Giáo án chuyên đề học tập ngữ văn 10 cánh diều

CHUYÊN ĐỀ 1
TẬP NGHIÊN CỨU VÀ VIẾT BÁO CÁO VỀ MỘT VẤN ĐỀ
VĂN HỌC DÂN GIAN
Tiết ........... TÌM HIỂU VỀ NGHIÊN CỨU MỘT VẤN ĐỀ VĂN HỌC DÂN
GIAN

I.MỤC TIÊU:
1. Về kiến thức:
-Biết các yêu cầu, cách thức nghiên cứu, viết báo cáo và thuyết trình về một vấn đề
văn học dân gian.
- Vận dụng được những hiểu biết từ chuyên đề để đọc hiểu và viết về VHDG.
- Yêu thích VHDG và việc nghiên cứu VHDG.
- Tiết 1 -2 -3 : +Nắm được các khái niệm cơ bản của nghiên cứu một vấn dề
VHDG.
+ Hiểu rõ những yêu cầu cơ bản của nghiên cứu và một số thao tác
nghiên cứu VHDG.
2. Về năng lực:
- Rèn luyện nếp tư duy khoa học, biết vận dụng một số thao tác tư duy cơ bản
nhằm chiếm lĩnh tri thức.
- Biết liên kết nhiều nội dung tri thức, kĩ năng trong quâ trình học tập để phát triển
năng lực .
- Giải quyết được một vấn đề học tập mang tính phức hợp, địi hỏi có sự kết nối
với thực tiễn và tìm ra được các chiến lược, cách thức giải quyết vấn đề.
3.Về phẩm chất:
- Yêu thích VHDG và việc nghiên cứu VHDG.
1


- Biết giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc qua việc học tập và nghiên cứu
VHDG.
-Biết phát huy ảnh hưởng tích cực của văn học với đời sống, củng cố hiểu biết và

bồi đắp tình yêu với nghệ thuật nói chung.
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU:
1.Thiết bị dạy học: Máy tính, vơ tuyến kết nối internet, điện thoại thông minh..
2.Học liệu:- Tranh ảnh và video liên quan.
- Sử dụng các phiếu học tập trong dạy học đọc, viết, nói, nghe.
3. Chuẩn bị :
- Giáo viên : Sưu tầm tài liệu , lập kế hoạch dạy học; Thiết kế bài giảng điện tử.
- Học sinh: +Đọc truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy.
+ Xem lại những đặc trưng cơ bản của văn học dân gian.
+Sưu tầm một tài liệu về nghiên cứu VHDG.
+Đọc trước phần bài học trong sgk và trả lời câu hỏi theo hướng dẫn.
II. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1.HOẠT ĐỘNG 1 :KHỞI ĐỘNG
a. Mục tiêu: Kết nối – tạo hứng thú cho học sinh, chuẩn bị tâm thế tiếp cận kiến
thức mới.
b. Nội dung : HS trả lời cá nhân để giải quyết một tình huống có liên quan đến bài
học mới.
c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS, cảm nhận ban đầu về vấn đề đặt ra trong bài học.
d. Tổ chức thực hiện hoạt động:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: GV cho Hs xem video
PP vấn đáp: Em hãy cho biết bài ca dao, dân ca nào nhắc đến trong video?
2


Em hãy cho biết thế nào là ca dao, dân ca?
Từ đó hãy nêu những đặc trưng văn học dân gian?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: HS xem, suy nghĩ, trả lời.
Bước 3: Báo cáo kết quả
Dự kiến câu trả lời của HS:
Bước 4: Đánh giá, kết luận: Nhận xét câu trả lời của HS, dẫn dắt để kết nối hoạt

động hình thành kiến thức mới.
GV dẫn vào bài:
HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
Hoạt động 2.1: Cung cấp tri thức khái quát về hoạt động nghiên cứu VHDG
a. Mục tiêu: Tìm hiểu chung về u cầu, mục đích, biết được thế nào là hoạt động
nghiên cứu và ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu VHDG
b. Nội dung : Vận dụng kĩ năng đọc thu thập thơng tin, trình bày để tìm hiểu về
c. Sản phẩm: Câu trả lời cá nhân trình bày được một số nét cơ bản về hoạt động
nghiên cứu VHDG .
d. Tổ chức thực hiện hoạt động:

HĐ của GV và HS

Dự kiến sản phẩm

HOẠT ĐỘNG CHUNG CẢ I.Yêu cầu và cách thức nghiên cứu một
LỚP
vấn đề văn học dân gian:
*Tìm hiểu về những yêu cầu và 1. Thế nào là nghiên cứu một vấn đề văn
cách thức của việc nghiên cứu học dân gian ?
một vấn đề VNDG:
- Nghiên cứu một vấn đề VHDG là hoạt
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: động thu thập và xử lí thơng tin nhằm làm
sáng tỏ một vấn đề chưa được giải quyết
3


HS làm việc cá nhân

hay làm rõ những băn khoăn, thắc mắc về

một nội dung nào đó của VHDG.

? Qua tìm hiểu ở nhà, nêu những
hiểu biết của em về những yêu - Mục đích của hoạt động nghiên cứu
cầu và cách thức nghiên cứu một VHDG là tập phát hiện, nêu và giải quyết
vấn đề văn học dân gian ?
những vấn đề còn chưa hiểu, chưa thấy
thuyết phục về văn học dân gian. Qua đó
(Thế nào là nghiên cứu một vấn
mở rộng vốn hiểu biết về văn học, góp
đề VHDG? Mục đích nghiên cứu
phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa
và cách thức tiến hành?...)
dân tộc ; đồng thời hình thành một số thao
tác đơn giản và quen thuộc của hoạt động
nghiên cứu VHDG …

- Ví dụ :Nghiên cứu về những dị bản khác
nhau của phần kết truyện cổ tích Tấm
Cám .
? Hãy nêu ví dụ về một hoạt động
nghiên cứu và chỉ ra ý nghĩa tác
dụng của hoạt động nghiên cứu đó
đối với con người hoặc cá nhân
em ?

