Luận văn thạc sỹ - Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC
-----˜&˜-----

PHẠM VĂN THÀNH

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN ÂN THI,
TỈNH HƯNG YÊN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THANH TÙNG

HÀ NỘI - 2022


LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
MỤC LỤC
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

1


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Tại Hội nghị Văn hóa tồn quốc tháng 11 năm 1946, Bác Hồ chỉ rõ: “Văn
hóa phải hướng dẫn quốc dân thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ”, “Văn hóa soi
đường cho quốc dân đi” [], nhấn mạnh vai trò của văn hóa đối với sự nghiệp xây
dựng, bảo vệ và phát triển đất nước. Sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc không
chỉ được đánh giá bằng tăng trưởng kinh tế, tởng sản phẩm trong nước mà cịn bằng
cách chỉ số: thu nhập cao, giáo dục tốt, sức khoẻ và dinh dưỡng ở mức cao, nghèo
khổ thấp, môi trường trong sạch, có cuộc sống văn hố cao... Việc xây dựng văn
hóa, con người Việt Nam, lấy các giá trị chân - thiện - mỹ làm cốt lõi được ưu tiên
hàng đầu trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn hiện nay.
Nghị quyết số 29 NQ/TW ngày 04/11/2014, Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp
hành Trung ương khóa XI của Đảng về đởi mới căn bản, tồn diện giáo dục và đào
tạo, đáp ứng nhu cầu cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã đề ra mục tiêu giáo dục
là: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo;
đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập
của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt
nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỡi cá nhân; u gia đình, u Tổ quốc, yêu
đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả” []. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII
tiếp tục nhấn mạnh “Mục tiêu của giáo dục và đào tạo nhằm xây dựng con người
Việt Nam phát triển toàn diện, có sức khoẻ, năng lực, trình độ, có ý thức, trách
nhiệm cao đối với bản thân, gia đình, xã hội và Tổ quốc” và “Chú trọng giáo dục
phẩm chất, năng lực sáng tạo và các giá trị cốt lõi, nhất là giáo dục tinh thần yêu
nước, tự hào, tự tôn dân tộc, khơi dậy khát vọng phát triển, xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc” []. Gắn giáo dục tri thức, đạo đức, thẩm mỹ, kỹ năng sống với giáo dục thể
chất, nâng cao tầm vóc con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc. Điều 5, Luật giáo dục 2019 đã nhấn mạnh: “Nội dung giáo dục phải đảm
bảo tính cơ bản, tồn diện, thiết thực, hiện đại và có hệ thống; coi trọng giáo dục tư
tưởng và ý thức công dân; kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp, bản sắc văn hóa

2

dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại; phù hợp với sự phát triển về tâm sinh lý
lứa tuổi của người học” []. Nền tảng của tất cả những thành cơng ở đây là văn hóa
nhà trường (VHNT) mà cụ thể là văn hóa chung của nền giáo dục quốc dân.
Chương trình giáo dục phở thơng 2018 hướng tới việc hình thành và phát
triển cho học sinh những phẩm chất chủ yếu sau: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung
thực, trách nhiệm. Xây dựng văn hóa đởi mới trong nhà trường chính là ni dưỡng
một mơi trường mà ở đó học sinh được phát triển đầy đủ phẩm chất năng lực của
một công dân thời đại mới hướng tới các mục tiêu học tập, triển khai các mô hình
giảng dạy, các kỹ thuật giảng dạy và các cơng cụ của chương trình mà cịn phải trên
cơ sở thống nhất biện chứng với xây dựng văn hóa nhà trường. Văn hóa của nhà
trường khơng nên ngầm và giả định. Nó cần phải được phát hiện, một cách cơng
khai và được thảo luận, đánh giá và phát triển [].
Các trường trung học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên đã và đang triển
khai phong trào “Xây dựng nhà trường văn hóa - Nhà giáo mẫu mực - Học sinh
thanh lịch” một cách nề nếp và hiệu quả. Với định hướng xây dựng 100% các
trường THCS đạt chuẩn quốc gia, ban lãnh đạo các nhà trường luôn chú trọng xây
dựng các quy chế, quy ước nhằm tạo dựng văn hóa nhà trường mang màu sắc riêng,
đón nhận giá trị văn hóa của thời kỳ hội nhập và phát triển. Tuy nhiên trong vấn đề
xây dựng văn hóa nhà trường cịn gặp nhiều khó khăn thể hiện ở việc xây dựng mục
tiêu, sứ mệnh, giá trị chưa hướng tới định hướng năng lực, phẩm chất của học sinh,
nền nếp, quy chế hoạt động dạy học, giáo dục chưa phát huy được vai trị hướng
dẫn, hỡ trợ để mỡi học sinh có thể khám phá và tự rèn luyện những năng lực còn
tiềm ẩn. Một số nhà trường chưa thực sự tạo được nhiều niềm tin trong cán bộ giáo
viên, nhân viên và họ chưa thực sự coi nhà trường là “gia đình” thứ hai để có thêm
nhiều động lực để khắc phục khó khăn, nỡ lực hết mình cho cơng việc và sự nghiệp
trồng người có hiệu quả cao, sự phối hợp giữa nhà trường với lực lượng xã hội
trong xây dựng văn hóa nhà trường chưa thực sự gắn kết. Vì vậy vấn đề xây dựng
VHNT lành mạnh, trong sáng được xem như một vấn đề cấp bách và thiết thực đối

với các trường trung học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên hiện nay.
Từ những lý do trên, với mong muốn tìm ra những biện pháp phù hợp trong

3


xây dựng văn hóa nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của nhà
trường, tác giả chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở
các trường trung học cơ huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay”
làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các
trường trung học cơ sở huyện Ân Thi, đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa
nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên nhằm góp phần
nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục của nhà trường trong giai đoạn hiện nay.
3. Khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường ở
trường THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý xây dựng hóa nhà trường ở các
trường trung học cơ huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.
4. Giả thuyết khoa học
Quản lý xây dựng hóa nhà trường ở các trường trung học cơ huyện Ân Thi,
tỉnh Hưng Yên bên cạnh những kết quả đạt được còn bộc lộ những hạn chế về trong
chỉ đạo, xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện...nên làm hạn chế chất lượng dạy học
và giáo dục và chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Nếu đề xuất các biện pháp
quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ sở huyện Ân Thi,
tỉnh Hưng Yên thiết thực sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện ở các
trường trung học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên, đáp ứng u cầu thực hiện
chương trình giáo dục phở thông 2018 hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở
trường trung học cơ sở trong giai đoạn hiện nay.
5.2. Khảo sát thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường
trung học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.
5.3. Đề xuất và khảo nghiệm biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
ở các trường trung học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện

