Những kiến thức chung về động vật thủy sản potx

Chỉång Måí âáưu
NHỈỴNG KIÃÚN THỈÏC CHUNG
VÃƯ ÂÄÜNG VÁÛT THY SINH
I. Cạc Khại Niãûm
1. Âäüng váût näøi (zooplankton)
Âäüng váût näøi (zooplankton) l táûp håüp nhỉỵng âäüng váût säúng trong mäi
trỉåìng nỉåïc, åí táưng nỉåïc trong trảng thại träi näøi, cå quan váûn âäüng ca chụng
ráút úu hồûc khäng cọ, chụng váûn âäüng mäüt cạch thủ âäüng v khäng cọ kh nàng
båi ngỉåüc dng nỉåïc. Theo phỉång thỉïc säúng v sỉû phán trong táưng nỉåïc m
ngỉåìi ta chia thnh cạc dảng sau.
a.

Pleuston
: l nhỉỵng sinh váût näøi, säúng åí mng nỉåïc (pháưn giåïi
hản giỉỵa nỉåïc v khäng khê).
Hçnh B.1: Cạc dảng sinh váût Neuston.
Chỉång måí âáưu: Nhỉỵng kiãún thỉïc
2
b.

Neuston
: l nhỉỵng sinh váût näøi cọ kêch thỉåïc hiãøn vi, säúng åí mng
nỉåïc (pháưn giåïi hản giỉỵa nỉåïc v khäng khê). Trong nhọm ny nọ
âỉåüc chia thnh hai loải l (i) Epineuston l sinh váût dảng neuston
nhỉng pháưn cå thãø tiãúp xục våïi khäng khê nhiãưu hån l tiãúp xục våïi
nỉåïc; (ii) Hyponeuston l sinh váût dảng neuston nhỉng pháưn cå thãø
tiãúp xục våïi nỉåïc nhiãưu hån l tiãúp xục våïi khäng khê.
c.

Plankton
: l nhỉỵng sinh váût näøi, säúng trong táưng nỉåïc, khäng cọ kh

nàng båi ngỉåüc dng nỉåïc, di âäüng thủ âäüng l ch úu.
Trong nhọm sinh váût näøi ny ngỉåìi ta cn dỉûa vo kêch thỉåïc âãø phán chia thnh
cạc dảng nhỉ sau
-
Sinh váût näøi cỉûc låïn (Megaloplankton): cọ kêch thỉåïc > 1m, âiãøn hçnh
l cạc loi sỉïa biãøn.
-
Sinh váût näøi låïn (Macroplankton): cọ kêch thỉåïc trong khong 1-100cm,
âiãøn hçnh l cạc loi sỉïa nh.
-
Sinh váût näøi låïn vỉìa (Mesoplankton): cọ kêch thỉåïc trong khong 1-
10mm, âiãøn hçnh l cạc loi thüc giạp xạc chán cho (Copepoda), giạp
xạc ráu ngnh (Cladocera).
-
Sinh váût näøi nh (Microplankton): cọ kêch thỉåïc tỉì 0.05-1.0mm, âiãøn
hçnh l cạc loải áúu trng thüc giạp xạc chán cho (Copepoda), giạp
xạc ráu ngnh (Cladocera), nhuøn thãø (Mollusca) v trng bạnh xe
(Rotatoria).
-
Sinh váût näøi cỉûc nh (Nanoplankton): cọ kêch thỉåïc khong vi mỉåi
micro mẹt, âiãøn hçnh l cạc loi thüc âäüng váût ngun sinh
(Protozoa), vi khøn (Bacteria).
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
3
Dổỷa vaỡo tỏỷp tờnh sọỳng ngổồỡi ta cuợng chia õọỹng vỏỷt nọứi ra laỡm hai nhoùm sau:
-
Sinh vỏỷt nọứi hoaỡn toaỡn (Holoplankton): laỡ nhổợng sinh vỏỷt trong voỡng
õồỡi cuớa noù hoaỡn toaỡn sọỳng nọứi trong nổồùc chố trổỡ giai õoaỷn trổỡng nghộ
(cyst) laỡ ồớ tỏửng õaùy nhổ ồớ truỡng baùnh xe, giaùp xaùc rỏu ngaỡnh, chỏn cheỡo
vaỡ mọỹt sọỳ daỷng cuớa nguyón sinh õọỹng vỏỷt.

-
Sinh vỏỷt nọứi khọng hoaỡn toaỡn (Mesoplankton): laỡ nhổợng sinh vỏỷt chố
sọỳng nọứi trong mọỹt giai õoaỷn naỡo cuớa voỡng õồỡi nhổ laỡ khi ồớ giai õoaỷn
ỏỳu truỡng, phỏửn lồùn cuọỹc õồỡi coỡn laỷi sọỳng õaùy hay sọỳng baùm nhổ thuớy
tổùc, nhuyóứn thóứ
Dổỷa vaỡo sổỷ phỏn bọỳ theo õọỹ sỏu (chuớ yóỳu laỡ sinh vỏỷt bióứn), sinh vỏỷt nọứi cuợng
õổồỹc chia thaỡnh hai nhoùm chuớ yóỳu
-
Sinh vỏỷt nọứi tỏửng mỷt (Epiplankton): gọửm nhổợng sinh vỏỷt ồớ õọỹ sỏu tổỡ 0-
200 m, õỏy laỡ vuỡng coù sổỷ xỏm nhỏỷp cuớa aùnh saùng, coù thổỷc vỏỷt vaỡ coù
quaù trỗnh tổỷ dổồợng.
-
Sinh vỏỷt nọứi ồớ tỏửng sỏu (Nyctoplankton): gọửm nhổợng sinh vỏỷt sọỳng ồớ
õọỹ sỏu hồn 200 m, nồi naỡy khọng coù aùnh saùng xuyón thỏỳu nón khọng
coù thổỷc vỏỷt phỏn bọỳ.
2.
ọỹng vỏỷt õaùy (zoobenthos)
.
ọỹng vỏỷt õaùy laỡ tỏỷp hồỹp nhổợng õọỹng vỏỷt khọng xổồng sọỳng thuớy sinh,
sọỳng trón mỷt nóửn õaùy (epifauna) hay trong tỏửng õaùy (infauna) cuớa thuớy vổỷc.
Ngoaỡi caùc õọỳi tổồỹng trón, coù mọỹt sọỳ loaỡi sọỳng tổỷ do trong tỏửng nổồùc nhổng cuợng
coù thồỡi gian khaù daỡi (theo tố lóỷ thồỡi gian sọỳng) sọỳng baùm vaỡo giaù thóứ hay vuỡi mỗnh
trong tỏửng õaùy thỗ vỏựn õổồỹc xóỳp trong nhoùm õọỹng vỏỷt õaùy.
Chỉång måí âáưu: Nhỉỵng kiãún thỉïc
4
Âäüng váût âạy säúng trong mäüt khu vỉûc, mäüt thy vỉûc khäng nhỉỵng chëu
tạc âäüng ca cạc úu täú l hoạ hc ca nỉåïc m chụng cn chëu tạc âäüng trỉûc tiãúp
våïi cháút âạy.
Theo cạc âàûc tênh phán bäú cng nhỉ kêch thỉåïc m ngỉåìi ta phán chia lm
cạc nhọm sau