+ Ý nghĩa : Giúp người đọc hiểu rõ hơn về
một đặc trưng của VHDG, của thể loại cổ
tích thần kì và đặc biệt là ý nghĩa nhân văn
của câu chuyện phù hợp với yêu cầu của

từng thời đại.

Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
Bước 4: Đánh giá, kết luận

Hoạt động 2.2: Cung cấp tri thức về cách thức tiến hành hoạt động nghiên
cứu VHDG
a. Mục tiêu: Tiến hành hoạt động nghiên cứu VHDG và nắm được một số phương
pháp nghiên cứu thường sử dụng.
4


b. Nội dung : Vận dụng kĩ năng đọc/nghe/viết/nói, HS làm việc cá nhân, hoạt
động nhóm để trình bày về nội dung kiến thức tiếp nhận được thông qua video
Huyền bí chém yêu tinh gà xây thành Cổ Loa cung cấp và tìm hiểu văn bản nghiên
cứu đã chuẩn bị ở nhà theo 3 nhóm đã phân cơng.
c. Sản phẩm: Câu trả lời của nhóm và của cá nhân trình bày được cách thức tiến
hành hoạt động nghiên cứu văn bản.
d. Tổ chức thực hiện hoạt động:
PHIẾU HỌC TẬP 01-PHẦN I
(Làm ở nhà)
Nội dung tìm
hiểu

Nội dung 1

Nội dung 2

Tiến hành hoạt

động nghiên cứu
văn học dân gian
như thế nào?

Hình thành ý
tưởng, xác định
đề tài,và câu hỏi
nghiên cứu về
văn học dân gian.

Câu hỏi gợi ý

- Ý tưởng nghiên - Người nghiên
cứu hình thành từ cứu thường sử
đâu?
dụng những cách
- Cách xác định đề nào để tìm kiếm,
thu thập,
lựa
tài nghiên cứu?
chọn các nguồn
- Câu hỏi nghiên tài liệu phù hợp về
cứu là gì?
vấn đề VHDG?

Nội dung 3

Tìm kiếm, thu Nghiên cứu sâu
thập, đánh giá, tài liệu.
lựa chọn các

nguồn tài liệu
phù hợp về vấn đề
VHDG.

5

Trình
bày
những thao tác
dùng để nghiên
cứu sâu tài liệu
đã
thu
thập
được?


HĐ của GV và HS

Dự kiến sản phẩm

*Thao tác 1:Tìm hiểu việc tiến 2.Tiến hành hoạt động nghiên cứu văn
hành hoạt động nghiên cứu học dân gian như thế nào?
VHDG.
a.Xét ví dụ : Huyền bí chém u tinh gà xây
1.1.Tìm hiểu ví dụ :
thành Cổ Loa
GV cho HS theo dõi video

- Đề tài nghiên cứu :Tìm hiểu biểu tượng gà

trong văn hóa Việt Nam.

Huyền bí chém u tinh gà xây
thành Cổ Loa
- Lí do lựa chọn đề tài : +Sau khi đọc xong
truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu
Bước 1: Chuyển giao nhiệm
Trọng Thủy người nghiên cứu cho rằng :Sự
vụ:
hình thành của tịa thành Cổ Loa trong
Chia lớp thành 04 nhóm làm truyền thuyết liên quan mật thiết đến hình
tượng con gà.
việc theo phiếu học tập
-Nhóm 1: Phiếu 1 - Xác định đề
tài nghiên cứu được thực hiện
trong video? Tại sao người
nghiên cứu lại lựa chọn đề tài - Đặc trưng của truyền thuyết được nhắc tới
đó?
trong đề tài:

- Nhóm 2: Phiếu 2- Đặc trưng
nào của tác phẩm truyền thuyết
DG tìm hiểu được nghiên cứu ở
đó ?(yếu tố kì ảo , chi tiết tiêu
biểu nào ?)

+ Sự kết hợp giữa cốt lõi sử và yếu tố hoang
đường kì ảo.
+ Chi tiết tiêu biểu trong truyền thuyết An
Dương Vương và Mị Châu trọng Thủy :

Con gà trắng thành tinh gáy ngăn cản
khơng cho vua xây thành -liên quan đến
Xóm Gà và tục không nuôi gà trắng và
không ăn thịt gà trắng, ngan trắng .
Chi tiết chiếc áo lông ngỗng của Mị Châu
liên quan đến tục không nuôi ngan trắng của
dân Cổ Loa.
6


