Quá trình hình thành, giá trị và những vấn đề đặt ra đối với nghệ thuật hát xẩm ở Ninh Bình

^NGHÊ THUẬT

NHUNG DỤ BAO VE sụ CHUYEN MINH

CÙA NGHỄ THUẬT Đlíu KHẮC - NHÌN fữ CẮC ĩíc PHẨM
ĐẠI GIẢI TRIỂN LỈM ĐIÊU KHẮC TỒN QUỐC
PHẠM THÁI BÌNH
*

1. Những dấu hiệu
Vói kết quà và số lining các tác giã, tác đạt giải trong 5 kỳ TLĐKTQ
chuyển mình của điêu khắc phẩm tham gia ngáy càng gia tăng tù các đê thấy sự đơi mới và mở rộng
nhìn từ các tác phẩm đạt giải lán triển lãm điêu khăc định kỳ trong vòng đề tài là gợi ý cho sự phát triển
qua 5 kỳ triển lãm
5 thập kỳ vúa qua (1973-2013), cho chúng rõ nét ngơn ngừ điêu khắc hiện
Khi nhìn vào những tác ta nhìn nhận một cách khái quát và rõ nét đại trong quá trình hội nhập.
phẩm được giải trong các kỳ đuọc tính tích cục cùa ngành điêu khắc Các thế hệ nghệ sĩ điêu khắc
triển lãm điêu khắc toàn quốc hiện đại. Bảng nhũng sụ dién giãi cùa ngôn khi đặt vấn đề thường cân nhắc
(TLĐKTQ) (1973-2013) để ngũ điêu khắc, các nhà điêu khảc gồm kỹ nội dung chủ đề tác phẩm
nhận thấy các nhà điêu khắc nhiều thế hệ đã tao nên bức tranh toán và phong cách thể hiện. Một số
về cơ bản đã biết khai thác vẻ cảnh của xã hội Việt Nam qua 5 thập kỹ có đề tài mũi nhọn như: gia đình
đẹp của tạo hình cũng như trí rất nhiều sụ biến động, nhung sụ phát triển xã hội, khát vọng, hịa bình
tuệ tạo hình truyền thống. ngày càng cú hng tích cục hon, tiếp cận hạnh phúc... là những chủ đề
Đáp ứng phù hợp với nhu cầu còng nghệ và nhạy ben hon rât nhieu. Nhìn được nhiều nhà điêu khắc vận
và thị hiếu của các tầng lớp xã tù tác phẩm đạt giải trong 5 kỳ triền lãm dụng cho tác phẩm của mình.
hội, tạo cơ hội cho mỹ thuật vtra qua đề buoc đáu đánh giá, nhận xét và Với cuộc sống hiện đại phong
nước nhà giao lưu, quảng bá dụ báo vé sụ phát triển của loại hình nghẹ phú và đa dạng, các nhà điêu
với các nước trong khu vực. thuật náy vói tinh ung dụng của nó trong khắc khơng ngần ngại mở rộng
Các tác phẩm đạt giải trong đòi sống xã hội đuong đạĩ.
phong cách và đề tài sáng tác,
làm cho ngôn ngữ điêu khắc