4


nay.
6. Giới hạn và Phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu
- Đề tài nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa nhà ở các trường trung học cơ
huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên.
6.2. Giới hạn về chủ thể quản lý
- Có nhiều chủ thể tham gia quản lý xây dựng văn hóa nhà trường như Hiệu
trưởng, Phó Hiệu trưởng, TTCM, giáo viên, lực lượng xã hội và học sinh. Tuy
nhiên, trong nghiên cứu này xác định chủ thể chính là Hiệu trưởng các trường trung
học cơ sở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên và các chủ thể khác là chủ thể phối hợp.
6.3. Giới hạn về bàn nghiên cứu
Do thời gian và điều kiện nghiên cứu có hạn nên luận văn khảo sát ở 8
trường THCS huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên.
6.4. Khách thể khảo sát
- Cán bộ quản lý phòng Giáo dục và Đào tạo
- Cán bộ quản lý và giáo viên các trường THCS.
6.5. Thời gian nghiên cứu: từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Đề tài được tổ chức nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ

nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục; những hướng, chủ trương của
Đảng Cộng sản Việt Nam về Giáo dục - Đào tạo và quản lý giáo dục - đào tạo.
Đồng thời đề tài cịn được nghiên cứu xây dựng văn hóa nhà trường dựa tổng hợp lý
thuyết, phân loại tài liệu văn bản có liên quan đến nhằm xây dựng khung lý thuyết
cho đề tài.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp điều tra: Điều tra bằng phiếu hỏi với các loại câu hỏi đóng, mở
dành cho các đối tượng khác nhau (CBQL, GV) nhằm khảo sát, đánh giá thực trạng
xây dựng văn hóa nhà trường và quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường
trung học cơ huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên.

5


Phương pháp phỏng vấn: Trị chuyện, tọa đàm trao đởi với CBQL, GV về thực
trạng xây dựng văn hóa nhà trường và quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các
trường trung học cơ huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên.
Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia tính cần thiết và khả thi của
các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ huyện
Ân Thi, tỉnh Hưng Yên mà đề tài đề cập.
7.3. Nhóm phương pháp xử lý số liệu
Dùng các cơng thức thống kê tốn học xử lý các số liệu đã thu được, định
lượng kết quả nghiên cứu cho đề tài luận văn.
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài các phần: Mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ
lục. Luận văn gồm 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở trường
trung học cơ sở trong giai đoạn hiện nay.
- Chương 2: Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung
học cơ ở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.

- Chương 3: Biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung
học cơ ở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.

6


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Nghiên cứu về xây dựng văn hóa nhà trường
Tác giả Purkey và Smith (1982), xác định văn hóa nhà trường như một kết
cấu, một q trình và một khơng gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn
các thành viên (các giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học
chất lượng. Như vậy, tác giả này nhấn mạnh đến yếu tố giá trị và chuẩn mực trong
văn hóa nhà trường. Yếu tố có vai trị định hướng điều chỉnh các hoạt động của
người dạy và người học, của các cán bộ nhân viên của nhà trường. Nói cách khác
các giá trị, chuẩn mực của nhà trường của xã hội định hướng và điều chỉnh hành vi
của các thành viên trong tổ chức nhà trường [].
Tác giả Edgar H. Schein (2004), khi nghiên cứu văn hóa nhà trường đã cho
rằng văn hóa nhà trường gồm 3 thành tố cấu thành. Đó là: a) Những quá trình và
cấu trúc hữu hình; b) Hệ thống giá trị được tuyên bố; 3) Những quan niệm chung.
Ba thành tố này nằm trong mối quan hệ hữu cơ, tạo nên văn hóa nhà trường như
một tởng thể. Nói cách khác, văn hóa nhà trường theo tác giả Edgar H. Schein gồm
hai thành tố cơ bản: Thành tố vật chất và thành tố tinh thần [].
Theo Eller, John, and Sheila Eller (2009), Creative strategies to transform
school culture (Chiến lược sáng tạo để biến đởi văn hóa học đường), Thousand
Oaks, CA: Corwin Press, Thousand Oaks, CA: Corwin Press, các tác giả cho rằng
văn hoá nhà trường là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong hoạt động của
sinh viên và cán bộ nhân viên. Mơi trường tích cực sẽ thúc đẩy thành tích cao, trong

khi mơi trường tiêu cực sẽ làm nản lòng cả người học, các nhà giáo dục và các phụ
huynh. Theo đó, các tác giả đã đề ra các chiến lược nhằm cải thiện môi trường và
văn hố nhà trường, bao gồm: Ni dưỡng mối quan hệ giao tiếp và cộng tác cá
nhân giữa các thành viên; phát triển các mối quan hệ cộng tác trong công việc; cải
thiện các cuộc họp nhân viên; giải quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động nhà

7


trường; xử lý xung đột một cách thích hợp. Với các ý tưởng sáng tạo này, lãnh đạo
nhà trường có thể tạo ra một môi trường giảng dạy và học tập hợp tác [].
Về vai trị của văn hóa nhà trường đối với các hoạt động dạy và học của nhà
trường, tiêu biểu có một số cơng trình nghiên cứu sau: Barth (2002) cho rằng văn
hoá nhà trường tác động đến toàn bộ các thành viên trong nhà trường; tác động đến
sự thành công, hiệu quả hoạt động của nhà trường. Tác giả nhấn mạnh: “Văn hố
nhà trường cịn có sức ảnh hưởng mạnh mẽ hơn đến các hoạt động và việc học tập
trong trường học hơn là tổng thống của quốc gia, Bộ giáo dục, hội đồng nhà trường,
hay thậm chí là hiệu trưởng, giáo viên và các phụ huynh” []. Tương tự, Peterson
(2002) cho rằng “Môi trường văn hố nhà trường tích cực, các thành viên ln có ý
thức chung về sự kết nối giữa các cá nhân, ý thức được chia sẻ rộng rãi về sự tôn
trọng và chăm sóc cho mọi người. Cịn mơi trường văn hóa chứa đựng các yếu tố
tiêu cực sẽ tác động xấu đến hiệu quả giáo dục cũng như các hoạt động khác của
nhà trường” [].
Ở Việt Nam, Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến giáo dục
“Cái nền” đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ để họ trở thành những người “Vừa
hồng vừa chuyên” được thể hiện qua khẩu hiệu “Tiên học Lễ, hậu học văn”, “Lễ”
chính là văn hóa, là đạo đức, một trong những nội dung cốt lõi của văn hóa nhà
trường. Sinh thời khi đến thăm trường đại học Sư phạm, Bác Hồ, vị lãnh tụ vơ vàn
kính u của chúng ta mong muốn xây dựng nhà trường trở thành trường “Mô
phạm” của cả nước. Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng từng mong muốn phải xây

dựng “Trường ra trường, lớp ra lớp - Thầy ra thầy, trị ra trị”. Đó chính là những
định hướng rất sâu sắc và cụ thể nhằm xây dựng nề nếp văn hóa nhà trường Việt
Nam XHCN phát triển [].
Các tác giả Nguyễn Vũ Bích Hiền, Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Nguyễn Xuân
Thanh cho rằng VHNT là một tập hợp các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin và hành
vi ứng xử...VHNT là những nét đặc trưng riêng biệt tạo nên sự khác biệt của NT với
các tổ chức khác và sự khác biệt giữa trường này với trường khác. VHNT liên quan
tới toàn bộ đời sống vật chất và tinh thần của một NT. VHNT là những giá trị tốt

