GIÁO TRÌNH KỸ THUẬT SẢN XUẤT CÁ GIỐNG

TRNG I HC CN TH
KHOA THY SN
B MÔN K THUT NUÔI THY SN
Tin s Nguyn Vn Kim
GIÁO TRÌNH
K THUT SN XUT CÁ GING
(MSMH TS 469)
Cn Th -2004
TRNG I HC CN TH CNG HOÀ XÃ HI CH NGHA VIT NAM
KHOA THU SN c Lp - T Do - Hnh Phúc
**************** **************
BN NHN XÉT PHN BIN GIÁO TRÌNH - NM 2004
Tên giáo trình: K THUT SN XUT GING CÁ- MS. TS 469
Ngi biên son: TS. Nguyn Vn Kim
I-HÌNH THC.
1.V hình thc
Giáo trình bao gm 75 trang và đc chia thành m đu và hai phn mi phn
đc chia ra các chng theo tng ni dung.
Phn 1. C s sinh vt hc ca s sinh sn nhân to các loài cá nuôi. bao gm 3
chng
Phn 2. K thut nuôi v, kích thích sinh sn và ng nuôi mt s loài cá kinh
t  BSCL bao gm 4 chng.
Kt cu mt giáo trình nh vy là hp lý đm bo đc tính logic cu ni dung
môn hc
Nu da theo quy đnh ca nhà trng mi đn v hc trình 15-18 trang thì giáo
trình này vt khong 30 trang (môn hc có 3 đn v hc trình)
2. Hành vn:
Giáo trình đc đánh trên máy vi tính sch s, hành vn trôi chy, các trang
đc đánh s đy đ, rõ ràng
II. NI DUNG
M đu (4 trang)

Ph
n này tác gi đã khái quát đc quá trình phát trin ca k thut sinh sn nhân to
cá  trên th gii và  Vit Nam. Tuy nhiên  ni dung này tác gi trình bày chi tit
quá nên mang sc thái ca cách vit “tng quan”.
Phn 1. C s sinh vt hc ca s sinh sn nhân to các loài cá nuôi (44
trang). Phn này chia thành nhiu đ mc c th nh sau:
Chng 1:c đim sinh hc mt s loài cá nuôi.
Tác gi đã trình bày đc nhng đc đim sinh hc c bn ca mt s loài cá
nuôi, đó là điu cn thit. Theo tôi chng này trình bày nh vy là đ lng thôn gtin
cn thit ví  mt s môn hc khác cng đã gii thiu ni dung này.
Chng 2: Sinh hc sinh sn mt s loài cá nuôi
Tác gi tp trung vào vic trình bày v đc đim thành thc sinh dc cá đc và
cá cái. ây là ni dung khá quan trng đi vi sinh viên chuyên ngành nuôi Thu sn.
Các đ mc trong ni dung này trình bày đy đ, chi tit t s phát trin t bào sinh
dc đn s thoái hoá t bào sinh dc. Vi cách trình bày trong giáo trình s giúp sinh
viên d dàng nhn dng t bào sinh dc  nhng giai đon phát trin khác nhau và có
th ng dng vào thc t tt hn.
Chng 3. Các yu t nh hng ti s thành thc ca cá
 ni dung này trình bày đy đ, có b xung thêm mt s kt qu nghiên cu
mi v kích t. Chính các trình bày chi tit nh vy có th vt quá trình đ ca sinh
viên Theo tôi, ni dung này trình bày gn hn s giúp cho sinh viên d hiu hn.
Riêng ni dung nh hng ca các yu t bên ngoài đn s thành thc ca cá đã đc
trình bày đy đ, đó là điu cn thit.
Ngoài ra tác gi trình bày khá chi tit c ch chín trng, rng trng cng nh
nh hng ca mt s yu t đn quá trình này.  đây tác gi t ra khá chc tay khi
vit ni dung này vì theo tôi bit  môn hc sinh lý cá cng có mt nôi dung nói v
sinh lý sinh sn, nhng cách giài thích cha toàn din.
Nhìn chung  phn 1 tác gi đã c gng nêu đc nhng vn đ rt c bn ca
môn hc k thut đó là nhng nguyên lý, quy lut thành thc sinh dc cùng vi nhng
vn đ liên quan khác.

Phn 2. K thut nuôi v, kích thích sinh sn, ng nuôi mt s loài cá
Chng 1. ca phn K thut nuôi v và kích thích mt s loài cá sinh sn .
 chng này tác gi trình bày nhng vn đ c bn cu quy trình nuôi v, kích
thích sinh sn thành nhng đ mc ln. Vi cách trình bày nh vy đã khc phc đc
s ri rc ca tng bin pháp k thut c th và cng giúp sinh viên thy đc s logic
ca vn đ trong mt quy trình k thut hoàn chnh.
Chng 2. Kích thích cá sinh sn
Tác gi đã đi sâu vào vic mô t, phân tích các đc đim thành thc ca cá và có
s so sánh mi liên h gia đc đim bên ngoài, bên trong ca cá thành thc. ây là
ni dung rt thit thc ca giáo trình và có nh hng rt rõ đi vi sinh viên mi ra
trng khi đc phân công làm chuyên môn.
Chng 3. Nhng vn đ c bn khi ng cá ging
Tng t nh chng 2, các ni dung chi tit ca k thut ng cá đc trình
bày thành nhng tiêu đ ln hn, t đó cho thy nhng bin pháp k thut cn phi
đc thc hin liên hoàn thì khi ng cá mi đt kt qu cao. Tuy nhiên  chng này,
tác gi cng đã trình bày bin pháp k thut c th ng mt s loài cá mà hin nay
đi tng này đang phát trin mnh  BSCL.
Chng 4. Vn chuyn cá
Chng này trình bày nhng nguyên lý chung khi vn chuyn cá và mt s bin
pháp k thut giúp nâng cao t l cá sng khi vn chuyn. Nhìn chung  mc đ đi
hc trình bày nh vy là tt.
III. ÁNH GIÁ CHUNG VÀ  NGH
1.ánh giá chung.
Giáo trình sn xut cá ging đc biên son khá đy đ và chi tit. Nhng ni
dung trình bày đm bo đc tính logic, khoa hc và mang tính cht c bn ca môn
hc chuyên ngành. Ngoài ra giáo trình đm bo đc tính thc tin ca môn hc. Nhìn
chung giáo trình có giá tr ging tt v mt lý thuyt và có giá tr tham kho tt không
nhng cho sinh viên chuyên ngành thu sn mà cng có th dùng làm tài liu tham
kho cho nhng cán b làm công tác nghiên cu v nuôi trng thu sn  các đa
phng.

