Tài nguyên và môi trường du lịch Việt Nam pdf

Copyright by ITDR

1


LI NÓI U


Trong my thp k qua, đc bit t nm 1950 tr li đây, du lch đã
phát trin nhanh chóng và tr thành ngành kinh t hàng đu th gii vi tc đ
tng trng bình quân v khách 6,93%/nm, v doanh thu 11,8%/nm. Theo s
liu ca T chc Du lch Th gii (WTO), nm 1998 tng s khách du lch
quc t trên pham vi toàn cu đt 626 triu khách, doanh thu t du lch c tính
445 t USD, tng đng 6,5% tng sn phm quc dân (GNP) toàn th gii.
ây cng là ngành kinh t mang li nhiu công n vic làm nht cho ngi lao
đng vi khong 115 triu ngi có vic làm trc tip trong ngành du lch. Nh
vy trong 15 ngi lao đng trên th gii thì có 1 ngi làm ngh du lch.

Trong sut gn 40 nm hình thành và phát trin, du lch Vit Nam đã
có nhng bc tin đáng khích l, tr thành ngành kinh t có v trí xng đáng
trong nn kinh t quc dân.

ng và Nhà nc khng đnh "Du lch là mt ngành kinh t tng hp
quan trng góp phn nâng cao dân trí, to vic làm và phát trin kinh t - xã
hi ca đt nc" và coi " phát trin du lch là mt hng chin lc quan
trng trong đng li phát trin kinh t - xã hi nhm góp phn thc hin công
nghip hoá, hin đi hoá đt nc" phn đu "tng bc đa nc ta thành
trung tâm du lch, thng mi - dch v có tm c trong khu vc".

Là mt đt nc  x s nhit đi vi nhiu cnh quan và h sinh thái
đin hình, dân tc Vit Nam có hàng ngàn nm lch s dng nc và gi nc

vi nn vn hoá, đa dng giàu bn sc ca 54 dân tc anh em, Vit Nam có
tim nng tài nguyên du lch bao gm tài nguyên du lch t nhiên và tài nguyên
du lch nhân vn đa dng, phong phú và đc sc, trong đó có nhiu tài nguyên
đc bit có giá tr. ây là c s tin đ quan trng đ phát trin du lch  nc
ta.

Copyright by ITDR

2

Du lch là ngành kinh t có đnh hng tài nguyên mt cách rõ rt. S
phát trin ca du lch có mi liên h mt thit vi tài nguyên và môi trng du
lch. Vic khai thác các tài nguyên du lch và phát trin các hot đng du lch
luôn gn lin và có s tác đng qua li vi môi trng du lch.

Hin nay, tài nguyên và môi trng du lch  nhiu nc trên th gii,
trong đó có Vit Nam, đang b nhng tác đng tiêu cc ca hot đng phát trin
kinh t - xã hi, có nguy c gim sút và suy thoái, nh hng đn s phát trin
bn vng ca du lch. Mt trong nhng nguyên nhân ca tình trng trên là do
nhng hiu bit v tài nguyên và môi trng du lch còn cha đc đy đ.

Cun sách "Tài nguyên và Môi trng Du lch Vit Nam" ra đi vi
hy vng đc góp phn vào vic nâng cao nhng hiu bit v tài nguyên và
môi trng nói chung, v tài nguyên và môi trng du lch Vit Nam nói riêng.
Qua đó bn đc có th s có đc nhng thông tin b ích, nhng nhìn nhn
khách quan và đúng đn hn, đ có nhng hành đng tích cc hn góp phn
vào s phát trin bn vng ca du lch Vit Nam trên quan đim tài nguyên và
môi trng.

Tài nguyên và môi trng du lch là vn đ rt rng và là lnh vc

nghiên cu còn mi  Vit Nam, vì vy chc rng cun sách s còn nhiu hn
ch và thiu sót, cha đáp ng đc đy đ yêu cu ca bn đc. Chúng tôi rt
mong mun nhn đc ý kin đóng góp ca bn đc đ cun sách đc hoàn
thin hn.

Nhân dp này cho phép chúng tôi xin đc bày t li cm n chân
thành ti Vin Nghiên cu Phát trin Du lch, Nhà xut bn Giáo dc, ti các
c quan, các nhà khoa hc và nhà nhip nh cùng các bn đng nghip đã
khuyn khích và to điu kin thun li đ sm cho ra mt cun sách này.

CÁC TÁC GI



Copyright by ITDR

3


Chng I:

TÀI NGUYÊN DU LCH


1. Khái nim chung:

Tài nguyên hiu theo ngha rng bao gm tt c các ngun nguyên
liu, nng lng và thông tin có trên trái đt và trong không gian v tr liên
quan mà con ngi có th s dng phc v cho cuc sng và s phát trin ca
mình.

Tài nguyên đc phân loi theo tài nguyên thiên nhiên gn lin vi
các nhân t t nhiên, và tài nguyên nhân vn gn lin vi các nhân t v con
ngi và xã hi.

Da vào kh nng tái to, tài nguyên đc phân thành tài nguyên tái
to đc và tài nguyên không tái to đc. Tài nguyên tái to đc là nhng tài
nguyên da vào ngun nng lng đc cung cp hu nh liên tc và vô tn t
v tr ti trái đt, da vào các quy lut t nhiên đã hình thành đ tip tc tn
ti, phát trin và ch mt đi khi không còn ngun nng lng và thông tin. Tài
nguyên tái to đc cng có th đc đnh ngha mt cách đn gin hn, là
nhng tài nguyên có th t duy trì hoc t b sung mt cách liên tc nu đc
khai thác và qun lý tt (Jorgensen. S. E, 1971).

Nng lng bc x mt tri, nng lng nc, gió, tài nguyên sinh
hc là nhng tài nguyên tái to.
Copyright by ITDR

4


Tài nguyên không tái to tn ti mt cách hu hn, s b mt đi hoc
hoàn toàn b bin đi, không còn gi đc tính cht ban đu sau quá trình khai
thác s dng. Phn ln các loi tài nguyên khoáng sn, nhiên liu khoáng đã
đc s dng, các thông tin di truyn b bin đi không gi li đc cho đi
sau là tài nguyên không tái to đc.

