Quan điểm triết học mác về sự tác động của cách mạng công nghiệp đến sự phát triển con người và ý nghĩa của nó trong điều kiện của cách mạng công nghiệp lần thứ tư

QUAN DIEM TRIET HOC MAC
VE SU TAC DONG CUA CACH MANG CONG NGHIEP
DEN SU" PHAT TRIEN CON NGUCJl
VA Y NGHIA CUA NO TRONG DIEU KIEN
CUA CACH MANG CONG NGHIEP LAN THU* TU
NGUYEN MINH HOAN'
NGUYfiN THI THU HUCiNG "
Tir khoa: gidi phdng con ngudi, phdt trien con nguai, cdch mgng cong nghiep Idn
thu tu.
Ngdy nhdn bdi: 08/5/2019; ngdy giri phdn bien: 09/5/2019; ngdy duyet ddng bdi:
19/6/2019.
1. Quan diSm triet hoc Mac ve ban chat con ngirdi va ve SIJT tha hda con ngirdi
trong thM daii each mang cong nghiep lan thir nhat
Trong giai doan hinh thanh va phat trien cua cugc each mang edng nghiep lan thii
nhat cung chinh la bdi canh cho su binh thanh quan diem eiia triet hge Mac va Ph.Angghen ve con ngudi. Trudc het, trong he thdng nhiJng quan diem mang tinh each mang
v^ ban chat con ngudi d thdi ki nay, C.Mac va Ph.Ang-ghen da xuat phat tu sg- phe phan
nhirng quan diem duy tam, sieu hinh, dac biet la su phe phan nhiJng quan diem ve ban
chat con ngudi eua nhimg dai bieu xuat sac trong nen triet hgc cd dien Due. Theo
C.Mac va Ph.Ang-ghen, quan diem duy tam tu bien ciia Ph.Heghen ve con ngudi thuc
chit chi la quan niem ve "con ngudi chua tim dugc ban than minh hoac da de mat ban
than minh mdt l4n nira" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap I, tr. 569), C.Mae va
Ph.Ang-ghen di d^n khing dinh: "Con nguai khdng phai la mdt sinh vat trim tucmg, an
nau dau dd d ngoai thd gidi. Con ngudi chinh la the giai con nguai, la nha nude, la xa
hdi" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 1, tr. 569). Bdi nhu C.Mae va Ph.Ang-ghen da
nhin manh, ban ch4t 4y ciia con ngudi khdng phai la cai gi khac, ma la: "Tdng sd nhirng
lue lucmg san xuit, nhiing tu ban va nhCmg hinh thuc xa hgi ciia sir giao tiep ma mdi ca
nhan va moi thd he thiy hien cd, la ea sd hign thuc ciia cai ma cac nha triet hgc hinh dung

• PGS.TS.; HQC vi?n Bdo chi v i tuygn truyen.
" ThS.; Hpc vien Bdo chi vd tuyfin truySn.
Nghiin ciiu Con ngudI s6' 3(102)2019

Nguyen Minh Hodn vd Nguyen Thi Thu Huang
la "thuc the", la "ban chat con ngudi",... mdt ca sd hien thue ma tac ddng va anh hudng
ciia nd ddi vdi su phat trien cua con ngudi khdng be bi ngan trd" (C.Mac va Ph.Angghen, 1995, tap 3, tr. 55).
Phe phan quan diem eua L.Phoi-a-bac ve ban chat con ngudi, theo C.Mae, dd la
nhirng quan diem vira "hda tan the gidi tdn giao vao ca sd tran tue ciia nd", vira "hda tan
ban chat tdn giao va ban chat con nguai". va "do dd, d Phoi-a-bac, ban chat con
ngudi chi ed thd duge hidu la "loai", la tinh phd bien ndi tai, cam, gan bd mdt each
thuin tiiy tu nhien ddng dao ea nhan lai vdi nhau" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995,
tap 3, tr. 11). Tir nhiing phe phan ay, C.Mac va Ph.Ang-ghen da di den ket luan mang
tinh each mang, rang: "Ban chat con ngudi khdng phai la mgt cai trim tugng eo huu cua
ca nhan rieng biet. Trong tinh hien thue ciia nd, ban chat con ngudi la tdng hda nhirng
quan he xa hdi" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 3, tr. 19).
Ddng thdi vdi viec khang dinh ban chat xa hdi ciia con ngudi, hay ban chat con ngudi
"la tdng hda nhimg quan he xa hdi", C.Mac va Ph.Ang-ghen ludn nhan manh den sir gan
bd chat che mdi quan he giira con ngudi vdi gidi tu nhien - ban chat tu nhien eiia con
ngudi, ma trudc het, "ve mat the xac thi d con ngudi cung nhu d eon vat, ddi sdng cd tinh
loai la d cho con ngudi (cung nhu con vat) sdng bang gidi tir nhien vd ca va con ngudi
cang ed tinh phd bien so vdi con vat thi pham vi cua gidi tu nhien vd ca ma nd dua vao de
sdng cang cd tinh phd bien". Theo nghta ay thi gidi tu nhien ciing "la thdn thi vo ca cua
eon ngudi" (C.Mae va Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 134 - 135). Dilu nay nhu C.Mac va
Ph.Ang-ghen da lam ro: "... chinh trong viec cai bien the gidi vat thi, con ngudi lln diu
tien thuc su khang dinh minh la mdt sinh vat cd tinh lodi. Su san xuit dd la ddi sdng cd
tinh loai tich cue cua con ngudi. Nhd su san xuat dd, gidi tu nhien bieu hien ra la tac
pham cua nd (con ngudi) va thuc tai ciia nd. Do dd, ddi tucmg lao ddng la su ddi tuang
hoa ddi sdng co tinh lodi cua con ngudi: eon ngudi nhan ddi minh khdng chi vd mat tri
tue nhu xay ra trong y thiie niia ma cdn nhan ddi minh mdt each hien thue, mgt each tich
cue va eon ngudi ngam nhin ban than minh trong the gidi do minh sang tao ra" (C.Mae va
Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 137).