=Chi tiết Rùa Vàng giúp vua An Dương
Vương xây thành Cổ Loa.
- Người nghiên cứu đã đi thực địa đến vùng
đất Cổ Loa, khảo sát bằng cách phỏng vấn
người dân Cổ Loa, phỏng vấn nhà nghiên
cứu văn hóa dân gian..sưu tầm tìm hiểu tư
liệu liên quan đến đề tài của mình.
- Những câu hỏi đặt ra liên quan đến đề tài
nghiên cứu :
- Nhóm 3: Phiếu 3- Người + Phỏng vấn người dân : ?Vì sao xóm có tên
nghiên cứu đã làm cách nào để là Xóm Gà?
thu thập thơng tin cho đề tài + Phỏng vấn nhà nghiên cứu: ?Người dân
nghiên cứu?
Cổ Loa không nuôi gà trắng ngan trắng có
liên qaun đến việc An Dương Vương xây
thành khi xưa hay không ?
?Tại sao nhân dân lại xây dựng câu chuyện
- Nhóm 4: Phiếu 4- Ghi lại An Dương Vương xây thành dựa trên hai
những câu hỏi mà người nghiên câu chuyện Gà Trắng và Rùa Vàng?
cứu đặt ra trong q trình thu

thập thơng tin cho đề tài nghiên ? Thông điệp về biểu tượng gà trắng ở vùng
đất Cổ Loa là gì?
cứu.
- Thời gian thực hiện 5 phút.
Bước 2. HS thực hiện nhiệm
vụ.
Hs có thể dùng giấy A0 đề làm
phiếu.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
b.Kết luận:
- Các nhóm cử đại diện lên báo
b.1. Hình thành ý tưởng, xác định đề tài và
cáo sản phẩm.
7


Bước 4: Đánh giá, kết luận

câu hỏi nghiên cứu về văn học dân gian:

- GV nhận xét thái độ và kết quả
làm việc của một nhóm, chỉ ra
những ưu điểm và hạn chế trong
hoạt động nhóm của HS.

- Ý tưởng nghiên cứu thường bắt nguồn từ
những băn khoăn thắc mắc chưa thể lí giải
trong q trình học tập , giao tiếp.ý tưởng
cũng có thể nảy sinh qua hoạt động quan sát,
thảo luận, đọc sách, báo, tài liệu...

1.2 Hình thành kiến thức cơ
bản :
- Ý tưởng nghiên cứu về một vấn đề VHDG
thường dưới các dạng câu hỏi hoặc nêu vấn
Làm việc theo dự án đã
đề.
chuẩn bị trước, HS có thể
chiếu trên màn hình nội dung - Xác định đề tài nghiên cứu cần tìm hiểu
câu trả lời của nhóm
xem đã có những ai, những tài liệu nào đề
cập đến vấn đề mà mình muốn giải quyết,
Bước 1: Chuyển giao nhiệm
bằng cách :
vụ:
+ Sử dụng Internet.
Chia lớp thành 03 nhóm làm
việc : Từ việc phân tích ví dụ + Đến thư viện.
trên và việc chuản bị ở nhà theo
+ Trao đổi với những người có hiểu biết về
phân cơng, hãy rút ra những kết
vấn đề định nghiên cứu.
luận về việc tiến hành hoạt động
nghiên cứu VHDG như thế nào? + Tham gia các câu lạc bộ, hội thảo, thảo
luận có liên quan đến vấn đề VHDG cần
- Nhóm 1: Rút ra kết luận về
tìm hiểu.
việc hình thành ý tưởng, xác
định đề tài và câu hỏi nghiên cứu - Xác định các câu hỏi nghiên cứu, ở mỗi
về VHDG?

câu hỏi nghiên cứu xác định những từ ngữ
quan trọng để tra cứu tài liệu.
( Ý tưởng nghiên cứu hình thành
từ đâu?Cách xác định đề tài b.2. Tìm kiếm, thu thập, đánh giá, lựa chọn
nghiên cứu?..)
các nguồn tài liệu phù hợp về vấn đề VHDG
- Sử dụng Internet( các cơng cụ tìm kiếm tư
liệu, từ khóa, xác định những địa chỉ đáng
tin cậy cho vấn đề văn học dân đã chọn).
8


- Sử dụng thư viện( quốc gia, tỉnh, thành
phố, quận,huyện/thị xã, thậm chí thư viện
của viện nghiên cưú, các trường đại học) để
tìm các tài liệu liên quan( tuyển tập tác
phẩm văn học dân gian, các cơng trình
nghiên cứu,…)
- Nhóm 2: Rút ra kết luận về
việc tìm kiếm thu thập, đánh giá,
lựa chọn các nguồn tài liệu phù
hợp về vấn đề VHDG ( Người
nghiên cứu thường sử dụng
những cách nào để tìm kiếm, thu
thập, lựa chọn các nguồn tài
liệu phù hợp về vấn đề VHDG?)

- Sử dụng phương thức khác: phỏng vấn,
nghiên cứu, thực địa và quan sát…
b.3. Nghiên cứu sâu tài liệu:

- Đọc: kết hợp giữa đọc tổng thể văn bản để
có nhận thức ban đầu về cấu trúc và những
nội dung lớn của tài liệu với đọc kĩ, đọc sâu
các khía cạnh cụ thể có liên quan đến vấn đề
văn học dân gian cần tìm hiểu, giải quyết.

- Ghi chép: ghi chú, lưu giữ những thông tin
quan trọng; những từ ngữ, khái niệm, thuật
ngũ cần tra cứu; những câu hỏi băn khoăn
- Nhóm 3: Rút ra kết luận về nảy sinh trong lúc đọc.Có thể sửu dụng sổ
việc nghiên cứu sâu tài liệu ? tay đọc, nhật kí đọc sách, giấy nhớ,…dể ghi
( Trình bày những thao tác dùng chép.
để nghiên cứu sâu tài liệu đã thu - Tra cứu: thông tin ở các trang khác trong
thập được?)
cùng một tài liệu hoặc các nguồn tư liệu
- Thời gian thực hiện 7 phút.
Bước 2. HS thực hiện nhiệm
vụ.

khác( sách, báo, cơng trình nghiên cứu,
Internet..)

Hs có thể dùng giấy A0 đề làm
phiếu.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
- Các nhóm cử đại diện lên báo
9


cáo sản phẩm.

Bước 4: Đánh giá, kết luận
- GV nhận xét thái độ và kết quả
làm việc của một nhóm, chỉ ra
những ưu điểm và hạn chế trong
hoạt động

- Chuẩn kiến thức & chuyển dẫn
sang luyện tập, vận dụng.