Tài nguyên du lch là mt dng đc sc ca tài nguyên nói chung.

Khái nim tài nguyên du lch luôn gn lin vi khái nim du lch.

Tài nguyên du lch là cnh quan thiên nhiên, di tích lch s, di tích
cách mng, giá tr nhân vn, công trình lao đng sáng to ca con ngi có th
đc s dng nhm tho mãn nhu cu du lch; là yu t c bn đ hình thành
các đim du lch, khu du lch nhm to ra s hp dn du lch (Pháp lnh Du lch
Vit Nam, 1999).

Nh vy, tài nguyên du lch đc xem nh tin đ đ phát trin du
lch. Thc t cho thy, tài nguyên du lch càng phong phú, càng đc sc bao
nhiêu thì sc hp dn và hiu qu hot đng du lch càng cao by nhiêu.

Tài nguyên du lch bao gm các yu t liên quan đn các điu kin t
nhiên, điu kin lch s - vn hoá, kinh t - xã hi vn có trong t nhiên hoc
do con ngi to dng nên. Các yu t này luôn luôn tn ti và gn lin vi
môi trng t nhiên và môi trng xã hi đc thù ca mi đa phng, mi
quc gia to nên nhng đim đc sc cho mi đa phng, mi quc gia đó.
Khi các yu t này đc phát hin, đc khai thác và s dng cho mc đích
phát trin du lch thì chúng s tr thành tài nguyên du lch. Cách đây hn 30
Copyright by ITDR

5

nm khu rng nguyên sinh Cúc Phng đã đc phát hin. Nm 1962 Chính
ph ra quyt đnh cho phép xây dng thành vn quc gia và đn nm 1966,
Cúc Phng đã chính thc tr thành vn quc gia đu tiên ca Vit Nam.
Cng t thi đim này khi tính đa dng sinh hc ca vn quc gia đc khai
thác phc v mc đích du lch, khu rng nguyên sinh này tr thành mt đim
tài nguyên du lch đc sc, mt đim du lch có sc hp dn cao đi vi khách
du lch trong nc và quc t. Tng t nh vy, cng ch mi cách đây hn 5
nm, nm 1993, đng Thiên Cung, mt đng đá vôi nguyên s, k o  vnh H

Long đc phát hin, khai thá s dng đ tr thành mt đim du lch mi hp
dn đã làm phong phú và tng thêm giá tr ca tài nguyên du lch ca khu du
lch ni ting này.

Tài nguyên du lch gm tài nguyên du lch đang khai thác, tài nguyên
du lch cha khai thác.

Mc đ khai thác tim nng tài nguyên du lch ph thuc vào:

- Kh nng nghiên cu phát hin và đánh giá các tim nng tài nguyên
vn còn tim n.

- Yêu cu phát trin các sn phm du lch nhm tho mãn nhu cu ca
khách du lch. Các nhu cu này ngày mt ln và đa dng ph thuc vào mc
sng và trình đ dân trí. Ví d, vào nhng nm 60, du lch bin  nc ta ch
yu là tm và ngh dng bin thì ngày nay các sn phm du lch bin đã đa
dng hn bao gm c ln bin, lt ván, tham quan các h sinh thái bin v.v

- Trình đ phát trin khoa hc công ngh nhm to ra các phng tin
đ khai thác các tim nng tài nguyên. Ví d nu nh trc đây du lch thám
him đáy bin ch là c m thì ngày nay vi các tàu ngm chuyên dng khách
Copyright by ITDR

6

du lch có th tham quan khám phá nhng điu k diu ca đi dng mt cách
d dàng. Trong tng lai, vi s phát trin nhanh chóng v khoa hc và công
ngh, du khách s có c hi đi du lch  nhng hành tinh xa xôi ngoài trái đt.

Nh vy cng ging nh các dng tài nguyên khác, tài nguyên du lch

có phm trù lch s và có xu hng ngày càng đc m rng. S m rng ca
tài nguyên du lch thng tu thuc rt nhiu vào yêu cu phát trin du lch,
vào nhng tin b khoa hc k thut, vào s đu t, vào các sáng kin và s
thích ca con ngi.

Bên cnh nhng tài nguyên đã và đang đc khai thác, nhiu tài
nguyên du lch còn tn ti di dng tim nng do:

- Cha đc nghiên cu điu tra và đánh giá đy đ.
- Cha có nhu cu khai thác do kh nng "cu" còn thp.
- Tính đc sc ca tài nguyên thp hoc cha đ tiêu chun cn thit
đ khai thác hình thành các sn phm du lch.
- Các điu kin đ tip cn hoc các phng tin đ khai thác hn ch
do đó cha có kh nng hoc gp nhiu khó khn trong khai thác.
- Cha đ kh nng đu t đ khai thác.

Trong thc t,  nc ta, nhiu di tích lch s vn hoá, lch s cách
mng mc dù đã đc xp hng song cha đc khai thác phc v du lch;
nhiu khu rng nguyên sinh vi tính đa dng sinh hc cao, nhiu bãi bin đep 
min Trung, nhiu l hi v.v vn còn tn ti  dng tim nng du lch do cha
hi đ các điu kin đ khai thác đa vào s dng.

2. c đim ca tài nguyên du lch:

 có th khai thác và s dng tt nht các tài nguyên du lch trc
ht cn phi tìm hiu và nghiên cu các đc đim ca ngun tài nguyên này.
Tài nguyên du lch có các đc đim chính sau đây:
Copyright by ITDR

7

- Tài nguyên du lch phong phú, đa dng, trong đó có nhiu tài
nguyên đc sc và đc đáo có sc hp dn rt ln đi vi khách du lch.