a. Dỉûa vo loải hçnh thy vỉûc
, nåi m sinh váût âạy phán bäú, ngỉåìi ta xãúp
chụng vo cạc nhọm nhỉ sinh váût âạy biãøn, sinh váût âạy ao, sinh váût âạy häư
b. Dỉûa vo kêch thỉåïc
m sinh váût âạy âỉåüc phán chia thnh (i) sinh váût âạy
cåí låïn (Mcrobenthos): nhọm ny bao gäưm cạc sinh váût âạy cọ kêch thỉåïc >2 mm;
(ii) sinh váût âạy cåí vỉìa (Mesobenthos): sinh váût trong nhọm ny cọ kêch thỉåïc
0.1-2.00 mm v (iii) sinh váût âạy cåí nh (Microbenthos) cọ kêch thỉåïc nh hån 0.1
mm.
c. Dỉûa vo cáúu trục nãưn âạy
nåi chụng phán bäú m chia thnh cạc dảng nhỉ
sinh váût ỉa âạy bn, ỉa âạy cạt, cạt bn
•
Theo thnh pháưn hảt làõng tủ v thnh pháưn cå hc, tênh cháút âáút ca nãưn âạy
thy vỉûc âỉåüc chia thnh cạc dảng sau: (i) âạy bn nho cọ thnh pháưn hảt
mën chiãúm hån 50%; (ii) âạy bn cọ thnh pháưn hảt mën chiãúm 30-50%; âạy
bn cạt cọ thnh pháưn hảt mën chiãúm 10-30%; âạy cạt bn cọ thnh pháưn hảt
mën chiãúm 5-10%; âạy cạt cọ thnh pháưn hảt mën chiãúm êt hån 5% v âạy âạ
khäng cọ hảt mën
.
d. Dỉûa vo táûp tênh säúng
m phán chia chụng thnh cạc dảng nhỉ (i) sinh
váût säúng cäú âënh: do âåìi säúng cäú âënh nãn mäüt säú cå quan bë thoại hoạ nhỉ
hãû váûn âäüng, hãû tháưn kinh nhỉng cng cọ mäüt säú pháưn hay cå quan phạt
triãøn âãø thêch nghi nhỉ xục giạc, xục tu ; (ii) sinh váût säúng âủc khoẹt:
chụng âủc gäù hay âạ v chui vo âọ âãø säúng xem nhỉ l täø; (iii) sinh váût
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
5
bồi, boỡ ồớ õaùy: thổồỡng thỏỳy ồớ giaùp xaùc; (iv) sinh vỏỷt dổồùi õaùy: nhổợng loaỡi
naỡy ờt di õọỹng vaỡ phaùt trióứn theo hổồùng coù voớ õóứ baớo vóỷ nhổ da gai

(Echinodermata); (v) sinh vỏỷt chui sỏu dổồùi õaùy: chuùng sọỳng chui sỏu vaỡo
nóửn õaùy, õỷc õióứm thờch nghi laỡ cồ thóứ daỡi, coù phỏửn phuỷ nhổ ọỳng huùt thoaùt
nổồùc vaỡ nhoùm cuọỳi cuỡng laỡ (vi) sinh vỏỷt sọỳng baùm.
3. Nng suỏỳt sinh hoỹc cuớa thuớy vổỷc.
Thuớy sinh vỏỷt trong thuớy vổỷc quan hóỷ vồùi nhau chuớ yóỳu bũng con õổồỡng
dinh dổồợng, chuùng lión hóỷ nhau thọng qua chuọứi thổùc n (food chain) hay maỷng
thổùc n (food web); sinh vỏỷt naỡy laỡ nguọửn thổùc n cho sinh vỏỷt kia kóỳt quaớ laỡ laỡm
cho caùc nhoùm sinh vỏỷt phaùt trióứn vaỡ coù sổỷ gia tng sinh khọỳi. Tọứng hồỹp tỏỳt caớ caùc
khọỳi lổồỹng sinh vỏỷt trong thuớy vổỷc goỹi laỡ sinh lổồỹng vaỡ sổỷ gia tng sinh lổồỹng
trong mọỹt thồỡi gian naỡo õoù cuớa thuớy vổỷc goỹi laỡ nng suỏỳt sinh hoỹc cuớa thuớy vổỷc.
Quaù trỗnh chuyóứn hoaù vỏỷt chỏỳt tổỡ daỷng sọỳng thaỡnh khọng sọỳng vaỡ tổỡ
khọng sọỳng thaỡnh sọỳng trong mọỹt thuớy vổỷc goỹi laỡ chu trỗnh vỏỷt chỏỳt trong thuớy
vổỷc.
Nng suỏỳt sinh hoỹc sồ cỏỳp hay laỡ nng suỏỳt sinh hoỹc bỏỷc I laỡ nng suỏỳt
sinh hoỹc cuớa thổỷc vỏỷt thuớy sinh maỡ trong thuớy vổỷc chuớ yóỳu laỡ cuớa taớo.
Nng suỏỳt sinh hoỹc thổù cỏỳp hay nng suỏỳt sinh hoỹc bỏỷc II laỡ nng suỏỳt sinh
hoỹc cuớa õọỹng vỏỷt thuớy sinh.
4. Sổỷ õa daỷng
Sọỳ loaỡi trong quỏửn xaợ (sổỷ phong phuù vóử thaỡnh phỏửn loaỡi) tng theo sổỷ
phổùc taỷp cuớa maỷng thổùc n vaỡ õióửu kióỷn sinh thaùi cuớa vuỡng õoù. aùnh giaù sổỷ õa
daỷng vóử loaỡi thỗ rỏỳt phổùc taỷp do coù nhióửu quỏửn xaợ, loaỡi ổu thóỳ vaỡ coù rỏỳt nhióửu loaỡi
hióỳm (Pielou, 1977). Coù nhióửu chố sọỳ õa daỷng õổồỹc sổớ duỷng nhổng chố sọỳ õổồỹc
duỡng phọứ bióỳn nhỏỳt õóứ õaùnh giaù sổỷ xuỏỳt hióỷn thổồỡng xuyón cuợng nhổ laỡ sọỳ loaỡi laỡ
Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
6
chố sọỳ Shannon, kyù hióỷu laỡ H õổồỹc tờnh theo cọng thổùc

=
=
n

i
ii
ppH
1
2
log'
. Vồùi
p
i
laỡ tố sọỳ giổợa sọỳ caù thóứ loaỡi i vồùi toaỡn bọỹ sọỳ lổồỹng loaỡi (
N
n
p
i
i
=
).
5. Nng suỏỳt tọỳi ổu
Giaù trở tọỳi nng suỏỳt tọỳi ổu (standing crop hay standing stock) laỡ khọỳi
lổồỹng chỏỳt hổợu cồ coù thóứ thu hoaỷch õổồỹc taỷi mọỹt thồỡi õióứm naỡo trong mọỹt õồn vở
dióỷn tờch. Noù laỡ thuỏỷt ngổợ thổồỡng õổồỹc duỡng trong sinh thaùi thuớy sinh vaỡ õổồỹc
tờnh toaùn nhổ laỡ sinh lổồỹng (biomass). Giaù trở naỡy vaỡ sổùc saớn xuỏỳt coù sổỷ khaùc bióỷt
lồùn trong mọỹt hóỷ sinh thaùi thờ duỷ thổỷc vỏỷt nọứi trong họử coù sổùc saớn xuỏỳt cao nhổng
giaù trở nng suỏỳt tọỳi ổu laỷi rỏỳt thỏỳp; nóỳu thổỷc vỏỷt nọứi bở õọỹng vỏỷt nọứi tióu thuỷ ồớ
mổùc õọỹ thỏỳp nhổng taớo laỷi khọng bở haỷn chóỳ sổỷ phaùt trióứn do thióỳu aùnh saùng hay
chỏỳt dinh dổồợng thỗ noù vỏựn taỷo ra chỏỳt hổợu cồ. Ngổồỹc laỷi, nóỳu mỏỷt õọỹ taớo rỏỳt cao
gỏửn õóỳn giaù trở khaớ nng cuớa mọi trổồỡng vaỡ sổỷ haỷn chóỳ vóử nguọửn lồỹi naỡy seợ gỏy
hỏỷu quaớ laỡ nng suỏỳt thỏỳp hồn so vồùi giaù cao cuớa nng suỏỳt tọỳi ổu.
II. Vai Troỡ cuớa ọỹng Vỏỷt Thuớy Sinh.
1. Thaỡnh phỏửn cuớa maỷng thổùc n, thổùc n tổỷ nhión trong thuớy vổỷc.