Mac dii con ngudi cung mang ban chat tu nhien nhu vay, song theo C.Mac va
Ph.Ang-ghen, "Ban than con ngudi bat dau bang tu phan biet vdi siic vat ngay khi con
ngudi bat dau sdn xudt ra nhihig tu lieu sinh hoat cua minh - do la mdt budc tiin do td
chuc ea the eiia eon ngudi quy dinh. San xuat ra nhung tu lieu sinh boat cua minh, nhu
thS con ngudi dd gian tidp san xuat ra chinh ddi sdng vat chit eiia minh" (C.Mae va

Nghiin ctiu Con ngudi s6 3(102)2019


Quan diem Triet hoc Mdc...
Ph.Ang-ghen, 1995, tap 3, tr. 29). Nhu vay, lao ddng, mgt mat la ca sd de phan biet giGa
con ngudi vdi con vat, nghTa la phan biet giira con ngudi vdi mdt bg phan (cua toan bd
thdn the tu nhien eua chinh con ngudi) - con vat. Do dd, mdt khac, lao ddng, hieu theo
nghia dd, da the hien mdt su thdng nhdt giOa ban chat tu nhien va ban chat xa hdi ciia
chinh con ngudi.
Nhu v§.y, ban chat tu nhien va ban chat xa hdi ludn thdng nhSt trong boat ddng lao
dgng cua eon ngudi. Dieu nay the hien d chd: con ngudi la chu the eua xa hgi, la yeu td
nang ddng nhat trong nen san xuat xa hgi. Den lugt minh, san xuat xa hdi la qua trinh
hoat ddng cd y thiic, cd muc dich cua con ngudi, nham cai tao vat chat tu nhien de bien
nd thanh cac tu lieu sinh hoat thda man nhu eau ciia ddi sdng xa hdi. Tat ca cac tu lieu
san xuat chi la cdng cu de chii the lao ddng su dung nham thuc hien muc dich san xuat
ciia minh. Vi su phat trien ciia luc lugng san xuat xa hdi tat yeu phai thdng qua viec con
ngudi chiem ITnh va sir dung ngay cang nhieu lire lucmg tu nhien vdi tu each la ca sd
vat chat cho boat ddng sdng cua con ngudi, cho nen mau thuan tdn tai trong qua trinh
boat dgng ciia con ngudi tac ddng vao gidi tu nhien la mau thuan nay sinh trong chinh
cugc "diu tranh" ciia con ngudi nham cai tao gidi tu nhien, "bat" gidi tu nhien thda man
nhu cau vat chat va tinh than eiia minh.
KhIng dinh vai trd ciia lao ddng ddi vdi su phat trien con ngudi khdng chi d ban chat
tu nhien ma edn d ban chat xa hdi, C.Mac va Ph.Ang-ghen nhan manh "lao ddng la dieu
kien ca ban diu tien ciia toan bg ddi sdng loai ngudi, va nhu the, den mgt miic ma tren

