Báo cáo " Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân tích chúng trong quá trình tiếp cận hình tượng thơ " potx

Tạp chí Khoa học đhqghn, khxh & nv, T.xxIII, Số 1, 2007
14
Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân
tích chúng trong quá trình tiếp cận hình tợng thơ
Hữu Đạt
(*)


(*)
PGS.TS., Khoa Ngôn ngữ học, Trờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN.
Trong nghiên cứu từ vựng - ngữ
nghĩa của ngôn ngữ, lý thuyết trờng
nghĩa đóng góp một phần rất quan trọng
vào việc phân chia các lớp từ vựng cũng
nh vạch ra mối quan hệ bản chất giữa
các nhóm từ trong một lớp, giữa các từ
trong một nhóm [3, 4]. Khi đi sâu vào
phân tích ngữ nghĩa từ vựng, lý thuyết
trờng nghĩa còn cho ta nhìn nhận một
cách hệ thống về quá trình phát triển
của nghĩa từ và cơ cấu nghĩa của nó. Một
trong các nội dung quan trọng của lý
thuyết trờng nghĩa là việc phân tích
nghĩa biểu vật, nghĩa biểu niệm, trờng
nghĩa biểu vật và trờng nghĩa biểu
niệm. Đây là hớng nghiên cứu rất có ích
đối với việc tìm hiểu hệ thống các từ gần
nghĩa, đồng nghĩa (xem thêm [10] cũng
nh việc hiểu nghĩa từ trong văn bản,
đặc biệt là các văn bản có tính hình
tợng cao nh văn bản thơ ca (xem thêm

[6, 7]).
Nghĩa biểu vật và nghĩa biểu
niệm
Trong lý thuyết trờng nghĩa, hai
loại nghĩa đợc quan tâm đầu tiên là
nghĩa biểu vật và nghĩa biểu niệm. Đây
là các loại nghĩa khái quát cho phép
ngời ta từ đó đi sâu vào các nét nghĩa
của từ. Theo cách hiểu chung nhất,
nghĩa biểu vật là ý nghĩa khái quát về
chủng loại sự vật. Còn nghĩa biểu niệm
là ý nghĩa đợc hình thành trong quá
trình chúng ta nhận thức về nghĩa chủng
loại sự vật [3].
1. Nghĩa biểu vật của từ
Một từ không chỉ có một nghĩa biểu
vật mà thờng có nhiều nghĩa biểu vật
khác nhau. Ví dụ, phân tích các nghĩa
biểu vật của từ "mũi", ta sẽ có sự phân
xuất nh sau:
Mũi: - Bộ phận nhô lên ở giữa mặt
ngời và động vật có xơng sống,

là cơ quan dùng để thở và ngửi [12]. (1)
- Bộ phận nhọn, nhô ra phía trớc
của một số vật dùng vận tải trên nớc nh
tàu, thuyền (mũi tàu, mũi thuyền). (2)
- Bộ phận có đầu nhọn nhô ra phía
trớc của một số vật thờng dùng hàng
ngày: mũi kim, mũi kéo, mũi dao(3)

- Bộ phận có đầu nhọn nhô ra phía
trớc của một số loại vũ khí: mũi tên,
mũi giáo, mũi mác, mũi kiếm, mũi
súng(4)
- Doi đất nhọn nhô ra khỏi bờ trên
sông, trên biển: mũi Né (Bình Thuận),
mũi Cà Mau(5)
Từ mỗi nghĩa biểu vật nêu trên,
trong quá trình sử dụng, từ "mũi" có thể
tham gia vào nhiều kết hợp khác nhau,
với các ý nghĩa khác nhau. Nếu không
hiểu đợc ranh giới giữa các nghĩa biểu
vật sẽ không thể hiểu chính xác nghĩa
của từ "mũi" trong từng trờng hợp.
Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân tích chúng
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Số 1, 2007
15
Ví dụ:
1. Anh ta hát giọng mũi.
2. Cho nó thêm một mũi để nó ngủ đi.
3. Nhiều mũi một lúc sợ không ổn.
4. Hôm nay, phân nó có nhiều mũi.
Sự khác nhau về nghĩa giữa các từ
"mũi" trong mấy ví dụ trên có liên quan
tới các nghĩa biểu vật khác nhau của từ
"mũi". Trong đó "mũi" ở ví dụ 1 và 2 có
liên quan tới nghĩa biểu vật (1), còn
"mũi" ở ví dụ 3 và 4 liên quan tới nghĩa
biểu vật (3). "Hát giọng mũi" là cách hát
để cho hơi dồn qua mũi là chính, nhiều