Tác gi đã tip thu nhng góp ý  ln th nht và đã kt cu li giáo trình hp lý hn.
2.  ngh:
- Riêng v s trang vt so vi quy đnh (khong 30 trang) không cn thit phi
ct bt vì giáo trình không ch dùng đ ging dy trên lp mà sinh viên còn dùng đ
làm tài liu tham kho. Nht là trong điu kin hin nay, chúng ta không có nhng tài
liu vit chuyên v mt lnh vc sinh sn cá mt cách đy đ nh mt giáo trình. Nu
đc, ch có th lc b nhng ni dung vit sâu v kích t (nhng ni dung này có th
sinh viên đc hc  cao hc).
-  ngh hi đng thông qua giáo trình và đ ngh phòng giáo v xúc tin vic
ph bin giáo trình cho sinh viên ngành Thu sn làm tài liu tham kho.
Cn Th, ngày 20 tháng 2 nm 2005
Cán b đc phn bin
Phm Minh Thành
TRNG I HC CN TH CNG HÒA XÃ HI CH NGHA VIT NAM
KHOA THY SN c Lp- T Do - Hnh Phúc
*****************
BN NHN XÉT GIÁO TRÌNH NM 2004
Tên giáo trình: K THUT SN XUT CÁ GING
Mã s môn hc: TS 469
Ngi bin son: TS. Nguyn Vn Kim
I. Hình Thc:
Giáo trình có hai phn chia 7 chng vi tng cng 81 trang không k phn ph lc và
tài liu tham kho, trong đó có 9 biu bng s liu và 4 s đ minh ha cho s phát
trin ca tuyn sinh dc cá và c ch tác đng ca kích dc t. Giáo tình đc trình
bày rõ ràng, d hiu vi b cc cht ch và khoa hc giúp ngi đc tip thu d dàng
các kin thc t các c s khoa hc đn các ng dng trong thc tin. Vi hn 80
trang, giáo trình đã tha mãn đc yêu cu c bn ca môn hc 3 tín ch.
Tuy nhiên, mt vài đim cn điu chnh đ giáo trình hòan thin hn:
Chnh sa các li đánh máy (li chính t)
Phn ph lc: mt s tiêu đ, s trang cha đúng vi phn nôi dung.

II. NI DUNG
Giáo trình đã trình bày mt các chi tit các c s khoa hc và các bin pháp k thut c
bn ca ngh sn xut cá ging nc ngt. Vi vic cp nht thông tin khoa hc, các
kt qu nghiên cu trong thhc t sn xut, giáo trình đã cung cp nhng kin thc
khoa hc rt quan trng và rt hu ích cho sinh viên ngành nuôi trng thy sn trong
nghiên cu và ng dng vào thc t sau này. Ni dung c th ca các chng bao gm:
- Ph
n m đu: gm 4 trang. Nêu lên nhim v và đi tng phc v ca môn hc.
Khái quát khá đy đ v lch s phát trin ca ngh nuôi cá và sn xut ging cá trên
th gii và trong nc
Phn 1. C s sinh vt hc ca s sinh sn nhân to các lòai cá nuôi.
Có 3 chng
- Chng 1: Mt s đc đim sinh hc ca mt s loài cá nuôi (11 trang). Khái quát
các đc đim sinh hc nh hình thái, phân b, đc đim dinh dng, sinh sn ca mt
s loài cá nuôi quan trng.
- Chng 2: Sinh hc và sinh sn mt s loài cá nuôi (12 trang) nêu lân đác đc đim
thành htc sinh dc ca cá, các giai đon phát trin tuyn sinh dc và thang bc phân
chia các giai đan thành ca tuyn sinh dc đc và cái.
- Chng 3: Các ýêu t nh hng đn s thành thc ca cá (25 trang) bao gm (i) các
yu t ni tit (h thng tuyn nôi tit ca tuyn yên và các tuyn ni tit khác, cac
steroid ca tuyn sinh dc ca tuyn sinh dc, c ch phóng thích và c ch s tit
hormon sinh dc) và các yu t môi trng (yu t dinh dng, thy lý, thy hóa); (ii)
c ch điu khin quá trình chín và rng trng ca hormon; (iii) các giai đon phát tin
phôi và h
u phôi và các tác nhân nh hng đn s phát trin này.
Phn 2: K thut nuôi v, kích thích sinh sn và ng nuôi mt s lòai cá kinh t
 BSCL.
Gm có 4 chng:
- Ch
ng 1: Nguyên tc chung ca bin pháp nuôi v cá b m (6 trang) cung cp

nhng kin thc c bn ca các bin pháp k thut nuôi v cá b m.
- Ch
ng 2: Kích thích cá sinh sn (9 trang). Chng này cung cá6p cho sinh viên
nhng kin thc quan trng v sinh sn nhân to các loài cá bao gm đánh giá s thành
thc ca cá, phng pháp s dng hormon đ kích thích cá sinh sn và phong pháp p
trng cá.
- Chng 3: Nhng vn đ k thut c bn khi ng cá con (8 trang). Nôi dung bao
gm các vn đ k thut c bn ca vic ng nuôi cá ging t tp tính ca cá con cho
đn bin pháp k thut ng cá.
- Chng 4: Vn chuyn cá (6 trang).Vi các ni dung v c quan hô hp ca cá, các
yu t nh hng đn cá khi vn chuyn, các gii pháp nâng cao t l sng khi vn
chuyn cá và mt s phng pháp c th cho vn chuyn cá.
Tuy nhiên, đ ni dung giáo trình hòan chnh hn. đ ngh tác gi điu chnh nôi dung
sau:
- Tiêu đ ca chng 3 (phn 1): nên điu chnh li là “ Các yu t nh hng đn s
sinh sn ca cá” vì phn này bao gm các yu t nh hng đn s thành thcc ca cá,
c ch điu khin s chính trng và rng trng, s phát trin phôi và các yu t nh
hng đn s phát trin phôi.
III. ÁNH GIÁ CHUNG VÀ  NGH.
1. ánh giá chung
Giáo trình đc biên son công phu vi s lng ln kin thc c bn, các nguyên lý
ng dng vá các ng dng c th trong ngh sn xut ging cá nc ngt đc bit là
ng dng thc t  BSCL. ây là mt giáo trình quan trng phc v cho công tác hc
tp, nghiên cu và ng dng cho sinh viên ngành Nuôi trng thy sn và mt s ngành
liên quan nh Bnh hc thy sn, Qun lý ngh cá, Nông hc. Ngoài ra, giáo trình này
còn là tài liu tham kho rt tt cho cán b nghiên cu v thy sn  các Vin, Trng
và các đa phng nht là các tnh BSCL.
2.  ngh
ng ý thông qua hi đng nghim thu giáo trình ca khoa và đ ngh phòng giáo v
xúc tin vic in n làm tài liu hc tp ph bin cho sinh viên ngành Thy sn hoc các