8


đẹp được hình thành bởi một tập thể và được mỗi cá nhân trong NT chấp nhận.
VHNT tốt hướng tới chuẩn chất lượng cao [].
Phạm Công Huân trong bài “Văn hóa tở chức - hình thái cốt lõi của văn hóa
nhà trường” cũng tiếp tục khẳng định văn hóa nhà trường là văn hóa của một tở
chức. Tác giả phân tích 7 biểu hiện trong hình thái và cấp độ biểu hiện của văn hóa
nhà trường đồng thời đưa ra 5 lí do để khẳng định tầm quan trọng của văn hóa nhà
trường đối với chất lượng giáo dục: văn hóa là tài sản lớn của bất kì một tở chức
nào, văn hóa nhà trường tạo động lực làm việc, văn hóa nhà trường hỡ trợ điều phối
và kiểm sốt, văn hóa nhà trường hạn chế tiêu cực và xung đột, văn hóa nâng cao
chất lượng các hoạt động trong nhà trường [].
Nhóm tác giả Phạm Văn Khanh, Lê Ngọc Việt trong bài viết “Giải pháp xây
dựng văn hóa nhà trường dưới góc độ của mơ hình trường học thân thiện, học sinh
tích cực” [] lại phân tích mơ hình văn hóa nhà trường dưới góc độ của mơ hình
trường học thân thiện, học sinh tích cực do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động được
thể hiện ở ba yếu tố sau: - Xây dựng cảnh quan sư phạm: xây dựng trường, lớp
xanh, sạch, đẹp và an toàn; - Xây dựng môi trường sư phạm: xây dựng các điều kiện
thuận lợi cho các hoạt động giáo dục, vui chơi, giải trí trong trường học mang tính
giáo dục cao; - Xây dựng văn hóa giao tiếp sư phạm: xây dựng các chuẩn mực, thói

quen trong giao tiếp ứng xử giữa các thành viên trong nhà trường, cộng đồng xã
hội.
Khi nghiên cứu về “Văn hóa tở chức Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng yêu
cầu đổi mới và hội nhập”, tác giả Nguyễn Viết Lộc đã xem xét văn hoá nhà trường ở
góc độ văn hố tở chức, tác giả cho rằng: “Đây là một tổ chức đặc thù gồm các tở
chức con với những khác biệt về văn hóa (các trường thành viên, đơn vị trực thuộc)
tạo thành một tở chức lớn”; ơng khẳng định: “Văn hóa tở chức có vai trị hết sức
quan trọng trong việc tạo nên sự phát triển đột phá và bền vững cho tổ chức nhờ
phát huy được nguồn lực nội sinh và tìm kiếm, dung nạp các nguồn lực ngoại sinh.
Qua đó, tác giả cho rằng xây dựng văn hóa tở chức có vai trị rất quan trọng trong
việc phát huy tính liên thông, liên kết, chia sẻ nguồn lực giữa các tổ chức con và

9


đồng thời khắc phục những tồn tại, mâu thuẫn, xung đột làm ảnh hưởng, cản trở quá
trình phát triển bền vững” [].
1.1.2. Nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
Tác giả Kytle và Bogotch, đã tìm hiểu hiệu quả cải cách của nhà trường
thông qua một mô hình về văn hóa. Kết quả đã chỉ ra rằng, sự phát triển của nhà
trường một cách bền vững phải dựa trên sự xây dựng văn hóa của nhà trường. Trong
việc xây dựng văn hóa nhà trường, hiệu trưởng có vai trò quan trọng. Hiệu trưởng là
người dẫn dắt tất cả các thành viên của nhà trường, đề ra mục đích phấn đấu của
nhà trường, phải có phong cách lãnh đạo phù hợp thu hút được mọi người tham
gia…Xây dựng văn hóa nhà trường là xây dựng hệ giá trị, xây dựng các chuẩn mực
và nguyên tắc hoạt động của nhà trường, là xây dựng phong cách ứng xử văn minh
giữa các bộ phận và cá nhân trong nhà trường [].
Các tác giả Blase J. và Kirby P.C đã tìm hiểu về hiệu quả hoạt động quản lý
của hiệu trưởng. Hiệu quả này phụ thuộc vào các giáo viên của nhà trường. Khi các
giáo viên hợp tác thì hiệu trưởng quản lý các hoạt động của nhà trường có hiệu quả

tốt. Kết quả nghiên cứu của tác giả cũng cho thấy mối quan hệ giữa giáo viên và
hiệu trưởng trong nhà trường là một trong những thành tố quan trọng tạo nên văn
hoá nhà trường, bởi giáo viên và hiệu trưởng là 2 đối tượng chính tham gia vào q
trình đào tạo và giáo dục nhà trường [].
Quản lý nhà trường theo tiếp cận VHNT của các tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc,
Phạm Thành Nghị, Lê Tiến Hùng, Phạm Quang Huân, Phan Thị Hoa Hương, Lê
Hiển Dương, Trần Quốc Thành…tập trung vào phân tích những quan niệm của các
tác giả nước ngoài về VHNT và đưa ra một số giải pháp cho các nhà trường phổ
thông hiện nay ở Việt Nam. Họ nghiên cứu về các vấn đề như vai trò của người
quản lý trong việc kiến thiết và phát triển mơi trường văn hóa lành mạnh, hiệu quả;
vai trị của VHNT trong việc giúp nhà trường đạt được mục tiêu trong thời kỳ hội
nhập thơng qua việc hình thành khả năng tư duy chiến lược của nhà trường; quản lý
sự phát triển VHNT chính là tác động để tạo ra sự dịch chuyển các cấp của VHNT
[], [].