Khác vi nhiu loi tài nguyên khác, tài nguyên du lch rt phong phú
và đa dng. c đim này ca tài nguyên du lch là c s đ to nên s phong
phú ca các sn phm du lch nhm tha mãn nhu cu đa dng ca khách du
lch. Thí d đi vi loi hình tham quan, nghiên cu phc v cho mc đích
nâng cao nhn thc ca khách du lch thì tài nguyên du lch có th là các l hi,
nhng sinh hot truyn thng ca mt vùng quê, các di tích lch s - vn hoá,
các bn làng dân tc ít ngi  min núi, các vin bo tàng, các thành ph, các
thác nc, hang đng hay các cánh rng nguyên sinh có tính đa dng sinh hc
cao i vi loi hình du lch ngh mát, cha bnh nhm mc đích phc hi
sc kho thì tài nguyên du lch cn khai thác li là các bãi bin, các vùng núi
cao khí hu trong lành, có phong cnh đp, các sui khoáng c bit, nhiu
tài nguyên du lch đc sc và đc đáo có sc hp dn rt ln đi vi khách du
lch. Ví d Kim t tháp  Ai Cp, Vn lý Trng thành  Trung Quc, Th đô
Pari ca Pháp, vùng núi Anp  Châu Âu, các vn quc gia  Châu Phi, vùng
bin Caribê  Trung M là nhng đa danh du lch lý tng hàng nm thu hút
hàng chc triu khách du lch.

 Vit Nam, vnh H Long và c đô Hu là nhng tài nguyên du lch
đc sc càng tr nên hp dn hn đi vi khách du lch khi đc UNESCO
công nhn là di sn thiên nhiên và di sn vn hoá th gii. Chc chn đây s là
nhng đa danh thu hút ngày càng đông khách du lch ti thm.

Copyright by ITDR

8

Nu ch đn thun tính toán di góc đ kinh t thì hiu qu thu đc
t vic khai thác các tài nguyên du lch là rt to ln, có khi vt tri hn rt
nhiu ln so vi vic khai thác các tài nguyên khác.
- Tài nguyên du lch là nhng tài nguyên không ch có giá tr hu
hình mà còn có nhng giá tr vô hình.

ây có th đc xem là mt trong nhng đc đim quan trng ca tài
nguyên du lch khác vi nhng loi tài nguyên khác.

Trong thc t, tài nguyên du lch là phng tin vt cht trc tip tham
gia vào vic hình thành các sn phm du lch. ây chính là nhng giá tr hu
hình ca tài nguyên du lch. Ví d tm bin là sn phm du lch bin đin hình
quan trng đc hình thành trên c s s tn ti hu hình ca các bãi cát bin,
nc bin vi nhng đc đim t nhiên c th. Tuy nhiên nu ch hiu  khía
cnh vt cht này ca tài nguyên du lch thì cha đy đ bi không phi bãi
bin vào cng đc khai thác phát trin thành đim du lch. Nguyên nhân ca
thc trng trên ngoài yu t hn ch ca các điu kin đ khai thác thì quan
trng hn c là do s hn ch v "giá tr vô hình" ca tài nguyên. Giá tr vô
hình này ca tài nguyên du lch đc khách du lch cm nhn thông qua nhng
cm xúc tâm lý; làm tho mãn nhu cu tinh thn (thm m, vn hoá) - mt nhu
cu đc bit ca khách du lch. Giá tr vô hình ca tài nguyên du lch nhiu khi
còn đc th hin thông qua nhng thông tin (nghe k li, qua báo chí, truyn
hình, qung cáo ) mà khách du lch cm nhn đc, ngng m và mong
mun đc đn tn ni đ thng thc.  Trung Quc có câu "Bt đáo Trng
thành phi ho hán" đ nói v Vn lý Trng thành,  Vit Nam có "Nam thiên
 nht ng" ca ngi v đp đng Hng Tích hoc các di sn, k quan th
gii đu là nhng giá tr vô hình đã làm tng thêm giá tr ca tài nguyên du lch
lên rt nhiu.

- Tài nguyên du lch thng d khai thác.
Copyright by ITDR

9


Hu ht các tài nguyên du lch đc khai hác đ phc v du lch là các
tài nguyên vn đã sn có trong t nhiên do to hoá sinh ra hoc do con ngi
to dng nên và thng d khai thác. Trên thc t mt cánh rng nguyên sinh,
mt thác nc, mt bãi bin, mt h nc (t nhiên hoc nhân to) đu có th
tr thành mt đim du lch. ây là nhng tài nguyên vô giá c v ngha đen và
ngha bóng. Con ngi khó lòng có th to nên các tài nguyên du lch bi vô
cùng tn kém và dù có mô phng li đc thì cng không th lt t ht đc
sc sáng to phi thng ca to hoá và vì th s gim đi rt nhiu v giá tr và
đ hp dn.

Vi tt c nhng gì đã sn có ca tài nguyên du lch, ch cn đu t
không ln nhm tôn to, đ va tôn thêm v đp và giá tr ca tài nguyên, va
to ra nhng điu kin thun li đ khai thác và s dng có hiu qu tài nguyên
này.

- Tài nguyên du lch có thi gian khai thác khác nhau.

Trong s các tài nguyên du lch, có nhng tài nguyên có kh nng khai
thác quanh nm, có nhng tài nguyên l thuc nhiu vào thi gian khai thác và
cng có nhng tài nguyên ít l thuc vào thi gian hn. S l thuc này ch yu
da theo quy lut din bin ca khí hu.

i vi các tài nguyên du lch bin, thi gian khai thác thích hp nht
là vào thi k có khí hu m áp trong nm. iu này gii thích vì sao du lch

bin thng ch t chc vào mùa hè  khu vc phía Bc.  khu vc t à Nng
tr vào, ni ít chu nh hng ca không khí lnh, hot đng du lch bin có th
t chc quanh nm. Ngc li tài nguyên du lch vùng núi ôn đi thng đc
Copyright by ITDR

10

khai thác vào mùa đông phc v khách du lch ngh đông, trt tuyt và chi
các môn th thao mùa đông. i vi các l hi, bên cnh các tp quán là các
nghi l tôn giáo cng đã đc n đnh vào các thi k khác nhau trong nm và
vì th các hot đng du lch l thuc vào thi gian din ra các l hi đó.  vùng
đng bng Bc B nc ta, mùa xuân là mùa ca l hi vi các l hi ni ting
nh Hi Lim, Hi Gióng, Hi Chùa Hng, Hi n Hùng

i vi nhiu loi hình du lch, thi k mùa khô, ít ma, có tit tri
m áp và có thi tit tt là thi k thun li cho hot đng du lch.

