Quyền lực lãnh đạo từ góc độ tâm lý học

I^hien

ciiu - Trao doi

53 - Khoa h o c Chinh tri

QUYEN Life LANH DAO
T 0 GOC Dd TAM LY HOC
Nguyin Dinh Phong'''

Q

uyen lgc la v a n de quan trpng
cua xa hoi loai ngadi. Linh vgc
nay ed r a t nhieu khoa hpc quan
tam nghien cdu, trong dd t a p trung n h a t
la Triet hpc, Chinh tri hpc, Luat hpc va
Tam ly hpc lanh dao, quan ly.
Tam ly hpc lanh dao, quan ly tiep
can nghien cdu quyen lgc trong moi quan
he con ngadi va con ngadi, boat dpng
trong cac nhom xa hoi vdi mgc tieu la
dieu chinh t a m ly, h a n h vi con ngadi. Vi
the, tiep can nghien cdu quyen lgc dadi
goc dp Tam ly hpc l a n h dao, quan ly
CO the de cap den ba van de ea ban, do
la: ban chat t a m ly cua quyen lgc lanh
dao, sg anh hadng hay la ket qua cua tac
dung quyen lgc trong lanh dao va van de
suf dung quyen lgc lanh dao n h a m nang
cao gia tri lanh dao trong thge tien.

Cac nghien cdu ve boat dpng lanh
dao luon ed diem chung cho rang, lanh
dao la sg thdng nha't van dpng, mdi quan
he hdu CP gida hai n h a n td trung t a m la

'''ThS. Tam ly hoc, Hoc vien Chinh tri - Hanh
chinh khu vuc II, Hoc vien CT-HCQG Ho Chi
Minh

ehu the va khach the lanh dao. Lanh
dao dape hieu la sg tifang tac gida hai
n h a n to' nay, trong do chu the lanh dao
(ea n h a n va nhom) la ngadi anh hadng
den khach the lanh dao (ca nhan va
nhom, td ehdc xa hoi) bang nhdng hanh
vi, dng xd de dinh hadng, dieu khien va
dieu chinh h a n h vi eua khach the nham
dat den mgc tieu dap dng ky vpng eua
nhom, td chde.
Quyen lgc lanh dao dage hieu la
nang lgc cua ngadi lanh dao trong viec
tac dpng den doi tifpng lanh dao nham
hoan t h a n h td't nha't nhdng mgc tieu cua
nhom, td ehdc xa hoi n h a t dinh. Quyen
lgc la kha nang, sdc manh eua lanh dao,
la CP sd de ngadi lanh dao thgc hien vai
tro cua minh doi vdi xa hoi.
Trong tidng Anh, thuat ngd "power"
cd nghia la "quyen lgc - ngudn sdc manh";
tidng Latinh, thuat ngd "authoritas" co

nghia la "quyen uy" va "sg phuc tung".
Tiep can dadi goc dp tam ly hpe thi hai
thuat ngd nay thdng n h a t vdi nhau,
nhang khac nhau d vi tri va tam vgc
khai niem. "Powder" d vi tri tiem nang,
ngudn gay a n h hadng, ngudn sdc manh;


54 - Khoa h o c Chinh tri

eon "authoritas" thi d m a t hien thgc tde sg a n h hadng eg t h e , sdc m a n h hien
thgc a n h hadng tdi dd'i tagng. "Power"
la sdc m a n h tdng hgp, toan the; con
"authoritas" de cap chu ydu tdi sdc m a n h
cua "quyen uy", uy tin eua ngufdi lanh
dao, quan ly. N h a vay, trong "power" da
bao h a m t h u a t ngu "authoritas".
Quyen lgc lanh dao da cd r a t nhieu
cong trinh nghien cdu vdi nhieu quan
niem:
Cac tac gia Blau, Dahl, Fiske,
Gruenfeld,
Keltner
va
Anderson,
Keltner, Thibault va Kelley, Weber cho
rang, quyen lgc la k h a n a n g dan dat
h a n h dpng cua nhdng ngadi khac n h a m
dat difpc nhdng mge tieu nao do co y
nghia doi vdi ngadi cam quyen.