Mọỳi quan hóỷ chuớ yóỳu cuớa caùc sinh vỏỷt trong thuớy vổỷc laỡ quan hóỷ thổùc n,
thọng qua chu trỗnh vỏỷt chỏỳt, caùc mọỳi quan hóỷ õoù õổồỹc bióứu dióựn theo sồ õọử dổồùi
õỏy (Hỗnh 2). Sinh vỏỷt bừt laỡ taớo (sinh vỏỷt tổỷ dổồợng) cho õóỳn sinh vỏỷt cuọỳi cuỡng laỡ
caù (nguọửn lồỹi sinh vỏỷt maỡ con ngổồỡi coù thóứ sổớ duỷng). Nguọửn dinh dổồợng bừt õỏửu
cho taớo õổồỹc cung cỏỳp tổỡ bón ngoaỡi vaỡ caớ quaù trỗnh tờch tuỷ bón trong thuớy vổỷc õoù
(
trong chu trỗnh naỡy coỡn coù caớ quaù trỗnh chuyóứn hoaù cuớa vi sinh vỏỷt, nhổng noù ngoaỡi
phaỷm vi nghión cổùu vóử thuớy sinh vỏỷt
). Caùc mọỳi quan hóỷ trổỷc tióỳp hay giaùn tióỳp õổồỹc
thóứ hióỷn thọng qua muợi tón chố dỏựn, trổồỹc tióỳp õóỳn hay quaù nhióửu giai õoaỷn õóứ
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
7
õóỳn saớn phỏựm cỏửn thióỳt. Mọỹt õỷc tờnh trong chu trỗnh vỏỷt chỏỳt naỡy laỡ chu trỗnh
caỡng daỡi thỗ nng lổồỹng tióu hao (nng lổồỹng khọng sổớ duỷng) caỡng lồùn.
Hỗnh B.2: chu trỗnh vỏỷt chỏỳt hay maỷng thổùc n trong thuớy vổỷc
2. Thaỡnh phỏửn trong nng suỏỳt sinh hoỹc cuớa thuớy vổỷc.
Theo quaù trỗnh chuyóứn hoaù thỗ sinh vỏỷt trổồùc trong chuọứi (hay maỷng) thổùc
n seợ laỡ nguọửn cung cỏỳp nng lổồỹng cho sinh vỏỷt bỏỷc kóỳ tióỳp, quaù trỗnh õoù coù thóứ
toùm từt theo sồ õọử laỡ
Taớo
ẻ
ọỹng vỏỷt nọứi nhoớ
ẻ
ọỹng vỏỷt nọứi lồùn
ẻ
Caù n õọỹng vỏỷt nọứi
ẻ
Caù dổợù.

ẻ

ọỹng vỏỷt õaùy
ẻ
Caù n õaùy
ẻ
Caù dổợ.
Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
8
Theo sồ õọử naỡy thỗ sinh vỏỷt õổùng trổồùc laỡ nguọửn thổùc n cho sinh vỏỷt phờa
sau, nóỳu mỏỳt õi mọỹt mừc xờch thỗ chu trỗnh khọng õổồỹc hoaỡn chốnh vaỡ gỏy
ra tỗnh traỷng mỏỳt cỏn bũng sinh thaùi.
3. Loỹc saỷch nổồùc cuớa thuớy vổỷc.
Do õỷc tờnh dinh dổồợng cuớa tổỡng nhoùm sinh vỏỷt trong quỏửn xaợ maỡ tờnh
chỏỳt naỡy õổồỹc coi nhổ laỡ õỷc tờnh ổu vióỷt nhỏỳt cuớa thuớy sinh vỏỷt, quaù trỗnh loỹc
saỷch õổồỹc thóứ hióỷn ồớ caùc daỷng nhổ sau
-
Laỡm giaớm nguọửn hổợu cồ gỏy ọ nhióựm mọi trổồỡng: õỷc tờnh n loỹc cuớa
caùc nhoùm sinh vỏỷt khọng xổồng thuớy sinh nhổ Protozoa, Rotatoria vaỡ
Cladocera ngoaỡi ra coỡn coù Mollusca seợ laỡm giaớm õi nguọửn vỏỷt chỏỳt hổợu
cồ. Sổỷ phỏn giaới vỏỷt chỏỳt hổợu cồ trong mọi trổồỡng nổồùc thaỡnh vỏỷt chỏỳt
vọ cồ cuớa vi sinh vỏỷt cuợng goùp phỏửn quan troỹng trong vióỷc laỡm saỷch
mọi trổồỡng.
-
Tờch luợy chỏỳt õọỹc, kim loaỷi nỷng: khaớ nng sinh vỏỷt coù thóứ tờch luợy mọỹt
lổồỹng giồùi haỷn chỏỳt õọỹc trong thồỡi gian ngừn, nhổng trong quaù trỗnh
sinh trổồớng vaỡ phaùt trióứn do sổỷ hỏỳp thu lỏu daỡi nón cồ thóứ coù khaớ nng
tờch tuỷ mọỹt lổồỹng chỏỳt õọỹc õaùng kóứ cao gỏỳp haỡng chuỷc hay haỡng trm
lỏửn. Quaù trỗnh naỡy õaợ chuyóứn hoaù chỏỳt õọỹc tổỡ mọi trổồỡng nổồùc sang cồ
thóứ sinh vỏỷt khióỳn cho nguọửn nổồùc õổồỹc saỷch hồn.
-
Loaỷi boớ chỏỳt õọỹc, chỏỳt ọ nhióựm ra khoaới tỏửng nổồùc: quaù trỗnh loỹc nổồùc

cuớa thuớy sinh vỏỷt õaợ chuyóứn tổỡ chỏỳt hổợu cồ lồ lổợng thaỡnh chỏỳt lừng tuỷ ồớ
nóửn õaùy, quaù trỗnh naỡy chuớ yóỳu do hoaỷt õọỹng cuớa nhoùm Bivalvia, khióỳn
cho chỏỳt õọỹc chỏỳt hổợu cồ õổồỹc loaỷi ra khoaới tỏửng nổồùc.
4. Laỡ sinh vỏỷt chố thở.
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
9
Sổỷ tọửn taỷi vaỡ phaùt trióứn cuớa mọỹt nhoùm sinh vỏỷt naỡo õoù trong mọỹt mọi
trổồỡng naỡo õoù laỡ kóỳt quaớ cuớa quaù trỗnh thờch nghi. Sổỷ phaùt trióứn maỷnh cuớa mọỹt
nhoùm sinh vỏỷt naỡo õoù seợ bióứu hióỷn õổồỹc tờnh chỏỳt mọi trổồỡng ồớ õoù thờch hồỹp cho
sổỷ phaùt trióứn cuớa quỏửn xaợ naỡy. Thờ duỷ mọi trổồỡng giaỡu chỏỳt hổợu cồ seợ laỡ mọi
trổồỡng thuỏỷn lồỹi cho nhoùm sinh vỏỷt n loỹc nhổ Protozoa, Rotatoria hay
Cladocera, tuỡy theo mổùc õọỹ ọ nhióựm seợ coù tổỡng nhoùm naỡo phaùt trióứn.
Mỷt khaùc sổỷ khọng thờch ổùng hay sổỷ mỏỳt õi mọỹt nhoùm sinh vỏỷt naỡo õoù
trong khu hóỷ cuợng laỡ mọỹt dỏỳu hióỷu cho thỏỳy khuynh hổồùng dióựn bióỳn cuớa mọi
trổồỡng thờ duỷ trong mọỹt thuớy vổỷc coù haỡm lổồỹng õọỹc tọỳ cuớa nọng dổồỹc cao seợ ổùc
chóỳ quaù trỗnh phaùt trióứn vaỡ coù thóứ tióu dióỷt caùc nhoùm sinh vỏỷt nhổ Rotatoria,
Cladocera. Khi mọi trổồỡng õổồỹc phuỷc họửi laỷi, haỡm lổồỹng nọng dổồỹc giaớm õi thỗ
nhoùm sinh vỏỷt Rotatoria phaùt trióứn nhanh choùng vaỡ trồớ laỷi tỗnh traỷng ban õỏửu,
nóỳu mọi trổồỡng hoaỡn toaỡn vọ õọỹc thỗ nhoùm Cladocera xuỏỳt hióỷn laỷi.
Toùm laỷi sổỷ xuỏỳt hióỷn hay bióỳn mỏỳt cuớa mọỹt nhoùm sinh vỏỷt naỡo õoù thóứ hióỷn
õổồỹc õỷc tờnh mọi trổồỡng thỗ õoù goỹi laỡ sinh vỏỷt chố thở. ọỹng vỏỷt thuớy sinh vồùi
õỷc tờnh sinh trổồớng nhanh, sổùc sinh saớn cao, voỡng õồỡi ngừn rỏỳt thờch hồỹp cho
vióỷc nghión cổùu laỡm sinh vỏỷt chố thở õỷc tờnh cuớa mọi trổồỡng nổồùc.
II. Lởch Sổớ Nghión Cổùu
Vióỷc nghión cổùu Thuớy sinh vỏỷt bừt õỏửu tổỡ nổợa thóỳ kyợ thổù XIX trón yóu cỏửu
saớn xuỏỳt, tổỡ õoù hỗnh thaỡnh nón caùc traỷm nghión cổùu nhổ
+ 1831 thaỡnh lỏỷp traỷm nghión cổùu Svatopon ồớ USSR.
+ 1834 taỷi Macxen thaỡnh lỏỷp traỷm nghión cổùu bióứn.
+ 1872 thaỡnh lỏỷp traỷm nghión cổùu bióứn ồớ Neopon. Italia.
+ 1876 thaỡnh lỏỷp traỷm nghión cổùu Newpo ồớ USA.

Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
10
+ 1890 thaỡnh lỏỷp rtraỷm nghión cổùu Polun, ổùc. ỏy laỡ traỷm nghión cổùu
nổồùc ngoỹt õỏửu tión.
+ 1891 thaỡnh lỏỷp traỷm nghión cổùu Glubokoie, USSR.
Mỷc duỡ õaợ coù sổỷ thaỡnh lỏỷp caùc traỷm nghión cổùu nhổng chuớ yóỳu laỡ phỏửn
p[hỏn loaỷi vaỡ chố ồớ caùc sinh vỏỷt coù kờch thổồùc lồùn, dóứ tỗm.
Dỏửn õóỳn cuọỳi thóỳ kyớ thổù XIX caùc nghión cổùu õaợ õi sỏu hồn vaỡ phổồng
phaùp nghión cổùu hoaỡn thióỷn hồn.
1894 thọng baùo cuớa Richard õaợ mọ taớ 11 loaỡi giaùp xaùc ồớ Bừc Vióỷt nam taỷi
Laỡo cai vaỡ Caùt baỡ.
1952 Brehm laỷi cọng bọỳ thóm 1 loaỡi giaùp xaùc mồùi õổồỹc phaùt hióỷn ồớ Haới
dổồng.
Sau caùch maỷng thaùng taùm phỏửn nghión cổùu vóử Thuớy sinh ọỹng vỏỷt khọng
xổồng sọỳng õổồỹc õỏứy maỷnh qua cọng bọỳ cuớa ỷng Ngoỹc Thanh, Thaùi Trỏửn Baùi vaỡ
Phaỷm Vn Mión vồùi 35 loaỡi Copepoda, 35 loaỡi Cladocera (1965) vaỡ maợi õóỳn 1978
õaợ tọứng kóỳt õổồỹc 39 loaỡi Copepoda, 45 loaỡi Cladovcera vaỡ 54 loaỡi Rotatoria.
Rióng phỏửn nghión cổùu Thuớy sinh vỏỷt ồớ mióửn Nam Vióỷt nam coù nhióửu haỷn
chóỳ nhổng cuợng coù õổồỹc mọỹt sọỳ thaỡnh quaớ nhỏỳt õởnh
+ Stingetin (1905) vaỡ Daday (1907) cọng bọỳ 11 loaỡi Cladocera.
+ A. Shirota vaỡ Hoaỡng Quọỳc Trổồng (1966) cọng bọỳ danh saùch loaỡi
plankton ồớ mióửn Nam Vióỷt nam nhỏỳt laỡ caùc thuớy vổỷc nổồùc ngoỹt vồùi 151 loaỡi
Protozoa, 72 loaỡi Rotatoria, 49 loaỡi Cladocera, 30 loaỡi Copepoda vaỡ rỏỳt nhióửu loaỡi
sinh vỏỷt nọứi bióứn.
+ ỷng Ngoỹc Thanh vaỡ Phaỷm Vn Mión (1978) õaợ cọng bọỳ 18 loaỡi
Copepoda vaỡ 30 loaỡi Cladocera ồớ caùc thuớy vổỷc nổồùc ngoỹt Nam Vióỷt nam.
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
11
Tổỡ sau 1975 cho õóỳn nay õaợ coù nhióửu cọng trỗnh nghión cổùu vóử Thuớy sinh vỏỷt
trong caớ nổồùc nhổng chố tỏỷp trung nghión cổùu trón lộnh vổỷc nng suỏỳt sinh hoỹc,

phỏửn khu hóỷ hióỷn nay chố thión vóử phỏửn sinh vỏỷt chiớ thở vaỡ caùc loaỡi ổu thóỳ.
III. Phổồng Phaùp Nghión Cổùu
1. Choỹn õióứm thu mỏựu.
óứ coù nhổợng quyóỳt õởnh õuùng õừn trong cọng taùc nghión cổùu thỗ vióỷc xaùc
õởnh vở trờ thu mỏựu coù mọỹt vai troỡ hóỳt sổùc quan troỹng. Chuỏứn bở cho cọng vióỷc naỡy
phaới coù mọỹt chuyóỳn khaớo saùt tỗnh hỗnh õởa lyù nóỳu mọỹt vuỡng quaù rọỹng lồùn thỗ coù
thóứ sổớ duỷng baớn õọử vồùi tố lóỷ 1/25000.
ióứm õióửu tra, thu mỏựu phaới õỷc trổng cho toaỡn bọỹ khu vổỷc, nóỳu khu vổỷc
hay thuớy vổỷc coù õởa hỗnh phổùc taỷp thỗ ta choỹn nhióửu mỷt cừt.
Khi khaớo saùt caùc chố tióu sinh hoỹc thỗ cuợng phaới chuù yù õóỳn caùc yóỳu lyù hoỹc
vaỡ hoaù hoỹc cuớa nổồùc, cuợng cỏửn lổu yù õóỳn yóỳu tọỳ cồ hoỹc (thuớy vổỷc nổồùc chaớy).
2. Thồỡi gian vaỡ chu kyỡ thu mỏựu.
Thồỡi gian thu mỏựu: haỡng ngaỡy vaỡo buọứi saùng trong khoaớng tổỡ 6-10 giồỡ laỡ
thuỏỷn lồỹi nhỏỳt.
Chu kyỡ thu mỏựu: tuỡy theo muỷc õờch nghión cổùu maỡ õởnh ra chu yù thu mỏựu
cho thờch hồỹp. Cỏửn chuù yù õóỳn caùc yóỳu tọỳ lión quan õóỳn sổỷ phaùt trióứn cuớa quỏửn xaợ
thuớy sinh vỏỷt nhổ chóỳ õọỹ canh taùc, thuớy trióửu , cuợng coù thóứ xaùc õởnh sổỷ phỏn bọỳ
theo õọỹ sỏu hay muỡa vuỷ maỡ õỷt ra chu kyỡ thu mỏựu.
3. Kyợ thuỏỷt thu mỏựu
a.

ọỹng vỏỷt nọứi
Duỷng cuỷ thu mỏựu laỡ lổồùi phióu sinh, coù daỷng hỗnh choùp (hỗnh 2). Lổồùi naỡy
laỡm bũng tồ hay nylon.
Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
12
Hỗnh B.3: hỗnh daỷng mọỹt lổồùi phióu sinh
Tuỡy theo nhoùm sinh vỏỷt maỡ choỹn loaỷi lổồùi coù kờch thổồùc mừt lổồùi khaùc
nhau. Kyù hióỷu vóử caùc loaỷi õổồỹc thóứ hióỷn trong baớng 1.
Baớng 1: kyù hióỷu lổồùi vaỡ kờch cồớ mừt lổồùi.