các kỳ TLĐKTQ đại diện cho
sự trưởng thành của chuyên ngành điêu khắc. Xu cũng mở rộng hơn vê khuynh hướng sáng tác. Mặt
hướng sáng tác cũng là vấn đề quan trọng đối với khác, q trình cơng nghiệp hóa hiện đại hóa đã ảnh
lĩnh vực điêu khắc hiện đại, mỗi nghệ sĩ khi sáng hưởng lớn đến cái nhìn về nghệ thuật; giờ đây, nghệ
tác thường phát huy khả năng biểu đạt nghệ thuật.
thuật khơng gị bó một chiều. Vì vậy, diện mạo điêu
Nếu nhìn tổng thể tại 5 kỳ TLĐKTQ sẽ thấy các khắc ngày càng phong phú, xu hướng sáng tác cũng
chủ đề sáng tác tập trung vào các vấn đề nổi cộm được phát triển nhiều hơn, hội nhập với mỹ thuật
như: các vấn đề về xã hội, gia đình, khát vọng hịa nhân loại rõ nét hơn.
Bản chất nghệ thuật là sự tìm tịi khám phá vô tận
binh, hạnh phúc, môi trường, giáo dục... Đó là
những vấn đề thực tế mà các nghệ sĩ đã tham gia của nghệ sĩ, mỗi thời đại con người có những quan
vào cơng cuộc xây dựng và đổi mới đất nước. Mặt niệm thẩm mỳ khác nhau. Công việc sáng tác của
khác, cuộc sống xã hội phong phú và đa dạng cũng nghệ sĩ là truyền đạt những thông điệp và giá trị thẩm
là những gợi ý tạo cảm hứng sáng tác cho các nhà mỹ tới người xem, làn gió đối mới và sự tự do trong
điêu khắc, nhưng đi cùng đó là những trăn trở khi
quá ưình sáng tạo đã tạo điều kiện cho nền điêu khắc
hiện đại Việt Nam phát triển những khuynh hướng
xác định xu hướng sáng tác của mình.
Có thế thấy, trong q trình vận động và phát sáng tác tiêu biểu như: xu hirớng hiện thực tả thực
triển của điêu khắc hiện đại và qua những tác phẩm truyên thống, xu hướng khai thác cội nguồn văn hóa
Số 506
92 Tháng
8-2022

Ths, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội


MMỸ THUẬT
và ước lệ dân gian hay xu hướng trừu tượng... Các

cuộc TLĐKTQ là nhũng quá trình vận động sáng tạo
từ các nghệ sĩ để tổ cl ức triên lãm. Qua đó, chúng ta
có thể nhìn nhận, đánl giá các tác phâm điêu khắc để
thấy chất lượng và sự Ị hát triển của lữìh vực điêu khắc
cũng như khả năng sá Ig tác theo các xu hướng ngày
càng mở rộng biên độ tư duy, kỳ thuật.
Mỗi kỳ TLDKTQ cho thấy sự đông đảo về số
lượng tác phàm, mở r j>ng hơn về kỹ thuật, chất liệu,
nhưng điều đặc biệt là sự đa dạng về xu hướng sáng
tác. Trong đó, xu hướn.g trừu tượng hoặc tác phẩm có
ý tưởng trừu tượng đ rợc thấy trong các TLĐKTQ
định kỳ. Tuy rằng, có Thững tác phẩm đã không thật
giữa các xu hướng, nhi mg rõ ràng những tác phẩm có
xu hướng trừu tượng đã đóng góp vào cái nhìn đa
chiều, đa hướng nhìn, khơng gian mở khơng cịn bó
hẹp trong quan niệm. Tác phấm Đàn của Nguyễn
Trọng Cần đã sử dụng kỳ thuật tạo khối lồi, lõm hoặc
đặc, rỗng, tạo những diem nhấn đến bất ngờ về hiệu
quả của khối. Tính tnru tượng the hiện dưới nhiều
cách nhìn về chủ đề, c ũng đang hấp dẫn một số nhà
điêu khắc đạt giải troig TLĐKTQ năm 1993 như:
Nguyễn Hải Nguyễn cá tượng Bồng, chất liệu đồng,
đạt giải Nhì; Nguyễn ĩ rọng cần với tượng Đàn, chất
liệu đất nung, đạt giải Khuyến khích; Phạm Hạng với
tượng Bố cục bằng chất liệu đồng, đạt giải Khuyến
khích; Nguyễn Luận výi tượng Công kênh, trên chất
liệu gồ, đạt giải Ba; Hí. Trí Dũng với tượng Lặng lẽ,
chất liệu đá, đạt giải B i; Đặng Đức Thành với tượng
Suy tưởng mang chất 1 iệu gỗ, đạt giải Ba...
về cơ bản, tượng cua những nhà điêu khắc này là