J.P.Chaplin dinh nghia: "Quyen lgc
la kha nang hoac uy quyen ddi vdi viec
kiem soat ngifdi khac"'".
Raymond va J.Corsini cho rang:
"Quyen kfc la kha ndng kiem soat, ep
bupc, anh hifdng hoac 16i keo nhdng
ngadi khae"'^'.
Cac tac gia Paul Hersey va Ken
Blanchard quan niem, quyen lgc la tiem
nang gay a n h hifdng - la nguon tao
dieu kien cho mot nha lanh dao difpc
ngifdi khac phgc tung hay tuan thu. O
day, cac tac gia da de cap den va thd'ng
nha't vdi quan niem cua Rogers, dng cho
rang, quyen lgc la "tiem n a n g tac dpng"
- quyen lgc la mot ngudn cd the dufpc sd
dgng hoac khong dage sd dgng. Tde la
trong nhdng hinh thdc eg the eua thge
tien, quyen lgc cd the dage p h a t huy
tac dgng hoac khong difge p h a t huy tac
dung, dieu nay tuy thupc vao chu the eua
quyen kfc.
Tac gia Bui Anh T u a n eho r a n g .
'' Dictionary of Psychology, 1968
'"'•' The Dictionary of Psychology, 1999

'Xghien ciiu - Trao doi
quyen lgc la k h a n a n g gay a n h hifdng
tdi cae quyet d i n h eua ca n h a n va t a p
the.

Tuy d n h d n g goe dp n h i n n h a n khac
nhau, nhufng n h i n chung deu thdng nha't
ve quyen lgc l a n h dao t r e n mot so diem
ea ban:
Thii nhdt, quyen lgc lanh dao la
ngudn sufc m a n h cd d ngadi lanh dao, la
kha n a n g gay a n h hufdng tdi con ngadi
trong nhdm, td ehufc xa hoi. Ngudn sdc
m a n h nay n a m d d a n g t i e m nang, tde
la no CO the dufpc ngadi lanh dao sii
dgng hoac k h o n g sd dgng. Chang ban:
ed n h d n g ngadi l a n h dao sd dgng phong
each dpe doan, khai t h a e sd dgng triet de
quyen lgc vi tri trong td chde, tuy nhien
CO n h d n g ngadi l a n h dao thi khong ehu
trpng den quyen lgc vi tri ma chi chu y
den quyen lgc t a van, thuyet phgc...
Thii hai, quyen hfc l a n h dao difpc
the hien, p h a t huy vai trd khi doi tifgng
lanh dao tiep n h a n va the hien thai dp,
h a n h vi trong td chde.
Thii ba, sdc m a n h n a y dape tao ra
bdi nd lgc cua ca n h a n ngufdi lanh dao tde la san p h a m eua qua t r i n h hpc tap,
tich luy kinh nghiem va r e n luyen pham
chat dao ddc cua ngadi l a n h dao va sg
cung cap td sufc m a n h cua moi trufdng td
chde xa hoi - tde la vi tri - cap, chde vu
ma ngadi l a n h dao d a m n h a n .
Xet ve b a n chat, quyen kfc lanh dao
the hien t r e n hai khia canh ca ban. Khia

canh t h d n h a t , quyen kfe l a n h dao hay
sdc m a n h ma ngadi l a n h dao dung de
tac dpng tdi ngadi dadi quyen, den nhom
- td chde xa hoi, dd la ngudn quyen kfc
- sdc m a n h khdi thuy, cai tiem n a n g co
d ngadi lanli dao; va khia canh t h d hai,
ngudn quyen lgc n a y phai di vao nhan
thdc, thai dp va h a n h vi cua ddi tapng
l a n h dao, quan ly - tde la he qua cua sd
a n h hadng.


1\[ghien ciiu - 'Trao doi
(J khia canh t h d nha't, "sdc manh"
trong khai niem nay dage the hien d
nhiJng ngudn quyen lgc ma ngadi lanh
dao trong td chde ed dage. Trong nghien
cdu ciia Tam ly hpc lanh dao, quan ly
hien nay van eon nhieu each phan loai
khae nhau ve ngudn quyen lgc, thdng
thadng xua't p h a t tif hai ngudn ea ban la
quyen lgc vi tri va quyen kfc ca nhan.
Quyen lgc vi tri dage the hien qua
cap, ehdc vg ma bg dam nhan. Day la
quyen lgc chinh thdc cd tinh phap quy
dape the hien qua viec lanh dao con
ngadi va kiem soat eac ngudn lgc eua
td ehdc ma b a t ke ca n h a n - nhom, td
chde nao khi d vao vi tri lanh dao deu
CO dage. O khia canh ngudn quyen lgc