hơn là qua miệng".
Đi vào thực tiễn, các ẩn dụ từ vựng
đã đợc khai thác triệt để để phục vụ cho
việc hình thành ra các ẩn dụ tu từ:
Đầu Tổ quốc chính đây tiền tuyến
Mũi Cà Mau nhọn hoắt mũi chông.
(Tố Hữu).
Trong câu thơ thứ 2, kết hợp "mũi Cà
Mau" là ẩn dụ từ vựng đợc hình thành
theo nghĩa biểu vật (5) của từ "mũi", còn
"mũi chông" là ẩn dụ từ vựng đợc hình
thành từ kiểu nghĩa biêu vật (4) của nó.
Khi hai ẩn dụ từ vựng này đợc phối hợp
với nhau qua cách so sánh của tác giả
(mũi Cà Mau nhọn hoắt nh mũi chông),
câu thơ hình thành nên một ẩn dụ tu từ
độc đáo: khí thế tiến công Mỹ nguỵ của
đồng bào miền Nam trong những năm
đánh Mỹ (xem thêm [1]).
2. Nghĩa biểu niệm của từ
Nghĩa biểu niệm của từ là cái nghĩa
khái quát ở mức cao hơn so với nghĩa
biểu vật [3, 4]. Nó là cái nghĩa đợc hình
thành trong quá trình nhận thức về
nghĩa chủng loại của sự vật. Một từ có
nhiều nghĩa biểu niệm sẽ là sự chuyển
đổi của một quá trình nhận thức, trong
đó các kết quả nhận thức đi sau không
phủ nhận các kết quả nhận thức đã có từ
trớc về nghĩa biểu niệm của nó. Chẳng

hạn, phân tích nghĩa biểu niệm của từ
"che", ta sẽ thấy có một sự tiến lên về
quá trình nhận thức nh sau:
"Che": - Làm cho ngời khác không
nhìn thấy [12]. Vd: Che ngực, che mặt (1)
- Làm cho không bị tác động từ bên
ngoài [12]. Vd: Che nắng, che ma (2).
- Bng bít không cho ngời khác
nhận ra khuyết điểm. Vd: Đợc thủ
trởng che cho nên nó không việc gì (3).
Từ các nghĩa biểu niệm trên đây, khi
đi vào thực tế, từ "che" còn có nhiều
nghĩa khác nhau.
Ta xét các ví dụ.
5. Khi cời, nó vẫn hay che miệng.
6. Lấy tay che mặt trời.
Trong ví dụ 5, từ "che" không đợc
dùng với mục đích nhằm "không cho
ngời ta thấy" mà với nghĩa là thích
làm duyên". Nghĩa này đợc phát triển
từ nghĩa biểu niệm (1). Còn từ "che"
trong ví dụ 6 lại có nghĩa là " cố tình làm
một việc vợt quá nhiều so với sức
mình". Đây là ý nghĩa đợc phát triển từ
nghĩa biểu niệm (2).
Qua các ví dụ vừa phân tích, có thể
thấy rằng, để hiểu chính xác nghĩa của
từ trong từng văn cảnh cụ thể, cần phải
hiểu rõ các nghĩa biểu vật và các nghĩa
biểu niệm của từ cũng nh con đờng