mdt y nghTa nao do, chiing ta phai ndi: lao dong da sdng tao ra bdn thdn con ngudi"
(C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 20, tr. 641). Dae biet, con ngudi trong su phat trien
ciia minh nhd lao ddng - khdng phai la eon ngudi ca the ma dd la su phat trien eua eon
ngudi" xa hgi. Ve dieu nay C.Mae va Ph.Ang-ghen cdn nhan manh: "sir phat trien cua lao
dgng da dua den ket qua tit yeu la that chat them nhihig mdi lien he giiia cac thanh vien
ciia xa hgi bing each tao ra rat nhieu trudng hgp de cho con ngudi giiip da lan nhau, hgp
tac vdi nhau va lam cho con ngudi cang ngay cang cd y thirc ro ret hon ve loi ich cua sir
hgp tac ly ddi vdi mdi thanh vien rieng re" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1994, tap 20, tr.
645). Ddng thdi, chinh bdi xa hgi dudi bat cii hinh thiic nao deu la "san pham ciia sir tac
ddng qua lai giiia nhiing con ngudi" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 27, tr. 657); ban
niia "lich sii chdng qua chi la boat ddng eiia con ngudi theo dudi muc dich cua ban than
minh" (C.Mae va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 2, tr. 141); va nhu vay, xa hgi chinh la ket qua
boat dgng eiia con ngudi, hay hoat dong cua con nguai dd Id xd hgi, da tao nen xd hgi roi;

Nghiin ciiu Con ngudf sS 3(102)2019


Nguyin Minh Hodn vd Nguyen Thj Thu Hudng
vi th^, ngudn gde va ddng luc ciia sir phat tridn xa hdi phai ducrc tim trong chinh lire
lugng ban chit eiia con ngudi, tir chinh trong boat ddng lao ddng dd. Han niia, xa hgi
khdng chi dan thuin la kdt qua boat ddng rieng le eiia mdi ea nhan. Nhan m?nh ban ve
diiu nay, C.Mac va Ph.Ang-ghen timg nhan xet: "Con ngudi lam ra lich su cua minh - vd
luan la lich sir nay diln ra thd nao - bing each la mdi ngudi theo dudi nhimg muc dich
rieng, mong mudn mgt each cd y thirc, va ehinh kit qua chung eiia vd sd nhiing y mudn
tac ddng theo nhiiu hudng khae nhau dd va nhiing anh hudng mudn ve ciia nhihig y
mudn dd vao thd gidi ben ngoai da tao nen lich su" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 21,
tr. 436). Vi nhu vay, viec sang tao ra con ngudi va quan he con ngudi chinh la mgt gia tri
"van boa" cao nhat cua con ngudi, do con ngudi va vi con ngudi.
Cung nhin manh vi vai trd lao ddng cua eon ngudi quy dinh ban chat con ngudi the
hien trong vai trd chii the ciia lich sii xa hdi con ngudi, C.Mac va Ph.Ang-ghen viit:

"Toan bd sir phat triin cua xa hgi loai ngudi sau khi thoat khdi giai doan da man cua
ddng vat diu bit dau tir ngay ma lao dgng gia dinh san xuat ra dugc nhieu san pham
ban sd can thiet de nudi sdng nd, tir ngay ma mgt phan lao dgng cd the dugc diing
khdng chi di san xuit ra nhimg tu lieu sinh boat ma edn de san xuat nhiing tu lieu san
xuit nGa. Sd san phim lao ddng du ra ngoai cai chi phi de duy tri lao ddng, viec hinh
thanh va phat triin mdt quy san xuit va du trii xa hdi nhd vao sd du ay, trudc kia va
hien nay van la nhiing ca sd cua moi tien bg xd hgi. chinh tri vd tinh thdn " (C.Mac va
Ph.Ang-ghen, 1994, tap 20, tr. 272).
Mac dii chi ra ban chat con ngudi bi quy dinh bdi boat dgng lao ddng vdi tu each sir
thdng nhdt giiia ban chat tu nhien va ban chat xa hdi cua chinh con ngudi nhu vay, song
trong dieu kien eua chii nghta tu ban, C.Mac va Ph.Ang-ghen dat van de rang vi sao va
"lam the nao ma con ngudi di tdi chd tha hda lao dgng ciia minh? Sir tha hda dd cd ea
sd the nao trong ban chat ciia sir phat trien eiia con ngudi?" (C.Mac va Ph.Ang-ghen,
2000, tap 42, tr. 144). Ve dieu nay, C.Mae va Ph.Ang-ghen da chi rd:
Thir nhdt. trong mdi quan he vdi tu nhien, "... khi tudc ciia con ngudi ddi tugng
san xuat cua con ngudi, lao ddng bi tha hda cung tudc ciia eon ngudi ddi sdng cd
tinh lodi cua con ngudi, tinh ddi tugng cd tinh loai thuc su ciia con ngudi va biin
cai the ban ciia con ngudi so vdi eon vat thanh cai tieu cue ddi vdi eon ngudi, vi con
ngudi bi tudc mat than the vd ca ciia minh, tire la gidi tu nhien" (C.Mac va Ph.Angghen, 2000, tap 42, tr. 137 - 138); ddng thdi, "... gidi tu nhien cung nhu tai san tinh
thin cd tinh loai cua con ngudi, - bi biin thanh mdt ban chit xa la vdi con ngudi, thanh
Nghiin ciiu Con ngudf s^ 3(102)2019