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP , VẬN DỤNG
a. Mục tiêu: HS hiểu được kiến thức và vận dụng trong bài học để thực hiện bài
tập GV giao.
b. Nội dung: Hs hình thành được ý tưởng, đề tài và câu hỏi nghiên cứu, biết cách
tra cứu tài liệu ngay trên lớp.
c. Sản phẩm: HS hoàn thành tốt bài tập được giao.
d. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: Làm việc theo nhóm. Thời gian 10 phút.
PHIẾU HỌC TẬP 02-PHẦN I
(Làm ở lớp)

Vấn đề nghiên Nhóm 1

Nhóm 2
10

Nhóm 3


cứu
Những mơ típ

quen thuộc trong
ca dao than thân
của người Việt
Nam(
người
Kinh)
Câu hỏi gợi ý

- Xác định đề tài - Tìm kiếm và thu
nghiên cứu ?
thập tài liệu cần
- Xác định các câu thiết ? [ Tên tài
Nguồn
hỏi nghiên cứu liệu?
của đề tài đã ( Internet, thư
viện.. )]
chọn ?

- Tiến hành việc
đọc
ghi chú và tra cứu
những thông tin
cần thiết giúp em
trả lời một trong
số các câu hỏi
nghiên cứu đã xác
định?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
HS thực hiện trong nhóm quay bàn lại phía nhau,sử dụng bảng phụ để ghi lại nội

dung kiến thức thống nhất.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
- Đại diện các nhóm trình bày.
- Nhóm khác nhận xét bổ sung.
Bước 4: Đánh giá, kết luận
- GV nhận xét thái độ và kết quả làm việc của mỗi nhóm, chỉ ra những ưu điểm và
hạn chế trong hoạt động.
-GV nhận xét, chỉnh sửa, bổ sung.
Gợi ý câu trả lời của phiếu học tập số 02
Vấn đề nghiên Nhóm 1

Nhóm 2
11

Nhóm 3


cứu
Những mơ típ
quen
thuộc
trong ca dao
than thân của
người
Việt
Nam(
người
Kinh)

- Xác định đề - Tìm kiếm và thu

tài nghiên cứu ? thập tài liệu cần
- Xác định các thiết ? [ Tên tài
Nguồn
câu hỏi nghiên liệu?
cứu của đề tài ( Internet, thư viện..
)]
đã chọn ?

Câu trả lời của - Đề tài :Mơ típ
các nhóm
mở đầu bằng lời
than "Thân em "
trong ca dao
than thân của
người
Việt
Nam(
người
Kinh).
- Câu hỏi:
+ Mơ típ đó
được thể hiện
như thế nào ?
- Ý nghĩa , điểm
đặc sắc, tác
dụng của mơ típ
đó trong việc
thể hiện lời than
thân ?

- Tiến hành việc đọcghi
chú và tra cứu những
thông tin cần thiết giúp
em trả lời một trong số
các câu hỏi nghiên cứu
đã xác định?

*Tên nguồn và các *Mơ típ đó được thể
tài liệu :
hiện như thế nào ?
Hồng
Tiến
Tựu(1997), Bình
giảng ca dao, NXB
Giáo dục Hà Nội.
( Nguồn : Thư viện
trường THPT Thái
Thuận- Bắc Giang).

- Thể hiện nhiều trong
những câu ca dao mở
đầu là Thân em.. trong
lời than của người phụ
nữ VN thời phong kiến.

( Liệt kê một số câu ca
dao có mở đầu thân
- Mơ típ quen thuộc em).
trong ca dao Việt * Ý nghĩa , điểm đặc
Nam

(
Nguồn sắc, tác dụng:
:https://taplamvan.e
du.vn/mo-tip-quen- - Mang nghĩa về nỗi
đau thân phận của
thuoc-trong-ca
-daoviet- người phụ nữ trong
nam/#izz7LxCxY6 XHPK.
- Phản ánh sự lệ thuộc
00
của người phụ nữ trong
XHPK .
-Phán ánh những khát
vọng về hạnh phú của
người phụ nữ trong
XHPK.
- Ngợi ca vẻ đẹp của
12


người trong XHPK..
HOẠT ĐỘNG 5: TÌM TỊI, MỞ RỘNG
- Vẽ sơ đồ tư duy về các đơn vị kiến thức của bài học .
- Đọc tiếp phần I.3 và trả lời câu hỏi 4 trang 18.
- Tập viết tiêu đề cho đề tài vừa lựa chọn : Mơ típ mở đầu bằng lời than "Thân em
" trong ca dao than thân của người Việt Nam( người Kinh).

Chuyên đề 1:
TẬP NGHIÊN CỨU VÀ VIẾT BÁO CÁO
VỀ MỘT VẤN ĐỀ VĂN HỌC DÂN GIAN

Tiết 3:

Một số phương pháp nghiên cứu văn học dân gian

a. Mục tiêu: Tiến hành hoạt động nghiên cứu VHDG và nắm được một số phương
pháp nghiên cứu thường sử dụng.

13


b. Nội dung : Vận dụng kĩ năng đọc/nghe/viết/nói, HS hoạt động nhóm, làm việc
cá nhân để trình bày về nội dung kiến thức tiếp nhận được thông qua nghiên cứu
sgk, video cung cấp.
c. Sản phẩm: Câu trả lời của nhóm và của cá nhân trình bày được các phương
pháp cơ bản trong nghiên cứu văn học dân gian.
Nhiệm vụ 1: Khởi động: Tìm hiểu
khái quát khái niệm và các
phương pháp trong nghiên cứu
văn học dân gian
*Thời gian: 5 phút
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV nêu câu hỏi: Muốn nghiên cứu
một vấn đề văn học dân gian có hiệu
quả, người tiến hành nghiên cứu cần
phải có phương pháp nghiên cứu.
Vậy hiểu thế nào là phương pháp
nghiên cứu văn học dân gian và SGK
giới thiệu những phương pháp
nghiên cứu nào?

