụp bán
thân mà thể hiện đúng diện mạo, thần sắc và hình dáng của một ngư
ời
nào đó thì ngư

ời chụp có quyền lựa chọn bán thân. Nếu chụp nửa
người mà chưa đủ để khắc họa chân dung người đó thì ph
ải chụp cả
người, thậm chí phải lấy cả bối cảnh xung quanh để làm n
ổi bật chân
dung con người đó

Helena Fourment và các con (1636 – 1637) - Họa sĩ: Rubens
Tuy nhiên, nghệ thuật nói chung và nghệ thuật nhiếp ảnh nói riêng n
ằm
ngoài định nghĩa. Dù sao cũng có thể coi đây là cách đ
ịnh nghĩa hay
nhất. Điều đó không đáng ngạc nhiên vì chúng ta đang s
ống trong một
th
ế giới luôn luôn biến động. Không những khoa học không ngừng
biến đổi hình thức bên ngoài của sự sống m
à chúng ta còn khám phá ra
những năng lực và những điều gì đó đang lay đ
ộng tiềm thức của
chúng ta. Tất cả những thứ mới lạ đó làm chúng ta bối rối nhưng hi
ển
nhiên, nghệ thuật phải phản ánh những sự kiện đó… Quay trở lại v
ới
ảnh chân dung, không có một khái niệm nào chỉ rõ thế nào là
ảnh chân
dung và cũng không có công thức nào giúp ngư
ời cầm máy thực hiện
ảnh chân dung một cách tối ưu. Nhưng chúng ta v
ẫn thể hiện nó dựa

trên những kinh nghiệm, những quan điểm được nhiều ngư
ời đồng
tình.
Khi chụp ảnh chân dung thì người cầm máy bắt buộc phải hiểu rõ m
ục
đích của tấm ảnh chân dung mà mình chụp. Nếu chụp theo yêu c
ầu của
người mẫu hoặc chụp với mục đích lưu niệm thì bức ảnh cần đẹp h
ơn
chính họ trong đời thường. Còn nếu chụp theo ý đồ của ngư
ời cầm máy
hoặc với mục đích phục vụ nghệ thuật thì b
ức ảnh chân dung đó không
nhất thiết phải diễn tả đúng diện mạo, thần sắc và hình dáng ngư
ời đó
theo nghĩa đen vì nghệ thuật cho phép người cầm máy cường điệu -

hoặc là hời hợt, hoặc là sâu sắc hơn mức bình thư
ờng… Irvin Penn
quan niệm ảnh chân dung là “một hình thức giải phẫu mà ngư
ời cầm
máy làm nhiệm vụ cắt một nhát dao vào đời sống của kẻ khác”…
Dựa trên những tài liệu về nhiếp ảnh, tạm chia ảnh chân dung thà
nh
các loại sau: Ảnh chân dung cá nhân; ảnh chân dung tập thể và
ảnh
chân dung sinh hoạt.
1. Ảnh chân dung cá nhân (gồm 2 loại): Ảnh chân dung dàn dựng v
à
ảnh chân dung tự nhiên.

Ảnh chân dung dàn dựng: cho phép ngư
ời chụp chủ động về kỹ thuật
và thời gian trong phòng chụp hoặc ngoài trời. Để thành công v
ới thể
loại chân dung dàn dựng thì ngoài sự thành thạo về kỹ thuật và nh
ạy
bén về thị giác, thì mối tương quan giữa người chụp và người đư
ợc
chụp là điều cốt yếu nhất. Khi đó hai con người phải cùng tham gi
a vào
quá trình sáng tạo. Và những bức ảnh chân dung dàn dựng th
ành công
là những bức ảnh trông không có vẻ gì là… dàn dựng.
Trong ảnh chân dung điểm nhấn quan trọng nhất vẫn là khuôn m
ặt
nhưng nhấn mạnh điểm nào và giảm nhẹ điểm nào trên khuôn m
ặt lại
là sự lựa chọn khó khăn. Tùy vào ý đồ của người cầm máy muốn l
àm
đẹp cho chủ thể hay làm nổi bật cá tính của ngư
ời mẫu. Trong ảnh chân
dung không nh
ất thiết phải sử dụng những kỹ thuật phức tạp hay bố
cục phá cách. Bản thân khuôn mặt con người vốn luôn hấp d
ẫn, nếu ta
có thể “chộp” được một trạng thái thích hợp trên nét m
ặt cũng đủ giúp
cho bức ảnh thành công. Nếu là chân dung toàn thân hoặc ¾ chi
ều cao,
cần phải đặc biệt chú ý đến hai bàn tay vì trong cỡ h