1 diem Triet hoc Mac.
phuomg tien duy tri su tdn tai cd nhdn cua con ngudi. Lao ddng hi tha hda lam cho than
the cua ban than eon ngudi, ciing nhu gidi tu nhien d ben ngoai con ngudi, cung nhu
ban chat tinh than cua con ngudi, ban chat nhdn loai eiia eon ngudi, trd thanh xa la vdi
con ngudi" (C.Mae va Ph.Ang-ghen, 2000, tSp 42, tr. 138).
Thu hai. lao dgng xa hgi ciia con ngudi vdi tu each la ca sd quy dinh ban chat cua
con ngudi, song theo C.Mac va Ph.Ang-ghen, trong xa hdi tu ban ehii nghTa, ket qua lao

dgng ciing chinh la lue lugng xa la thdng tri lai chinh ngudi lao dgng. C.Mac va
Ph.Ang-ghen viet: "Cdng nhan cang san xuat nhieu thi anh ta cd the tieu dung cang it;
anh ta tao ra cang nhieu gia trj thi ban than anh ta cang mat gia tri, cang bi mat pham
each; san pham cua anh ta tao dang cang dep thi anh ta cang que quat; vat do anh tao ra
cang van minh thi ban than anh ta cang gidng vdi ngudi da man; lao ddng cang himg
manh thi ngudi edng nhan cang dm yeu; edng viec ciia anh ta lam cang phiic tap thi ban
than anh ta cang trdng rdng ve tri tue va cang bi nd le vao gidi tu nhien" (C.Mae va
Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 131). De lam sau sac ban trong viec chi ra dien mao cua
xa hgi tu ban chu nghTa ma d dd ket qua lao dgng ludn la lire lugng chdng lai ngudi lao
ddng, mdt lan niia C.Mae va Ph.Ang-ghen nhan manh: "Sy vat hoa bieu hien ra la su
mat vat pham den miie ngudi edng nhan bi tudc mat nhihig vat pham can thiet nhat, can
thiet khdng chi cho ddi sdng ma ea cho cdng viec niia" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 2000,
tap 42, tr. 129); va "sir ban cimg ciia cdng nhan ti ie thuan vdi siic manh va quy md san
phim cua anh ta" (C.Mae va Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 126).
Thu ba, sau sac hon niia, de vaeh ro ve ban chat lao ddng bi tha hda trong chii nghTa
tu ban thi hien trong quan he lao ddng ma trudc het la quan he trao ddi nhu eau "giira
nhiing eon ngudi", khdng nhiing khdng lam gia tang "sir phong phu them ban chat con
ngudi", ma trai lai, nhu C.Mac va Ph.Ang-ghen da chi ro: "Mdi ngudi tim each thirc
tinh d ngudi khac mgt nhu eau mdi nao dd de budc ngudi dd phai mang tdi mdt vat hi
sinh mdi, dat ngudi dd trong su phu thugc mdi, day anh ta den mdt hinh thai hudng
thu mdi va do dd din su pha san ve kinh te. Mdi ngudi rim each lam nay sinh mdt lire
lugng ban chit xa la nao dd thdng tri ngudi khac de tim ra trong dd su thda man nhu
clu vj ki cua chinh minh. Cho nen ciing vdi su Idn len ciia khdi cac vat pham, vuang
qudc cua nhiing ban chat xa la ma eon ngudi khuat phuc cung Idn len va mdi san
phim mdi la mgt khd ndng mdi de lira ddi lan nhau va cudp doat Ian nhau" (C.Mac va
Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 184).
Nhiing phan tich tren cua C.Mac va Ph.Ang-ghen cho thay, nguyen nhan dan den su
tha hda cua lao dgng ciing cd nghTa la sy tha hda ban chat con ngudi, xet den ciing la
Nghiin ciiu Con ngudf s^ 3(102)2019