phái sinh ý nghĩa của nó. Trong các văn
Hữu Đạt
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Số 1, 2007
16
bản thơ, việc phân tích nghĩa từ, đặc biệt
là với các từ "chốt" sẽ có một ý nghĩa cực
kỳ quan trọng, vì nó liên quan trực tiếp
tới việc tiếp nhận hình tợng nghệ thuật.
Thậm chí, trong một số trờng hợp, do
việc hiểu khác nhau về nghĩa từ, những
kết quả lý giải đối với cùng một hiện
tợng thơ ca sẽ hoàn toàn khác nhau.
Chẳng hạn, đoạn thơ sau đây của Tố
Hữu đã đợc in và phân tích thành hai
biến thể hoàn toàn khác nhau.
Ví dụ:
7a. Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu ruồng che mát thở yên vui
Đâu từ ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nơng khoai ngọt sắn bùi.
Biến thể này xuất hiện trong các bản
in từ 1983 cho đến bản in toàn tập của
Nhà xuất bản Giáo dục 1995. Đặc biệt là
trong sách Văn 10 dùng cho chuyên ban
A,B của Nhà xuất bản Giáo dục in năm
1994, câu thơ thứ hai đợc giải thích:
"Ruồng che mát: lùm cây che mát- ruồng
tiếng địa phơng có nghĩa là lùm cây".
Trong khi đó, Sách giáo khoa chuyên
ban Văn lớp 12 cũng đợc xuất bản trong

thời gian này thì vẫn in theo các bản in
có từ 1946 và 1959:
7b. Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu ruồng tre mát thở yên vui
Đâu từ ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nơng khoai ngọt sắn bùi.
Với cách hiểu nh 7a từ "che" đợc
hiểu theo nghĩa biểu niệm (2) trong cấu
trúc biểu niệm của động từ này. Từ
"ruồng" là tiếng địa phơng, có nghĩa
tơng tự nh từ "lùm" của ngôn ngữ toàn
dân. Nh vậy, câu thơ thứ hai sẽ đợc
hiểu là: ruồng/lùm + che mát + thở yên vui.
Với cách hiểu nh 7b từ "che" đợc
hiểu theo nghĩa biểu vật là "tre" (cây
tre). ý nghĩa của câu thơ sẽ đợc hiểu là:
ruồng/lùm tre mát + thở yên vui.
Theo Từ điển tiếng Việt [15], từ
"lùm" có nghĩa là:
Đám cành lá rậm rạp của nhiều cây
kết thành vòm rộng. Ví dụ: Ngồi nghỉ
dời lùm tre. (1)
- Đống lớn có hình giống nh lùm
cây. Ví dụ: Từng lùm khói lơ lửng giữa
trời. (2)
Về mặt ngữ nghĩa, từ "lùm" đợc các
nhà biên soạn từ điển coi là một danh từ
nhng trong cấu trúc danh ngữ, nó có
vai trò nh loại từ: lùm tre, lùm nhãn,
lùm vải, lùm cây Có nghĩa là, trong các

trờng hợp này, từ "lùm" không chỉ ra
một loài cây cụ thể mà nó chỉ đứng phụ
cho danh từ chính để tạo thành một tổ
hợp. Trong câu, từ "lùm" không đứng độc
lập làm chủ ngữ hay bổ ngữ nh các
danh từ thực thụ.
Ví dụ, không thể nói:
- Họ đứng dới lùm. ( - )
- Lùm che mát chúng tôi. ( - )
Mà phải nói:
- Họ đứng dới lùm cây. ( + )
- Lùm nhãn che mát chúng tôi. ( + )
Trong thơ ca, do qui luật hài âm, hài
thanh, chúng ta vẫn gặp nhiều cấu trúc
tỉnh lợc. Nhng đối với câu tỉnh lợc
thì, về cơ bản, chúng ta có thể khôi phục
lại đợc các thành phần của nó [2].
Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân tích chúng
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Số 1, 2007
17
Trong đoạn thơ trên, nhà thơ hoàn toàn
không dùng cấu trúc tỉnh lợc (vì nó
không đợc dùng để thay thế cho một tổ
hợp từ xuất hiện trớc đó). Tuy nhiên,
khi tiếp nhận nó, lại có hai cách hiểu
khác nhau cùng tồn tại trong một thời
gian khá dài.
Để có thể nêu lên nguyên nhân dẫn
đến sai lầm trong việc tiếp nhận khổ thơ
trên, ta hãy thử phân tích nghĩa biểu