Maợ sọỳ lổồùi tồ Cồớ mừt lổồùi (
à
m) Maợ sọỳ lổồùi tọứng hồỹpCồớ mừt lổồùi (
à
m)
000 1024 1050 1050
0 569 571 571
5 282 253 253
10 158 130 130
15 94 86 86
20 76 75 75
25 64 67 67
+ Thu mỏựu õởnh tờnh: vồùi phổồng thổùc naỡy ta coù thóứ thu thỏỷp õổồỹc hỏửu hóỳt
thaỡnh phỏửn loaỡi coù trong thuớy vổỷc hay khu vổỷc nghión cổùu.
Tióỳn haỡnh: duỡng lổồùi (hỗnh 3) vồùt xung quanh ao hay theo õổồỡng cheùo cuớa thuớy
vổỷc, õọỳi vồùi sọng thỗ thu mỏựu ồớ hai bón bồỡ vaỡ giổợa doỡng (hỗnh 4). Sinh vỏỷt thu
thỏỷp õổồỹc seợ chuyóứn sang loỹ lổu trổợ vồùi vióỷc cọỳ õởnh mỏựu bũng formalin coù nọửng
õọỹ 2%.
+ Thu mỏựu õởnh lổồỹng: cuợng vồùi phổồng thổùc vaỡ duỷng thu mỏựu nhổ phỏửn
õởnh tờnh, phỏửn õởnh lổồỹng cuợng õổồỹc tióỳn haỡnh tổồng tổỷ nhổng cuợng cỏửn phaới
xaùc õởnh lổồỹng nổồùc õaợ õi qua lổồùi. Mỏựu vỏỷt thu õổồỹc cuợng chuyóứn sang loỹ lổu
trổợ vaỡ cọỳ õởnh bũng formalin vồùi nọửng õọỹ baớo quaớn laỡ 2%.
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
13
b. ọỹng vỏỷt õaùy
.
+ Thu mỏựu õởnh tờnh: mỏựu õởnh tờnh õổồỹc thu nhũm xaùc õởnh thaỡnh phỏửn
loaỡi õọỹng vỏỷt õaùy phỏn bọỳ nồi õoù do vỏỷy coù nhióửu bióỷn phaùp vaỡ duỷng cuỷ õóứ thu
thỏỷp.
Hỗnh B.4: Hỗnh daỷng gaỡu Petersen vaỡ nguyón từc hoaỷt õọỹng cuớa noù

Trong nghóử nuọi thuớy saớn vióỷc thu mỏựu õởnh tờnh õổồỹc dổỷa vaỡo muỷc tióu
laỡ xaùc õởnh loaỡi ổu thóỳ, loaỡi tham gia chuớ yóỳu vaỡo chu trỗnh vỏỷt chỏỳt trong thuớy
vổỷc vaỡ nhũm vaỡo vióỷc xaùc õởnh nng suỏỳt sinh hoỹc cuớa thuớy vổỷc nón duỡng gaỡu
Petersen thu mỏựu laỡ thờch hồỹp nhỏỳt.
Trong mọỹt thuớy vổỷc nón thu thỏỷp nhióửu õióứm, nhióửu vở trờ õỷc trổng seợ thóứ
hióỷn õổồỹc sổỷ phỏn bọỳ cuớa caùc nhoùm sinh vỏỷt naỡy. Mỏựu thu õổồỹc seợ õổồỹc saỡng sồ
bọỹ bũng saỡng coù mừt lổồùi 0.5 mm õóứ loaỷi boớ buỡn vaỡ mọỹt ờt raùc rọửi cho vaỡo tuùi
nylon, cọỳ õởnh mỏựu trong formalin vồùi nọửng õọỹ 8%.
+ Thu mỏựu õởnh lổồỹng: duỡng gaỡu petersen õóứ thu mỏựu, quaù trinh cuợng
õổồỹc tióỳn haỡnh tổồng tổỷ nhổ õaợ thu mỏựu õởnh tờnh nhổng cỏửn xaùc õởnh roớ dióỷn
Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
14
tờch mióỷng gaỡu cuợng nhổ sọỳ lỏửn lỏỳy mỏựu õóứ tờnh toaùn dióỷn tờch nóửn õaùy õaợ thu
õổồỹc.
Hỗnh B.5: Baớn õọử thóứ hióỷn vở trờ thu mỏựu trón sọng
4. Phổồng phaùp phỏn tờch
Mỏựu vỏỷt thu õổồỹc seợ chuyóứn vóử phoỡng thờ nghióỷm õóứ phỏn tờch.
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
15
a.

Phỏn tờch õởnh tờnh
.
Lỏỳy mỏựu õởnh tờnh ra quan saùt dổồùi kờnh hióứn vi hay kờnh luùp vồùi õọỹ
phoùng õaỷi thờch hồỹp nhũm xaùc õởnh caùc õỷc õióứm hỗnh thaùi cỏỳu taỷo vaỡ caùc õỷc
õióứm phỏn loaỷi, trón cồ sồớ õoù õởnh danh theo taỡi lióỷu phỏn loaỷi thờch hồỹp.
Trong quaù trỗnh phỏn tờch cỏửn chuù yù õóỳn sổỷ xuỏỳt hióỷn cuớa caùc loaỡi õaợ õởnh
danh trong mỏựu, õaùnh dỏỳu +, ++, +++ õóứ bióứu thở sổỷ xuỏỳt hióỷn ờt, vổỡa hay nhióửu
trong caùc lỏửn quan saùt tổỡ õỏy coù thóứ coi nhổ laỡ cồ sồớ õóứ xaùc õởnh loaỡi ổu thóỳ cho
nghión cổùu õởnh lổồỹng.

b.

Phỏn tờch õởnh lổồỹng
+ ọỹng vỏỷt nọứi:
õóỳm toaỡn bọỹ sọỳ õọỹng vỏỷt coù trong mỏựu õởnh lổồỹng bũng
buọửng õóỳm Bogorov sau õoù xaùc õởnh mỏỷt õọỹ theo cọng thổùc
1000
V
X
D =
vồùi
D
laỡ
mỏỷt õọỹ hay sọỳ lổồỹng õọỹng vỏỷt nọứi (ct/m
3
);
X
laỡ sọỳ lổồỹng sinh vỏỷt õóỳm õổồỹc trong
mỏựu;
V
laỡ thóứ tờch mỏựu nổồùc õaợ thu (L).
+ ọỹng vỏỷt õaùy:
õóỳm vaỡ cỏn toaỡn bọỹ sọỳ õọỹng vỏỷt õaùy coù trong mỏựu õởnh
lổồỹng, chuù yù nón phỏn thaỡnh tổỡng nhoùm sinh vỏỷt, sau õoù xaùc õởnh mỏỷt õọỹ hay
Hỗnh B. 6: hỗnh aớnh mọỹt baỡn phỏn tờch õởnh tờnh tióu chuỏứn.
Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
16
khọỳi lổồỹng theo cọng thổùc
S
X

D =
vồùi
D
laỡ mỏỷt õọỹ hay kọỳi lổồỹng õọỹng vỏỷt õaùy
(ct/m
2
);
X
laỡ sọỳ lổồỹng hay khọỳi lổồỹng sinh vỏỷt õaợ xaùc õởnh õổồỹc trong mỏựu; S laỡ
dióựn tờch mỏựu õaợ thu (m
2
), dổỷa vaỡo dióỷn tờch gaỡu vaỡ sọỳ gaỡu theo cọng thổùc
dnS .=
vồùi
n
laỡ sọỳ lổồỹng gaỡu õaợ thu mỏựu,
d
laỡ dióỷn tờch mióỷng gaỡu (m
2
).
5. Phổồng phaùp xổớ lyù kóỳt quaớ.
Sau khi phỏn tờch xong, kóỳt quaớ õổồỹc thóứ hióỷn thaỡnh baớng, trón cồ sồớ õoù
õaùnh giaù tờnh õa daỷng, sinh lổồỹng
a. Baớng õởnh tờnh
.
Baớng õởnh tờnh seợ lióỷt kó thaỡnh phỏửn loaỡi õaợ thu thỏỷp õổồỹc trong caùc khu
vổỷc nghión cổùu, thờ duỷ vồùi 3 thuớy vổỷc (a, b, c) vaỡ 4 õồỹt thu mỏựu ta coù thóứ thaỡnh
lỏỷp õổồỹc baớng kóỳt quaớ õởnh tờnh. Tổỡ kóỳt quaớ trón baớng naỡy seợ thóứ õổồỹc muỷc õờch
cuớa ngổồỡi trỗnh baỡy õoù laỡ sổỷ bióỳn õọỹng thaỡnh phỏửn loaỡi trong mọỹt thuớy vổỷc vaỡ sổỷ
khaùc bióỷt cuớa chuùng giổợa caù thuớy vổỷc. Mọỳi quan hóỷ naỡy xem nhổ mọỹt ma trỏỷn.