Nguyin Minh Hodn vd Nguyin Thi Thu Hudng
bdi quan he bit edng tir trong quan he giira chinh con ngudi vdi tu nhien; trong quan h?
vdi ehinh kit qua lao ddng cua con ngudi; giua chinh nhung con ngudi trong dieu kien
xa hdi; va tyu chung lai "con ngudi trd thanh ngay cang ngheo khd vdi tinh each la
con ngudi" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 184).
Vdi nhiing can nguyen dd cua sy tha hda lao dgng duge chi ra ciing chinh la li do ma
C.Mae va Ph.Ang-ghen da giai thich viec tai sao chii nghTa tu ban da tao ra dugc nhung
thanh qua phat triin cao ciia lyc lugng san xuat nhung van chua thuc hien dugc muc
tieu tiin bd xa hgi vi sy phat trien con ngudi. Tham chi, nhu C.Mae va Ang-ghen chi ro:
"mac dii giai elp tu san da ddng vai trd het sue each mang trong lich sir nhung xS hgi tu
san hien dai, sinh ra tir trong Idng xa hdi phong kien, da khdng xda bd dugc nhiing ddi
khang giai cap. Nd chi dem nhiing giai cap mdi, nhirng dieu kien ap buc mdi, nhung
binh thiic diu tranh mdi thay thi cho nhung giai cap, nhiing dieu kien ap biic, nhung
hinh thiic dau tranh cu ma thdi" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 4, tr. 597). Hon nOa,
theo quan diem ciia C.Mac va Ph.Ang-ghen, sy phat trien eua lye lugng san xuat trong
mgt hinh thai kinh te xa hgi chi la tieu chuan ca ban nhat de so s^nh sy phat trien ve mSt
kinh te ciia mdt hinh thai kinh te xa hdi nay vdi mdt hinh thai kinh te xa hdi khac. Bdi
vi, trong xa hdi cd giai cap, nhimg thanh tuu to Idn cua sy phat trien lire lugng san xuat
dugc ggi la ca sd ciia nen van minh v§n chi la ket qua dugc thyc hien trong sy bde lot
ciia giai cap nay ddi vdi giai cap khac ma thdi.
Nhu vay, ngay ca kht lyc lugng san xuat ed dat den trinh do phat trien cao nhung niu
nhu quan he giiia ngudi va ngirdi van la quan he bdc lot, bat cdng, bit binh ding thi su
phat trien ciia luc lugng san xuat van mdi chi dimg lai d sy gia tang va ngay cang hoan
thien cua tu lieu sdn xudt chir van chua phai la sy phat trien cua con ngudi vdi tinh each
la mgt bg phan cau thanh ciia lyc lugng san xuat. Them nira, ndi tdi xa hdi trudc hit la
ndi tdi quan he giiia ngudi vdi ngudi bdi vi xa hgi, dudi bit ki hinh thiic nao, nhu
C.Mac va Ph.Ang-ghen da nhan xet, deu la "san pham ciia su tac ddng qua lai giiia
nhung con ngudi". Vi vay, dii tu lieu san xuat cd tang len bao nhieu chang niia, ngay
cang hien dai hon niia ma ngudi lao ddng van phai chiu canh bj bdc lot, ap hire, bit

cdng, lao dgng eua anh ta, ndi nhu C.Mac va Ph.Ang-ghen thi vin chua phai la lao ddng
tu nguyen ma la lao dgng bj cudng buc. khdng phai la su thda man nhu eau lao ddng ma
chi la mgt phuang tien de thda man nhu cau khae (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 2000, tap
42, tr. 132 - 133) nghTa la eon ngudi van chua dugc giai phdng hoan toan thi ciing chua
the ndi rang xa hdi da dat den dinh cao ciia sy tien bd.
Nghiin cOu Con ngudf s^ 3(102)2019