chinh thdc, mdi ngadi lanh dao d cac vi
tri khac nhau ed sdc a n h hadng den doi
tifpng lanh dao khae nhau t r e n cac m a t
tinh chat, mdc dp va dieu chinh h a n h
vi cua ddi tapng lanh dao do quyen b a n
dage quy dinh khae nhau. Chang ban:
trong mot huyen thi sg a n h hadng cua vi
chii tich den can bp trong ca quan khae
vdi sg anh hadng eua cap tradng dd'i
vdi mot phong ban. Ddng thdi, ddi vdi
ngudn quyen lgc chinh thdc lai cho thay
rSng, ciing mot vi tri chinh thdc, tde la
ciing quyen b a n n h a nhau nhifng d mdi
ngifcri lanh dao khac nhau thi viec phat
huy, sd dgng quyen lgc cung khac nhau.
Chang ban, cung d caang vi ehu tich mot
phadng, nhufng d mdi chu tich phadng,
sg manh ye^u cua quyen lgc vi tri nay
ciing khac nhau. Dieu nay tuy thupc vao
kha nang n h a n thdc, ky n a n g sd dgng
quyen lgc chinh thdc ma hp dape td ehdc
trao cho. Td dd dan den cac khuynh
hadng suf dgng hieu qua quyen ban, sd
dung khong b e t quyen b a n (thieu trach
nhiem) hay la lam dgng quyen Ige (tde
la vapt quyen).
Ddi vdi quyen lgc vi tri, nghien cdu

55 - Khoa h o c Chinh tri

cua French va Raven da chia ra lam ba
loai quyen Ige ca ban, dd la quyen kfc
phap ly, quyen lgc cadng bde va quyen
lgc khuyen khich.
Quyen liic phdp ly: la sdc manh cua
ngadi l a n h dao, quan ly cd kha nang chi
phdi dieu k h i e n ngadi dadi quyen dga
tren ca sd sg thda n h a n ve vai tro, vi
tri, nhiem vg cua ngufdi lanh dao, quan
ly trong mot td chi'fc cua he thong xa hoi
n h a t dinh.
Quyen lUc cUdng biic: la sdc manh
cua ngifdi lanh dao, quan ly chi pho'i,
dieu khien b a t bupc cap difdi phai thgc
hien nhdng nhiem vg dga tren ca sd
nhdng hinh phat. Nhdng ngifdi difdi
quyen eo the tuan theo hoac td cho'i sg
trdng phat. Quyen lgc cadng bde chu ydu
sd dgng vdi nhdng h a n h vi sai trai hoac
kem hieu qua cua ngadi difdi quyen. Bieu
hien cua no la cac hinh thdc ky luat nhif:
khien trach, canh cao, sa thai...
Quyen lUc khuyen khich: la sdc manh
cua ngadi lanh dao, quan ly co kha nang
chi phdi, anh hifdng, dieu khien ngadi
dadi quyen bang each daa ra nhdng hinh
thdc dpng vien, khen thadng, kich thich
phu hpp. Sg ban thadng nay dage the
hien rd trong cae hinh thdc: dd xuat
t h a n g tien, tao ca hoi dd hpc tap vifan

len, thadng bang vat cha't, khen trade
tap the...
Quyen lgc ea n h a n (nhdm) la loai
quyen lgc dage ca n h a n (nhom) tao ra
t r e n ca sd boat dpng cua nhan each, kha
nang gay a n h hadng, thuyet phuc den ea
n h a n va nhdm. Quyen hfc ca nhan dga
t r e n he thdng nhdng gia tri xa hoi dape
dieu chinh bang he thdng cac nhu cau,
lpi ich thong qua cac chuan mge dao ddc
va dif luan xa hoi.
Quyen kfc ea n h a n la ngudn sdc
manh gan lien vdi mdi chu thd lanh dao
nha't dinh. Mdi ehu the lanh dao khac