Baớng xx: Bióỳn õọỹng thaỡnh phỏửn loaỡi zooplankton theo thồỡi gian vaỡ khọng gian
.
ồỹt I ồỹt II ồỹt III ồỹt IVStt Thaỡnh phỏửn loaỡi
Abcabcabcabc
Protozoa
1
Arcella vulgaris
++++ ++
2
Difflugia acuminata
+++++
.
.
Rotatoria
.
Brachionus urceus
++++++++++++++
.
Lecan luna
+++ ++++
.
Cladocera
.
Diaphanosoma sarsi
+++ +++
DặNG TRấ DUẻNG. 2001
17
.
Moina dubia
+++++++ ++

.
.
Copepoda
.
Neodiaptomus visnu
++ +++++
.
Microcyclops varicans
+
.
.
Khaùc
.
Heterocypris anomala
++ ++
.
.
b
. Baớng õởnh lổồỹng
.
Tổỡ kóỳt quaớ nghión cổùu vóử õởnh lổồỹng ta coù thóứ lỏỷp thaỡnh baớng tọứng kóỳt
cuợng nhổ kóỳt quaớ õởnh tờnh, baớng naỡy seợ thóứ hióỷn õổồỹc sọỳ lổồỹng cuớa tổỡng nhoùm
sinh vỏỷt trong tổỡng thuớy vổỷc ồớ tổỡng thọửi õióựm khaớo saùt. Sổỷ bióỳn õọỹng naỡy laỡ cồ sồớ
õóứ õaùnh giaù õỷc tờnh thuớy vổỷc.
Baớng xx: Bióỳn õọỹng sọỳ lổồỹng (ct/m
3
) zooplankton ồớ vuỡng nghión cổùu
ồỹt I ồỹt II ồỹt III ồỹt IVStt Caùc nhoùm sinh vỏỷt
Abcabcabcabc
1

Protozoa
13 14 15 17 19 20 22 25 27 29 30 33
2
Rotatoria
1211
3
Cladocera
1516
4
Copepoda
197
5
Nauplius
129
6
Khaùc
1713
Tọứng 8870
Baớng xxx: Bióỳn õọỹng sọỳ lổồỹng (ct/m
2
) zoobenthos ồớ vuỡng nghión cổùu
ồỹt I ồỹt II ồỹt III ồỹt IVStt Caùc nhoùm sinh vỏỷt
Abcabcabcabc
1
Oligochaeta
1.3 1.4 15 17 19 20 22 25 27 29 30 33
2
Polychaeta
1.21.1
3

Gastropoda
1.51.6
Chổồng mồớ õỏửu: Nhổợng kióỳn thổùc
18
4
Bivalvia
1.90.7
5
Crustacea
1.20.9
6
Insecta
1.71.3
Tọứng
8.87.0
Taỡi Lióỷu Tham Khaớo
1.

Carpenter, S.R. and J.F. Kitchell, 1993. The trophic cascade in lakes.
Cambridge University Press, Cambridge.
2.

Holme, N.A and A.D. Mclntyre, 1984. Methods for the study of marine
benthos. Blackwell Scientific publications.
3.

Horne, A.J and C.R. Goldman, 1994. Limnology, second edition. McGraw-
Hill, New York
4.

McCafferty. W.P and A.V provonsha. 1981. Aquatic entomology. The
fishermens and ecologist illustrated guide to insects and their relatives.
Science books international, Boston, Massachusetts.
5.

ỷng Ngoỹc Thanh vaỡ Nguyóựn Troỹng Nho, 1980. Nng suỏỳt sinh hoỹc vổỷc nổồùc.
Nhaỡ xuỏỳt baớn Khoa hoỹc Kyợ thuỏỷt Haỡ nọỹi.
6.

ỷng Ngoỹc Thanh, 1976. Thuớy sinh hoỹc aỷi cổồng. Nhaỡ xuỏỳt baớn aỷi hoỹc vaỡ
Trung hoỹc Chuyón nghióỷp.
Chỉång I
NGNH ÂÄÜNG VÁÛT NGUN SINH
(PROTOZOA)
I. Âàûc Âiãøm Chung
-
Xút hiãûn såïm nháút trong giåïi âäüng váût v åí nhiãưu vng sinh säúng khạc
nhau. Nhọm säúng tỉû do âỉåüc tçm tháúy trong nỉåïc, nhọm k sinh thç phạt
hiãûn åí háưu hãút sinh váût âa bo
-
L loải sinh váût âån bo nhỉng cng cọ khi tảo qưn lảc (colony) cọ âãún
hng ngn tãú bo, nhỉng mäùi tãú bo cọ cáúu trục, chỉïc nàng v nhiãûm vủ
nhỉ nhau.
1. Hçnh dảng v kêch thỉåïc
Protozoa ráút âa dảng nhỉng phäø biãún l dảng hçnh cáưu, oval, cáưu kẹo
di v håi dẻp. Cọ â cạc kiãøu âäúi xỉïng nhỉ âäúi xỉïng ta trn, âäúi xỉïng hai
bãn, khäng âäúi xỉïng Miãûng nàòm åí màût bủng.
Kêch thỉåïc cå thãø trong khong 0.005 -5.00
µ
m di, âa säú cọ chiãưu di

trong khong tỉì 30-300
µ
m,
2. Váûn âäüng
a. Nhọm trng chán gi (Sarchodina)
di âäüng nhåì vo pháưn dỉ ra ca tãú
bo gi l chán gi (pseudopodia), ty theo hçnh dảng ca chán gi m chia
thnh cạc dảng sau
Chỉång I: Ngnh âäüng váût
20
Chán dảng thy läưi: loải ny chia thnh 4 dảng l (i) chán giäúng ngọn
tay, (ii) chán giäúng lỉåỵi, (iii) hçnh trn v (iv) hçnh phán nhạnh. Dảng
chán ny váûn âäüng nhanh nháút våïi täúc âäü 0.5-3.0
µ
/
s
Chán dảng såi: cọ nhiãưu hay êt såi ty theo loi, thỉåìng dảng nhn v
chè cọ ngoải cháút.
Chán dảng tụi hay dảng rãø: cng l dảng såüi v l håüp pháưn ca ngoải
cháút nhỉng phán nhạnh v.
Chán âäúi xỉïng: loải ny bạn tảm thåìi, cọ liãn quan âãún trủc thán, mi
chán dảng ny âãưu cọ pháưn cúi åí bãn trong l mäüt tuún no âọ.
b. Nhọm trng roi (Flagellata)
cọ roi di, mnh. Âọ l cháút ngun sinh
kẹo di ra thnh roi, khi xồõn lải lm con váût di chuøn vãư phêa trỉåïc theo
hçnh trän äúc hay lỉåün sọng. Pháưn gäúc ca roi cỉïng v êt cỉí âäüng, thỉåìng thç
roi chè cỉí âäüng khong
1
/
2