ngành có liên quan.
Cn th, ngày 23 tháng 02 nm 2005
Cán b phn bin
Phm Thanh Liêm
1
M ÐU
I. Ði tng và nhim v ca môn hc sn xut cá ging.
Môn hc “K thut sn xut ging cá” là mt b phn ca môn hc “K thut nuôi
cá nc ngt”, ly các loài cá có giá tr kinh t cao làm đi tng nghiên cu và
nhim v ca nó là đa ra nhng quy trình sn xut ngày càng tiên tin đ ch đng
v thi gian, s lng cá ging cung cp cho ngi nuôi. Trong ngh nuôi cá thì
vic to ra cht lng ging cao là bin pháp hàng đu. Ging cá có đ phm cht
tt mi tn dng đc các loi hình vc nc, mi nuôi thâm canh và tng sn
lng cá nuôi.
Môn hc này tuy là mt b phn ca môn hc k thut nhng mun có kin thc
vng chc v nó phi hiu bit v sinh hc, sinh thái các loài cá nuôi, v khí tng
thu vn, phi hiu bit v ni tit t, t chc phôi và di truyn hc Tóm li ngi
làm công tác sn xut cá ging phi có kin thc sâu rng v ngành ca mình và mt
s ngành liên quan khác.
II. Lch s sn xut cá ging.
Ngh nuôi cá đã có t thi vn minh c. Theo s sách, ngh nuôi cá bt đu  Trung
Quc t 3500 nm trc công nguyên (TCN). TCN 2000 nm, dân vùng Sumer
(nam Babylon - thuc Iraq ngày nay) đã bit nuôi cá tht trong ao. Nm 1800 TCN,
vua Ai cp là Maeris đã nuôi đc 20 loài cá trong ao đ gii trí.  Trung quc,
khong 1000 nm TCN, đi nhà Ân đã bit nuôi cá.
Nm 475 TCN, Phm Lãi (Fan Li) - mt đi thn nc Vit có vit cun “phép nuôi
cá”, trong đó mô t cách cho cá chép đ t nhiên trong ao. Ông vit: “Ao rng 6
mu (1 mu Trung Quc bng 1/15ha) chia làm 9 ô, th nhiu c nc, bt 20 con
cá cha, dài khong 6 thc, 4 con đc dài 3 thc, ngày 7 tháng 2 cho nc vào, đ
yên tnh cá s sinh con”. Ðó là tài liu hng dn đu tiên v sn xut cá ging.

Mãi đn th k XIX, Mongudri (1854) mi công b thí nghim ca tu s ngi Pháp
là Penshon thc hin t nm 1420. Penshon đã làm nhng máng p trng đn gin,
đáy ri mt lp cát khô, thành máng làm bng lau, sy, cành liu. Sau đó th trng
cá hi đã th tinh và đt  ni nc chy, trng cá phát trin tt, n thành cá bt. Có
th nói đó là công trình p trng cá đu tiên trên th gii.
Trong na đu th k XVIII, ngi ta còn hoài nghi v s th tinh ngoài ca cá k
c Linne (nhà t nhiên hc ni ting). H cho rng cá đc phóng tinh ra ngoài và cá
cái hút tinh dch vào và quá trình th tinh xy ra trong c th cá cái.
2
Nm 1763 và 1765, Iacobi (mt ngi Ðc) đã thông báo phát minh v th tinh
nhân to trng cá Hi. Ông đã quan sát s sinh sn ca Hi  t nhiên và lp li
trong phòng thí nghim. Ông đã vut trng cá ca Hi vào chu đng nc, sau đó
vut tinh dch vào ti mc va cho đ đc. Ông cng đã làm nh vy đi vi cá
khác. Trong tt c các trng hp, trng đu th tinh và phát trin tt. Phng pháp
do Iacobi phát minh ra gi là phng pháp th tinh t (trng và tinh trùng gp nhau
trong nc). Thí nghim ca Iacobi đã chng minh rõ ràng s th tinh ngoài ca cá.
Nm 1854, Vraskii (ngi Nga) đã lp li các thí nghim ca Remi & Jean trên cá
Rutilus rutilus
và ông cho thy rng phng pháp th tinh t đã cho t l th tinh
thp (10-20%). Kt qu nghiên cu ca ông cho thy rng, ngay sau khi tip xúc vi
nc, trng và tinh trùng hot hoá và nhanh chóng mt kh nng th tinh. Cui cùng
ông đã phát minh ra phng pháp th tinh khô (phng pháp này trng th tinh đn
90%). Thc cht ca
phng pháp này là trng và tinh trùng gp nhau trc khi tip
xúc vi nc. V sau phng pháp này đc ci tin thành phng pháp “th tinh
na khô”, tc là có thêm nc hoc dung dch gieo tinh ngay sau khi trng và tinh
trùng gp nhau và trc khi trn chúng. Phng pháp này nhanh chóng ph bin
trong nc Nga và các nc khác.
Phát minh ca Vraskii đc ng dng rng rãi cho ti ngày nay và đc áp dng
trên nhiu loài cá khác nhau. Trong các nm t 1871-1881 các xí nghip nuôi cá 

M đã th ra t nhiên 31 triu trng và cá bt, s lng này tng lên nhiu ln trong
các nm cui ca th k XIX đu th k XX.
Nm 1852,  thung lng sông Rhin đ
ã xây dng mt tri cá ti Huningen có trang b
nhng máy p. Nhng máy này v sau đc dùng rng rãi nht là đ p trng cá
Hi. Sau đó nhiu xí nghip khác đã đc xây dng  Tây Âu. Ngi ta cho rng
bng cách này có th ngn nga đc vic gim sn lng đánh bt các loài cá quý
trong b cá Hi.
Ðu th k XX, ngi ta đã bit kích dc t (gonadotropin) là hormon do tuyn yên
(não thu)  đng vt có xng sng tit ra. Cht này có nh hng ti s thành
thc và sinh sn ca cá nói chung.
Nm 1935, Ihering (Brazil) cùng cng tác viên là Cardoso, Azevedo đ
ã thu đc kt
qu khi tiêm kích t não thu vào c các loài cá Astina bimaculatus
, A. faciatus và
Prochidolus sp. Ðây là nhng ngi đu tiên s dng kích t ngoi lai thành công
trên cá.
Nm 1936, Gerbinski (Liên xô) nghiên cu cu to não thu cá và tiêm dch chit
não thu vào xoang s cá Tm (Acipenser)
. Kt qu cá đã rng trng. T kt qu
3
này ông cho rng kích t đn tuyn sinh dc không phi bng đng tun hoàn mà
đi vào xoang s.
Cng trong nm 1936, Morozova đã thành công khi kích thích cá Perca rng trng
bng HCG (Human Chorionic Gonadotropin) mà lúc by gi ngi ta gi là Prolan
(Producti Lobi anterioris/Product of anterior lobe) ngha là sn phm ca thu trc
tuyn yên).
Nm 1958, Trung quc đã cho cá mè trng, mè hoa đ thành công bng HCG. Ngày
nay ngi ta còn dùng HCG kích thích mt s loài cá khác sinh sn nh cá trê, cá
bng, cá chày, cá vn Có th nói HCG là cht kích thích d chng đc s dng