Quan diem Triet hgc Mdc...
Vdi nhiing li do duge phan tich dd, C.Mac va Ph.Ang-ghen di den khang dinh ring,
nhirng nen tang vat chat to Idn cua xa hdi tu san se chi cd the thuc su trd thanh ca sd
hien thuc cho su hinh thanh mgt xa hdi edng bang, trong dd con ngudi dugc phat trien
day du, tu do "sau khi cugc each mang xa hgi vT dai nlm dugc nhCng thanh tyu ciia thdi
dai tu san, nam dugc thi trudng thi gidi va eac luc lugng san xuat hien dai va lam cho
nhiing cai ay phai chiu sy kiem soat chung eiia nhimg dan tgc rien tien nhat" (C.Mae va
Ph.Ang-ghen, 1993, tap 9, tr. 293).
Ben canh viec khang dinh vai trd ciia phat trien lye lugng san xuat ddi vdi tien bd xa
hgi vi muc tieu phat trien ngay cang toan dien con ngudi, C.Mac va Ph.Ang-ghen edn
khing dinh vai trd sang tao va kha nang lam chii cua ngudi lao ddng ddi vdi sy phat trien
cua luc lugng san xuat ndi chung trong lich sir, ke ea trong giai doan ehii nghTa tu ban, khi
trinh do phat trien cua khoa hgc hien dai tudng chimg nhu la quyet dinh duy nhat cho sir
phat trien eiia lue lugng san xuat. C.Mae va Ph.Ang-ghen viet: "Khdng phai bang Idi ndi
ma bang viec lam, ngudi cdng nhan da chimg minh rang nen san xuat vdi quy md Idn va
dugc tien hanh phu hgp vdi tien bd ciia khoa hgc hien dai, ed the thue hien dugc ma
khdng ein din giai cap nhimg ngudi chu sir dung lao dgng ciia giai cap cdng nhan lam
thue; hg da chiing minh ring mudn san xuat cd ket qua thi cdng cu lao ddng boan toan
khdng thi di cho bi dgc chiem lam cdng cu thdng tri va cudp bdc cdng nhan, rang gidng
nhu lao ddng eua nd le va ciia ndng nd, lao ddng lam thue chi la hinh thiie nhat thdi va
thap, can phai nhuong chd cho lao ddng lien hgp, tien hanh mdt each tu nguyen" (C.Mac
va Ph.Ang-ghen, 1994, tap 16, tr. 20). Bdi vi, theo C.Mac va Ph.Ang-ghen "chimg nao sy

phan chia boat ddng cdn dugc tien hanh khdng phai mdt each tir nguyen ma mdt each ty
nhien thi chimg dd hanh ddng cua ban than con ngudi se trd thanh mdt luc lugng xa la,
ddi lap vdi con ngudi, va nd dich con ngudi, chii khdng phai hi con ngudi thdng tri"
(CMac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 3, tr. 47). Ma khi nao boat ddng "mgt each tu nguyen"
cua mdi ca nhan dat dugc, nhu C.Mac va Ph.Ang-gben da ebiing minh, chinh la su binh
ddng giiia nhiing con ngudi dugc the hien trudc het d cho "moi ngudi deu cd the ty hoan
thien minh trong bit ki ITnh vyc nao thich" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, tap 3, tr. 47).
Va khi dd, boat ddng cua timg ca nhan khdng cdn mang tinh "dgc chuyen" do bi rang
huge bdi sy phan cdng lao ddng ty nhien, nghTa la con ngudi dugc ty do (C.Mac va
Ph.Ang-ghen, 1995, tap 3, tr. 47). Ndi each khac, de cho nhimg thanh qua phat trien ciia
lyc lugng san xuit vai tinh each la san pham sang tao eiia ngudi lao ddng cudi cimg phai
trd thanh phuong tien thda man nhu clu lao ddng va thdng qua dd di phat triin ngay cang

Nghiin ciiu Con ngudi so 3(102)2019


Nguyin Minh Hodn vd Nguyen Thi Thu Hudng
toan dien chinh phim gia eua ngudi lao ddng, thi trudc bit la phai xda bd su ap buc bat
cdng ciia chi do xa hdi ngudi bdc tot ngudi, xay dyng mdt chi do xa hdi cdng bang, de
thyc sy dat din viec "con ngudi chiim hiiu ban chat toan dien ciia minh mdt each toan
dien, nghia la nhu mgt eon ngudi toan ven" (C.Mae va Ph.Ang-ghen, 2000, tap 42, tr. 172).
Day chinh la muc tieu ciia mdt xa bdi tiin bg nhlm giai phdng con ngudi khdi sy tha hda
theo quan diem cua C.Mac va Ph.Ang-ghen.
2. Thdi dai each mang cong nghiep lan thir tw va van de dat ra trong nhan thirc
ve sir phat trien con ngudi
Qua bdn cugc each mang cdng nghiep dien ra tinh tir each mang edng nghiep lan thii
nhit din nay, xet vi thyc chit diu la cac cugc each mang t£io ra tir sir phat triin vugt bac
vi lyc lugng san xuit tren ca sd van dung tri thiic khoa hgc, hay theo each ggi ciia
C.Mac va Ph.Ang-ghen la "Sy vat hda" hay "Ddi tugng hda" khoa hge vao trong cac
mit khau ciia qua trinh san xuat thdng qua vai trd eua kT thuat. Tren ca sd dd, khi danh