vãư phêa ngoi. Cọ loi cọ hai roi dng âãø di âäüng
nhỉng cọ loi cọ thãm mäüt roi phủ nhỉng khäng cỉí âäüng âỉåüc. Nhiãûm vủ ca
roi phủ l cå quan âënh hỉåïng cho váûn âäüng, nhỉng cng cọ khi xồõn hay váûn
âäüng nhẻ âáøy con váût âi tåïi trỉåïc. Såüi ny gäưm 9 såüi nh xãúp thnh hai låïp
song song nhau nàòm trong mäüt mng mng. Gäúc ca roi gàõn vo pháưn âáưu
ca tãú bo, nåi bạm vo tãú bt phỉïc tảp, âäi khi phán thnh hai. Gäúc roi l
tuún ngoải biãn, tå nh trong roi näúi våïi tuún ngoải biãn ny, bãn cảnh ca
nhán tãú bo. Läúi di âäüng bàòng roi cọ täúc âäü 15-300
µ
/
s
.
c. Nhọm trng c (Ciliata)
tỉång tỉû nhỉ trng roi nhỉng cọ nhiãưu âiãøm
khạc biãût. Tå ngàõn v nhiãưu v chè cọ mäüt tuún gäúc, nọ xãúp theo chiãưu di,
theo âỉåìng chẹo hay hng quanh co, sỉû váûn âäüng ca nọ theo nhëp lỉåüng
sọng âãưu dc theo cå thãø con váût. Dỉåïi kênh hiãøn âiãûn tỉí thç tå xút hiãûn
thnh âạm gäưm 11 såüi, mäùi såüi dao âäüng tỉû do hay theo chiãưu qua lải. Trng
c l nhọm âäüng váût ngun sinh váûn âäüng nhanh nháút täúc âäü 200-1000
µ
/
s
.
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
21
Ngoaỡi ra sổỷ vỏỷn õọỹng thổỷc sổỷ cuớa õọỹng vỏỷt nguyón sinh coỡn laỡ sổỷ co
giaớn cuớa cồ thóứ, õoù laỡ do sổỷ co cuớa caùc haỷt õỷc bióỷt trong tóỳ baỡo hay hoaỷt õọỹng
co daợn cuớa maỡng tóỳ baỡo.
a phỏửn Protozoa sọỳng baùm vaỡo giaù thóứ nhổng thọng thổồỡng khi
chuùng ồớ giai õoaỷn tỏỷp õoaỡn thỗ õoù chố laỡ giai õoaỷn taỷm thồỡi chồỡ khi di chuyóứn

õóỳn vuỡng mồùi coù giaù thóứ thờch hồỹp vồùi tờnh chỏỳt baùm cuớa cồ thóứ.
3. Dinh dổồợng vaỡ tióu hoaù
a.

Dinh dổồợng
Coù nhióửu hỗnh thổùc dinh dổồợng ồớ Protozoa. Chuớ yóỳu ồớ caùc daỷng sau
- Thổỷc baỡo: Protozoa coù thóứ lỏỳy phỏửn thổùc n nhoớ nhổ taớo, vi khuỏứn kóứ
caớ protozoa nhoớ khaùc, õọỹng vỏỷt õa baỡo cồớ nhoớ, vuỷn hổợu cồ.
- Quang hồỹp: Nhióửu loaỡi truỡng roi coù luỷc laỷp, coù haỷt maỡu coù khaớ nng
quang hồỹp.
- Hỏỳp thu muọỳi dinh dổồợng hoỡa tan: mọỹt sọỳ loaỡi coù khaớ nng hỏỳp thu
vỏỷt chỏỳt hoaỡ tan nhổ muọỳi dinh dổồợng hay chỏỳt hổợu cồ õồn giaớn õóứ tọứng hồỹp
chỏỳt dổỷ trổớ (kióứu nỏỳm).
- Kyù sinh: cuợng thổỷc hióỷn ồớ hỗnh thổùc hoaỷi sinh kióứu nỏỳm hay thổỷc baỡo.
- Nhióửu loaỡi cuợng coù daỷng dinh dổồợng họứn hồỹp tổùc laỡ hai daỷng dinh
dổồợng õọửng thồỡi nhổ thổỷc baỡo vaỡ hoaỷi sinh, tổỷ dổồỹng vaỡ dở dổồợng
b.

Tióu hoaù
ọỳi vồùi sinh vỏỷt bở thổỷc baỡo chuùng seợ chóỳt sau vaỡi giỏy trong khọng baỡo
tióu hoaù hay coù thóứ tọửn taỷi trong õoù sau vaỡi giồỡ. Men tióu hoaù tổỡ nguyón sinh
chỏỳt õổồỹc tióỳt vaỡo khọng baỡo tióu hoaù, coù nhióửu loaỷi enzyme phỏn giaới protein,
glucid nhổng chổa xaùc õởnh õổồỹc enzyme phỏn giaới lipid.
Mọi trổồỡng tióu hoaù ồớ daỷng acid vồùi pH trong khoaớng 4.0-7.6.
Chỉång I: Ngnh âäüng váût
22
Khäng bo tiãu hoạ sau khi tiãu hoạ xng thç tråí nãn nh lải do váût
cháút tháúm qua mng vo tãú bo cháút, sau âọ khäng bo våí ra v biãún máút.
Thỉïc àn âỉåüc têch trỉí vo cå thãø nhiãưu hay êt ty thüc vo âiãưu kiãûn
sinh thại mäi trỉåìng v sinh l cå thãø. Dảng cháút dỉû trỉí lải phủ thüc nhiãưu

vo phỉång thỉïc dinh dỉåỵng nhỉ bn dë dỉåỵng (thỉûc bo v hoải sinh) thç
cháút dỉû trỉỵ l glycogen hay paraglycogen, bn tỉû dỉåỵng cọ cháút dỉû trỉỵ l tinh
bäüt, paramylum (giäúng nhỉ tinh bäüt nhỉng khäng lm chuøn mu iod) v
cháút bẹo.
4. Hä háúp
Âa pháưn sinh váût trong ngnh protozoa l sinh váût hiãúu khê, chụng háúp
thu oxy ha tan trong mäi trỉåìng qua mng tãú bo vç thãú chụng cọ kh nàng
phạt triãøn täút åí vng chè cọ hm lỉåüng oxy l 10% bo ha.
Cng cọ mäüt säú khäng êt loi säúng k khê åí vng nỉåïc thi, vng cọ
nhiãưu hỉỵu cå trong bn nåi nỉåïc ténh hay âạy häư trong lục máút oxy nhỉng
kh nàng ny chè tảm thåìi, cọ thãø cho ràòng nàng lỉåüng cho hoảt âäüng ca
chụng láúy tỉì sỉû phán gii ca quạ trçnh lãn men nhỉ åí vi sinh váût v náúm.
5. Bi tiãút
Cng giäúng nhỉ âäüng váût báûc cao, sn pháùm thi ch úu l nỉåïc, CO
2
v håüp cháút cọ chỉïa nitå.
Khäng cọ cå quan bi tiãút chun hoạ åí âäüng váût ngun sinh, háưu hãút
cạc loải cháút thi nháút l ure âỉåüc thi ra mäi trỉåìng ngoi bàòng hçnh thỉïc
khúch tạn.
Khäng bo co bọp l bäü pháûn âiãưu chènh ạp sút tháøm tháúu nhàòm loải
b nỉåïc thỉìa trong cå thãø. Nhỉỵng loi k sinh hay säúng åí vng biãøn thç khäng
cọ loải khäng bo ny. Bàõt tỉì âáưu nhiãưu cại nh nàõm gáưn nhau s liãn kãút v
håüp nháút lải thnh cại låïn hån, âãún mäüt cåí nháút âënh nọ s våí tung v phọng
DặNG TRấ DUẻNG. 2000
23
chỏỳt tờch trổớ cuớa noù ra mọi trổồỡng ngoaỡi. Khọng baỡo naỡy coù thóứ hỗnh thaỡnh bỏỳt
cổù nồi naỡo trong tóỳ baỡo.
Nhởp co boùp cuớa khọng baỡo naỡy phuỷ thuọỹc vaỡo nhióỷt õọỹ, tuọứi, tỗnh
traỷng sinh lyù thổùc n, nọửng õọỹ muọỳi vaỡ caùc yóỳu tọỳ khaùc
Chỏỳt thaới daỷng nitồ tọửn taỷi trong khọng baỡo cuợng tham gia vaỡo quaù

trỗnh õióửu hoaỡ aùp suỏỳt nhổng khọng chuớ
yóỳu.
5. Sinh saớn
a. Sinh saớn vọ tờnh
.
ỏy laỡ phổồng thổùc sinh saớn chuớ yóỳu
cuớa protozoa, õoù laỡ quaù trỗnh phỏn õọi taỷo ra
hai caù thóứ mồùi, kóỳt quaớ laỡ chuùng nhanh
choùng taỷo quỏửn thóứ vaỡ chióỳm ổu thóỳ vaỡ hỗnh
thaỡnh nón cồ quan mồùi khi cỏửn thióỳt.
Sổỷ phỏn chia vọ nhióựm coù khoù khn ồớ chọứ nhỏn lồùn cuớa nhoùm truỡng coớ. Mọỹt
sọỳ loaỡi nổồùc ngoỹt sọỳng tổỷ do coù phổồng thổùc õa phỏn vaỡ phỏn cừt tóỳ baỡo chỏỳt.
a phỏửn õọỹng vỏỷt nguyón sinh coù tổỡ 4-12 nhióựm sừc thóứ (NST) nhổng chố coù
vaỡi loaỡi coù 2 NST vaỡ õỷc bióỷt laỡ
Amoeba proteus
coù 500-600 NST.
b.