niệm của một từ có liên quan đến cả câu
thơ vừa dẫn. Đó là nghĩa biểu niệm của
từ "nhớ".
Trong Từ điển tiếng Việt [15], từ
"nhớ" đợc hiểu nh sau:
- Giữ lại trong trí điều đã cảm biết,
nhận biết để rồi sau đó có thể tái hiện đợc.
- Tái hiện ra trong trí điều trớc đó
đã từng đợc cảm biết, nhận biết.
Với cả hai nghĩa biểu niệm này, với
câu thơ trên, ta sẽ thấy cách hiểu thứ hai
mới là chính xác và đúng với nguyên bản
vì nó có tính lô gích hơn. Bởi vì, ngời ta
chỉ có thể nhớ một loại cây cụ thể, chứ
không thể nhớ một cái "lùm" chung
chung. Bài thơ "Nhớ đồng" của Tố Hữu
đợc viết khi ông xa quê, nhớ về quê
hơng. Trong bài thơ, các hình ảnh đợc
tái hiện là những sự vật cụ thể gắn bó
với tuổi thơ của tác giả: Tiếng hò, gió cồn
thơm, đất nhả mùi, ô mạ xanh, nơng
khoai ngọt, sắn bùi, xóm nhà tranh,
ruộng đồng, lng cong, luống cày, những
bàn tay, chiều sơng, bãi đồng, lúa mềm
xao xác, tiếng xe lùa nớc, mẹ già đơn
chiếc, con chim cà lơi (chim sơn ca).
Nh vậy, cái có thể tái hiện đợc sau
"nỗi nhớ" phải là một hình ảnh thực và
có tính xác định, đó là "lùm tre". Nếu
hiểu là "lùm che" thì đó là một cái lùm

vô định, không rõ là lùm cây nào. Một
cái lùm vô định nh thế không thể hình
thành ra nỗi nhớ. Hơn nữa, tổ hợp "lùm
tre"/"rặng tre" là một tổ hợp thờng hay
đợc dùng trong khẩu ngữ và thơ ca dân
gian. Với ngời Việt Nam, "Rặng tre" là
biểu tợng cho làng quê, đồng quê
thơng nhớ. Nó cũng là cái mã nghệ
thuật đợc Tố Hữu tái tạo trong bài thơ
"Nhớ đồng".
Trong thực tế, việc tiếp nhận và phân
tích các hình tợng thơ ca nhiều khi xảy
ra tình trạng đối lập nhau khi đứng
trớc cùng một văn bản. Bài thơ "Tây
tiến" của Quang Dũng là một ví dụ điển
hình. Trong bài thơ này, có một số đoạn
gây ra những tranh luận sôi nổi, bắt đầu
từ việc hiểu nghĩa của một vài từ có tính
chất là "từ chốt" của văn bản.
Ví dụ
8. Ngời đi: Châu Mộc chiều sơng ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng ngời trên độc mộc
Trôi dòng nớc lũ hoa đong đa.
Trong giới nghiên cứu và giảng dạy
Ngữ văn bậc đại học, có ngời cho rằng,
câu thơ thứ t trong khổ thơ này là phi
lý, khó chấp nhận đợc vì "nớc lũ" là
dòng nớc trôi rất mạnh thì làm sao hoa
có thể "đong đa"? Đi tới chỗ cực đoan