nỊiừng khối thuần túy, n ỈU bật cảm thức về cái đẹp biểu
hiện ở đa chiều tác phi im. Những tượng này thường
thực về dáng, nhưng tnru tượng về khối, ở xu hướng
nậy, các nhà điêu khắc íã biết xử lý khơng gian trong
tác phấm, có khối rồng, 1 diối đặc, làm cho mồi tác phẩm
chứa nhiều ý nghĩa hơn. Phần lớn các chi tiết được triệt
tiêu tạo ra sự đơn giản thuần khiết, gợi mở nhiều chiều
cho không gian và ý ti rởng. Cách gợi khối lồi, lõm
những khoảng rỗng giả quyết khơng gian hư hư thực
thực, nó chứa đựng nhữ Ig ấn ý mà người xem ln tìm
thấy trong đó những ý ti rởng hay giả thiết cho một vấn
đề người xem có thể li In tưởng hoặc đơi khi tên tác
phẩm cũng phần nào gií i mã cho tác phẩm.
Nhìn từ các tác phi m
1 được trưng bày trong các
TLĐKTQ ở cả 5 kỳ dí thấy đội ngũ sáng tác được
tiếp nối từ các thế hệ, n Ịầy càng tăng về số lượng tác
giả. Mỗi kỳ triển lãm là nột kết quả đánh giá việc nhìn

lại chặng đường phát triển của điêu khắc hiện đại Việt
Nam. Chính sự góp sức hùng hậu của thế hệ điêu khắc
đã tạo sự thành công, bền vững, bởi sự chuyển tiếp
giữa các thế hệ điêu khắc là sự liền mạch và phát triển.
2. Những dự báo cho sự phát triển của điêu
khắc vói địi sống xã hội đương đại
Neu nhìn từ các tác phẩm đạt giải để bàn luận về
đội ngũ sáng tác sẽ dễ nhận thấy nhất đó là: triển lãm
lần 1, năm 1973 xuất hiện những tác giả có tác phẩm
đạt giải mà từng được công nhận là thế hệ đầu, bậc
đàn anh của điêu khắc hiện đại Việt Nam: Nguyễn

Hải, Lê Cơng Thành, Đinh Rú, Lê Thược, lúc đó các
nhà điều khắc này đang ở độ khoảng 40-50 tuổi. Đây
là độ tuổi chín chắn cả về đời và nghề. Với kỳ
TLĐKTQ lần 2 năm 1983, các tác phẩm đạt giải của
TLĐKTQ lần này gắn với tên tuổi: Tạ Quang Bạo,
Hứa Tử Hoài, Duy Độ, Trần Hùng..., các nhà điêu
khắc này cũng đang ở độ trên dưới 40 tuổi. Đen
TLĐKTQ lần 3 năm 1993, xuất hiện các tác phẩm
đoạt giải của các tác giả: Nguyễn Hải Nguyễn,
Nguyễn Ngọc Thành, Hồ Uông, Đinh Rú, Nguyễn
Luận, Nguyễn Trọng cần, Lưu Danh Thanh, Vân
Thuyết, Phan Gia Hương..., họ ở độ tuổi xấp xỉ 30.
TLĐKTQ lần thứ 4 năm 2003, với các tác giả
Nguyễn Hồng Dương, Lý Châu Hoàn, Bùi Hải Sơn,
Vũ Hữu Nhung, Đoàn Văn Bằng..., các nhà điêu
khắc đạt giải phần lớn đang ở độ tuổi trên 20. Kỳ
triển lãm lần thứ 5 với các tác giả được giải: Trần
Văn An, Kù Kao Khải, Lương Đức Hùng, Nguyễn
Ngọc Lâm...
về cơ bản trong tương lai, các thế hệ nhà điêu
khắc khi tham gia TLĐKTQ vẫn sẽ là những nghệ
sĩ được đào tạo từ các cơ sở có mã ngành mỹ thuật,
trong có đó ngành điêu khắc như ở các trường: Đại
học Mỹ thuật Hà Nội, Đại học Mỹ thuật Công
nghiệp Hà Nội, Đại học Kiến trúc Hà Nội... Mỗi
kỳ TLĐKTQ được duy trì tổ chức sẽ là cơ hội để
các tác giả được trưng bày tác phẩm của mình cũng
như chiêm ngưỡng những tác phẩm khác với nhiều
loại hình và phong cách thể hiện khác nhau: “Lực
lượng chủ đạo làm nên một TLĐKTQ chững chạc