3. Một số phương pháp nghiên cứu văn
học dân gian
*Khái niệm: Phương pháp nghiên cứu
VHDG là cách thức tiến hành hoạt động
nghiên cứu VHDG nhằm đạt được mục
tiêu đề ra.
*Một số phương pháp nghiên cứu
VHDG:
+ Phương pháp phân tích văn bản
+ Phương pháp so sánh
+ Phương pháp quan sát

Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ.

+ Phương pháp nghiên cứu thực địa, điền
dã

HS theo dõi SGK, suy nghĩ độc lập.

+ Phương pháp sưu tầm VHDG

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

+ Phương pháp khảo sát.

- HS trả lời câu hỏi; những HS khác
theo dõi, nhận xét, bổ sung...
Bước 4: Đánh giá, kết luận
- GV đánh giá việc thực hiện nhiệm
vụ của HS, khái quát vấn đề.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu 6 phương
pháp nghiên cứu VHDG

3.1.Phương pháp phân tích văn bản:
3.1.1.Phân tích ví dụ

Thao tác 1: GV hướng dẫn hs tìm
14


hiểu 2 phương pháp: phương pháp -Văn bản trang 12,13: nghiên cứu về mơ
phân tích văn bản và phương pháp típ trong văn học dân gian (các yếu tố cố
so sánh.
định hoặc tương đối cố định có mặt trong
các tác phẩm VHDG khác nhau). Cụ thể
*Thời gian: 10 phút
là về mơ típ trong ca dao.
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

-Phân tích mơ típ trong ca dao: Gồm 2
loại

- Đọc sgk trang 12,13,14 phần trình
bày về phương pháp phân tích văn
bản và phương pháp so sánh.

+Có mơ típ từ ngữ cố định: “trên trời có”,
có “trèo lên cây”, “Đêm qua”…

-Chia lớp thành 04 nhóm làm việc

theo phiếu học tập:
+Nhóm 1: Phiếu học tập 1 (phiếu
thứ 1): Đọc nội dung văn bản nghiên
cứu của Hoàng Tiến Tựu trong
khung màu sgk trang 12, 13. Trong
văn bản, người nghiên cứu đã tiến
hành nghiên cứu về yếu tố nào của
văn học dân gian? Đã phân tích đối
tượng nghiên cứu trên những mặt
nào? Rút ra những kết luận gì?

+Có mơ tip mang tính ẩn dụ: “con cị”,
“con kiến”, “con bướm”, “con ong”….
-Nhận định:
+Cả 2 loại mơ típ trên đều mang tính ước
lệ, tượng trưng với những mức độ khác
nhau.
+Việc sử dụng mơ típ trong văn học dân
gian: Rất tự nhiên, quen thuộc, giống như
ngôn ngữ thường, có thể có những sáng
tạo trong sự tổ chức, xắp xếp các mô tip
3.1.2. Kết luận về phương pháp phân tích
văn bản

+Nhóm 2: Phiếu học tập 1 (phiếu
thứ 2): Trình bày cách hiểu về
phương pháp phân tích trong nghiên
cứu văn học dân gian? Những lưu ý
khi sử dụng thao tác phân tích trong
nghiên cứu văn học dân gian?

-Là phương nghiên cứu bám sát và đi sâu
vào các yếu tố cụ thể của văn bản, phân
chia nhỏ đối tượng nghiên cứu thành một
số bộ phận hoặc yếu tố để xem xét cụ thể,
toàn diện về đối tượng nghiên nhằm đưa
ra các nhận xét, đánh giá có tính khái
qt, tổng hợp.

+Nhóm 3: Phiếu học tập 2 (phiếu
thứ 3): Đọc nội dung đoạn nghiên
cứu của Nguyễn Xuân Lạc trong

- Tuy vậy không nên bám vào câu chữ
đơn thuần mà cần bám vào các sự việc,
tình tiết, hình ảnh, biểu tượng có giá trị, ý
15


khung màu sgk trang 14. Trong văn
bản, người nghiên cứu đã nghiên cứu
về đối tượng nào? Đã tiến hành so
sánh để tìm ra các điểm tương đồng
và khác nhau giữa các đối tượng
nghiên cứu là gì?
+Nhóm 4: Phiếu học tập số 1 (phiếu
thứ 4): Trình bày cách hiểu về
phương pháp so sánh trong nghiên
cứu văn học dân gian? Mục đích của
việc sử dụng phương pháp so sánh?

Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ.
Hs làm việc nhóm
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
- Các nhóm cử đại diện lên báo cáo
sản phẩm.
Bước 4: Đánh giá, kết luận

nghĩa hay của những mô tip được lặp lại.
3.2.Phương pháp so sánh
3.2.1.Phân tích ví dụ
- Đối tượng nghiên cứu: Các bản kể
truyện cổ tích “Chử Đồng Tử”:
+Bản kể lấy từ Hợp tuyển thơ văn Việt
Nam
+Bản của Nguyễn Đổng Chi trong “Kho
tàng truyện cổ tích Việt Nam”
+Bản kể trong “Lĩnh nam chích quái”
+Bản Tứ bất tử
- So sánh các bản kể: Điểm chung trong 3
bản kể đầu: cốt truyện khơng khác nhau
lắm mà chỉ có sự khác nhau về một số chi
tiết. Bản Tứ bất tử có thêm 2 chi tiết kì
ảo: Dùng phép màu để cứu nhân độ thế,
Dùng phép màu để cứu nước.