hơn, một số ngời theo quan niệm này
còn kết luận: câu thơ viết nh vậy là sai,
không đúng với chuẩn mực.
Vậy xuất phát điểm của quan niệm
trên bắt nguồn từ đâu?
Để có thể hình dung cách lập luận
của quan niệm đó, ta hãy phân tích
Hữu Đạt
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Số 1, 2007
18
nghĩa biểu vật và nghĩa biểu niệm của
các từ "chốt" trong câu thơ. Đó là các từ
"lũ", "đong đa".
Lũ: Nớc dâng cao ở vùng nguồn, dồn
vào dòng sông trong một thời
gian tơng đối ngắn, do ma hoặc tuyết
tan gây ra [15].
Từ nghĩa biểu vật này, tổ hợp "nớc lũ"
sẽ đợc hiểu là "nớc chảy mạnh và dữ".
Đong đa: - Đa qua đa lại. Tàu lá
đong đa trớc gió [15]. (1)
- Tráo trở, không thật thà. ăn nói
đong đa [15]. (2)
Trong quá trình phát triển ý nghĩa,
từ "đong đa" còn có nghĩa biểu niệm:
- ánh mắt nhìn có ý tán tỉnh. ánh
mắt đong đa (3)
Nh vậy, về cơ bản, từ "đong đa"
trong câu thơ trên đợc tiếp nhận đúng
theo ý nghĩa biểu niệm (1) của nó. Tuy

nhiên, việc hiểu sai ý của tác giả lại bắt
nguồn từ chỗ, ngời đọc đã đem vào thơ
Quang Dũng cái trật tự cú pháp thông
thờng của câu văn xuôi nên kết luận đó
là một câu phi lô gích. Nghĩa là, theo
cách lý giải này, câu thơ trên đợc hiểu
thành một câu đơn có hai thành phân vị
ngữ đẳng lập với nhau:
Hoa trôi theo dòng nớc lũ/ và (hoa)
đong đa.
Nhng nếu nhìn câu thơ trên là một
câu ghép chuỗi, trong đó có các nòng cốt
C-V đẳng lập với nhau thì tình hình lại
hoàn toàn khác. Khi đó bản chất của câu
thơ này sẽ là:
Dòng nớc lũ trôi/ hoa đong đa.
"Hoa đong đa" ở đây là những cây
hoa lau bên bờ suối, đã đợc gợi từ câu
thơ thứ hai "có thấy hồn lau nẻo bến bờ",
chứ không phải là những bông hoa trôi
trên dòng nớc lũ.
Hiểu nh vậy thì cả khổ thơ bốn câu
của Quang Dũng sẽ là một bức tranh
thuỷ mạc, vừa có nét cổ kính lại vừa hiện
đại. Đó là một khổ thơ rất hay có sự kết
hợp tài hoa của bút pháp tả thực lẫn bút
pháp lãng mạn. Nó vẫn hoàn toàn có
tính lô gích chứ không phi lý nh một
vài ngời quan niệm.
Tất nhiên, việc hiểu nghĩa hình