10


Quản lý nhà trường theo tiếp cận hệ thống giá trị văn hóa của nhà trường của
tác giả Phạm Minh Hạc nhấn mạnh đến việc xây dựng VHNT (Hay còn gọi là văn
hóa học đường) bằng giáo dục giá trị được thể hiện qua ba mặt của VHNT: Cơ sở
vật chất, môi trường giáo dục và giao tiếp ứng xử. Xây dựng một hệ giá trị trong
nhà trường để mọi thành viên đồng thuận lấy đó làm mục tiêu đạo đức xã hội, giá trị
nhân cách hay chúng ta còn gọi là dạy người bên cạnh dạy chữ và dạy nghề [].
Cuốn sách “Quản lý văn hóa nhà trường” của Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Nguyễn
Vũ Bích Hiền (đồng chủ biên 2019), trình bày hệ thống những vấn đề lý thuyết
chung về văn hóa nhà trường, những đặc điểm về văn hóa nhà trường ở Việt Nam,
văn hóa trường đại học, đặc biệt đề cập đến xây dựng văn hóa nhà trường hiện nay,
xu hướng phát triển nhà trường và văn hóa nhà trường hiện nay. Cuốn sách cung
cấp những nền tảng cơ bản về văn hóa nói chung và văn hóa các nhà trường ở Việt

Nam nói riêng. Đó là những lý luận cơ bản mà luận văn kế thừa trong xây dựng
khung lý luận của đề tài.
Cơng trình Những vấn đề cơ bản của Khoa học quản lý giáo dục của Trần
Kiểm (2008): tác giả xem xét văn hóa nhà trường và xây dựng văn hóa nhà trường
là một vấn đề trong quản lý nhà trường với tính cách là một tở chức. Văn hóa nhà
trường tác động đến tình cảm, suy nghĩa, hành động của các cá nhân. Các yếu tố
nhận thức - hành vi - thái độ là bộ ba cấu thành nên văn hóa tở chức và được xem
xét trong mối quan hệ với các yếu tở bên trong và với mơi trường bên ngồi của tổ
chức
Từ năm học 2008 đến 2010 theo sự chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, Học viện
QLGD Việt Nam đã hợp tác với Học viện Giáo dục Singapore tở chức chương trình
bồi dưỡng Hiệu trưởng phở thơng theo hình thức liên kết Việt Nam - Singapore. Nội
dung chương trình có 7 chun đề trong đó chuyên đề 3 “Văn hóa nhà trường” được
rất nhiều nhà Lãnh đạo đánh giá cao về tầm quan trọng của VHNT và được coi là
một trong những yếu tố hàng đầu làm nên sự thành công trong việc nâng cao chất
lượng giáo dục của nhà trường.
Một số đề tài thạc sĩ, tiến sĩ nghiên cứu về quản lý xâu dựng văn hóa nhà
trường như:

11


Tác giả Lê Thị Ngọc Thúy nhấn mạnh đến các loại hình văn hóa trong nhà
trường như: Văn hóa quản lý, văn hóa giảng dạy và văn hóa học tập trong nhà
trường tạo nên các thể hiện sinh động của văn hóa tở chức trong nhà trường được
xem như vừa là công cụ và vừa là mục tiêu để nhà trường hướng tới xây dựng tở
chức có văn hóa cao [].
Tác giả Nguyễn Duy Phấn (2017) về Xây dựng tiêu chí văn hóa nhà trường
trong các trường cao đẳng kỹ thuật cơng nghiệp, đã nhấn mạnh đến tiêu chí VHNT
khi hồn thiện sẽ là cơng cụ có tính ch̉n mực để đánh giá VHNT trong các trường

cao đẳng kỹ thuật cơng nghiệp một cách chính xác, khách quan. Tiêu chí VHNT
làm cơ sở cho việc định hướng, phát triển, giúp các nhà quản lý tìm ra được những
điểm mạnh, điểm ́u từ đó hồn thiện VHNT trong các trường cao đẳng kỹ thuật
cơng nghiệp [].
Tác giả Hồng Quốc Đạt (2018), đã nghiên cứu về Quản lý xây dựng văn
hoá nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh, trên cơ sở nghiên cứu lí
luận, khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường trung
học cơ sở, đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh: Nâng cao nhận thức cho cán bộ
quản lý, giáo viên, nhân viên, học sinh và phụ huynh về sự cần thiết của việc xây
dựng văn hóa nhà trường; Tở chức xây dựng và kế thừa các giá trị văn hóa vật chất
của nhà trường; Tổ chức xây dựng và kế thừa các giá trị văn hóa tinh thần của nhà
trường; Xây dựng tiêu chí văn hóa nhà trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí
Minh [].
Tác giả Nguyễn Thị La (2019) về Quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại
Học viện Hành chính Quốc gia, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng
xây dựng văn hoá nhà trường và quản lý xây dựng văn hoá nhà trường của trường
đại học, học viện từ đó đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hố nhà
trường tại Học viện Hành chính Quốc gia góp phần nâng cao hiệu quả quản lý xây
dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia trong giai đoạn hiện
nay: Tiếp tục hồn thiện quy trình, thủ tục làm việc và nội quy, quy chế của Học
viện Hành chính Quốc gia; Nâng cao hiệu quả lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà

12


trường tại Học viện Hành chính Quốc gia; Xây dựng tiêu chí về văn hóa nhà trường
tại Học viện Hành chính Quốc gia; Tở chức thường xun sự kết nối, tương tác tích
cực giữa cán bộ, giảng viên và học viên, sinh viên trong Học viện; Chỉ đạo giảm bớt
đào tạo lý thuyết, tăng cường thực hành, đào tạo kỹ năng cho học viên, sinh viên

đáp ứng yêu cầu của thực tiễn [14].
Các luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu đều có chung một kết quả nghiên cứu:
trên cơ sở xây dựng khung lý luận về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường với các
cách tiếp cận khác nhau: tiếp cận hoạt động, tiếp cận quá trình, tiếp cận chức năng
quản lý... đã xây dựng các phương pháp nghiên cứu thực tiễn để phát hiện thực
trạng văn hóa nhà trường và quản lý văn hóa nhà trường cùng các yếu tố ảnh hưởng
ở các cơ sở giáo dục, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa
nhà trường ở các cấp học và các địa phương khác nhau trong cả nước.
Các vấn đề đặt ra cho luận văn cần giải quyết:
Xác định và làm rõ các vấn đề lí luận cơ bản về xây dựng văn hóa nhà trường
và quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học cơ sở
Phát hiện và đánh giá đúng thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường và quản
lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ ở huyện Ân Thi, tỉnh
Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.
Phát hiện các yếu tố và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách
quan đến quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học cơ ở huyện
Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.
Đề xuất được các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường ở các
trường trung học cơ ở huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn hiện nay.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Quản lý, quản lý nhà trường
1.2.1.1. Quản lý
Từ ý kiến của các nhà khoa học Harold Kootz, CyriOdonnell, Heinz
Weihrich [], Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc [], Trần Kiểm [], Bùi Minh
Hiền [], Luận văn xác định: “Quản lý là một quá trình tác động gây ảnh hưởng của

