Tiểu luận Kinh tế chính trị 2022

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
-------***-------

BÀI TẬP LỚN
MÔN
KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC-LÊNIN
ĐỀ TÀI 7: Thế nào là thể chế kinh tế thị trường và thể chế kinh tế thị
trường định hướng XHCN ở Việt Nam. Từ góc độ của một cơng dân
hãy cho biết mình cần thực hiện những nhiệm vụ gì để góp phần hồn
thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa?

Họ và tên SV: Quản Đức Trung
Lớp tín chỉ: LLNNL1106(220)CLC_16
Mã SV: 11208240
GVHD: PGS.TS ĐÀO THỊ PHƯƠNG LIÊN

.
HÀ NỘI, NĂM 2021


LỜI MỞ ĐẦU
Nền kinh tế thị trường có tác động đáng kể đến từng vận
mệnh và sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mơ hình kinh tế tổng quát
mà nước ta lựa chọn trong thời kì đổi mới, nó vừa mang tính chất
chung của kinh tế thị trường, vừa tuân theo các quy luật của kinh
tế thị trường và chịu sự chi phối của các yếu tố bảo đảm tính định
hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là sự vận dụng sáng tạo những kinh
nghiệm trong nước và thế giới về phát triển kinh tế thị trường, là
sự kết tinh trí tuệ của tồn Đảng trong q trình lãnh đạo nhân
dân xây dựng đất nước. Mục đích của kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực lượng sản xuất, phát
triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất-kĩ thuật của chủ nghĩa xã
hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất
hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới, tiên tiến. Do
vậy , thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là
thể chế kinh tế thị trường, trong đó các thiết chế, công cụ và
nguyên tắc vận hành được tự giác tạo lập và sử dụng để phát
triển lực lượng sản xuất, cải thiện đời sống nhân dân và theo đuổi
mục tiêu kinh tế - xã hội tối đa.
Mục tiêu cơ bản của hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta làm cho các thể chế kinh
tế phù hợp với nguyên tắc của kinh tế thị trường , thúc đẩy kinh
tế thị trường phát triển nhanh , hiệu quả và bên vững.
Khái niệm kinh tế thị trường giờ đã trở nên rất quen thuộc
đối với mỗi chúng ta. Song, không phải ai cũng hiểu được bản
chất thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà
chúng ta đã chọn. Việc nghiên cứu vấn đề này giúp em hiểu rõ
hơn, sâu sắc hơn để góp sức lực nhỏ bé của mình đưa nền kinh tế
nước ta phát triển sánh ngang với các cường quốc năm châu.
Ngoài ra đối với em là một trong những cử nhân kinh tế tương lai
của đất nước thì việc nghiên cứu vấn đề này lại càng quan trọng,
đặc biệt cho công việc sau này.
Để thực hiện được đề tài này, em xin chân thành cảm ơn cô
Đào Thị Phương Liên, người đã cung cấp cho em những tri thức cơ
1


bản cốt lõi về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Em rất mong cô xem xét, chỉ bảo để em có những nhận thức rõ
ràng hơn, đúng đắn hơn, để khi ra trường em có thể góp một

phần nhỏ cho cơng cuộc xây dựng nền kinh tế nước ta.

NỘI DUNG
I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỂ CHẾ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH
HƯỚNG XHCN Ở VIỆT NAM:
I.1. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam :
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế
vận hành theo các quy luật của thị trường đồng thời góp phần
hướng tới từng bước xác lập một xã hội mà ở đó dân giàu, nước
mạnh, dân chủ, cơng bằng, văn minh; có sự điều tiết của Nhà
nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam, một mặt vừa có những tính chất chung của nền kinh tế thị
trường: Một là, các chủ thể kinh tế có tính độc lập, có quyền tự
chủ trong sản xuất, kinh doanh. Hai là, giá cả do thị trường quyết
định, hệ thống thị trường được phát triển đầy đủ và nó có tác
dụng làm cơ sở cho việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào
trong các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế. Ba là, nền kinh tế
vận động theo những quy luật vốn có của kinh tế thị trường như
quy luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh... Sự tác
động của các quy luật đó hình thành cơ chế tự điều tiết của nền
kinh tế. Bốn là, nếu là nền kinh tế thị trường hiện đại thì cịn có
sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước thông qua pháp luật kinh tế, kế
hoạch hố, các chính sách kinh tế. Mặt khác, kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam dựa trên cơ sở và được
dẫn dắt, chi phối bởi nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội
I.2. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam:
2