bề thế, hoành tráng và thanh xuân thuộc về 2 thế hệ
thứ 4 và thứ 5 những tác giả trẻ dưới 35 tuổi theo
thông lệ quốc tế. Tôi xin dẫn ra một số liệu tác giả
tác phẩm tham dự TLĐKTQ lần thứ 5 tuyển chọn
trưng bày 286 tác phẩm của 230 tác giả của 27 tỉnh
thành: Hà Nội 94 tác giả, TP.HCM 49 tác giả, trong
đó có 82/230 tác giả trẻ dưới 35 tuổi. Đặc biệt có
Số 506
Tháng 8-2022

s


^^?GHỆ THUẬT

16/21 tác giả được giải thưởng thuộc về thế hệ thứ
5 dưới 35 tuổi” (1). Giải thưởng được trao trong
mồi kỳ triển lãm được hội đồng đánh giá dựa theo
các tiêu chí chun mơn. Những tác phẩm trong
TLĐK.TQ lần đầu nói chung, các tác phẩm đạt giải
nói riêng thường là những chất liệu không thật bền
chắc. Càng về sau, các triển lãm sẽ khẳng định sự
thay đổi, phát triển nhiều chất liệu bền chắc được
thể hiện như: đồng, sắt, inox, composite...
Hy vọng, nhiều nghệ sĩ sẽ tham gia bằng những
tác phẩm điêu khắc hướng đến những ý tưởng sáng
tác phản ánh đời sống nhiều khía cạnh của hiện đại
từ nhiều góc nhìn khác nhau. Những xu hướng nghệ
thuật đương đại cũng được thể hiện và sẽ được ghi
nhận bằng những tác phẩm đạt giải; ghi dấu những

trào lưu nghệ thuật thế giới hiện đại đã lan tỏa vào
Việt Nam một cách tự nhiên. Sự tồn cầu hóa khơng
chỉ ở một khía cạnh, góc nhìn đơn lẻ mà cịn được
các nghệ sĩ điêu khắc tiếp nhận nhanh chóng. Nghệ
thuật sắp đặt, nghệ thuật trình diễn được nghệ thuật
hóa bằng sự chuyển động của khơng gian, ánh sáng,
khối, hình. Trong tương lai, ngày càng nhiều nghệ sĩ

nghiên cứu vận dụng những kỳ thuật và phương
pháp thể hiện trên các chất liệu bền chắc và mới mẻ:
sắt uốn, sắt hàn, kim loại, từ phế liệu, từ môi trường
sống xung quanh... Các nghệ sĩ sẽ vận dụng chất
liệu, kỹ thuật và ý tưởng sáng tạo ra ngơn ngữ mới
cho điêu khắc. Qua đó, gửi vào tiếng nói của điêu
khắc những nỗi niềm, sự trăn trở, lời cảnh báo đa
góc nhìn: mơi trường, lối sống, tôn giáo, giáo dục,
giao thông.
Như vậy, dự báo cho sự tích cực của nghệ thuật
điêu khắc để thấy: về tổng thể, các tác phẩm đạt giải
trong TLĐKTQ đã đem đến tính khả quan và tích
cực. Mỗi tác phẩm đạt giải mang thơng điệp chuyển
tải tính xã hội, thời cuộc rõ nét. Nhiều tác phẩm đạt
giải được công nhận như những nỗ lực tìm tịi thể
nghiệm trên các kỹ thuật, chất liệu từ truyền thống
đến hiện đại và đương đại. Thế mạnh của đội ngũ tác
giả trẻ chính là những thể nghiệm chất liệu mới cũng
như những tư duy sáng tạo mới, nhưng vẫn níu giữ
những yếu tố truyền thống và bản sắc dân tộc trên
định hướng tồn cầu hóa. Nếu TLĐKTQ lần 1, 2, 3
còn thể hiện những loay hoay đi tìm ngơn ngữ mới