13


chủ thể quản lý đến khách thể quản lý thông qua việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo

và kiểm tra nhằm đạt được mục tiêu chung”.
1.1.2.2. Quản lý nhà trường
Từ ý kiến của các nhà khoa học Phạm Viết Vượng [], Phạm Minh Hạc [], Hà
Thế Truyền [], Luận văn xác định: “Quản lý nhà trường là một hoạt động được thực
hiện trên cơ sở những quy luật chung của quản lý, đồng thời có những nét riêng
mang tính đặc thù của giáo dục. Do đó quản lý nhà trường cần vận dụng tất cả các
nguyên lý chung của QLGD để đẩy mạnh mọi hoạt động của nhà trường theo mục
tiêu đào tạo”.
1.2.2. Văn hóa, văn hóa nhà trường
1.2.2.1. Văn hóa
Theo UNESCO: “Văn hố là tởng thể sống động những sáng tạo (của cá
nhân và cộng đồng) trong quá khứ và hiện tại. Qua các thế kỷ hoạt động sáng tạo ấy
đã hình thành nên hệ thống giá trị, truyền thống, thị hiếu - những đặc tính riêng của
mỡi dân tộc” (dẫn theo Trần Ngọc Thêm [].
Theo từ điển Tiếng Việt: “Văn hóa là: (1) Những giá trị vật chất, tinh thần do
con người tạo ra trong lịch sử: nền văn hóa các dân tộc; kho tàng văn hóa dân tộc.
(2) Đời sống tinh thần của con người: phát triển kinh tế và văn hóa; chú ý đời sống
văn hóa của nhân dân. (3) Tri thức khoa học, trình độ học vấn: trình độ văn hóa; học
các mơn văn hóa. (4) Lối sống, cách ứng xử có trình độ cao: người có văn hóa; gia
đình văn hóa mới. (5) Nền văn hóa một thời kì lịch sử cở xưa, xác định được nhờ
tởng thể các di vật tìm được có những đặc điểm chung: Văn hóa Đơng Sơn; văn hóa
rìu hai vai [].
1.2.2.2. Văn hóa nhà trường
Theo tác giả Schein (1983), Deal và Peterson cho rằng: “Văn hóa nhà trường
là một tổ hợp bao gồm những tiêu chuẩn, quy phạm, giá trị, niềm tin, nghi lễ, những
biểu tượng và sự kiện đã diễn ra tạo nên “nét riêng” của trường”[].
Các chuẩn mực, giá trị, niềm tin, truyền thống, các lễ nghi đó được xây dựng
cùng với thời gian khi giáo viên, học sinh, phụ huynh và các nhà quản lý cùng nhau

14

làm việc, giải quyết những khó khăn, phát triển sự kỳ vọng về phối hợp và hành
động cùng nhau.
Kent D. Peterson and Terrence E. Deal định nghĩa “ Văn hóa nhà trường là
một dòng chảy ngầm của những chuẩn mực, giá trị, niềm tin, truyền thống và nghi
lễ được hình thành theo thời gian do con người làm việc cùng nhau, giải quyết các
vấn đề và đối mặt với các thách thức… định hình suy nghĩ, cảm xúc và hành động
của con người trong nhà trường… tạo cho nhà trường sự khác biệt” [].
Các tác giả Nguyễn Vũ Bích Hiền (chủ biên), Nguyễn Thị Minh Nguyệt,
Nguyễn Xuân Thanh cho rằng: Văn hoá nhà trường là một tập hợp các chuẩn mực,
các giá trị, niềm tin và hành vi ứng xử,…Văn hoá nhà trường là những nét đặc trưng
riêng biệt tạo nên sự khác biệt của nhà trường với các tổ chức khác và sự khác biệt
giữa trường này với trường khác. Văn hố nhà trường liên quan tới tồn bộ đời sống
vật chất và tinh thần của một nhà trường. Văn hoá nhà trường là những giá trị tốt
đẹp được hình thành bởi một tập thể và được mỡi cá nhân trong nhà trường chấp
nhận. Văn hoá nhà trường tốt hướng tới chuẩn chất lượng cao [].
Như vậy, Văn hoá nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực, thói
quen và truyền thống hình thành trong q trình phát triển của nhà trường, được các
thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo, hình thành bản sắc riêng của mỡi
tở chức sư phạm.
Văn hóa nhà trường được thể hiện ở hầu hết các nội dung quản lý nhà
trường, từ tầm nhìn, sứ mạng, triết lý, mục tiêu, giá trị, bầu khơng khí tâm lý, tác
phong, phong cách, thái độ, chuẩn mực của người cán bộ quản lý, giáo viên, nhân
viên... được xem là tốt đẹp và được mỗi người trong nhà trường chấp nhận.
Từ những định nghĩa trên có thể rút ra những vấn đề cơ bản trong định nghĩa
văn hóa nhà trường đó là:
- Văn hóa nhà trường là một tập hợp các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin và
hành vi ứng xử...
- Văn hóa nhà trường là những nét đặc trưng riêng biệt, tạo nên sự khác biệt

của nhà trường với các tổ chức khác và sự khác biệt giữa trường này với trường
khác.

15


- Văn hóa nhà trường là những giá trị tốt đẹp được hình thành bởi một tập thể
và được mỡi cá nhân trong nhà trường chấp nhận.
- Văn hóa nhà trường tốt hướng tới chuẩn chất lượng cao.
Như vậy, nhà trường nào cũng có văn hóa của riêng mình. Văn hóa đó được
hình thành tự phát, hay là kết quả của cả một q trình xây dựng có chủ đích rõ ràng
của quản lý nhà trường cũng như sự thống nhất của tập thể sư phạm. Nhà trường đó
có ý thức rõ những điểm mạnh để phát huy và những điểm chưa mạnh để khắc phục
vươn tới những mục tiêu giáo dục đặt ra
Những hình thái và cấp độ thể hiện của văn hoá nhà trường: Văn hoá nhà
trường giống như tảng băng có phần nởi, phần chìm
- Phần nởi có thể nhìn thấy:
+ Đó là cơ sở vật chất trường lớp, bàn ghế, thiết bị dạy học và sinh hoạt
chung...
+ Đó là các triết lý, nguyên tắc, phương pháp giải quyết vấn đề và tiến hành
các hoạt động giáo dục, các thủ tục, chương trình cơng tác…;
+ Các ch̉n mực hành vi: Nghi thức tập thể, cách tổ chức các lễ nghi, cách
tổ chức thăm viếng, liên hoan…trong tập thể giáo viên, học sinh;
+ Các hình thức sử dụng ngôn ngữ: Khẩu hiệu hành động, ngôn ngữ xưng hô
giao tiếp giữa thầy và thầy, thầy và trò, trò và trị, các truyền thút…
- Phần chìm:
+ Nhu cầu, cảm xúc, mong muốn cá nhân;
+ Quyền lực và cách thức ảnh hưởng;
+ Thương hiệu;
+ Các giá trị;