Tài nguyên du lch có thi gian khai thác khác nhau đã quyt đnh tính
cht mùa v ca hot đng du lch. Các đa phng, nhng ngi qun lý, điu
hành và t chc các hot đng kinh doanh dch v du lch và c các khách du
lch na đu phi quan tâm đn tính cht này đ có các bin pháp ch đng điu
tit thích hp nhm đt đc hiu qu cao nht trong công vic ca mình.

- Tài nguyên du lch đc khai thác ti ch đ to ra các sn phm
du lch.

Các tài nguyên du lch thng đc khai thác ti ch đ to ra các sn
phm. Các sn phm du lch này đc khách du lch đn tn ni đ thng
thc. ây cng là đc đim mà tài nguyên du lch khác vi mt s tài nguyên
khác. i vi nhiu loi tài nguyên khác, sau khi khai thác có th đc vn

chuyn đi ni khác đ đc ch bin thành sn phm ri đc đa đn tn ni
ngi tiêu th.

Chính vì khách du lch phi đn tn các đim du lch, ni có các tài
nguyên du lch và thng thc các sn phm du lch nên mun khai thác các tài
Copyright by ITDR

11

nguyên này điu đu tiên cn quan tâm là phi chun b tt các c s h tng,
các c s vt cht k thut du lch và vn chuyn khách du lch. ây cng là
mt li th ca các đim du lch có ngun tài nguyên du lch đc sc đ Nhà
nc quan tâm xây dng c s h tng và thu hút các ngun vn đu t nhm
thu hút và phc v khách du lch đn các đa phng đó. ng thi cng đòi
hi phi có s phi hp đng b ca các ngành, các cp nhm to nhng điu
kin thun li đ phát trin du lch. Thc t cho thy nhng đim du lch có v
trí đa lý thun li, thun tin đng giao thông và có các c s dch v du lch
tt thì hot đng du lch  đó s đt đc hiu qu cao. Ngc li có nhng
đim du lch có ngun tài nguyên du lch rt đc sc nh bãi bin Trà C
(Qung Ninh), th trn Sa Pa, cao nguyên Bc Hà (Lào Cai), đng Phong Nha
(Qung Bình) nhng vì  v trí quá xa xôi, cách tr đng đi li li và phng
tin giao thông gp nhiu khó khn nên đã nh hng rt nhiu đn kh nng
thu hút khách du lch. Nu đc đu t tt hn v c s h tng và phng tin
vn chuyn khách, chc chn chng bao lâu na các đim du lch này s tr nên
sm ut.

- Tài nguyên du lch có th s dng đc nhiu ln.

ây cng là mt đc đim quan trng ca tài nguyên du lch khác vi
nhiu tài nguyên khác không có kh nng tái to ch s dng đc mt ln và

ngày càng cn kit. Các tài nguyên du lch đc xp vào loi tài nguyên có kh
nng tái to và s dng lâu dài. Vn đ chính là phi nm đc quy lut ca t
nhiên, lng trc đc s th thách khc nghit ca thi gian và nhng bin
đng, đi thay do con ngi gây nên đ có nhng đnh hng lâu dài và các
bin pháp c th đ khai thác s dng hp lý các ngun tài nguyên này, đm
bo cho ngun tài nguyên đc khai thác di mc chu đng ca nó, không
Copyright by ITDR

12

ngng đc bo v, tôn to và hoàn thin hn đ đáp ng các nhu cu phát
trin du lch.

ây cng là l sng còn ca mi đim du lch, mi khu du lch nhm
thc hin phng hng chin lc phát trin du lch bn vng. Ch có phát
trin du lch bn vng mi đm bo đ ngun tài nguyên du lch ít b tn hi, đ
mi đim du lch, mi khu du lch ngày càng tr nên hp dn hn, không ngng
tho mãn các nhu cu phát trin du lch hin ti, mà còn sn sàng đ đáp ng
yêu cu phát trin du lch trong tng lai.

3. Ý ngha và vai trò ca tài nguyên du lch:

3.1. Ý ngha:

Tài nguyên du lch là nhân t có ý ngha quyt đnh đi vi s phát
trin du lch. Tht khó hình dung nu không có tài nguyên du lch hoc tài
nguyên du lch quá nghèo nàn mà hot đng du lch li có th phát trin mnh
m đc.

3.2. Vai trò:

Vai trò ca tài nguyên du lch đi vi các hot đng du lch đc th
hin c th trên các mt sau đây:

- Tài nguyên du lch là yu t c bn đ hình thành các sn phm
du lch.

Copyright by ITDR

13

Sn phm du lch đc to bi nhiu yu t, song trc ht phi k
đn tài nguyên du lch.  đáp ng nhu cu đòi hi ca khách du lch, các sn
phm du lch không th đn điu, nghèo nàn, kém hp dn d gây nhàm chán,
mà cn phi phong phú, đa dng, đc sc và mi m.

Chính s phong phú và đa dng ca tài nguyên du lch đã to nên s
phong phú và đa dng ca sn phm du lch. Tài nguyên du lch càng đc sc,
đc đáo thì giá tr ca sn phm du lch và đ hp dn khách du lch càng tng.
Có th nói cht lng ca tài nguyên du lch s là yu t c bn to nên cht
lng sn phm du lch hiu qu ca hot đng du lch.
- Tài nguyên du lch là c s quan trng đ phát trin các loi hình
du lch.

Trong quá trình phát trin du lch, đ không ngng đáp ng các yêu
cu và tho mãn các mc đích ca khách du lch, các loi hình du lch mi cng
không ngng xut hin và phát trin.