gia ve trinh do phat trien vugt bac cua lyc lugng san xuat d giai doan each mang cdng
nghiep lln thii nhit, C.Mac va Ph.Ang-ghen viet: "Giai d p tu san, trong qua trinh thdng
tri giai d p chua diy mgt the ki da tao ra nhiing lyc lugng san xuat nhieu hon va do sg
han lyc lugng san xuit cua tit ca cac the he trudc kia ggp lai" (C.Mac va Ph.Ang-ghen,
2002, tap 4, tr. 603). Hay cu thi ban, khi danh gia ve vai trd eiia khoa hgc va sy ling
dung eiia nd trong sy phat trien cua luc lugng san xuat, C.Mac va Ph.Ang-ghen ciing
nhan manh: "Su phat trien eiia tu ban cd dinh la chi sd cho thay tri thirc xa hdi phd bien
(Wissen, knowledge) da chuyen hda den miic do nao do thanh lyc lugng san xuat true
tiip" (C.Mac va Ph.Ang-ghen, 1995, lap 46, tr. 372). Cdn khi chi ra vai trd cua kT thuat
trong viec gia tang sy phat trien va ling dung eiia khoa bgc vao nen san xuat xa hgi,
C.Mac va Ph.Ang-ghen cQng nhan dinh: "Neu kT thuat phu thugc tren miic dg dang ke
vao trang thai ciia khoa hge,... thi khoa hgc phu thugc vao trgng thdi vd nhu cdu cua ki
thuat d miie do Idn bon nhieu. Neu trong xa hgi xuat hien mgt nhu cau kT thuat thi dieu do
se thiic day khoa hgc tien len nhieu ban mdt chuc trudng dai hgc" (C.Mac va Ph.Angghen, 1999, tap 39, tr. 271). Mac dii ed gidng nhau nhu vay, song cung cin thiy ring d
moi cugc each mang cgng nghiep deu cd dac diem rieng xet ve sy nhan manh din cae
yeu td chii dao trong nen san xuat. Theo dd, neu nhu hai cugc each mang edng nghiep
lln thii nhat va thii hai chii yeu la each mang ve cdng cu, phuang tien san xuit, thi ki tir
each mang cdng nghiep Ian thir ba ed them each mang ve ddi tugng lao dgng (cdng
nghe vat lieu mdi, edng nghe na no,...) va den each mang cdng nghiep lan thii tu la each

10

Nghiin ciiu Con ngudf s6 3(102)2019


Quan diem Triet hgc Mdc...
mang toan dien d ea hai phuong dien: mgt la, ve lue lugng san xuat dd la sy phat trien
ve ea bdn yeu td: ngudi lao dgng, cdng cu, phuang tien lao ddng, ddi tugng lao ddng va
dac biet la kha nang "ket ndi" ngay cang trd nen "ddng bd" giu'a cac yeu td nay so vdi
trudc day, ciing theo dd lao ddng tryc tiep ngay cang giam, lao ddng gian tiep tang len;

hai la. ve quan he san xuat, do su tac ddng ngay cang sau rdng ciia trinh do ling dyng
cdng nghe, dac biet la cdng nghe thdng tin va tri tue nhan tao, da keo theo su bien ddi
trudc het ve hinh thiic cua ban than quan he sd bthi, quan he td ehiic quan li va quan he
phan phdi, nhung quan trgng cdn bdi hinh thiic trong sy tuong tac cua ca ba quan he
nay do su tham nhap va su img dung ciia khoa hge - edng nghe vdi trinh do phat trien
nhu hien nay.
Chinh vdi su phat trien vugt bac nhu hien nay cua luc lugng san xuat, mdt lan niia
tham chieu tir quan diem ciia C.Mac va Ph.Ang-ghen khi chi ra dia vi ciia ngudi lao
ddng trong dieu kien dd se cang thay dugc sy sau sac trong nhiing nhan dinh cua C.Mae
va Ph.Ang-ghen ddi vdi can nguyen dan den su tha hda con ngudi va ca sd cho viec xda
bd su tha hda ay. Dieu nay the hien d cho, ddng thdi vdi viec lam ro vi tri va vai trd ciia
tri thuc khoa hgc, C.Mac va Ph.Ang-ghen ciing ludn nhan manh vi tri va vai trd cua
ngudi lao dgng trong lyc lugng san xuat, theo dd, trong lyc lugng san xuat tbi trudc het
tri thiie khoa hge phai d yeu td con ngudi chir khdng phai nam ngoai con ngudi, dgc lap
vdi con ngudi. Tuy nhien ciing theo C.Mae va Ph.Ang-ghen, trong nen san xuat tu ban
ehii nghTa - diiu kien lao dgng "bi tha hda" thi tri thiic khoa bgc khdng cdn thugc ve
ngudi lao dgng di tao ra siie manh cho hg, ma trai lai khoa hge da trd thanh mdt thugc
tinh va siic manh eua may mdc, mdt siic manh xa la nam ben ngoai ngudi lao ddng de
thdng tri hg.
Tan ddng vdi quan diem ma C.Mae va Ph.Ang-ghen da timg neu ra, ban mgt tram
nam sau dd, xuat phat tir nhin nhan ve thuc tien xa hgi ma nhan loai phai trai qua bdi sy
tan pha cua chiin tranh xuat phat tu tham vgng quyen lyc lay khoa hgc va kT thuat lam
cdng cu, ma dinh diem la cugc Dai chien the gidi lan thii hai, nha triet bgc cd anh hudng
Idn nhit cua trudng phai Frankfurt chinh la Marcuse ciing timg neu ro: "Sy ling dung
ciia kT thuat, hon niia la ban than kT thuat deu la su thdng tri gidi tu nhien va con ngudi
mgt each cd ki hoach,... Lgi ich muc dich dac thii eiia su thdng tri ciia hinh thai y thirc
khoa hgc ed dugc ly khdng phai la cai theo sau hay nam ngoai kT thuat, ma chinh do ket
clu kr thuat da hinh thanh nen su thdng tri ay ciia hinh thai y thiic khoa hgc" (Herbert
Marcuse, 1989, tr. 106). Ham y cua Marcuse la d chd, khdng phai ngau nhien ma nhirng