I.2.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủa nghĩa ở Việt Nam:
Thể chế là những quy tắc, luật pháp, bộ máy quản lí và cơ
chế vận hành nhằm điều chỉnh các hoạt động của con người trong
một chế độ xã hội.
Thể chế kinh tế là hệ thống quy tắc, luật pháp, bộ máy quản
lý và cơ chế vận hành nhằm điều chỉnh hành vi của các chủ thể
kinh tế, các hành vi sản xuất kinh doanh và các quan hệ kinh tế.
Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủa nghĩa là
hệ thống đường lối, chủ trương chiến lược, hệ thơng luật pháp,
chính sách quy định các lập cơ chế vận hành, điều chỉnh chức
năng, hoạt đông, mục tiêu, phương thức hoạt động, các quan hệ
lợi ích của các tổ chức, các chủ thể kinh tế nhằm hướng tới xác
lập đông bộ các yếu tố thị trường, các loại thị trường hiện đại
theo hướng góp phần thức đẩy dân giàu, nước mạnh, dân chủ,
công bằng, văn minh.

 Lý do phải thực hiện hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa:
Thứ nhất, do thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa còn chưa đồng bộ.
Thứ hai, hệ thống thể chế còn chưa đầy đủ.
Thứ ba, hệ thống thể chế còn kém hiệu lực, hiệu quả; kém
đầy đủ các yếu tố thị trường và các loại thị trường.
I.2.2. Những hạn chế của thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam:
Thời gian qua, những hạn chế và bất cập của thể chế kinh tế
thị trường ở nước ta tập trung ở những điểm chính sau đây:

 Về hệ thống pháp luật:
- Tuy ngày càng được hoàn thiện nhưng hệ thống pháp luật
vẫn chưa theo kịp nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Sự bất cập
này thể hiện ở tính chưa đồng bộ, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý
nhà nước bằng pháp luật; một số vấn đề chậm thể chế hóa, như
quản lý nhà nước đối với tài sản thuộc sở hữu nhà nước, đăng ký
kinh doanh bất động sản, kiểm soát độc quyền.
3


- Chậm ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật, tình
trạng văn bản hướng dẫn thi hành mâu thuẫn với văn bản luật
chưa được khắc phục triệt để.
- Tính cụ thể, minh bạch và dự báo trước của nhiều luật còn
thấp.
- Hiệu lực thi hành của một số văn bản pháp luật chưa cao,
như Luật cạnh tranh, Luật đất đai,... Chưa qui định rõ quyền sở
hữu, quyền tự do kinh doanh, thể chế hóa các hoạt động giao
dịch, chống độc quyền, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, bảo
hiểm và an sinh xã hội.
- Qui trình xây dựng văn bản pháp luật còn thiếu dân chủ,
cứng nhắc, cách phân công cho các bộ, ngành soạn thảo văn bản
pháp luật dễ dẫn đến tình trạng bảo vệ lợi ích cục bộ của bộ,
ngành.

 Về chủ thể kinh tế:
- Quan điểm đối với các chủ thể kinh doanh chưa có sự nhất
quán và rõ ràng giữa chính sách và thực thi. Chẳng hạn, luật pháp
qui định mọi doanh nghiệp thuộc các hình thức sở hữu khác nhau