cho điêu khắc thì ở TLĐKTQ lần 4, 5 đã có những
bứt phá bằng sự hội nhập quốc tế. Đó là sự xuất hiện
và ghi nhận của Hội đồng chấm giải với những tác
phẩm điêu khắc sắp đặt. Mặc dù điêu khắc sắp đặt
Số 506
M Tháng
8-2022

chỉ là những ngơn ngữ biểu đạt mang trong nó các ý
tưởng nhất định nào đỏ từng có trong mn vàn nội
dung của cuộc sống và thời đại.
Kết luận
Những tác phẩm đạt giải được trưng bày trong
không gian của mỗi kỳ TLĐKTQ là sự đa dạng về
chất liệu được thể hiện như chất liệu truyền thống:
gỗ, đá, gốm đến chất liệu hiện đại như: composite,
inox, tổng hợp... tạo ra những tác phẩm tượng trịn
có nhiều kỹ thuật thể hiện phù hợp với đặc thù chất
liệu. Cũng có thể chỉ ra sự thay đổi hình thức kỹ
thuật thể hiện của các tác phẩm đạt giải trong các kỳ
TLĐK.TQ, góp tiếng nói tích cực cho sự hội nhập
với nghệ thuật hậu hiện đại ở mảng điêu khắc trong
hiện tại và tương lai. Cùng những dự báo về sự phát
triển của điêu khắc đương đại cũng là sự kết hợp
cùng các cơng trình kiến trúc nội, ngoại thất. Điều
đó cịn hy vọng nhiều hơn ở sự mở rộng về ngôn ngữ
của điêu khắc khơng chỉ bó hẹp với quan điểm là
khối, hình mà nó cịn được mở rộng bởi sự đa chiều
về khơng gian, ánh sáng, không chi là những kỹ
thuật đẽo, gọt mà cịn có thể đắp, hàn, uốn chồng xếp

lên nhau. Sự giao thoa về hình thức thể hiện và chất
liệu cũng có thể là sự xâm lẫn giữa lĩnh vực hội họa
và điêu khắc, nghĩa là các họa sĩ cũng có thể làm
điêu khắc và ngược lại. Trong tương lai chúng ta
cùng tin tưởng rằng trước bối cảnh toàn cầu hóa và
thời kỳ cơng nghệ số cho phép đường biên của điêu
khắc sẽ được mở rộng hơn nữa, các tác phẩm điêu
khắc còn được tham gia vào cuộc chơi của âm thanh,
ánh sáng gắn với thời kỳ công nghệ thông tin một
cách hữu ích ■
P.T.B

1. Lê Quốc Bảo, Nhận diện tác giả, tác phẩm trong triển
lãm 10 năm điêu khắc toàn quốc lần thứ 5 (2003-2013), Kỳ

yếu hội thảo Triển lãm 10 năm điêu khắc toàn quốc lần thứ 5
(2003 - 2013) và điêu khắc Việt Nam, Bộ VHTTDL, Cục Mỹ
thuật, Nhiếp ành và Triển lãm, Hội Mỹ thuật tổ chức, 2014.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ VHTTDL, Vựng tập triển lãm 10 năm điêu khắc
toàn quốc lần thứ 5 (2003 - 2013), 2013.

3. Bộ VHTTDL, Hội Mỹ thuật Việt Nam, Vựng tập
triển lãm điêu khắc toàn quốc 1993 - 2003, 2003.
4. Điêu khấc hiện đại Việt Nam, Nxb Mỹ thuật, Hà

Nội, 1997.