rng rãi nht trong ngh nuôi cá.
Ngày nay, hormon gây tit kích dc t (GnRH-Gonadotropin Releasing Hormone)
đc s dng khá ph bin trong vic kích thích s sinh sn ca cá (GnRH là tên
chung ca hormone gây tit kích dc t và đc khám phá vào nhng nm đu
1970). Tu vào ngun gc mà có nhng tên gi khác nhau nh GnRH ca ngi là
mGnRH hay còn gi là LH-RH, ca cá hi là sGnRH, GnRH tng hp là GnRHa).
Mt s kích t khác mang bn cht là steroid cng đã đc dùng kích thích cá sinh
sn mt cách có hiu qu.
Ngoài ra, mt s nghiên cu phc v sn xut cá ging đã đt đc nhng tin b
đáng k nh điu khin gii tính, mu sinh nhân to, đa bi th nhân to (đc gi
là di truyn thc nghim - genetic manipulation), bo qun tinh dch bng phng
pháp lnh sâu, kh dính trng cá. Ngày nay, Trung Quc và nc ta còn s dng
các b cha nc có din tích nh cho cá đ bng cách kt hp kích thích sinh lý và
sinh thái (tiêm kích t và đ cá t đ trng).
III. Vài nét v quá trình nghiên cu k thut sinh sn nhân to cá  nc ta.
Nc ta có hn 1,4 triu ha mt nc và t lâu nhân dân ta đã bit nuôi cá, nhng
cho đn đu nhng nm 1960 vn phi ly ging t nhiên trên các trin sông vào
mùa cá đ. Vic làm này đã trc tip làm suy gim ngun li thu sn t nhiên mt
cách đáng k và dn đn mt s loài cá quý him có th b tuyt chng.
Nm 1963, vi s giúp đ ca chuyên gia Trung Quc nc ta đã s dng HCG
cho cá mè hoa đ thành công. T sau 1965, trm nghiên cu cá nc ngt Ðình
Bng (nay là Vin Nghiên Cu Nuôi Trng Thy Sn I), Trng i Hc Thu Sn
đã kích thích nhiu loài cá rng trng bng kích t (trm c, mè trng). T nm
1968-1972,  min Bc đã dùng não thu cho cá trôi (Cirrhinus moritella)
cá trê
(Clarias fuscus) đ thành công.
4
 min Nam, t 1978 đã nuôi v thành thc cá tra trong ao và cho đ thành công
vào 1979 đây là kt qu phi hp gia Khoa Thu
Sn Trng i Hc Nông Lâm

Vi Trng Trung Hc Nông Nghip Long nh.
Nm 1980 Khoa Thu Sn Trng i Hc Cn Th cng cho ra đi nhng con cá
tra bt bng cách tiêm não thu cá chép. Tip sau đó mt s loài cá kinh t khác
cng đã thu đc thành công đáng k nh mè vinh, cá he, cá bng tng, cá trê
vàng
Nm 1993-1994, Khoa Thu Sn Ði Hc Cn Th kt hp vi CIRAD và
ORSTOM ca Pháp đã cho cá Ba sa đ thành công và cng trong thi gian này vic
lai to gia cá tra vi cá ba sa cng đã thu đc nhng thành công ln.
T các nm 1997, 1998 và 1999 B Môn K Thut Nuôi Cá Nc Ngt, Khoa
Nông Nghip Trng Ði Hc Cn Th đã cho cá tra bn, cá hú, lóc đen, sc rn đ
thành công.
Nhìn chung ngh nuôi cá nc ta có tim nng rt ln có điu kin áp dng k thut
tiên tin nh có đi ng cán b khoa hc đc đào to c bn  các trng đi hc.
Tuy nhiên, mun nâng cao nng sut cá nuôi, phm cht ging cá và đa dng đi
tng nuôi thì vn đ đu t c s vt cht k thut, nâng cp c s h tng, đào to
và cp nht kin thc cho cán b k thut là nhng vn đ cn đc quan tâm.
5
Chng 1
Mt s đc đim sinh hc
ca mt s loài cá nuôi
I. Mt s đc đim sinh hc ca cá trm c (Ctenopharyngodon idellus)
1. c đim hình thái
Theo nghiên cu ca Vin Nghiên Cu Thy Sn I cho thy  nc ta cha gp cá
trm c phân b t nhiên  đng bng sông Hng mà ch gp  sông K cùng thuc
tnh Lng sn. ây là con sông nh bt ngun t Trung Quc chy qua mt phn
lãnh th tnh Lng Sn. Nc ta nhp loài cá này vào nm 1958. Cá có mt s đc
đim nh sau:
Thân cá hi tròn và có hình ng
, khong cách hai mt xa và hi li. Ming di trc
thân, hàm di ngn hn hàm trên. Vy tròn, xung quanh vy có màu hi ti. Phn

lng cá có màu xanh đen, phn bng có màu trng bc. Mép vây bng, vây ngc có
màu vàng nht. Cá có hai hàm rng hu vi công thc rng 2:5 - 5:2.
2. c đim sinh trng
Cá có kh nng thích nghi rng, sinh trng tng đi nhanh. Cá mt nm tui có
th đt 1 - 1,5 kg/con và hai nm có th đt ti trng lng 2 - 3kg.  các sông h
ln cá 4 - 5 tui có th đt 20 - 30 kg/con. Cá trm c thích sng  tng nc gia,
a nc trong sch và thng kim n ven b. Thc n ca cá khi trng thành là
thc vt thy sinh thng đng và mt s loi thc vt trên cn, ngoài ra cá cng có
kh nng s dng thc nhân to rt tt.
3. c đim dinh dng
Do đc tính dinh dng ca cá trng thành nh vy mà hin nay có hai cách gii
thích v kh nng tiêu hóa thc vt ca cá trm c:
Cách th nht cho rng cá trm c tiêu hóa đc xenluloza là nh h thng men tiêu
hóa ca vi sinh vt sng cng sinh trong c quan tiêu hóa ca cá trm c. Cách gii
thích th hai cho rng chính nh rng hu nghin nát các t bào hoc xenluloza, t
đó cá tin hành hp thu các cht dinh dng trong t bào này.
6
4. c đim thành thc
Tui thành thc ca cá là 2 nm (2
+
), mùa v sinh sn ca cá thng tp trung t
tháng 3 - 6 hàng nm. Sc sinh sn tng đi ca cá dao đng 50.000 - 70.000
trng/kg cá cái. Sau khi trng nc trng có đng kính 3,0 – 3,5 mm và l lng
trong nc.
II. Mt s đc đim sinh hc ca cá mè trng (Hypophthalmychthis molitrix)
1. c đim hình thái
Cá mè trng Trung Quc đc nhp vào min Bc nc ta nm 1964. Loài cá này
có thân dp bên, thân hi cao, phía trc và sau vây bng có ln bng (scuter).
Mt nh nm di trc thân. Toàn thân ph vy nh và mn. Lng cá có màu hi
ti, trng bc  hai bên và phn bng.

Nm 1884, nhà ng loi hc Chevey đã tìm thy  sông Hng nc ta mt loài cá
mè trng, và ông đt tên là cá mè trng Sông Hng (Hypophthalmychthis harmandi
).
Ông cho rng, do điu kin sng khác nhau mà loài cá này đã tin hóa thành mt
loài mi. Hai loài này có mt s đc đim khác bit nh sau.
Bng 1: So sánh mt s đc đim ca hai loài cá mè trng.
Ch tiêu so sánh
Loài cá
Mè trng sông Hng Mè trng Trung Quc
Vy Ln nh và mn
Công thc vy đng bên 80-88/111-112 110-123/161-171
Cao thân (% dài thân) 35,28 26,12
 béo Fulton 3,085 2,001
 m (%) 13-15 4-8
Ghi chú: So sánh cá cùng la tui 2
+
.
2. c đim dinh dng
Lc mang ca cá rt phát trin và to thành mt lp "màng" có tác dng lc thc
n rt tt. Thc n ca cá là các ging loài phytoplankton, đc bit là các ging loài
thuc ngành khuê to (Bacillariophyta). Ngoài ra cá cng có th s dng thc n
tinh dng bt mn và các loi u trùng đng vt thy sinh c nh.
3. c đim thành thc:
7
Tui thành thc ln đu ca cá là 20 -24 tháng. Hng nm, mùa v sinh sn ca cá
t tháng 4 – 7 và bãi đ ca cá  phn thng lu và trung lu các con sông ln. Sc
sinh sn ca cá khong dao đng t 50.000 – 70.000 trng/kg cá cái. Trng cá mè
trng thuc loi bán trôi ni, sau khi trng nc đng kính trng t 3,0 – 3,5 mm.
Cá mè trng rt phù hp vi các mô hình nuôi  mt nc ln.
III. Mt s đc đim sinh hc ca cá mè hoa (Aristichthys nobilis