Các loi hình du lch ra đi đu phi da trên c s ca tài nguyên du
lch. Và chính s xut hin ca các loi hình du lch đã làm cho nhiu yu t

ca điu kin t nhiên và xã hi tr thành tài nguyên du lch. Không có nhng
hang đng ngm bí n, nhng đnh núi cao him tr, nhng cánh rng nguyên
sinh âm u, hoang vng thì không th xut hin loi hình du lch thám him.
Không có nhng bãi san hô và th gii sinh vt thu sinh muôn màu muôn v
ngp chìm di làn nc trong xanh thì không th có loi hình du lch ngm
di bin.

- Tài nguyên du lch là mt b phn cu thành quan trng ca t
chc lãnh th du lch.
Copyright by ITDR

14


Trong phm vi mt lãnh th c th, mi hot đng du lch đu phn
ánh mt t chc không gian du lch nht đnh.

H thng lãnh th du lch th hin mi quan h v mt không gian ca
các yu t có quan h mt thit vi nhau cu to nên nó. Các yu t đó là khách
du lch, tài nguyên du lch, c s h tng và c s vt cht k thut du lch, đi
ng cán b công nhân viên và t chc điu hành, qun lý du lch.

H thng lãnh th du lch có nhiu cp phân v khác nhau t đim du
lch ti trung tâm du lch, tiu vùng du lch, á vùng và vùng du lch. Dù  cp
phân v nào thì tài nguyên du lch cng đu đóng vai trò quan trng trong vic
t chc lãnh th du lch, là yu t c bn đ hình thành các đim du lch, khu
du lch nhm to ra s hp dn du lch, to điu kin đ có th khai thác mt
cách có hiu qu nht các tim nng ca nó.

Do đc đim phân b ca tài nguyên du lch, trong t chc lãnh th du

lch đã hình thành nên các đim du lch, các cm du lch, các trung tâm du lch
và các tuyn du lch. T các tuyn đim du lch này trong quá trình khai thác s
đc la chn, sp xp thành các tour du lch tc là các sn phm du lch c th
cung cp cho khách du lch. T chc lãnh th du lch hp lý s góp phn to
nên hiu qu cao trong vic khai thác các tài nguyên du lch nói riêng cng nh
trong mi hot đng du lch nói chung.

4. Các loi tài nguyên du lch:

Tài nguyên du lch vn rt phong phú và đa dng song vn có th phân
chia thành hai loi là tài nguyên du lch t nhiên và tài nguyên du lch nhân
vn.

Copyright by ITDR

15

4.1. Tài nguyên du lch t nhiên:

Thiên nhiên là môi trng sng ca con ngi và mi sinh vt trên trái
đt. Thiên nhiên bao quanh bao gm các yu t và các thành phn t nhiên, các
hin tng t nhiên và các quá trình bin đi ca chúng to nên các điu kin
t nhiên thng xuyên tác đng đn s sng và mi hot đng ca con ngi.

Ch có các thành phn và các th tng hp t nhiên trc tip hoc gián
tip đc khai thác s dng to ra các sn phm du lch, phc v cho mc đích
phát trin du lch mi đc xem là tài nguyên du lch t nhiên. Các tài nguyên
du lch t nhiên luôn luôn gn lin vi các điu kin t nhiên cng nh các điu
kin lch s - vn hoá, kinh t - xã hi  xung quanh và chúng thng đc
khai thác đng thi vi các tài nguyên du lch nhân vn.

Khi tìm hiu, nghiên cu v tài nguyên du lch t nhiên ngi ta
thng nghiên cu chúng di các dng chính là nghiên cu tng thành phn
ca t nhiên, nghiêu cu các th tng hp t nhiên và nghiên cu các hin
tng đc sc ca t nhiên.

4.1.1. Các thành phn ca t nhiên:

Trong s các thành phn ca t nhiên, có mt s thành phn chính có
tác đng trc tip và thng xuyên đi vi các hot đng du lch và trong s
các thành phn này cng ch có mt s yu t nht đnh đc khai thác nh
ngun tài nguyên du lch. Các thành phn t nhiên to nên tài nguyên du lch t
nhiên thng là đa hình, khí hu, thu vn và sinh vt.

a. a hình:

Copyright by ITDR

16

a hình là mt thành phn quan trng ca t nhiên, là ni din ra mi
hot đng ca con ngi. i vi hot đng du lch, các dng đa hình to nn
cho phong cnh, mt s kiu đa hình đc bit và các di tích t nhiên có giá tr
phc v cho nhiu loi hình du lch.
Tâm lý và s thích chung ca khách du lch là mun đn vi nhng
ni có phong cnh đp, có nhng kiu đa hình khác l so vi ni h đang sinh
sng. a hình min núi thng có nhiu u th hn đi vi hot đng du lch
vì có s kt hp ca nhiu dng đa hình, va th hin đc v đp hùng v và
th mng ca thiên nhiên, va có khí hu mát m, không khí trong lành. 
min núi có nhiu đi tng cho hot đng du lch. ó là các sông sui, thác

nc, hang đng, rng cây vi th gii sinh vt t nhiên vô cùng phong phú.
Min núi còn là đa bàn c trú ca đng bào các dân tc ít ngi vi đi sng
và nn vn hoá rt đa dng và đc sc.

 nc ta, đa hình đc khai thác nh mt tài nguyên du lch t
nhiên quan trng thng là các dng và các kiu đa hình đc bit sau:

- Các vùng núi có phong cnh đp.

Các vùng núi có phong cnh đp đã đc phát hin và khai thác phc
v mc đích du lch là cao nguyên Lâm Viên (Lang Biang) vi thành ph à
Lt (Lâm ng), Sa Pa, Bc Hà (Lào Cai), Tam o (Vnh Phúc), Ba Vì (Hà
Tây), các vùng h t nhiên và nhân to nh h Ba B (Bc Kn), h Hoà Bình
(Hoà Bình), h Thác Bà (Yên Bái), h ng Mô (Hà Tây) c bit, à Lt
và Sa Pa  đ cao trên 1500m đc mnh danh là thành ph trong sng mù,
mang nhiu sc thái ca thiên nhiên vùng ôn đi đã đc xây dng thành đim
du lch tham quan ngh mát t cách đây trên di 100 nm. Cao nguyên Bc
Hà, núi Ba Vì, núi Mu Sn, núi Bch Mã cng là nhng đim du lch núi có
ting đã tng có thi k đc khai thác phc v du lch, hin ti đang đc
tng bc phc hi và ha hn nhng trin vng rt tt đp.