đều bình đẳng, nhưng trong thực tế, các doanh nghiệp tư nhân
gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận với các nguồn vốn và thị
trường.
- Có sự khác biệt giữa nhận thức và phân định vai trò của
các chủ thể kinh tế với vai trò thực sự của chủ thể kinh tế ấy
trong nền kinh tế thị trường ở nước ta.
Các doanh nghiệp nhà nước có qui mơ lớn, nhưng hoạt động kém
hiệu quả. Các doanh nghiệp nhà nước đang nắm giữ 75% giá trị
tài sản quốc gia, 20% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, 60% lượng vốn
tín dụng ngân hàng trong nước, hơn 70% tổng vốn vay nước
ngoài, nhưng hiệu quả kinh doanh thấp. Chưa đến 40% doanh
nghiệp nhà nước có mức lãi bằng hoặc cao hơn lãi suất cho vay
của ngân hàng thương mại; thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ đạt
8000 tỉ đồng trong tổng số 87000 tỉ đồng nộp ngân sách nhà
nước năm 2003. Nhiều doanh nghiệp nhà nước có trình độ cơng
nghệ dưới mức trung bình của thế giới và khu vực, tốc độ đổi mới
công nghệ khoảng 10%/năm. Theo xếp hạng của Diễn đàn Kinh
tế Thế giới (WMF) trong báo cáo “Năng lực cạnh tranh toàn cầu”
4


năm 2004, chỉ số về công nghệ của Việt Nam rất thấp, xếp thứ
92/104 quốc gia (năm 2003 là 65).[3] Năng lực cạnh tranh của
các doanh nghiệp Việt Nam còn yếu, năm 2004, theo tiêu chí này
các doanh nghiệp chỉ đứng thứ 73 theo xếp hạng của WMF. Các
doanh nghiệp nhà nước chưa thể hiện được sự khác biệt về năng
lực cạnh tranh so với các doanh nghiệp thuộc các thành phần
kinh tế khác.

 Về cơ chế vận hành nền kinh tế thị trường:

- Vận dụng chưa đồng bộ các công cụ quản lý và điều tiết thị
trường.
- Năng lực của bộ máy quản lý nhà nước chưa đáp ứng yêu
cầu quản lý hiệu quả nền kinh tế thị trường, thiếu tính chuyên
nghiệp và sự tận tâm phục vụ doanh nghiệp.

 Về hệ thống các thị trường:
- Các thị trường lao động, thị trường vốn, thị trường bất động
sản hoạt động chưa hiệu quả, quản lý nhà nước (định hướng, tạo
môi trường kinh doanh, điều tiết hành vi của các chủ thể tham gia
thị trường,...) chưa linh hoạt, thiếu chủ động và mức độ kiểm soát
thị trường chưa cao.
I.2.3. Nội dung hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam :
Để hoàn thiện thể chế về sở hữu trong nền kinh tế thị trường
đinh hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam cần thực hiện các nội
dung sau :
Một là : Thể chế hóa đầy đủ quyền tài sản (quyền sở hữu
quyền sử dụng quyền định đoạt và hưởng lợi từ tài sản) của nhà
nước tổ chức và cá nhân. Bảo đảm công khai, minh bạch về nghĩa
vụ và trách nhiệm trong thủ tục hành chính nhà nước và dịch vụ
cơng để quyền tài sản được giao dịch thông suốt ; bảo đảm hiệu
lực thực thi và bảo vệ có hiệu quả quyền sở hữu tài sản.
Hai là : Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về đất đai để huy động
và sử dụng hiệu quả đất đai khắc phục tình trạng sử dụng đất
lãng phí in
Ba là : Hồn thiện pháp luật về quản lý khai thác và sử dụng
tài nguyên thiên nhiên.
5