ình này hình dáng
và tư thế của hai bàn tay có thể cho bi
ết nhiều điều về chủ thể, nhiều
khi không kém gì gương mặt.
Ảnh chân dung tự nhiên: là thể loại hấp dẫn mọi đối tư
ợng cầm máy từ
nghiệp dư đến chuyên nghiệp. Không cần phải bố trí, sắp đặt, nh
ưng
thể loại ảnh chân dung này cũng đòi hỏi người cầm máy ph
ải có nhiều
kỹ năng không kém gì việc chụp chân dung trong phòng chụp. Ngư
ời
cầm máy phải luôn luôn nhạy bén để có thể bắt đứng được đối tư
ợng
cũng như một vẻ mặt độc đáo của chủ thể trư
ớc khi các trạng thái đó
biến mất.
Trong phòng chụp, hậu cảnh đóng vai trò thứ yếu, nhằm tôn ngư
ời
mẫu, còn trong đời thường, hậu cảnh lại đóng vai trò quan trọng v
à cho
dù hậu cảnh có mờ nhòe đi cũng không thể tách rời chủ thể.
2. Ảnh chân dung tập thể: Ảnh chân dung tập thể cũng được chia th
ành
hai loại như sau: ảnh chân dung tập thể dàn dựng và
ảnh chân dung tập
thể tự nhiên.
Khi chụp một bức ảnh chân dung tập thể dàn dựng, ngư
ời cầm máy
phải bố trí làm sao cho t

ập thể mẫu đó phải hấp dẫn. Thách thức không
nhỏ đối với người cầm máy trong việc dàn d
ựng một bức ảnh chân
dung tập thể là việc sắp xếp bố cục và x
ử lý ánh sáng. Đồng thời phải
chớp được giây phút tập trung và biểu lộ trạng thái tình c
ảm tốt nhất
của tất cả những người trong ảnh.
Ảnh chân dung tập thể tự nhiên: Nếu chụp ảnh chân dung tập thể y
êu
cầu người chụp phải có sự điêu luyện nhà nghề để thành công, thì
ảnh
chân dung tập thể tự nhiên không cần thiết điều đó vì
ảnh chân dung
tập thể tự nhiên là ghi lại những tư th
ế, những động tác bất chợt. Bí
quyết để có một bức ảnh chân dung tập thể tự nhiên là càng đơn gi
ản
càng tốt.
3. Ảnh chân dung sinh hoạt: Các nhà nhiếp ảnh trong phòng chụp ng
ày
xưa thường thường bố trí người mẫu trước một phông nền vẽ h
ình
phong cảnh, nhằm làm nổi bật người mẫu hoặc giúp cho ngư
ời xem
ảnh biết thêm đôi điều về người trong ảnh… Tuy nhiên ngày nay v
ới
khuynh hướng trung thực đã thôi thúc người cầm máy săn lùng ch
ủ thể
trong môi trư

ờng sống thật. Một chị nông dân đang cấy lúa, một anh
công nhân đang vận hành máy móc, một bà mẹ đang bế con trong l
òng,
hay một tập thể các em học sinh đang vui đùa… Những hành đ
ộng của
chủ thể trong môi trường thực còn giúp ta xác định đư
ợc đôi chút về cá
tính của nhân vật, điều này chỉ đôi khi mới lộ ra nhưng n
ếu nắm bắt
được sẽ tạo nên bất ngờ cho thành công của bức ảnh.
Ảnh chân dung tự nhiên chụp con người đang tham dự vào công vi
ệc
thường ngày của họ còn được gọi là ảnh đời thường v
à đây chính là
cha đẻ của thể loại ảnh phóng sự.
Từ lý thuyết trên, liên hệ với Cuộc thi và triển lãm
ảnh “Chân dung con
người Việt Nam hôm nay” năm 2010, tôi thấy việc Hội đ
ồng Giám
khảo chấm chọn những bức ảnh đời thường, những bức ảnh chụp to
àn
thân hoặc chụp một nhóm người để trao giải và được treo triển l
ãm là
có cơ sở lý luận. Và có lẽ BTC cuộc thi và triển lãm ảnh báo chí to
àn
quốc “Chân dung người lao động Việt Nam hôm nay” đã xây d
ựng thể
lệ cuộc thi với chủ đề: “Phản ánh chân dung ngư
ời lao động trong mọi
mặt đời sống, lao động, sản xuất của nhân dân Việt Nam trên m

ọi miền
tổ quốc, trên các lĩnh vực: Chính trị, kinh tế, văn hóa, xã h
ội; phát hiện
các tấm gương tốt, tiêu biểu của con ngư
ời Việt Nam khắc phục khó
khăn, vươn lên đóng góp nhiều cho sự phát triển và h
ội nhập của đất
nước” cũng không nằm ngoài lý thuyết trên.
Trên đây chỉ là ý kiến chủ quan của cá nhân tôi, một ngư
ời trẻ mới
bước đầu tập làm quen với công việc khảo cứu nhiếp ảnh. Còn câu tr
ả
lời chính xác xin chờ những nhà nghiên cứu lý luận phê bình nhi
ếp
ảnh. Những nhà nghiên cứu lý luận phê bình nhiếp ảnh ở đâu, xin h
ãy
lên tiếng…
Tài liệu khảo cứu:
1. Nhiếp ảnh toàn thư từ máy ảnh đến hình ảnh (tác giả Trần Đức Tài)
2. Lịch sử Hội họa (Lê Thanh Lộc biên d
ịch theo Histoire de la
Peinture của Soeur Wendy Beckett)
3. Từ điển Mỹ thuật Hội họa thế giới (chủ biên Tiệp Nhân - V
ệ Hải;
Trần Khiết Hùng, Nguyễn Hồng Trang dịch)