Copyright by ITDR

17

- Các hang đng.

Các hang đng  nc ta ch yu là các hang đng nm trong các
vùng núi đá vôi có kiu đa hình karst rt phát trin. Vùng núi đá vôi  nc ta
có din tích khá ln, ti 50 - 60 nghìn km

2
chim gn 15% din tích c nc.
Vùng núi đá vôi nc ta đc tp trung ch yu  min Bc t Lai Châu, Hà
Giang, Cao Bng, Lng Sn  biên gii Vit - Trung, các cao nguyên đá vôi 
Tây Bc, vùng núi đá vôi Hoà Bình - Thanh Hoá cho đn vùng núi đá vôi
Qung Bình.  min Nam, núi đá vôi ch có  khu vc xung quanh th xã Hà
Tiên và mt s đo nm ri rác  vnh Thái Lan (Kiên Giang).

Các công trình điu tra, nghiên cu hang đng  Vit Nam cho thy
hin đã phát hin đc khong 200 hang đng, trong đó phn ln, ti gn 90%,
là các hang ngn và trung bình (có đ dài di 100m) và ch có trên 10% s
hang có đ dài trên 100m. Trong s các hang dài nht  nc ta đc phát hin
cho đn nay phn ln tp trung  Qung Bình nh hang Vòm ti 27km (cha
kt thúc), đng Phong Nha 8,5km, hang ti 5,5km.  Lng Sn, hang C - hang
Bè cng dài hn 3,3km.

Các hang đng  nc ta thng nm  chân núi và c  lng chng
núi. Nhiu hang có ca rng ti 110m và trn cao nht ti 120m nh hang Di
 Lng Sn. Hang sâu nht là hang C - hang Bè có đ sâu 123m. c bit rt
nhiu hang đng  nc ta có nhng mch sông sui ngm chy xuyên qua
vùng núi đá vôi và thông vi h thng sông sui bên ngoài.

Nhiu hang đng  nc ta có v đp lng ly, tráng l và rt k o, có
sc hp dn đc bit vi khách du lch. Bên cnh nhng v đp t nhiên do to
hoá sinh ra, các hang đng còn cha đng nhng di tích kho c hc, nhng di
Copyright by ITDR

18

tích lch s - vn hoá rt đc sc ca dân tc nên càng tr nên có giá tr đ phát

trin du lch.

Các hang đng  nc ta tuy có nhiu nhng s đc khai thác s
dng cho mc đích du lch còn rt ít. Tiêu biu nht là đng Phong Nha (Qung
Bình), đng Hng Tích (Hà Tây), Tam Cc - Bích ng (Ninh Bình), hang
Pc Bó (Cao Bng), đng Nh Thanh, Tam Thanh (Lng Sn), đng Sn Mc
Hng (Sn La) các hang đng  vnh H Long (Qung Ninh) v.v

Trong s nhng hang đng  nc ta, đc sc nht phi k đn đng
Phong Nha.

ng Phong Nha còn gi là đng Troóc hay chùa Hang nm trong
lòng khi núi đá vôi K Bàng. ng có ca vào rng 25m ni lin vi sông Son
nên có th đi tip bng thuyn vào sâu trong đng ti 3,5km. Ca đng có đ
cao 10m. Càng vào sâu h thng hang đng càng tr nên dài rng vi trên 20
vòm hang ln và nhng hành lang dài t vài chc mét đn hàng nghìn mét, trn
cao t 10 - 50m. Cnh sc trong đng vô cùng đp mt, k o. ng Phong
Nha đã đc các nhà khoa hc có uy tín ca Hi Hang đng Hoàng Gia Anh
đánh giá là hang nc đp nht th gii.

ng Phong Nha hin đang đc Nhà nc gii thiu đ UNESCO
công nhn là di sn thiên nhiên th gii.

- Các bãi bin

Copyright by ITDR

19

Nc ta có đng b bin dài 3260km và đã thng kê đc có khong

125 bãi bin có bãi cát bng phng vi đ dc trung bình 1 - 3
0
có nhiu điu
kin thun li đ khai thác phc v du lch. iu lý thú là c hai đim đu và
cui ca đng b bin nc ta đu là hai bãi bin đp: Bãi bin Trà C 
Qung Ninh có chiu dài gn 17km vi bãi cát rng, bng phng ti mc lý
tng và bãi bin Hà Tiên vi thng cnh hòn Ph T ni ting.
Các bãi bin  nc ta phân b tri đu t Bc vào Nam. Ni ting
nht là các bãi bin Trà C, Sm Sn, Ca Lò, Thun An, Lng Cô, Non Nc,
Sa Hunh, Vn Phong, Nha Trang, Ninh Ch, Cà Ná, Vng Tàu v.v

Bên cnh đó, vùng bin nc ta còn có khong 3000 hòn đo ln nh
và các qun đo  gn và xa b có nhiu bãi bin và phong cnh đp còn
nguyên vn v hoang s, môi trng trong lành và nhng điu kin t nhiên rt
thun li đ phát trin các loi hình du lch bin. Tiêu biu nht là các đo Cái
Bu, Cát Bà, Cù Lao Chàm, Côn o, Phú Quc v.v nu đc đu t s phát
trin thành nhng đim du lch hp dn và có sc cnh tranh.

- Các di tích t nhiên.