Bốn là : Hoàn thiện pháp luật về đầu tư vốn nhà nước, sử
dụng có hiệu quả các tài sản công phân ; biệt rõ ràng tài sản đưa
vào kinh doanh và tài sản để thực hiện mục tiêu chính sách xã
hội.
Năm là : Hoàn thiện hệ thống thể chế liên quan đến sở hữu
trí tuệ theo hướng khuyến khích đổi mới, sáng tạo, bảo đảm tính
minh bạch và độ tin cậy, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Sáu là : Hoàn thiện khung pháp luật về hợp đồng và giải
quyết tranh chấp dân sự theo hướng thống nhất đồng bộ. Phát
triển hệ thống đăng ký các loại tài sản, nhất là bất động sản.
Bảy là : Hoàn thiện thể chế cho sự phát triển các thành
phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp.
II. Từ góc độ của một cơng dân, chúng ta cần thực hiện
tốt những nhiệm vụ nhằm góp phần hồn thiện thể chế
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa:
Nền kinh tế thị trường nói chung và nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta nói riêng, có khả năng
kích thích tính độc lập, sự năng động, tính hiệu quả, sự tự do sáng
tạo, năng lực phát minh, sáng chế và sự áp dụng nhanh chóng
các cơng nghệ mới nhất của con người vào tất cả các lĩnh vực của
đời sống xã hội. Sở dĩ kinh tế thị trường có thể làm được như vậy
là vì trong nền kinh tế này sự cạnh tranh để tồn tại và phát triển
phụ thuộc rất nhiều vào những khả năng ấy. Tất cả những khả
năng ấy sẽ không phát huy tác dụng nếu thiếu sự tự do được luật
pháp bảo vệ và xã hội khuyến khích.
Nhân dân là chủ thể của quyền và bảo đảm quyền con người
là mục tiêu, động lực của sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã
hội chủ nghĩa. Bởi vậy, là một cơng dân, nhằm góp phần xây
dựng đất nước theo thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội

chủ nghĩa mà ở đó dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng,
văn minh, ta cần thực hiện tốt những nhiệm vụ sau:
Tuân thủ, thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng và
Nhà nước đã đề ra. Đặc biệt trong thời kì dịch bệnh SARS-CoV-2
như hiện nay, mỗi công dân câng tuân thủ tuyệt đối các quy định
của Đảng và Nhà nước, để bảo vệ chính mình, đồng thời góp phần
củng cố, bảo vệ nền kinh tế nước nhà.
6


Vì nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa nên mỗi công dân cần phải nhận thức về nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng đầy đủ
hơn, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ra từng bước
hình thành, có nhiều đặc điểm của nền kinh tế thị trường hiện đại
và hội nhập, tập tập nhận thức đầy đủ, ngủ ủ tôn trọng và vận
dụng đúng đắn các quy luật khách quan của kinh tế thị trường,
thơng lệ quốc tế. Gắn kết hài hịa giữa tăng trưởng kinh tế với
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển văn hóa, bảo vệ
mơi trường, bảo đảm quốc phòng an ninh.
Phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội, có thể tham gia
góp ý các ý kiến đánh giá đối với quá trình triển khai thực hiện
đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà
nước.
Thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của mình theo pháp luật
và có thể thực hiện khiếu nại khi quyền, lợi ích khi tham gia các
hoạt động kinh tế xã hội bị xâm hại.
Tham gia các môi trường pháp lý để được bảo vệ quyền sở
hữu, quyền phân phối hợp pháp và khuyến khích các chủ thể cá
nhân làm giàu chính đáng.

Chính sách tiền lương, chính sách an sinh xã hội và phúc lợi
xã hội có liên quan trực tiếp đến con người, đặc biệt là người lao
động. Vì vậy cần thực hiện tốt chính sách an ninh xã hội và phúc
lợi xã hội đảm bảo hài hịa giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội.
Để bảo vệ lợi ích kinh tế của mình, người lao động và sử
dụng lao động có thể tham gia các tổ chức, cơng đồn để bảo vệ
quyền lợi của mình. Cơng đồn là tổ chức quan trọng nhất bảo vệ
quyền lợi người lao động. người sử dụng lao động có các Nghiệp
đồn, Hiệp hội nghề nghiệp... Trong xã hội hiện đại, đấu tranh
giữa các bên cần phải tuân thủ các quy định của pháp luật.