3.2.2.Kết luận về phương pháp so sánh
- GV nhận xét thái độ và kết quả làm
- Phương pháp so sánh: đối chiếu những
việc của các nhóm, chỉ ra những ưu
điểm và hạn chế trong quá trình làm bản ghi khác nhau, cụ thể là những chi

tiết, sự việc, lời kể giống nhau và khơng
việc của từng nhóm.
giống nhau giữa các văn bản để tìm ra
điểm chung và đặc sắc riêng.
-Từ sự so sánh có cơ sở để nhận thức, lí
giải, đánh giá đúng đắn, hợp lí về những
quan niệm, suy nghĩ chung của cộng
đồng và những nét riêng, độc đáo trong
cách cảm, cách nghĩ của người dân ở
từng địa phương
Thao tác 2: Giáo viên hướng dẫn

3.3. Phương pháp quan sát:
16


hs tìm hiểu 2 phương pháp nghiên
cứu: phương pháp quan sát và
phương pháp thực địa/điền dã
*Thời gian: 10 phút
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
-Học sinh đọc sgk trang 14,15 phần
trình bày về phương pháp quan sát,
phương pháp thực địa, điền dã và
xem video “Đền Cuông – cội nguồn
truyền thuyết An Dương Vương”
-Chia lớp thành 04 nhóm làm việc
theo phiếu học tập:
+Nhóm 1: Phiếu học tập số 2 (phiếu
thứ 1): Trong vi deo, qua quan sát về

vị trí địa lí, kiến trúc đền Cuông,
người nghiên cứu đã thu thập được
những thông tin gì về thuyết An
Dương Vương? Theo em những kết
quả thu được có ý nghĩa gì trong
nghiên cứu về truyền thuyết này?
+Nhóm 2: Phiếu học tập số 2 (phiếu
thứ 2): Trình bày cách hiểu về
phương pháp quan sát trong nghiên
cứu văn học dân gian? Các phương
tiện sử dụng trong phương pháp
nghiên cứu này?
+Nhóm 3: Phiếu học tập số 2 (phiếu
thứ 3): Để nghiên cứu về truyền

3.3.1. Phân tích ví dụ
-Những thông tin về truyền thuyết “An
Dương Vương” thu được qua sử dụng
phương pháp quan sát Đền Cuông:
+Số phận, kết cục của An Dương
Vương: Sau khi bị Triệu Đà tấn công,
Thục An Dương phải rút lui về phương
Nam và tuẫn tiết tại An biển Cửa Hiền –
phía Bắc núi Mộ Dạ - nay thuộc địa phận
xã Diễn An, huyện Diễn Châu
+Thái độ của nhân dân với An Dương
Vương: Để tưởng nhớ công lao của Thục
Phán An Dương Vương nhân dân Diễn
Châu đã lập đền thờ ở đỉnh núi Mộ Dạ
lấy tên gọi là đền Cng. Trong đền thờ

cịn
+Dấu tích của truyền thuyết: Ở đền
Cng hiện nay cịn lưu giữ nhiều di vật
quý như trống, chiêng, tượng thờ, đồ tế
khí và nhiều tư liệu bằng chữ Hán liên
quan đến Thục An Dương Vương.
-> Kết quả nghiên cứu đã khảng định An
Dương Vương là nhân vật lịch sử, được
kể lại trong truyền thuyết theo xu hướng
lí tưởng hố, thể hiện thái độ ngưỡng mộ
và tôn vinh của nhân dân với người anh
hùng…
3.3.2.Kết luận về phương pháp quan sát
-Là phương pháp sử dụng giác quan tự
nhiên (thị giác) và các công cụ quan sát
để thu thập, ghi nhận những biểu hiện,
17


thuyết An Dương Vương, người
nghiên cứu đã đi đến địa phương
nào, tiến hành phỏng vấn những ai
và thu thập được những thơng tin gìn
liên quan đến truyền thuyết An
Dương Vương?
+Nhóm 4: Phiếu học tập số 2
(Phiếu thứ 4): Trình bày cách cách
hiểu về phương pháp thực địa, điền
dã? Những hoạt động đặc trưng tiến
hành trong phương pháp này?

Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ.

đặc tính của sự vật, hiện tượng, con
người, phục vụ cho việc nghiên cứu.
-Trong nghiên cứu văn học dân gian,
quan sát được sử dụng chủ yếu trong hoạt
động tìm hiểu đặc tính diễn xướng của
tác phẩm văn học dân gian cũng như các
dấu tích, dấu vết trong thực địa gắn liền
với các chi tiết nghệ thuật trong sáng tác
dân gian, nhất là truyền thuyết.
-Các phương tiện được sử dụng: điện
thoại, máy ảnh, máy quay phim…
3.4. Phương pháp nghiên cứu thực địa/
điền dã

Hs làm việc nhóm, có thể dùng giấy
khổ lớn hoặc dùng máy chiếu để giới 3.4.1.Phân tích ví dụ
thiệu sản phẩm làm việc.
- Nghiên cứu về truyền thuyết truyện An
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
Dương Vương, người nghiên cứu đã
- Các nhóm cử đại diện lên báo cáo
dùng phương pháp thực địa, về đền
sản phẩm.
Cuông, xã Diễn An, huyện Diễn Châu,
Nghệ An.
Bước 4: Đánh giá, kết luận
- GV nhận xét thái độ và kết quả làm -Thơng tin thu được từ phỏng vấn:
việc của các nhóm, chỉ ra những ưu