+ Các quy ước ngầm.
Các ́u tố bề nởi của Văn hóa nhà trường là những yếu tố có thể quan sát
được, bao gồm:
Các yếu tố ngoại cảnh của nhà trường, như: tranh ảnh, khẩu hiệu, cây cảnh,
cây xanh, nơi trưng bày sản phẩm của học sinh, phòng truyền thống, phòng sinh
hoạt tập thể của giáo viên, phòng sinh hoạt tập thể của học sinh

16


Sứ mệnh, tầm nhìn của nhà trường.
Logo, phù hiệu, biểu trưng, bài hát truyền thống của nhà trường.
Văn hóa truyền thống của nhà trường.
Khơng khí lớp học.
Kỷ luật, nề nếp của nhà trường.
Hoạt động của giáo viên trong nhà trường.
Hoạt động của học sinh nhà trường.
Những giao tiếp khơng chính thức giữa các nhóm người trong nhà trường.
Thái độ, hành động liên quan đến quyền lợi cá nhân của cán bộ, giáo viên.
Thái độ, hành động liên quan đến trách nhiệm của cán bộ, giáo viên.
Các yếu tố bề sâu của văn hóa nhà trường là những ́u tố khơng trực tiếp
quan sát được mà phải trực tiếp trải nghiệm ở trong nhà trường. Các yếu tố bề sâu
của văn hóa nhà trường bao gồm: Mong muốn cá nhân của các thành viên nhà
trường; Nhu cầu cá nhân của các thành viên trong nhà trường; Cảm xúc các thành
viên khi đến trường; Sự phân bổ quyền lực trong nhà trường; Các giá trị được coi
trọng của nhà trường: sự sáng tạo đổi mới, sự hợp tác; Các giá trị trong mối quan hệ
giữa các thành viên trong nhà trường: sự chân thật, sự cởi mở, sự tôn trọng, tin
tưởng…
1.2.3. Xây dựng văn hóa nhà trường
Đối với đội ngũ CBGV Nhà trường, VHNT thúc đẩy sự sáng tạo cá nhân, tạo

nên tình thương yêu chân thành giữa các thành viên và đảm bảo cho sự hợp tác vì
mục tiêu chung. Thày cô giáo là người trực tiếp tham gia hoạt động dạy học. Và hơn
ai hết, chính Nhà giáo ngồi kiến thức chun mơn, phải hiểu biết rộng về cuộc
sống, có kiến thức sâu sắc về văn hóa xã hội sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới nhân cách
học trò.
Đối với học sinh, văn hóa nhà trường tạo nên giá trị đạo đức và có vai trị
điều chỉnh hành vi. Khi được giáo dục trong một mơi trường văn hóa và thấm nhuần
hệ giá trị văn hóa, HS khơng những hình thành được những hành vi chuẩn mực mà
quan trọng hơn là ẩn chứa trong tiềm thức các em là niềm tin nội tâm sâu sắc vào
những điều tốt đẹp, từ đó, khao khát cuộc sống hướng thiện và sống có lý tưởng.

17


Đồng thời, Văn hóa Nhà trường cịn giúp các em về khả năng thích nghi với xã hội.
Một con người có văn hóa thì trong con người đó ln hội tụ đầy đủ những giá trị
đạo đức căn bản, đó là đức tính khiêm tốn, lễ độ, thương yêu con người, sống có
trách nhiệm với bản thân và xã hội... Do vậy, khi gặp những tình huống xã hội phát
sinh, dù là những tình huống mà các em chưa từng trải nhưng nhờ vận dụng năng
lực văn hóa để điều tiết hành vi một cách hài hịa, các em có thể tự điều chỉnh mình
phù hợp với hồn cảnh, ứng xử hợp lẽ, hợp với lòng người và cuộc sống xung
quanh.
Vì vậy, mỡi nhà trường dù có ý thức hay khơng cũng tạo ra VHNT của mình
trong q trình tở chức dạy và học. Tuy nhiên, xây dựng VHNT một cách chủ động,
với tư cách là một nội dung của cơng tác quản lý nhà trường, để thực sự có tác động
GD tích cực đến các thành viên trong nhà trường, tác động đến chất lượng dạy và
học,...phải coi đây là trách nhiệm của các nhà quản lý, trước hết là người Hiệu
trưởng. Xây dựng VHNT cần phải dựa trên cách tiếp cận “Xây dựng văn hóa tở
chức” và “Các yếu tố ảnh hưởng VHNT”. Từ đó tác giả xác định một số căn cứ
quan trọng nhất, xuất phát từ:

- Mục tiêu đào tạo và các nhiệm vụ chính trị của nhà trường. Đó chính là
hình ảnh con người cụ thể, với các phẩm chất và năng lực mà nhà trường trang bị và
đào luyện. Bởi thế, ở mỗi nhà trường sẽ có các sắc màu riêng giữa hàng loạt đặc
điểm của người học mà nhà trường của chúng ta cần giáo dục, đào tạo.
- Các mục tiêu, điều lệ và các chương trình cơng tác của các tở chức đồn thể
(cơng đồn, đồn thanh niên...)
- Đặc thù của q trình giáo dục của nhà trường và các quy chế, chính sách
chun mơn đối với CB và HS.
- Lịch sử phát triển và truyền thống của nhà trường.
- Các chuẩn mực cần có trong các quan hệ: giáo viên với giáo viên, học sinh
với học sinh, GV với HS, giữa người quản lý với GV và HS.
- Các chuẩn mực đạo đức và các giá trị VH thẩm mỹ.
- Các điều kiện cơ sở vật chất...
Trong luận văn này, xây dựng văn hóa nhà trường được xác định là những

18


hoạt động của các thành viên trong nhà trường cùng hướng tới việc hình thành
những chuẩn mực, giá trị, niềm tin, các lễ nghi và truyền thống của nhà trường phù
hợp với chuẩn mực xã hội mà vẫn mang nét đặc sắc riêng của nhà trường, được các
thành viên trong nhà trường thừa nhận làm theo và cùng nhau thực thi các hoạt
động dạy học, giáo dục nhằm đạt được các mục tiêu giáo dục.
1.2.5. Quản lý hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường ở trường THCS
Quản lý xây dựng văn hóa ở trường THCS là một nhiệm vụ then thốt nhằm
làm cho các giá trị văn hóa tốt đẹp của nhà trường được tiếp tục phát huy và góp
phần nâng cao giá trị chất lượng giáo dục ở trường THCS. Do đó, việc quản lý văn
hóa trong THCS trước hết thuộc về quản lý văn hóa nhà trường nói chung. Có
nhiều cách tiếp cận về quản lý xây dựng văn hóa trường tiểu học.
Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng trong quá trình quản lý xây dựng văn hóa