)
1. c đim hình thái
Cá mè hoa đc nhp ni vào nc ta cùng vi cá trm c. Cá có đc đim là đu
ln, ming trên, vy nh, mt nh và nm di trc thân. Lc mang phát trin
nhng không kt thành tm. Phn lng cá có màu xám
, đen tro nht xen ln các đám
sc t xám tro.
2. c tính dinh dng ca cá:
Thc n ca cá là các ging loài đng vt phù du. Cá thích sng  tng nc gia và
môi trng nc có mc đ dinh dng trung bình.
3. c tính sinh trng và sinh sn:
Cá mè hoa thuc loi ln nhanh,  sông h mt nm có th đt ti 2-3kg. Tui thành
thc ln đu ca cá là 2-3 tui. Mùa v sinh sn ca cá mè hoa trùng vi mùa sinh
sn ca cá mè trng. Sc sinh sn ca cá khá cao, t 50.000 - 60.000 trng/kg.
ng kính trng sau khi trng nc 3,0 – 3,5 mm.
Cá mè hoa là loài cá có giá tr kinh t và rt thích hp nuôi  mô hình mt nc ln
nh các h cha nc. Cho nên cn phi lu ý phát trin loài cá này nht là các tnh
min ông Nam B .
IV. Mt s đc đim sinh hc ca cá chép (Cyprinus carpio)
1. c đim phân b
Cá chép là loài phân b rng và có kh nng thích nghi cao. Chúng có th sng bình
thng  nhiu loi hình thy vc khác nhau nh rung lúa, mng vn, sông
h… Riêng  nc ta cá chép phân b  khp các tnh min Bc vi nhng qun
đàn t nhiên khá ln, nhng càng đi dn vào phía Nam càng ít dn và cho ti bc
đèo C thuc tnh Phú Yên có th coi là gii hn cui cùng v s phân b t nhiên
ca cá chép  nc ta. Nhng nghiên cu cho thy cá chép không phân b t nhiên
 BSCL. Cá chép đang nuôi hin nay là do di nhp t min Bc và t Indonesia
8
2. c đim hình thái
Cá có thân dp bên, c th hình thoi cân đi. Ming di, vin môi có th co dãn

đc. Vy phn lng thng có màu xám đen nht hoc xanh tím đen. Vin vây
chn và vây l thng có màu vàng cam, vàng nht hoc màu tím hng nht.
Cá chép có nhiu dng hình và màu sc khác nhau do s phân li ca chúng. Ta có
th gp chép có vy ph toàn thân, ch có mt hàng vy dc đng bên hoc hoàn
toàn không có vy. V màu sc có th gp cá chép có màu trng bc, vàng, màu tím
hu hoc cng có th gp nhng cá th có hai màu sc trên thân.
3. c đim dinh dng
Cá chép thuc loi cá sng đáy, thc n là các loi đng vt đáy, mùn bã hu c, u
trùng côn trùng thy sinh và các loi mm non thc vt, ngoài ra cá cng có kh
nng s dng thc n tinh rt tt.
4. c đim sinh sn
Cá chép thuc loi đ trng dính và đ ri rác quanh nm nhng thng tp trung
vào hai v chính: v th nht t tháng 3-5 và v th hai t tháng 8-9. iu kin sinh
thái đ cá chép đ trng ngoài s có mt ca gii tính thì giá th và tác dng ca
dòng nc mi không th thiu đc. Nhit đ thích hp cho cá chép sinh sn 24-
28
o
C. Sc sinh sn ca cá dao đng 50.000-80.000 trng/kg cá cái.
V. Mt s đc đim sinh hc ca nhóm cá n  (Labeo rohita
, Mrigala
mrigala, Catla catla).
Nhóm cá n  đc nhp vào nc ta t đu thp k 80 (nm 1982, nhp cá Labeo
rohita (rohu), nm 1984 nhp cá Mrigal mrigala và Catla catla). Nhóm cá này có
mt s đc đim sau:
1. Hình thái bên ngoài
C hai loài L. rohita
và M. mrigala có thân hi tròn và dài, nhng loài L. rohita có
thân ngn và mp hn. Còn loài C. catla
có thân dp bên. C ba loài có vy ph kín
toàn thân. Loài L. rohita

lng có màu xanh ti, trên vy có đim các chm sc t
nh màu tím đ, phn bng có màu trng nht. Lng ca loài M. mrigala
sáng hn,
hai bên ln bng có màu trng bc.
2. c tính dinh dng
9
Tr loài Catla catla
n đng vt phù du là chính, ming trên. Còn hai loài Labeo
rohita và Mrigala mrigala là hai loài n tp, chúng có th s dng nhiu loi thc n
khác nhau, ming hi di.
3. c đim sinh trng
C ba loài cá này đu có tc đ sinh trng tng đi nhanh, cá mt tui có th đt
0,8-1,0kg, hai tui có th đt 1,5 – 2,0kg/con.
4. c đim sinh sn
Theo Jingran và ctv (1980), trong điu kin t nhiên  n  nhóm cá này thng
đ vào mùa ma l và ch đ mt ln trong nm. Sc sinh sn rt cao có th đt ti
80.000 – 100.000 trng/kg. Sau khi trng nc đng kính trng 3,5 - 4,0mm. 
điu kin ao nuôi v cá có th đ quanh nm. Tuy mi nhp vào nc ta nhng
nhóm cá này t ra thích hp vi điu kin ca Vit Nam nói chung và BSCL nói
riêng. Do đó cn chú ý phát trin đ làm phong phú thêm tp đoàn cá nuôi  nc ta.
VI. Mt s đc đim sinh hc ca cá mè vinh (Puntius gonionotus
)
1. c đim hình thái và phân b
C th dp bên, thân cao, chiu dài thng gp 2,5 ln cao thân, ming nh. im
xut phát ca vây lng đi din vi vy th 10 ca đng bên. Cá mè vinh là loài cá
nc ngt đc trng cho vùng nhit đi nh vùng ông Nam Á và mt s khu vc
lân cn. Cá cng có kh nng sng  khu vc có đ mn 5-7‰. Cá mè vinh là đi
tng rt thích hp vi vic nuôi trong rung lúa và các ao có din tích va (t 100
đn vài trm mét vuông) k c vic nuôi  mng vn.
2. Dinh dng