+Người nghiên cứu về văn học dân gian:
điểm và hạn chế trong hoạt động
chủ đề chính của truyền thuyết là chủ đề
bài học cảnh giác chống xâm lược, mối
tình Mỵ Châu Trọng Thuỷ khơng phải là
mối tình hồ hợp hay chung thuỷ mà có ý
nghĩa cảnh giác trước âm mưu của kẻ thù.
+Người quản lí văn hố: trong đền Cuông
thờ các nhân vật của truyền thuyết.
3.4.2.Kết luận về phương pháp thực địa,
điền dã
18


-Là phương pháp đi vào môi trường sống,
sinh hoạt văn hoá cộng đồng của nhân
dân, nhất là những địa phương gốc của
những tác phẩm, những vấn đề văn học
dân gian cần tìm hiểu.
-Hoạt động đặc trưng của phương pháp
này là điều tra văn học dân gian, gồm 2
loại là điều tra cơ bản (điều tra tương đối
toàn diện) và điều tra chuyên đề (chuyên
biệt một khía cạnh của vấn đề)
Thao tác 3: GV hướng dẫn hs
nghiên cứu 2 thao tác sưu tầm văn
học dân gian và phương pháp
khảo sát
*Thời gian: 10 phút
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

3.5.Phương pháp sưu tầm văn học dân
gian:
3.5.1.Phân tích ví dụ:
-Đáp án câu hỏi trắc nghiệm
1. D
2. A
3. D

- Đọc sách giáo khoa trang 16, 17, 18
phần trình bày về 2 phương pháp sưu 4. A
3.5.2. Kết luận về phương pháp sưu tầm
tầm văn học dân gian và phương
văn học dân gian
pháp khảo sát.
- Học sinh trả lời các câu hỏi trắc
nghiệm và câu hỏi phát vấn
Câu 1: Văn bản trang 16 của Vũ
Anh Tuấn đã nói đến q trình sưu
tầm tác phẩm sử thi “Đẻ đất đẻ
nước” với mấy văn bản:
A.1
B.2
C.3

- Hoạt động sưu tầm văn học dân gian
diễn ra ở rất nhiều không gian (thư viện,
mạng, đời sống…)
- Đặc trưng của phương pháp này là tìm
kiếm, tập hợp, phân loại những sáng tác

truyền miệng trong dân gian
-Đối tượng mà hoạt động sưu tầm hướng
tới là nhân dân nhưng cần xác định đúng
đối tượng.
- Cần ghi chép khoa học, có mục đích, ý
19


D.4
Câu 2: Hoạt động sưu tầm sau thực
hiện với với văn bản sử thi “Đẻ đất
đẻ nước” nào “Hai bố con cứ dắt
nhau đi hết mường này đến mường
khác. Sau mấy năm họ đã có được
một tập giấy dày chừng gang tay,
khói bếp và bụi bặm bám vàng. Tập
giấy đã đi qua mường Khê, mường
Ống, mường Lụt, mường Lỗ…” ?

tưởng rõ ràng
3.6.Phương pháp khảo sát
3.6.1.Phân tích ví dụ
-Đáp án câu hỏi trắc nghiệm
5.C
6.D
7.B

A.Văn bản do bố con Vương Anh
sưu tầm

8.B

B.Văn bản do Vương Anh, Hoàng
Anh Nhân sưu tầm

- Là phương pháp thu thập thông tin về
một vấn đề văn học dân gian thông qua
việc khảo sát lấy ý kiến quan điểm của
một (một số) đối tượng nào đó có liên
quan.

C.Văn bản do Bùi Văn Kín sưu tầm
D.Văn bản do Vương Anh, Hoàng
Anh Nhân, Đặng Văn Lung sưu tầm.

3.6.2.Kết luận về phương pháp khảo sát:

- Có 2 cách thức khảo sát cơ bản:
Câu 3: Hoạt động sưu tầm mà văn
học dân gian hướng tới là ai?
A.Người làm công tác nghiên cứu
văn học dân gian
B. Người trong vùng khảo sát, sưu
tầm

+Khảo sát với một lượng mẫu phù hợp để
có thơng tin chung, sau đó tiến hành
phỏng vấn một số trường hợp tiêu biểu.
+Phỏng vấn một số cá nhân có hiểu biết
về vấn đề văn học dân gian, sau đó khảo

sát trên diện rộng hơn để tìm hiểu thơng
tin.

C. Người làm cơng tác quản lí văn
hố dân gian trong vùng khảo sát,
sưu tầm
D.Tất cả đáp án trên
Câu 4: Để tiến hành hoạt động sưu
20


tầm, một trong những hoạt động cơ
bản và quen thuộc là ghi chép. Nhận
định này đúng hay sai?
A.Đúng
B.Sai
Câu 5: Việc tiến hành khảo sát có
thể tiến hành qua cách thức nào:
A. Phiếu
B. Phỏng vấn
C. Kết hợp cả phiếu và phỏng vấn
D. Ghi âm
Câu 6: Đâu là đối tượng khảo sát
của văn học dân gian?
A.Nhà nghiên cứu văn học dân gian
B. Nhân dân ở nơi đến khảo sát
C. Cán bộ văn hoá ở địa phương
D.Tất cả đáp án trên
Câu 7: Khi nghiên cứu về cách kết
thúc truyền thuyết Thánh Gióng,

người nghiên cứu đã tiến hành mấy
cách thức khảo sát ?
A.1
B.2
C.3
D.4
Câu 8: Điền từ đúng vào ô trong sau
21


Phương pháp ….. là phương pháp
thu thập thông tin về vấn đề văn học
dân gian thông qua việc khảo sát ý
kiến quan điểm, quan điểm của một
số đối tượng nào đó có liên quan
A.Phương pháp sưu tầm văn học dân
gian
B.Phương pháp khảo sát
*Câu hỏi phát vấn: Qua nghiên cứu
sgk và trả lời câu hỏi trắc nghiệm em
hãy:
- ?Trình bày cách hiểu về phương
pháp sưu tầm văn học dân gian? Đối
tượng sưu tầm, cách thức sưu tầm
văn học dân gian?
-?Trình bày cách hiểu về phương
pháp khảo sát trong nghiên cứu văn
học dân gian? Những cách thức cơ
bản trong khảo sát văn học dân gian?
Bước 2. HS thực hiện nhiệm vụ.