Sinh saớn hổợu tờnh
.
Trong õióửu kióỷn thuỏỷn lồỹi cho sổỷ phaùt trióứn thỗ õa phỏửn phỏn chia
nhanh choùng nhổng khi gỷp õióửu kióỷn bỏỳt lồỹi hay mỏỷt õọỹ cao thỗ truỡng coớ thóứ
hióỷn hai hỗnh thổùc phổùc taỷp laỡ tióỳp hồỹp vaỡ tổỷ giao.
Tióỳp hồỹp
: caùc tóỳ baỡo truỡng roi kóỳt hồỹp thaỡnh tổỡng õọi vaỡ dờnh nhau theo
chióửu doỹc. Tióỳp theo laỡ sổỷ phỏn raớ nhỏn lồùn, caùc quaù trỗnh phỏn chia giaùn phỏn
vaỡ giaớm phỏn xaớy ra cho nhỏn nhoớ vaỡ coù sổỷ trao õọứi vỏỷt chỏỳt tổỡ caùc nhỏn nhoớ.
Quaù trỗnh trao õọứi vaỡ kóỳt hồỹp nhỏn nhoớ toaỷ ra sổỷ õọửng nhỏỳt vóử nhỏn cho mọựi
Hỗnh 1.1: caùc phổồng thổùc
phỏn chia tóỳ baỡo Protozoa

Chỉång I: Ngnh âäüng váût
24
cạ thãø tiãúp håüp. Sau âọ con váût tạch ra v hçnh thnh lải nhán låïn tỉì cạc váût
cháút ca nhán nh. Diãùn biãún ca sỉû tiãúp håüp âỉåüc tọm tàõc thnh så âäư sau:
O
O O Nhán tiãu biãún
Nhán nh 1 O O O Nhán âënh cỉ
O O O Nhán di âäüng O (kãút
håüp) O O Nhán âënh cỉ
Nhán låïn O O O Nhán di âäüng
O Nhán nh
Nhán nh 2 O O Nhán tiãu biãún
OO
Hçnh 1.2: Så âäư ca quạ trçnh tiãúp håüp.
Tỉû giao:
l quạ trçnh trao âäøi nhán trong tỉìng cạ thãø riãng biãût, bao gäưm
cạc quạ trçnh phán chia, háúp thủ ca nhán låïn v sỉû phán càõt ca nhán nh.
Quạ trçnh phán chia ca nhán nh thepo sỉû hçnh thnh lải ca nhán låïn. Cng
nhỉ quạ trçnh tiãúp håüp, sỉû tỉû giao hon táút trong vi ngy.
Ngưn gäúc hay ngun l ca quạ trçnh tiãúp håüp v tỉû giao l hiãûn
tỉåüng lm måïi lải cå thãø do quạ trçnh chuøn âäøi NST v gene. Theo quan
âiãøm sinh l thç täúc âäü phán chia v sỉïc säúng täút s tảo qưn thãø måïi mảnh
hån, thêch nghi hån
Hiãûn tỉåüng ny chäưi l âàûc tênh ca nhọm trng äúng hụt (Suctoria). Cọ
hai dảng l chäưi nàòm ngoi v nàòm trong cå thãø. Våïi loải chäưi nàòm trong trong
thç chụng nhanh chọng råìi khi cå thãø mẻ thnh dảng áúu tng cọ tå, båi läüi tỉû
do vi giåì räưi bạm vo giạ thãø máút tå v phạt triãøn thnh cạ thãø trỉåíng thnh.
Kh nàng máút âi tỉìng pháưn cå thãø trong quạ trçnh tảo thãú hãû måïi l ráút
låïn, nãúu mäüt pháưn ngun sinh cháút âỉåüc phán càõt m khäng cọ nhán thç nọ
DặNG TRấ DUẻNG. 2000

25
seợ chóỳt nhổng nóỳu coù mọỹt hay chố mọỹt phỏửn nhỏn thỗ chuùng seợ phaùt trióứn
thaỡnh caù thóứ mồùi hoaỡn chốnh.
c.

Taỷo baỡo nang
.
Quaù trỗnh naỡy rỏỳt hióỳm gỷp ồớ protozoa bióứn nhổng rỏỳt phọứ bióỳn ồớ
nhổợng loaỡi nổồùc ngoỹt. Sổỷ taỷo thaỡnh baỡo nang coù thóứ do õióửu kióỷn mọi trổồỡng
bỏỳt lồỹi nhổ khọ, noùng, laỷnh, thióỳu thổùc n, hoaù chỏỳt
ỏửu tión cuớa quaù trỗnh laỡ con vỏỷt cuọỹn troỡn laỷi, mỏỳt tồ hay roi vaỡ õọi
khi mỏỳt caớ nhổợng baỡo quang khaùc. Kóỳ õoù vaùch tóỳ baỡo daỡy lón thổồỡng thỗ gỏỳp
õọi, cổùng vaỡ dai bao lỏỳy con vỏỷt, coù khi lồùp thổù ba bón trong cuợng õổồỹc thaỡnh
lỏỷp.
Daỷng baỡo nang naỡy coù thóứ chởu õổỷng õổồỹc sổỷ sỏỳy khọ, õọng laỷnh hay
nhióỷt õọỹ cao. Chuùng coù thóứ tọửn taỷi nhióửu thaùng, nhióửu nm coù khi lón õóỳn 40
nm. Khi mọi trổồỡng thuỏỷn lồỹi thỗ mỏỳt baỡo nang vaỡ taỷo ra mọỹt quỏửn thóứ vồùi
nhióửu caù thóứ mồùi (chố ồớ mọỹt vaỡi loaỡi) vỗ coù sổỷ phỏn cừt bón trong baỡo nang.
6. Tỏỷp tờnh vaỡ sinh thaùi
Dổỷa vaỡo sổỷ tióỳp nhỏỷn vaỡ phaớn ổùng cuớa chuùng vồùi caùc tióỳp xuùc, thổùc n,
troỹng lổỷc, aùnh saùng, hoaù chỏỳt coù thóứ coi õoù laỡ phaớn ổùng cuớa nguyón sinh
chỏỳt. Nhổợng loaỡi coù cồ quan caớm thuỷ õỷc bióỷt nhổ õióứm mừt cuớa truỡng roi laỡ
sổỷ kóỳt tuỷ cuớa caùc haỷt ngoaỷi bión gỏửn vồùi vuỡng caợm nhỏỷn aùnh saùng cuớa tóỳ baỡo
chỏỳt. Nhổợng phaớn ổùng õoù giuùp con vỏỷt nhỏỷn bióỳt vaỡ õi vóử phờa coù aùnh saùng.
Trong õióửu kióỷn bỗnh thổồỡng thỗ khọng thỏỳy õổồỹc phaớn ổùng vaỡ tỏỷp tờnh
cuớa protozoa, nhổng trong õióửu kióỷn bỏỳt lồỹi nhỏỳt laỡ vuỡng coù nhióửu bióỳn õọỹng
thỗ thỏỳy chuùng coù khuynh hổồùng õi vóử phờa thuỏỷn lồỹi chuùng thổỷc hióỷn theo
phổồng thổùc thổớ vaỡ sai hay traùnh õi. Mọỹt sọỳ loaỡi coù phaớn ổùng nghởch.
Họử ao laỡ nhổợng vuỡng cổ truù cuớa nhióửu loaỡi protozoa mỷc duỡ sọỳ lổồỹng
noù khọng cao lừm, caùc thuớy vổỷc naỡy õổồỹc phỏn chia thaỡnh nhióửu vuỡng cổ truù