Cá mè vinh thuc loi n tp nhng thc n thích hp ca cá trng thành là thc
vt thy sinh thng đng và thc vt trên cn. Ngoài ra cá cng có kh nng s
dng tt thc n nhân to và mt s loi thc n khác.
3. c đim sinh trng
Cá mè vinh có tc đ sinh trng chm, nm đu cá có th đt 100 – 200g/con,
ngoài t nhiên đã bt gp mè vinh có khi lng 1,5 kg/con vi chiu dài 320mm.
10
4. c đim sinh sn
Cá thành thc ln đu khi đc 10 - 12 tháng tui. Mùa v sinh sn ca cá mè vinh
ngoài t nhiên tp trung t tháng 5 - 7 hàng nm. Sc sinh sn ca cá rt cao có th
đt ti 200.000 - 300.000 trng /kg cá cái. Trong các ao nuôi cá mè vinh có th đ 4
- 5 ln/nm, khi đ cá đc thng phát ra ting kêu u.u Nhit đ thích hp cho cá
mè vinh đ trng t 26 - 29
O
C.
Cá mè vinh là loài có giá tr kinh t cao, có th nuôi trong các mô hình khác nhau vì
vy cn phi đc quan tâm chú ý nhiu hn.
VII. Mt s đc đim sinh hc ca cá trê (Clarias
).
1. c đim phân b
Nhóm cá trn nói chung và cá trê nói riêng phân b khá rng rãi, đc bit vùng nhit
đi và á nhit đi. Chúng sng đc trong nhiu loi hình mt nc khác nhau k c
môi trng nc thiu dng khí.
Hin nay  nc ta có 4 loài cá trê: Clarias fuscus
(còn gi là cá trê đen) ch phân b
 các tnh phía Bc, loài C. macrocephalus
(cá trê vàng), loài C. batrachus (cá trê
trng) phân b  các tnh phía Nam và loài trê Phi (C. gariepinus
) đc nhp vào
min Nam vào khong cui nm 1974.

Có th da vào hình thái xng chm đ phân bit các loài cá trê. Cá trê vàng xng
chm hình vòng cung, cá trê trng xng chm hình ch "V" trong khi đó cá trê phi
li có xng chm hình ch "M" còn loài C. fuscus
xng chm tng t nh
xng chm cá trê trng nhng gc ca xng chm tù hn
2. c đim sinh sn
Ngoài t nhiên cá có th sinh sn quanh nm, cá thành thc ln đu khi đc khong
8 tháng tui. Cá có hai mùa v sinh sn chính là tháng 3-6 và tháng 7-8 hàng nm.
Sc sinh sn tng đi ca cá dao đng t 40.000 - 50.000 trng/kg cá cái. Trng cá
trê thuc loi trng dính và cá có tp tính làm t đ dc theo các b ao, mng ni
có mc nc khong 0,3-0,5m. Nhit đ thích hp cho s sinh sn ca cá 28 –30
o
C.
3. c đim dinh dng
Cá trê là loài n tp nhng thiên v đng vt đáy, cá rt thích n mi là xác đng vt
đang thi ra. Kh nng s dng thc n ch bin ca cá cng rt cao.
11
VIII. Mt s đc đim sinh hc ca cá bng tng (Oxyeleotris marmoratus
)
1. c đim phân b
Là loài cá nc ngt phân b  vùng nhit đi, đc bit cá phân b nhiu  khu vc
ông Nam Á và h lu sông Mekong.  BSCL cá bng tng thng phân b 
các kênh rch thông vi sông ln ni có lu tc dòng nc tng đi nh và cá
thng kim n ven b. Cá rt nhy cm vi s thay đi pH
2. c đim dinh dng
Cá bng tng là loài thích n mi sng, nhng cá bt mi theo hình thc rình mi.
Tuy nhiên cá cng có th n mi tnh và cht nu đc luyn tp. Cá kim n ch
yu vào lúc hoàng hôn và kéo dài ti 20 -22 gi ti.
3. c đim sinh sn
Khi đc 8 - 9 tháng tui cá có th tham gia sinh sn ln đu. Sc sinh sn ca cá rt

cao có th đt ti 200.000 - 300.000 trng/kg. Cá thng tìm đn các hang hc, b
đt cng hoc hc cây làm t đ đ trng. Trng cá bng Tng có hình "git nc"
và đc gn vào giá th bi mt si keo nh trong sut. Thi gian n ca trng t
22 -26 gi  nhit đ nc 28 – 30
o
C.
IX. Mt s đc đim sinh hc ca cá tai tng (Osphronemus gourami
)
1. c đim phân b
Là loài cá đc trng cho vùng nhit đi, phân b ch yu  Indonesia, Malaysia,
Thailand, Cambodia và mt s quc gia khác. Tai tng đang nuôi  BSCL hin
nay đc nhp vào  dng nuôi cá cnh t nhng nm 1960 ca th k XX. Tuy
nhiên mt s nghiên cu cho bit đã bt gp cá tai tng phân b t nhiên  sông La
Ngà thuc các tnh min ông Nam B. Cá tai tng thuc loi cá d nuôi và nuôi
đc trong nhiu mô hình khác nhau
2. c đim sinh trng
Cá Tai tng có tc đ sinh trng trung bình. Trong điu kin nuôi bình thng có
th đt 0,6-0,8 kg/nm.  Indonesia đã gp cá có th trng 10-12 kg.
3. c đim dinh dng
12
Là loài cá n tp nhng thiên v thc vt. Cá cng có kh nng s dng thc n viên
rt tt. Trong ao nuôi cá s dng đc nhiu loi thc n k c ph phm lò sát sinh.
4. c đim sinh sn
Là loài có tp tính làm t đ, cá thng chn nhng ni có mc nc sâu 0,8 – 1,2m
đ làm t. Vt liu cá a thích làm t đ là các loi rong c nc mm. T đ ca cá
tai tng có hình nón.  xong cá đc dùng vây ngc qut nc cung cp dng khí
cho trng. Sc sinh sn ca cá rt thp 3.000 – 5.000 trng/cá cái có th trng 1,5 –
2,5 kg. Cá có th đ quanh nm nhng tp trung t tháng 3 - 6 hàng nm.
X. c đim sinh hc cá tra (Pangasius hypophthalmus
)

1. Phân b

Cá tra có tên khoa hc là Pangasius hypophthalmus
trc đây còn có tên là P.
micronemus hay P. sutchi, là mt loài cá nuôi truyn thng trong ao ca nông dân
các tnh ÐBSCL. Ngoài t nhiên cá sng  lu vc sông Cu Long (Thái Lan, Lào,
Cam-pu-chia và Vit Nam).
Cá có kh nng sng tt trong điu kin ao tù nc đng, nhiu cht hu c, oxy
hòa tan thp và có th nuôi vi mt đ rt cao.
2. c đim dinh dng
Cá tra là loài n tp. Trong t nhiên, cá n đc mùn bã hu c, r cây thy sinh,
rau qu, tôm tép, cua, côn trùng, c và cá.
Cá nuôi trong ao s dng đc các loi thc n khác nhau nh thc n viên, cám,
tm, rau mung Thc n có ngun gc đng vt s giúp cá ln nhanh.
3. c đim sinh trng
Cá tra có tc đ sinh trng khá nhanh, sau 1 nm cá đt trng lng 1 - 1,5 kg/con,
trong nhng nm sau cá ln nhanh hn, có th đt đn 25 kg  cá 10 tui.
4. c đim sinh sn
Tui thành thc ca cá tra trên sông Mekong 3-4 nm. Cá tra có tp tính di c ngc
dòng đi đ. Mùa sinh sn ca cá trên sông Mekong tp trung t tháng 5-7 (AL) hàng
nm. Theo nhiu nghiên cu cho bit cá tra đ  Cambodia, cá bt theo dòng nc
v Vit Nam.
Trong ao nuôi vi ch đ dinh dng thích hp cá tra thành thc nhng không t
sinh sn đc. Nhng hin nay quy trình sinh sn nhân to cá tra đã hoàn chnh và
13
đã đc chuyn giao cho ngi sn xut, nên s lng cá tra bt sn xut ra có th
đáp ng đc nhu cu ngi nuôi. Chính điu này đã góp phn vào vic bo v
ngun li thy sn  khu vc sông Mekong và làm thay đi tp quán nuôi cá tra
truyn thng  BSCL.
XI. c đim sinh hc ca mt s loài cá kinh t khác  ÐBSCL