tợng của từ trong mỗi câu thơ, bài thơ
cụ thể còn phụ thuộc vào nhiều vấn đề.
Đó là sự đồng cảm giữa ngời đọc và nhà
thơ, là sự tơng đồng hay không tơng
đồng trong quá trình qui chiếu giữa cái
nghĩa từ trong văn bản với sự vật và
hiện tợng ngoài đời sống mà nó phản
ánh. Cũng vẫn là khổ thơ trên, nhng
qua bài làm của nhiều học sinh thi vào
đại học, tổ hợp "hoa đong đa" đợc hiểu
hoàn toàn khác. Có không ít học sinh
giải thích sai rằng: "Hoa đong đa" ở đây
chính là hình ảnh của các cô gái Thái
xinh đẹp đang đánh mắt đa tình với
những chàng trai Tây tiến". Nguyên
nhân của cách hiểu sai này xuất phát từ
chỗ hiểu từ "đong đa" trong văn bản
theo nghĩa biểu niệm (3), và hiểu từ
"hoa" theo nghĩa ẩn dụ là "ngời con gái
Thái". Đây là những cách hiểu máy móc,
mô phỏng, hoàn toàn theo sự cảm nhận
chủ quan mà không xuất phát từ việc
phân tích cấu trúc nghĩa của từ và quá
trình hiện thực hoá của nó trong từng
văn cảnh cụ thể.
Tơng tự nh vậy, trong lịch sử văn
học Việt Nam hiện đại, chúng ta cũng
Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân tích chúng
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Số 1, 2007
19

gặp không ít các trờng hợp hiểu sai các
văn bản thơ do sự lẫn lộn giữa nghĩa
biểu niệm và nghĩa biểu vật của từ.
Chẳng hạn, trong bài thơ "Tiếng hát đi
đày" của nhà thơ Tố Hữu, có một khổ thơ
bị in sai và dẫn đến chỗ bình giảng sai
suốt mấy chục năm (xem thêm [7]). Đó là
khổ thơ thứ nhất. Khổ thơ này bị hiểu
sai nh sau:
Đờng qua mấy phố Qui Nhơn
Nhà sao trông lại yêu hơn mọi lần
Ngời đi quần áo chen chân
ờ sao nh đã quen thân từ nào?
Sự sai lầm xảy ra ở câu thơ thứ 3:
"Ngời đi quần áo chen chân". Hiểu theo
cách này, câu thơ sẽ có nhịp 2/4, trong
khi bản chất của câu thơ là có nhịp:
2/2/2, một kiểp nhịp phổ biến trong thể
thơ lục bát. Tuy nhiên, đó mới chỉ nói
đến phơng diện ngữ âm. Còn về bản
chất ngữ nghĩa, thì việc hiểu kết hợp của
hai từ thứ 3 và thứ 4 trong câu thành
một từ ghép hợp nghĩa "quần áo" đã dẫn
đến một sự phi lô gích và làm cho câu
thơ trở nên "ngớ ngẩn": quần áo chen
chân? Câu thơ thứ 3 sẽ đợc hiểu là:
ngời (ta) đi và quần áo chen chân nhau!
Nó đợc hiểu thành thành 2 kết cấu C-V:
Ngời đi
C - V

Quần áo chen chân
C V
Để thấy rõ sự vô lý trong cách hiểu
mang tính cảm quan thuần về ngữ âm
học, chúng ta thử quan sát nghĩa biểu
niệm của động từ : "chen chân".
Chen chân: đg - Chen vào để đứng, để
chiếm chỗ. Ngời đứng vòng trong vòng
ngoài, chen chân không lọt. Khó lòng
chen chân vào thơng trờng [15].
Với nghĩa biểu niệm nh đã nêu, từ
"chen chân" đòi hỏi chủ thể hành động
của nó phải là một danh từ chỉ ngời.
Nói một cách khác, nó không thể là V
của một danh từ chỉ sự vật (danh từ bất
động vật).
Nh vậy, các từ thứ 3 và thứ 4 của
câu thơ này không phải là một kết hợp
mang ý nghĩa là một từ ghép tổng hợp
"quần áo". Nó là một kết hợp giữa một
động từ và một danh từ: quấn + áo. Kết
hợp này có mô hình giống với kết hợp của
hai từ tiếp sau đó là từ thứ 4 và thứ 5
của câu thơ: chen (đt) + chân (dt).
Câu thơ thứ 3 của khổ thơ trên sẽ
đợc hiểu đúng với nguyên bản của nó
là: Ngời đi/ quấn áo/ chen chân.
/Ngời (ta) đi
Ngời (ta) quấn áo lại cho đỡ lạnh.
Ngời (ta) chen chân nhau mà đi/.