nhà trường người cán bộ quản lý phải xây dựng các thiết chế, các thông điệp quản
lý và các nội dung xây dựng văn hóa nhà trường [1].
Tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt nhận thấy tầm quan trọng của hoạt
động quản lý của chủ thể quản lý trong q trình xây dựng văn hóa nhà trường tiểu
học nhằm đạt được mục tiêu của quá trình xây dựng văn hóa nhà trường [20].
Từ phân tích các khái niệm ở trên có thể đưa ra khái niệm quản lý xây dựng
văn hóa trường tiểu học như sau: Quản lý xây dựng văn hóa trường tiểu học là sự
tác động có định hướng, có mục đích, có hệ thống thơng tin của chủ thể quản lý tới
khách thể quản lý nhằm xây dựng văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần của nhà
trường để thực hiện mục tiêu giáo dục.
Căn cứ vào định nghĩa này cho thấy:
- Mục tiêu cụ thể của quản lý xây dựng văn hoá nhà trường là xây dựng văn
hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Xây dựng văn hóa vật chất gồm xây dựng cảnh
quan môi trường xanh, sạch, đẹp; Xây dựng cơ sở vật chất, đầu tư trang thiết bị, đồ
dùng dạy học; Xây dựng văn hóa tinh thần: Xây dựng bầu khơng khí lành mạnh, sư
phạm, dân chủ trong nhà trường, xây dựng văn hóa giảng dạy tích cực của giáo viên
trong nhà trường, xây dựng văn hóa học tập sáng tạo, tích cực, phát huy phẩm chất
và năng lực của HS...

19


- Chức năng quản lý xây dựng văn hoá nhà trường bao gồm: chức năng lập
kế hoạch; chức năng tổ chức thực hiện; chức năng chỉ đạo, phối hợp và chức năng
kiểm tra, đánh giá hoạt động xây dựng văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần.
- Chu trình các hoạt động quản lý xây dựng văn hoá nhà trường bao gồm: lập
kế hoạch; tổ chức thực hiện; chỉ đạo, phối hợp và kiểm tra, đánh giá hoạt động xây
dựng văn hoá nhà trường.
- Nội dung quản lý xây dựng văn hoá nhà trường bao gồm quản lý các hoạt
động trong chu trình xây dựng văn hố nhà trường (lập kế hoạch; tổ chức thực hiện;

chỉ đạo, phối hợp và kiểm tra, đánh giá việc xây dựng xây dựng văn hóa vật chất và
văn hóa tinh thần).
- Chủ thể quản lý là: Hiệu trưởng trường tiểu học.
- Khách thể quản lý: Các hoạt động trong chu trình xây dựng văn hố nhà
trường (lập kế hoạch; tở chức thực hiện; chỉ đạo, phối hợp và kiểm tra, đánh giá xây
dựng văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần).
1.3. Hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học cơ sở
1.3.1. Những yêu cầu đổi mới giáo dục đối với trường trung học cơ sở
Yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay đòi hỏi tạo chuyển biến căn bản, toàn
diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và
định hướng nghề nghiệp để góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến
thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hồ
đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh. Đối với giáo dục
tiểu học, đởi mới giáo dục giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn
bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, phẩm chất và
năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và
những thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt.
Đổi mới giáo dục thể hiện ở nội dung, phương pháp giáo dục từ chương trình
giáo dục phổ thông mới đã tác động mạnh mẽ tới sự phát triển của nhà trường tiểu
học, vừa mở ra cơ hội hướng tới xây dựng một nền giáo dục tiểu học tiên tiến, hiện
đại và hội nhập, đồng thời cũng đặt cấp học nền tảng này đứng trước những thách

20


thức không nhỏ về xây dựng môi trường vật chất, môi trường tinh thần…trong nhà
trường.
Mục tiêu giáo dục THCS nhằm “Giáo dục trung học cơ sở nhằm củng cố và
phát triển kết quả của giáo dục tiểu học; bảo đảm cho học sinh có học vấn phở
thơng nền tảng, hiểu biết cần thiết tối thiểu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục

học trung học phổ thông hoặc chương trình giáo dục nghề nghiệp”. Do vậy, xây
dựng VHNT cần phải xây dựng các mối quan hệ trong nhà trường: quan hệ thầy trò, trò- trò, thầy - thầy dân chủ và hài hịa. Xây dựng văn hóa học tập, văn hóa
giảng dạy, văn hóa quản lý phải lấy định hướng dân chủ hóa làm kim chỉ nam để
đảm bảo xây dựng một VHNT ổn định và công bằng.
Theo thông tư số 32/2018/TT-BGD ĐT: “Chương trình giáo dục trung học cơ
sở giúp học sinh phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành và phát triển
ở cấp tiểu học, tự điều chỉnh bản thân theo các chuẩn mực chung của xã hội, biết
vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hồn chỉnh tri thức và kĩ năng nền
tảng, có những hiểu biết ban đầu về các ngành nghề và có ý thức hướng nghiệp để
tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao
động”.
Các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc: Ngữ văn; Toán; Ngoại ngữ 1;
Giáo dục cơng dân; Lịch sử và Địa lí; Khoa học tự nhiên; Công nghệ; Tin học; Giáo
dục thể chất; Nghệ thuật (Âm nhạc, Mĩ thuật); Hoạt động trải nghiệm, hướng
nghiệp; Nội dung giáo dục của địa phương.
Các môn học tự chọn: Tiếng dân tộc thiểu số, Ngoại ngữ 2.
Ở cấp THCS, môn Khoa học tự nhiên được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến
thức của các ngành vật lí, hóa học, sinh học và khoa học Trái Đất; mơn Lịch sử và
Địa lí được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến thức của các ngành lịch sử, địa lí. Học
sinh đã học mơn Khoa học, mơn Lịch sử và Địa lí ở cấp tiểu học, khơng gặp khó
khăn trong việc tiếp tục học các mơn này. Chương trình hai môn học này được thiết
kế theo các mạch nội dung phù hợp với chuyên môn của giáo viên dạy đơn mơn
hiện nay nên cũng khơng gây khó khăn cho giáo viên trong thực hiện.