1. Mt s đc đim sinh hc ca cá rô đng (Anabas testudineus
)
* c đim hình thái
C th cá rô đng có hình oval rt cân đi, toàn thân ph vy lc, mép ngoài ca
vy có chm sc t đen, xám tro hoc xám nht. Mt ln và  phía trc hai bên
đu. Vây chn và vây l đu có gai cng, xng np mang có rng ca, vây đuôi
tròn không chia thùy. Gia cung đuôi có mt đám sc t đen, khi trng thành màu
sc ca đám sc t này nht hn khi còn nh. c bit cá có c quan hô hp ph
giúp cá có th sng  môi trng có hàm lng oxy hoà tan rt thp
* S phân b
Cá rô đng là loài cá nc ngt, chúng phân b khá rng trên th gii, nhng ch
yu sng  vùng nhit đi.  ông Nam Á chúng phân b  Lào, Thailand,
Cambodia, Myanma và Vit Nam. Cá rô thng thích sng  nhng ni có mc
nc tng đi nông (0,5-1,5 m) và tnh, nhiu cây c thy sinh và cht đáy giàu
mùn bã hu c.
 BSCL cá rô phân b nhiu  nhng khu vc trng, nc ngp quanh nm nh
nông trng Phng Ninh (Cn Th), rng U Minh H (Cà Mau), U Minh Thng
(Kiên Giang) hoc vùng t giác Long Xuyên, cng thng gp chúng  kênh mng
thu li, ao, h, mng vn…
* c đim dinh dng
Nu da vào ch s chiu dài rut so vi chiu dài thân (Li/L) thì cá rô đng là loài
cá n tp nhng thiên v đng vt đáy c nh. Lúc còn nh (di 30 ngày tui) thc
n a thích ca cá là nhng ging loài đng vt phù du c nh trong ao nh bn
giáp xác, thm chí chúng cng n c u trùng tôm cá. Khi trng thành ph thc n
ca cá có rng hn tc là cá có th s dng nhiu loi thc n, nhng thc n a
thích ca cá là đng vt đáy nh giun ít t, u trùng côn trùng, mm non thu thc
vt. Ngoài ra, cá rô cng có kh nng s dng thc n ch bin, ph phm nông
nghip rt tt. Do vy cá rô thuc loài cá d nuôi
* c đim sinh trng
14

Do cá rô có kích thc tng đi nh, tc đ sinh trng ca cá tng đi chm
(khi lng cá ln nht bt gp  U Minh Thng là 0,432kg). Khi lng trung
bình ca cá rô khai thác  BSCL dao đng t 60-120g/con. Mt điu khá đc bit
là cá rô đc thng có khi lng nh hn cá cái. Trong các ao nuôi có đy đ thc
n sau 6 tháng nuôi cá đt khi lng t 60-80g/con.
* c đim sinh sn
Cá rô đng là mt trong nhng loài cá có tui thành thc ln đu khá sm, khi
lng cá thành thc nh nht đã bt gp ngoài t nhiên là 25g/con.
 BSCL cá rô đng sinh sn vào mùa ma, nhng tp trung nht t tháng 6-7
dng lch. Cá thng đ tp trung sau nhng trn ma ln. Khi đi đ cá thng tìm
ti nhng ni có dòng nc mát, chy chm, chính dòng nc là yu t kích thích
quá trình hng phn và đ trng ca cá rô đng. Mc nc thích hp cho quá trình
sinh sn ca cá rô khong 0,3 - 0,4m.
Sc sinh sn ca cá cao đt khong 300.000 - 700.000 trng/kg cá cái. Trng cá rô
thành thc thng có màu trng ngà hoc màu trng hi vàng, đng kính trng sau
khi trng nc t 1,2-1,3mm
. Trng cá rô thuc loi trng ni.
2. Mt s đc đim sinh hc ca cá sc rn (Trichogaster pectoralis
)
* Phân b
Cá sc rn Trichogaster pectoralis
cng là đi tng nuôi quan trng hin nay. Cá
phân b t nhiên  các thy vc vùng ông Nam Á và Nam Vit Nam. Cá sinh sn
t nhiên trong ao, mng, kênh, rch, rng tràm và rung lúa. Cá thích sng 
nhng thy vc có nhiu cây c thy sinh vi nhiu cht hu c.
Cá cng có kh nng chu đng đc môi trng nc bn, hàm lng hu c cao
cng nh môi trng có đ pH thp (pH = 4- 4,5). Nhit đ thích hp cho cá sinh
trng và phát trin t 24-30
o
C, nhit đ thích ng ca cá 11-39

o
C.
* S sinh trng, phát trin và tính n
Trong điu kin nhit đ 28-30
o
C trng th tinh và n sau 24-26 gi. Cá sau khi n
dinh dng bng noãn hoàng trong 2-3 ngày. Sau khi tiêu ht noãn hoàng, cá con di
chuyn xung lp nc di đ kim mi.
Thc n cho cá con ban đu là đng vt phiêu sinh nh nh luân trùng, các cht hu
c l lng trong nc, to phù du. Cá ln s dng càng nhiu loi thc n hn, khi
15
trng thành cá n thiên v thc vt. Cá có chiu dài ti đa 25cm. Cá sc rn chm
ln, sau 2 nm nuôi cá đt trng lng 140g/con.
* Sinh sn
Cá sc rn thng đ vào mùa ma t tháng 4-10. Tuy nhiên trong điu kin nuôi
trong ao, có cho n, cá đ quanh nm nhng tp trung vn là nhng tháng mùa ma.
Cá thành thc sinh dc khong 7 tháng tui.
Cá đc có vây lng dài và nhn, thân hình thon, bng nh. Ngc li, cá cái có có
vây lng tròn và ngn, thng không vt quá cung đuôi. Khi cá thành thc bng
cá cái mang trng cng tròn.
Trong t nhiên, cá đ trong rung lúa, ao nuôi ni có nhiu cây c thy sinh. Khi
sinh sn, cá đc và cá cái bt cp tìm ni có nhiu cây c thy sinh, ven b và kín
đáo. Con đc làm t bng nc bt di nhng tán hay lùm ca cây c. Sau đó cá
đc đa cá cái đn gn t và cong mình ép cá cái đ trng vào trong t. Trng cá
thuc trng ni do có git du ln. Nhng trng ri vãi ra ngoài đc cá đc gom
li và đa vào t. Sau khi cá đ xong, cá đc bo v trng chng nhng cá khác xâm
nhp vào t, ngay c cá cái. Trong sinh sn nhân to, kích dc t thng đc s
dng đ kích thích cá đ là LH RH, não thùy th và HCG.
16
Chng 2