Nghiin ciiu Con ngudi s6 3(102)2019


Nguyen Minh Hodn vd Nguyen Thi Thu Huang
xa hdi cdng nghiep phat trien da lgi dung hinh thai y thiic khoa hgc kT thuat nay khien
cho mgi ngudi trong xa hgi danh mit di y thiic phe phan va tu duy phu dinh. Nhu
Marcuse da nhin manh, tir con ngudi mdt chiiu da bao ve cho xa hgi mgt chieu, bang
each ehinh van hda dai chiing bi bao triim bdi hinh thai y thiic khoa hgc da trd thanh
mdi gidi va con dudng di vao thdng tri xa hdi.
Triit hge Mac va Ph.Ang-ghen, dac biet la quan diem ciia triet hgc Mac va Ph.Angghen ve ban chit con ngudi va su phat triin con ngudi dugc hinh thanh trong ehinh giai
doan cua each mang edng nghiep lln thii nhat va nhirng budc chuyen sang each mang
cdng nghiep Ian thii hai. Dd ciing la giai doan phat trien vugt bac cua luc lugng san xuat
duge dem lai tir su phat trien eiia khoa hgc - kT thuat song lai day ngudi lao ddng den su
"que quat"; "dm yeu"; "trdng rdng ve tri tue"; "khdng cd nhan tinh",... Trai qua hem hai
tram nam ciia bdn cugc each mang cdng nghiep la toan bd co sd thue tien tiep tue cho
viec khang diiih nhiing gia tri each mang va khoa hgc cua triet hgc Mac va Ph.Ang-ghen
trong quan diem ve ban chat con ngudi, ve sy tha hda con ngudi, ciing nhu dieu kign
cho viec giai phdng va phat trien ngay cang toan dien eon ngudi trong dieu kien ciia
each mang cdng nghiep lan thii tu - thdi dai 4.0 ciia nhan loai ndi chung va ciia Vi8t
Nam ndi rieng.
Tai lieu tham khao
1. C.Mac va Ph.Ang-ghen. 1993. Todn tap, tap 9. Ha Ngi: Nxb. Chinh trj qudc gia.
2. C.Mac va Ph.Ang-ghen. 1994. Todn tap, tiip 16, 20. Ha Ndi: Nxb. Chinh tri quoc gia.
3. C.Mac va Ph.Ang-ghen. 1995, Todn tap, tap 1, 2, 3, 4, 21, 27, 46. Ha Ngi: Nxb. Chinh trj
qudc gia.
4. C.Mac va Ph.Ang-ghen. 1999. Todn tap, tap 39. Ha Ngi: Nxb. Chinh trj qudc gia.
5. C.Mac va Ph.Ang-ghen. 2000. Todn tap. tap 42. Ha Ngi: Nxb. Chinh tri quoc gia.
6. Herbert Marcuse. 1989. Van minh hien dgi vd sukhdn cung cda con ngudi. Nxb. Tam Lien,
Thuong Hai (tiing Trung Qudc).

Nghiin cdu Con ngudf s6 3(102)2019