21


Kế thừa các thành tựu đổi mới giáo dục trong những năm qua, các phương
pháp phát huy tính tích cực của người học vẫn sẽ tiếp tục được sử dụng trong cấp
trung học cơ sở. Hướng tới xây dựng, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh

thông qua các chương trình mơn học và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Tăng
cường thực hành, luyện tập ứng dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực
tiễn để bước đầu có thể định hướng, xác định nghề nghiệp trong tương lai.
Chương trình GDPT 2018 xác định mục tiêu đánh giá kết quả giáo dục là cung
cấp thơng tin chính xác, kịp thời, có giá trị về mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của
chương trình và sự tiến bộ của học sinh để hướng dẫn hoạt động học tập, điều chỉnh
các hoạt động dạy học, quản lí và phát triển chương trình, bảo đảm sự tiến bộ của
từng học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục.
Căn cứ đánh giá là các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực được quy
định trong chương trình tởng thể và chương trình mơn học, hoạt động giáo dục.
Đánh giá kết quả giáo dục của học sinh cấp THCS thực hiện theo thông tư
26/2020/TT-BGDĐT ngày 26/8/2020 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế
đánh giá, xếp loại học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông ban
hành kèm theo Thông tư số 58/2011/TT-BGDĐT ngày 12 tháng 12 năm 2011 của
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo [].
1.3.1.2. Yêu cầu xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học cơ sở
Các năng lực phẩm chất học sinh ở trường phổ thông theo chương trình
GDPT 2018 gồm: Phẩm chất: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm;
các năng lực: Tự chủ và tự học, Giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo,
ngơn ngữ, tính tốn, tìm hiểu tự nhiên xã hội, công nghệ, thẩm mỹ, thể chất. Để xây
dựng văn hóa nhà trường góp phần định hướng phát triển năng lực và phẩm chất
học sinh THCS, nhà trường cần phải đảm bảo yêu cầu sau:
Thứ nhất, nhà trường phải xác định cho được hệ giá trị của đơn vị mình trên
cơ sở sự đồng thuận và ý chí của tập thể để làm mục tiêu hướng tới và phấn đấu, là
thước đo đánh giá thành quả của nhà trường làm kim chỉ nam cho sự phấn đấu,
trong đó chú trọng những giá trị dạy làm người, rèn luyện đạo đức và lối sống. Điều
này rất quan trọng bởi vì nếu khơng xác định được triết lý, những giá trị của nhà

22

trường làm mục tiêu hướng tới thì nhà trường sẽ mất phương hướng trong quá trình
hoạt động, thiếu bề dày truyền thống và động lực phấn đấu.
Thứ hai, các trường trên cơ sở chức năng nhiệm vụ của cấp học, tình hình
đặc điểm của nhà trường, phải xây dựng được bộ nội quy, quy tắc ứng xử văn hóa
trong nhà trường và tổ chức thực hiện tốt bộ quy tắc ứng xử đó, tạo thành một nếp
văn hóa nhà trường, hình thành được một mơi trường văn hóa lành mạnh, thân thiện
của nhà trường, tạo được bản sắc văn hóa riêng của nhà trường mà mỗi thành viên
đều tự giác tuân thủ và tự hào về văn hóa của đơn vị mình.
Thứ ba, định hướng rõ văn hóa trong dạy học của nhà trường theo hướng
phát triển phẩm chất, lồng ghép xâu dựng văn hóa trong định hướng nội dung,
phương pháp, phương tiện, hình thức tở chức, hoạt động dạy - học, kiểm tra, đánh
giá, thi cử; cách thức quản lý, chú trọng yêu cầu vận dụng kiến thức, kĩ năng vào
thực hành, giải quyết các tình huống trong học tập và cuộc sống; tính chất và kết
quả hoạt động cũng phụ thuộc rất nhiều vào hứng thú, niềm tin, đạo đức…của
người học.
1.3.3. Nội dung xây dựng văn hóa nhà trường góp phần định hướng phát
triển năng lực và phẩm chất học sinh ở trường THCS
1.3.3.1. Mục tiêu xây dựng văn hóa nhà trường
Thứ nhất, VHNT phải hướng tới việc thúc đẩy HS học tập tích cực hơn, tạo
mơi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất và tinh
thần, trở thành người học tích cực, tự tin, biết vận dụng các phương pháp học tập
tích cực để hồn chỉnh các tri thức và kĩ năng nền tảng, có ý thức lựa chọn nghề
nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở
thành người cơng dân có trách nhiệm, người lao động có văn hoá, cần cù, sáng tạo,
đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ
đất nước trong thời đại tồn cầu hố và cách mạng công nghiệp mới.
Thứ hai, VHNT phải hướng tới việc cải thiện mối quan hệ thân thiện giữa
cán bộ, GV trong nhà trường, VHNT phải chứa đựng một bầu khơng khí hết sức cởi
mở, dân chủ, hợp tác, tin cậy và tôn trọng lẫn nhau giữa các thành viên trong nhà

23


trường. Ở đó, con người được coi trọng, được cở vũ hồn thành cơng việc và cơng
nhận sự thành cơng của mỡi người.
Thứ ba, xây dựng văn hóa giảng dạy gắn với đởi mới phương pháp dạy học,
phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh, phát triển phẩm chất và năng
lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản,
thiết thực, hiện đại; hài hồ đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến
thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống.
Thứ tư, giúp nhà trường có cơ sở vật chất khang trang, sạch đẹp hơn như
cổng vào, tường rào đẹp, đảm bảo an ninh và an toàn trường học. Nhằm xây dựng
cảnh quan khuôn viên nhà trường sạch, đẹp, có cơng trình văn hóa trong nhà
trường…
Thứ năm, nhằm xây dựng bầu khơng khí tâm lí thân thiện, tích cực, gìn giữ
các hệ giá trị văn hóa tích cực, xây dựng đồng thời hình thành những giá trị văn hóa
tích cực, hiện đại. Trong mơi trường văn hóa tích cực, mỡi cán bộ, giáo viên đều
biết rõ cơng việc mình phải làm, hiểu rõ trách nhiệm, ln có ý thức chia sẻ trách
nhiệm, tích cực tham gia vào các hoạt động của nhà trường; được khún khích
tham gia đóng góp ý kiến trong mọi hoạt động của nhà trường; được khún khích
đởi mới, sáng tạo, cải tiến phương pháp nâng cao chất lượng dạy và học.
1.3.3.2. Nội dung xây dựng văn hóa nhà trường
a) Xây dựng mơi trường vật chất, cảnh quan nhà trường
- Cảnh quan nhà trường:
Xây dựng một mơi trường cảnh quan an tồn, sạch đẹp. Hình thành thái độ
và hành động giữ gìn, bảo vệ hệ thống cơ sở vật chất khi sử dụng. Thực hành tiết
kiệm điện nước trong nhà trường. Cùng với quá trình sử dụng là q trình giữ gìn,
tái sử dụng. Với mỡi cá nhân trong nhà trường cần nêu cao tinh thần tự chủ trong
q trình làm việc. Một khi mơi trường nhà trường được xây dựng và gìn giữ tốt thì

sẽ đạt được kết quả cao trong quá trình sử dụng.
Xây dựng cảnh quan nhà trường còn thể hiện ở việc xây dựng logo, biểu
tượng nhà trường. Đối với các trường chưa có logo, biểu tượng thì xây dựng logo,
biểu tượng mới của mình. Đối với những trường đã có logo, biểu tượng, nhưng nó

24