Sinh hc sinh sn
mt s loài cá nuôi
§
1. c đim thành thc sinh dc ca cá
I. Tui thành thc và trng lng thành thc ca cá
Khi cá phát trin đn mt giai đon nào đó và có s tích ly đy đ v cht thì hot
đng trao đi cht ca cá chuyn sang mt trng thái hot đng mi, tc là có s
chuyn hoá các cht dinh dng đã tích ly trong c th thành sn phm mi, mt
trong sn phm mi đó là sn phm sinh dc.
Mi loài cá đu có tui thành thc sinh dc riêng và có th thay đi tu theo nhng
điu kin c th (tui thành thc ca cá đc tính t lúc cá n ra cho đn khi cá to
sn phm sinh dc ln đu trong đi). T đó cho thy trng lng thành thc ln đu
ca cá cng bin đng rt ln. Cá có th thành thc và sinh sn bình thng khi khi
lng nh hn rt nhiu so vi khi lng thành thc bình quân ca loài.
Ví d: Khi lng thành thc ca cá mè trng Vit Nam là 2kg tng ng vi 24
tháng tui, nhng cng có th gp nhng cá th thành thc khi khi lng 0,3 –
0,4kg/con.
Tui thành thc ca cá cng có th thay đi khi môi trng sng ca cá thay đi.
Theo quy lut chung thì nhng cá sng  v đ cao, nhit đ thp thì có tui thành
thc ln đu cao hn so vi cá cùng loài nhng sng  v đ thp có nhit đ cao
(thi gian cá thành thc ln đu lâu hn, khi lng cá ln hn).
Ví d: Cá chép sng  Amur (thuc Liên xô c) 4 nm mi thành thc và khi
lng tng ng 2,5-3,5kg/con, nhng  Vit nam cá thành thc khi đc 12 tháng
tui, cá bit 8 - 9 tháng tui đã thành thc vi khi lng 0,3 – 0,5 kg/con.
Ngoài ra ch đ dinh dng cng có nh hng rt ln ti s thành thc ca cá.
Nhng ni có đ dinh dng cá thành thc nhanh hn, khi lng cá ln hn và h
s thành thc cao hn. T nhng vn đ nêu trên cho thy tui thành thc và khi
lng thành thc ln đu ca cá không có mi tng quan rõ rt và ph thuc nhiu
vào điu kin sng.
17

II. S thành thc ca cá mang tính cht chu k.
Mt trong nhng đc tính thành thc sinh dc ca cá là mang tính cht chu k. ó là
s th hin quá trình phát trin t bào sinh dc theo mt trình t nht đnh và lp li
nhiu ln trong chu k sng. Quy lut thành thc sinh dc ca các loài cá ging
nhau, chúng ch khác nhau  thi gian hoàn thành mt chu k sinh dc và quá trình
này chu tác đng ca nhiu yu t bên trong cng nh bên ngoài.
Nhng loài cá sinh sn mt ln trong nm, ngoài t nhiên thng có thi gian hoàn
thành chu k thành thc dài hn so vi nhng loài cá sinh sn nhiu ln trong nm.
Nguyên nhân ca vn đ này ngoài s liên quan đn tp tính sinh sn đc cá di
truyn li còn liên quan đn kh nng "ch đi" ca t bào trng, mc đ đng đu
ca trng và các điu kin sinh thái sinh sn khác.
Thông thng khi sn phm sinh dc đã chín mui và gp điu kin thun li,
cá s
sinh sn. Sau đó tuyn sinh dc tri qua quá trình thoái hóa và tái hp thu. Khi kt
thúc thi k này tuyn sinh dc s tr v giai đon II hay III tùy loài.
Thi gian đ cá hoàn thành s thoái hóa và tái hp thu sn phm sinh dc thng
tng đng vi thi gian to trng và thi gian này cng ph thuc vào nhiu yu
t đc bit là nhit đ và s đng đu ca t bào trng. Nu sau khi cá đ xong, gp
nhit đ thp, thi gian thoái hoá và tái hp thu kéo dài và ngc li.
Chú ý: Quá trình thoái hoá và tái hp thu cng có th xy ra bt c giai đon nào
trong quá trình thành thc, điu kin nuôi kém là mt trong nhng nguyên nhân gây
nên s thoái hoá.
Nhng loài cá đ nhiu ln trong nm thì sau khi hoàn thành quá trình thoái hóa
tuyn sinh dc tr v giai đon III (cá rô phi), do s thoái hóa ch xy ra đi vi
nhng sn phm ca quá trình rng trng (bc follicul rng, trng rng nhng
không đ ra đc).
Nhng loài có tp tính đ mt ln trong nm hay nhng loài đ mt ln ht toàn b
s trng thì sau khi hoàn thành quá trình thoái hóa tuyn sinh dc s tr v giai đon
II (cá mè trng, nhóm cá n  ).
Tuy nhiên  điu kin c th trong các ao nuôi v thì thi gian hoàn thành mt chu

k sinh dc ca cá có th thay đi. Mt trong nhng nguyên nhân có tác dng làm
cá thay đi chu k sinh sn đó là vn đ dinh dng.
18
§
2. S phát trin tuyn sinh dc cá cái
A. S phát trin ca t bào trng
Tt c các t bào trng đu phát sinh t t bào sinh dc nguyên thy, các t bào này
tri qua nhiu quá trình chuyn hóa phc tp đ thành t bào trng thành thc.
Mayen đã chia s phát trin ca t bào trng ra mt s thi k sau:
1. Thi k phân ct
Các noãn nguyên bào nguyên thy tri qua mt s ln phân chia cho nhiu noãn
nguyên bào mi có s lng nhim sc th 2n. Noãn nguyên bào còn là ngun b
sung t bào sinh dc  các chu k sau
2. Thi k sinh trng
 thi k này quá trình phân chia tm thi ngng li và t bào ln lên v kích thc.
Có th chia thi k này làm hai thi k nh.
a. Thi k sinh trng nh
Thc cht ca thi k này là s ln lên ca t bào, hch nhân tng v kích thc,
lng t bào cht tng dn. Da vào đc đim s phát trin k này có th chia ra:
* S k: Màng t bào rt mng, t bào cht  dng ht nh, nhân t bào hình trng
ln trong đó có 6 - 8 hch nh. Nhim sc th  dng ht. ng kính t bào trng
khong 24 – 70 m. Nhng noãn bào nh vy thuc Giai đon I.
* Thi k mt lp follicul: Ngoài màng t bào phát sinh mt lp follicul, nhim sc
th  dng phân tán, trong t bào trng có 8 - 10 hch nhân. T bào cht t dng ht
chuyn sang dng li. ng kính t bào trng 180 – 240 m. Nhng noãn bào có
đc đim nh vy phn ln thuc Giai đon II.
b. Thi k sinh trng ln
c trng ca thi k này là quá trình tích ly vt cht dinh dng trong trng xy
ra rt mnh và cng đc chia hai k nh
- Bt đu tích ly noãn hoàng: Noãn hoàng có th đc tích ly t trong ra ngoài

hay t ngoài vào trong. Nhân t bào hình trng và nm  trung tâm t bào trng, t
bào cht dng si. Gia màng noãn bào và lp follicul hình thành lp vân phóng x.