Hs làm việc làm việc theo cặp.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận
- Học sinh trả lời
Bước 4: Đánh giá, kết luận
- GV nhận xét thái độ và kết quả làm
việc của học sinh
Nhiệm vụ 3: Củng cố luyện tập
*Thời gian: 7 phút

-Đáp án câu hỏi trắc nghiệm

- GV chia lớp làm 2 đội thi đấu.

Câu 1: B
22


- GV chiếu câu hỏi trắc nghiệm lên
màn hình, 2 đội thi trả lời câu hỏi
trắc nghiệm: Ai nhanh hơn?
-Thể lệ: Mỗi câu hỏi có 30 giây để
đọc câu hỏi, khi có hiệu lệnh bắt đầu
mới được trả lời. Đội mất quyền trả
lời hoặc trả lời sai, đội còn lại được
trả lời.

Câu 2: D
Câu 3: B
Câu 4: 1D, 2C, 3A, 4B
Câu 5: Kể được từ 2 -3 phương pháp:

phương pháp khảo sát, phương pháp sưu
tầm, phương pháp khảo sát…

Câu 1:
“…Tục thờ tổ nghề hát vốn xưa có ở
một số làng thuộc các huyện Ðông
Hưng, Thái Thụy, Hưng Hà. Lệ tế tổ
chèo trước đây thường được những
người hành nghề chèo duy trì hàng
năm. Ðình làng Hồng Quan nay
thuộc xã Ðơng Cường thờ Thành
hoàng làng là tổ nghề hát, dân làng
vẫn gọi là bà Ðầu, bà Ðào hoặc bà
Ðào Nương. Làng Ðống nay thuộc
xã Ðơng Các xưa có gị Con Hát.
Làng Thượng Liệt nay thuộc xã
Ðơng Tân xưa có đường Con Hát…
(Nghệ thuật chèo ở Thái Bình: Xưa
và nay - 15/10/2021, báo Hội Liên
hiệp phụ nữ tỉnh Thái Bình)
Để có được những thông tin trên,
tác giả bài báo đã sử dụng
phương pháp nghiên cứu chính
nào?
A.Phương pháp phân tích văn bản
B.Phương pháp thực địa/điền dã
23


C.Phương pháp khảo sát

D.Phương pháp so sánh
Đáp án: B
Câu 2: “Hẳn nhiều người còn nhớ
đến bài ca dao Tát nước đầu đình
rất hay, rất ý nhị và được những nhà
soạn sách giáo khoa đưa vào
chương trình lớp 10 chỉnh lý năm
2000(*) (SGK mới hiện nay đã bỏ
bài này). Gần đây, người ta lại tìm
thấy thêm hai dị bản, một của Phú
Yên, một của Bình Ðịnh. Về nội
dung, cả ba đều là ca dao nói về tình
u, xây dựng lời tỏ tình của chàng
trai trên nền kết cấu “áo rách - nhờ
khâu (vá) - trả cơng”. Nhưng ở
chúng vẫn có những điểm khác
nhau. Thứ nhất, về một số từ ngữ, lễ
vật hỏi cưới trong hai bài ca dao sau
mang tính đặc trưng riêng của địa
phương. Chẳng hạn, bản của Phú
Yên không nói “lợn” mà nói “heo”,
khơng nói “khâu” mà nói “vá”,
khơng “giúp đôi chăn” mà “giúp đôi
áo”, không “đèo buồng cau” mà
“đèo bông tai”... Tiếp nữa là hai bài
ca dao sau không chỉ đề cập tới nội
dung “giúp của” phục vụ cho hơn lễ
mà cịn “giúp của” dùng trong sinh
hoạt hằng ngày. Ðiều này ở bài Tát
nước đầu đình (SGK lớp 10 chỉnh lý)

24


khơng có”
(Tính dị bản - điều thú vị trong tục
ngữ, ca dao, báo Cà Mau điện tử)
Phương pháp nghiên cứu chính
được sử dụng trong đoạn văn trên
là phương pháp nào?
A.Phương pháp phân tích văn bản
B.Phương pháp sưu tầm văn học
dân gian
C.Phương pháp quan sát
D.Phương pháp so sánh
Đáp án: D
Câu 3:
Các cơng trình “Điều tra, sưu tầm,
bảo quản, biên dịch và xuất bản
kho tàng sử thi Tây Nguyên” và
“Phiên âm, biên dịch, xuất bản 25
tác phẩm sử thi Tây Nguyên” do
nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Kính
làm chủ nhiệm cùng các cộng sự
thuộc Viện Nghiên cứu Văn hóa
(Viện Hàn lâm Khoa học xã hội
Việt Nam) và các tỉnh Tây Nguyên
thực hiện vào năm 2001 được coi
là những cơng trình khoa học tổng
thành trong việc sưu tầm, nghiên
cứu sử thi Tây Nguyên theo phương

pháp hi n đại.
(Thứ bảy, 10/02/2018 Di sản văn
bản kho tàng sử thi tây nguyên và
25