Trên b mt đa hình  nc ta có rt nhiu vt th có dáng hình t
nhiên song rt gn gi vi đi thng, có giá tr thm m và gi cm, li đc
mang ti các s tích và truyn thuyt. ó là các di tích t nhiên và cng là mt
đi tng du lch đc khách du lch a thích, ngng m. Các di tích t nhiên
 nc ta cng rt phong phú và đa dng. Nào là hòn Ph T, núi Vng Phu,
hòn Trng Mái, hòn á Chông; nào là hang T Thc, Thác Gii Oan; nào là h
Ba B mt h nc ngt t nhiên đc hình thành do nhng h st  vùng núi
đá vôi hoc h Lc, h T Nng là các h nc  vùng ming núi la c xa
nay đã tt cùng nhiu di tích núi la khác hin còn tn ti  Tây Nguyên. Trong
các chuyn du lch tham quan, du lch sinh thái, các di tích t nhiên thng làm

tng thêm tính hp dn và hiu qu ca chuyn đi.

Copyright by ITDR

20

b. Khí hu:

Khí hu là thành phn ca t nhiên sm đc khai thác nh mt dng
tài nguyên du lch quan trng.

Các điu kin khí hu đc xem nh các tài nguyên khí hu du lch
cng rt đa dng và đã đc khai thác đ phc v cho các mc đích du lch
khác nhau.

- Tài nguyên khí hu thích hp vi sc kho con ngi.

Tài nguyên khí hu đc xác đnh trc ht là tng hp ca các yu t
nhit đ, đ m và mt s yu t khác nh áp sut không khí, gió, ánh nng mt
tri thích hp nht vi sc kho con ngi, to cho con ngi các điu kin
sng thoi mái, d chu nht.

Trong thc t, khách du lch  vào mi thi đim sng trong nhng
điu kin khí hu không phù hp thng đi du lch đn nhng ni có điu kin
khí hu thích hp hn. Ngi  x lnh phng Bc thng đi ngh đông 
nhng vùng m áp phng Nam. Ngi  x nóng trong nhng ngày hè oi bc
thng thích đi ngh mát  các vùng bin hoc  các vùng núi cao có khí hu
mát m.

Các công trình nghiên cu  nc ta cho thy điu kin khí hu d

chu nht đi vi con ngi  Vit Nam là có nhit d trung bình hàng tháng t
15 - 23
0
C và đ m tuyt đi t 14 - 21mb. Các điu kin đó ng vi khu vc
à Lt din ra quanh nm vi nhit đ không khí trung bình hàng tháng dao
đng trong khong 16,4
0
C đn 19,7
0
C và đ m tuyt đi t 13,8mb đn
Copyright by ITDR

21

19,5mb.  Sa Pa có ti 7 tháng có điu kin khí hu d chu, t tháng 4 đn
tháng 10, ng vi nhit đ trung bình hàng tháng t 15,6
0
C đn 19,8
0
C và đ
m tuyt đi t 15,7mb đn 20,3mb. iu đó đã ct ngha cho lý do chính ca
hai ni này đã đc la chn và xây dng tr thành các đim du lch ngh mát
ni ting  nc ta.
- Tài nguyên khí hu phc v cho vic cha bnh, an dng.

Các điu kin khí hu có liên quan rt nhiu đn vic cha bnh, thm
chí còn đc coi nh mt liu pháp quan trng. Mt s bnh v huyt áp, tim
mch, thn kinh, hô hp rt cn thit đc điu tr có s kt hp gia các bin
pháp y hc vi các điu kin thiên nhiên. Các điu kin thun li v áp sut
không khí, v nhit đ, đ m, v ánh nng, v lng ô xy và đ trong lành ca

không khí t ra rt có hiu qu trong vic cha bnh và an dng, có tác dng
nhanh chóng làm lành bnh và phc hi sc kho ca con ngi. Phn ln các
nhà an dng, nhà ngh  nc ta đã đc xây dng  các đim du lch ven h
nc, ven bin và  các vùng núi có khí hu tt, thích hp.

- Tài nguyên khí hu phc v cho vic trin khai các loi hình du lch
th thao, vui chi gii trí.

Các loi hình du lch th thao, vui chi gii trí nh nhy dù, tàu ln,
khinh khí cu, th diu, thuyn bum rt cn thit có các điu kin thi tit
thích hp nh hng gió, tc đ gió, quang mây, không có sng mù.

- Tài nguyên khí hu phc v cho vic trin khai các hot đng du
lch.

Copyright by ITDR

22

 to điu kin thun li cho các hot đng du lch, s ngày có thi
tit tt, nng ráo, không có ma hoc không có din bin thi tit phc tp
nhiu khi cng đc xem nh ngun tài nguyên khí hu có th khai thác đ
phc v mc đích du lch. Thông thng vào thi k  các ni có điu kin khí
hu thun li đi vi sc kho con ngi và đ trin khai các hot đng du lch
cng là mt yu t quan trng đ thu hút khách to nên tính cht mùa v trong
hot đng du lch.  khc phc tính cht mùa v do các điu kin khai thác tài
nguyên khí hu du lch gây nên rt cn thit phi đa dng hoá các loi hình du
lch và to thêm nhiu sn phm du lch mi, thích hp.

c. Thu vn:

i vi hot đng du lch, thu vn cng đc xem nh mt dng tài
nguyên quan trng. Nhiu loi hình du lch gn bó vi đi tng nc. Các đi
tng nc chính sau đây đã đc khai thác nh mt tài nguyên du lch.

- B mt nc và các bãi nông ven b.

B mt nc là mt thoáng to nên phong cnh đp, yên bình. Bên
cnh h rng, các dòng sông ln cnh núi non, rng cây, mây tri, mt tri, ánh
trng và các công trình kin trúc soi bóng nc là nhng phong cnh hu tình.
Các bãi bin hoc các bãi ven h thng đc s dng đ tm mát, do chi
trên mt nc và các hot đng th thao nc nh bi li, đua thuyn, lt ván.
 nc ta dòng sông Hng th mng, các sông ngòi, kênh rch chng cht 
đng bng sông Cu Long, các h nc thiên nhiên và nhân to rng ln và
nhiu phong cnh đp nh h Ba B, h Tây, h Hòa Bình, các bãi bin đp
nh Trà C, Sm Sn, Ca Lò, Non Nc, Nha Trang, Vng Tàu đu là
nhng đim du lch có sc hp dn rt cao đi vi khách du lch.
Copyright by ITDR

23


- Các đim nc khoáng, sui nc nóng.