7


KẾT LUẬN
1. Giá trị lý luận:
Sau khi nghiên cứu một cách hệ thống lý luận của C.Mác –
PhĂnghen và V.I.Lênin về thể chế kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa, em đã có được những tri thức căn bản về nền kinh
tế thị trường mang đặc thù phát triển của Việt Nam với hệ thống
các phạm trù kinh tế, thể chế kinh tế, đặc trưng, tính tất yếu
khách quan của việc phát triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam.
Theo C.Mác, kinh tế thị trường là một giai đoạn phát triển tất yếu
của lịch sử mà bất cứ nền kinh tế nào cũng phải trải qua để đạt
tới nấc thang cao hơn trên con đường phát triển và nền kinh tế
TBCN chính là nền kinh tế thị trường phát triển đến trình độ phổ
biến và hồn chỉnh. Nấc thang cao hơn chính là nền kinh tế cộng
sản chủ nghĩa mà giai đoạn đầu là nền kinh tế XHCN. Để chuyển
lên nấc thang này, nền kinh tế thị trường phải phát triển hết mức,
phải trở thành phổ biến trong đời sống kinh tế - xã hội. Đây là

một kết luận lý luận quan trọng. Nó khái quát quá trình phát triển
của lịch sử nhân loại, trong đó, kinh tế thị trường được xác định là
một nấc thang tất yếu, mang tính phổ biến. Tính phổ biến của
kinh tế thị trường thể hiện ở cấu trúc khung chung cho mọi nền
kinh tế thị trường, làm tiền đề cho định hướng phát triển nền kinh
tế của Đảng và Nhà nước.
2. Giá trị thực tiễn:
Sau 30 năm đổi mới, nhận thức về nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng sáng tỏ hơn. Kinh tế thị
trường phát triển đã góp phần khẳng định: “Con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội ở nước ta là phù hợp với thực tiễn của Việt Nam và
xu thế phát triển của lịch sử. Thành tựu và những kinh nghiệm,
8


bài học đúc kết từ thực tiễn tạo tiền đề, nền tảng quan trọng để
đất nước ta tiếp tục đổi mới và phát triển mạnh mẽ trong thời
gian tới”.
Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa là con đường hiện thực và tối ưu đối với dân tộc Việt Nam.
Tuy nhiên, những thiết kế cụ thể để mơ hình đó hoạt động hiệu
quả cịn là thách thức trước Đảng, Nhà nước và nhân dân ta.
Song, trên giác độ nhận thức luận, khơng cịn nghi ngờ gì về con
đường đã chọn. Vấn đề là kiên định mục đích, linh hoạt trong
phương thức thực hiện, coi mục tiêu phát triển bền vững và ưu
tiên lợi ích của nhân dân lao động là những tiêu chuẩn tối cao cho
các lựa chọn chính sách của Đảng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Chương 5 “Giáo trình kinh tế chính trị Mác – Lênin” (Bộ giáo

dục và đào tạo, xuất bản tháng 8 năm 2019)
2. “Hoàn thiện thể chế, phát triển kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa” (PGS, TS Vũ Văn Phúc – Báo Nhân Dân)
3. Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị
quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 25
4. Ðảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Ðại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ XIII, tập II, Nxb CTQG ST, H.,2021. tr 337-338
5. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và vấn đề
con người - tiếp cận từ mục tiêu và động lực của sự phát triển
(GS,TS. Nguyễn Trọng Chuẩn – Báo Tạp chí Cộng Sản số ra
ngày 19/11/2020)

9


MỤC LỤC
LỜI
ĐẦU…………………………………………………………………..1

MỞ

NỘI DUNG
I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ THỂ CHẾ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XHCN Ở VIỆT NAM:
I.1. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam………..2
I.2. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam:
I.2.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủa nghĩa ở Việt Nam:……….

……………………………………….2
I.2.2. Những hạn chế của thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam:………..
……………………………………………….3
10


I.2.3. Nội dung hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam………………………………………………………...4
II. Từ góc độ của một công dân, chúng ta cần thực hiện
tốt những nhiệm vụ nhằm góp phần hồn thiện thể chế
kinh
tế
thị
trường
định
hướng
xã
hội
chủ
nghĩa……………………………………………………………………………
..5
KẾT
LUẬN……………………………………………………………………...7
TÀI LIỆU THAM
KHẢO……………………………………………………...8
MỤC
LỤC……………………………………………………………………….9

11