Từ những sự phân tích trên đây có
thể kết luận rằng, việc phân tích nghĩa
biểu vật và nghĩa biểu niệm cũng nh
trờng nghĩa biểu vật và trờng nghĩa
biểu niệm của từ là vô cùng cần thiết đối
với việc hiểu nghĩa hình tợng của từ
trong thơ nói riêng và hình tợng thơ nói
chung. Đó chính là tính ứng dụng của lý
thuyết ngôn ngữ học trong việc hiểu và
tiếp cận văn chơng. Nó giúp cho chúng
ta có đợc những cơ sở chắc chắn để tái
lập lại những cách hiểu đúng đắn về văn
bản thơ, đặc biệt là các văn bản thơ có
hiện tợng "tam sao thất bản" hoặc bị
hiểu sai do việc tiếp nhận văn bản bằng
con đờng cảm tính.
Hữu Đạt
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Số 1, 2007
20

Tài liệu tham khảo
1. Bate S.E., Language and context. New York, San Fransico, London: Academic Press,
1976.
2. Diệp Quang Ban, Ngữ pháp tiếng Việt, NXB Giáo Dục, H., 2005
3. Đỗ Hữu Châu, Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt, NXB Giáo dục, H., 1981.
4. Đỗ Hữu Châu, Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng tiếng Việt, NXB Giáo dục, 1998.
5. Đinh Trọng Lạc, Phong cách học tiếng Việt hiện đại, NXB Giáo dục, H., 1993.
6. Hữu Đạt, Phong cách học với việc dạy văn và lý luận phê bình văn học, NXB ĐHQG,
H., 2000.
7. Hữu Đạt, Ngôn ngữ thơ ca Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, 2000.

8. Hữu Đạt, Phong cách học tiếng Việt hiện đại, NXB Đại học Quốc gia, H., 2001.
9. Hoàng Trọng Phiến, Ngữ pháp tiếng Việt (câu), NXB ĐH&THCN, H., 1980.
10. Lê Quang Thiêm, Những bớc tiến về kiến giải nghĩa của tín hiệu ngôn ngữ, Tạp chí
Ngôn ngữ, số 11, 2005.
11. Lotman I.U.M, Cấu trúc văn bản nghệ thuật, NXB Đại học Quốc gia, H., 2004.
12. Nguyễn Đức Tồn, Từ đồng nghĩa tiếng Việt, NXB Đại học Quốc gia, H., 2006.
13. Nguyễn Thiện Giáp, Từ vựng học tiếng Việt, NXB Giáo dục, H., 1998.
14. Nguyễn Văn Tu, Từ và vốn từ tiếng Việt hiện đại, NXB ĐH&THCN, H., 1976.
15. Từ điển tiếng Việt, Viện Ngôn ngữ học, NXB Đà Nẵng, 2004.
16. Wallace L.Chafe, ý nghĩa và cấu trúc của Ngôn ngữ, NXB Giáo dục, H., 1998.

VNU. JOURNAL OF SCIENCE, soc., sci., human, T.xXIII, n
0
1, 2007

Denotational and Connotational Meanings of Words and
the analysis of poetic images
Assoc. Prof. Dr. Huu Dat
Department of Linguistics, College of Social Sciences and Humanities
This article attempts to apply the semantic field theory to analyzing the shift in the
denotational and connotational meanings of words in poetry. Based on the data
collected from modern Vietnamese poems, the article attempts to show the principles
needed for analyzing the meaning of words and their results when looking at the
images of the poem. This is a new approach to poetry: a linguistic approach to poetry.
Apart from this, the article points out the mistakes made by some approaches to poetry
which ignore the analysis of the image revealed in some types of word formation and
word combination. In this way, the article proposes a way to reconstruct the real
meanings of some poems which have been understood in different ways.