Các đim nc khoáng, sui nc nóng là tài nguyên thiên nhiên rt
quý giá đ trin khai các loi hình du lch tham quan, ngh dng, cha bnh.
Tài nguyên này  nc ta cng rt phong phú và nhiu ni có ngun nc đt
cht lng cao đc s dng trc tip làm nc ung, nc gii khát và đáp
ng đc nhiu nhu cu an dng, cha bnh cho khách du lch, đc bit vi
mt s bnh v h vn đng, thn kinh, tiêu hoá, da liu và ni tit.

 nc ta đã điu tra kho sát đc trên 400 ngun nc khoáng t
nhiên l ra trên mt và di dng nc ngm.

Ngun nc khoáng Vit Nam đc đc trng bi thành phn hoá hc
rt đa dng, có đ khoáng hoá cao (ti trên 30g/l) và hàm lng các vi nguyên
t khá cao nh Brôm đn 64,04mg/l, It đn 19,04mg/l, Flo đn 16,3mg/l, Asen
đn 0,8mg/l, Bo đn 256,0mg/l, St đn 373,0mg/l, Ôxyt Silic đn 488,0 mg/l,
Sunfua Hyđrô đn 150mg/l. Chính nh nhng yu t vi lng này mà giá tr
cha bnh và các giá tr kinh t khác ca nc khoáng  nc ta tng lên rõ rt.

Riêng vi mc đích cha bnh, ngun nc khoáng  nc ta đã đc
phân chia thành các nhóm nh nhóm nc khoáng Cacbonic, nhóm nc
khoáng Silic, nhóm nc khoáng Brôm-Iôt-Bo, nhóm nc khoáng Sunfua
Hydrô, nhóm nc khoáng phóng x, nhóm nc khoáng có thành phn Ion và
tng hàm lng mui, và nhóm nc khoáng nóng.'

c bit ngun nc khoáng nóng  nc ta khá di dào, vi trên
80% tng s ngun có nhit đ cao trên 35
0
C, ngoài tác dng cha bnh còn có
Copyright by ITDR

24

điu kin thun li đ hot đng quanh nm, nht là trong thi k mùa đông
tng đi lnh  min Bc nc ta.

Các ngun nc khoáng  Vnh Ho (Ninh Thun), M Lâm (Tuyên
Quang), Kim Bôi (Hoà Bình) là các đim du lch nc khoáng ni ting  nc

ta đã đc khai thác phc v đông đo khách du lch t nhiu nm nay.

d. Sinh vt:

Ngun tài nguyên sinh vt  nc ta rt đa dng và phong phú. Tài
nguyên quý giá này cng đã đc khai thác đ phc v cho mc đích du lch.

Tài nguyên sinh vt có giá tr to nên phong cnh làm cho thiên nhiên
đp và sng đng hn. i vi mt s loi hình du lch nh du lch sinh thái,
tham quan, nghiên cu khoa hc, tài nguyên sinh vt có ý ngha đc bit quan
trng trc ht là tính đa dng sinh hc, là s bo tn đc nhiu ngun gen
quý giá rt đc trng cho vùng nhit đi, trong đó có nhiu loài đc hu ca
Vit Nam, là vic to nên nhng phong cnh mang dáng dp ca vùng á nhit
đi và ôn đi l mt đi vi nhng ngi sng  vùng nhit đi.

Tài nguyên sinh vt  nc ta phc v mc đích du lch đc tp trung
khai thác :

- Các vn quc gia, các khu bo tn thiên nhiên và các khu rng di
tích lch s, vn hoá, môi trng.

 bo v s đa dng và phong phú ca các h sinh thái Vit Nam,
Chính ph Vit Nam đã chú trng xây dng h thng các khu rng đc dng.
Copyright by ITDR

25

Tính đn nm 1997 trên phm vi c nc đã có 105 khu rng đc dng, trong
đó có 10 vn quc gia, 61 khu bo tn thiên nhiên và 34 khu rng vn hoá -
lch s - môi trng vi tng din tích là 2.092.466ha bng 10,5% din tích đt

lâm nghip và gn 6% din tích lãnh th Vit Nam.

H thng vn quc gia bao gm vn quc gia Cúc Phng (Ninh
Bình) có din tích 22.200 ha đc thành lp t nm 1962, các vn quc gia
Ba B (Bc Kn) có din tích 23.340ha, Ba Vì (Hà Tây) có din tích 7.377ha và
Tam o (Vnh Phúc) có din tích 36.883 ha đc thành lp t nm 1977,
vn quc gia Nam Cát Tiên (ng Nai) có din tích 35.302 ha đc thành lp
nm 1978, vn quc gia Côn o (Bà Ra - Vng Tàu) có din tích 15.043ha
đc thành lp nm 1984, các vn quc gia Cát Bà (Hi Phòng) có din tích
15.200ha, Bn En (Thanh Hoá) có din tích 16.634 ha đc thành lp t nm
1986 và vn quc gia Yok on (c Lc) có din tích ln nht, ti 58.200ha,
đc thành lp nm 1991.

H thng các vn quc gia là ni tp trung tính đa dng sinh hc cao
trong đó có nhiu loài đng thc vt đc hu, quý him. Theo kt qu điu tra
nghiên cu thì hin  nc ta đã phát hin đc khong 11.000 loài thc vt và
gn 2.000 loài đng vt, đc bit ch riêng trong nm 1997 trong tng s 7 loài
đng vt đc hu phát hin đc trên th gii thì  Vit Nam có 4 loài. Tính đa
dng sinh hc cao, đc bit là s hin din ca các loài đng thc vt đc hu
quý him là yu t quan trng đ h thng các vn quc gia Vit Nam tr
thành nhng tài nguyên du lch có giá tr. Trong s các vn quc gia hin nay,
vn quc gia Ba B vi h t nhiên và h thng núi đá vôi đc đánh giá là
vào loi c nht trên th gii đang đc đ ngh UNESCO xét đa vào danh
mc di sn thiên nhiên th gii.