56 - Khoa hoc Chinh tri

nhau bdi tai n a n g chuyen mdn, p h a m
h a n h va kha n a n g loi cudn thuyet phgc
ngadi khac. Sdc m a n h cua quyen Ige
ea n h a n dage the hien b a n g k h a n a n g
chinh phgc ngadi khac cua b a n t h a n
ngadi lanh dao. Moi ngadi lanh dao tg
ban t h a n minh deu ed n h d n g a n h hadng,
tac dpng nha't dinh den doi tapng lanh
dao mot each tg nhien. Dieu n a y dage
the hien rd trong qua t r i n h xay dgng uy
tin lanh dao va v a n dgng sg a n h hadng
nhdng gia tri cua uy tin l a n h dao ddi vdi

viec thgc hien n h d n g mgc tieu cua nhdm
- td chde xa hoi.
Cung theo French va Raven, quyen
lgc ea n h a n cd hai loai cP ban, dd la quyen
lgc chuyen mdn va quyen lgc t a van.
Quyen liic chuyen mon: la sdc m a n h
cua ngadi lanh dao, quan ly cd k h a n a n g
a n h hifdng, dieu khien ngifdi dadi quyen
bang sg thCfa n h a n eua hp vao trinh dp
chuyen mdn, nghiep vg, bang ca'p, kinh
nghiem eua ngadi lanh dao, quan ly.
Quyen lUc tU vdn: la sdc m a n h ciia
ngadi lanh dao, quan ly ed k h a n a n g
a n h hadng ehi phdi ngadi dadi quyen
dga t r e n ca sd n e n t a n g dao ddc va quan
he chia se kinh nghiem, hieu biet va ky
nang trong boat dpng. Quyen lgc t a va'n
eon dage gpi la quyen hfc h a p dan. Khi
ngadi lanh dao, quan ly trd t h a n h t h a n
tapng cua ca'p dadi, la t a m gapng eho
cap dadi hpc tap, noi theo thi sdc a n h
hadng, thuyet phgc cua ngadi l a n h dao,
quan ly cung dage t a n g len.
Nhin chung d khia c a n h nay, b a n
chat cua quyen lgc l a n h dao dadi gdc dp
t a m ly hpc dage t h e h i e n d k h a n a n g
sd dgng cac ngudn quyen lgc k h a e nhau
d mdi chu t h e (ea n h a n hoac nhdm)
l a n h dao.
Khia canh t h d hai cua b a n cha't

t a m ly eua quyen lgc lanh dao la qua
trinh a n h hadng tdi ddi tagng lanh dao.

?{£hien ciiu - Trao doi

quan ly. Trong n g h i e n cdu eua T a m ly
hpc l a n h dao, quan ly, l a n h dao la qua
t r i n h sd dgng quyen lgc l a n h dao dage
the h i e n b a n g con dadng "anh hadng xa
hoi", a n h hadng cua ngadi l a n h dao tdi
cac ea n h a n , n h d m trong xa hoi.
Khi ndi den "qua t r i n h anli hadng"
la ndi den b o a t ddng cua ngadi lanh dao
trong nhdm, td chde. De ed dape quyen
lgc thgc sg trong td chde thi ngadi lanh
dao phai the h i e n b a n t h a n b a n g nhdng
boat dpng cu t h e , sinh dpng phu hgp vdi
mgc tieu cua td chde va n h d n g gia tri
ma ddi tagng l a n h dao mong mudn. Ban
dau khi l a n h dao m o t nhdm, td chde xa
hoi, cd the ngadi l a n h dao cd dape quyen
lgc vi tri, n h a n g lieu quyen Ige lanh dao
cd dage t a n g cadng va p h a t trien hay
khong? Dieu n a y phg thupc vao qua trinh
h a n h dpng cua chinh b a n t h a n ngadi
lanh dao. Quyen Ige vi t r i se cd the mat
tac dgng hoac t h a m chi cd the m a t di
neu "qua t r i n h t h e hien" cua ngadi lanh
dao khdng phd hgp vdi n h d n g gia tri ma
ddi tagng l a n h dao ky vpng.

Trong cac n h d m , td chdg xa hoi
khac nhau thi sg a n h h a d n g cua quyen
lgc cung ra't k h a c n h a u ve each thdc,
mdc dp va k e t qua. Sg k h a e nhau nay
dufge t h e h i e n t h o n g qua qua t r i n h nhan
thdc, bieu thi t h a i dp va h a n h vi d ddi
tapng l a n h dao, q u a n ly. Ngufdi lanh
dao se k h o n g t h e h i e n dape vai trd neu
n h a ngudn quyen lgc k h o n g dage ddi
tagng l a n h dao t i e p n h a n va cai bien
t h a n h t h a i dp va h a n h vi d hp. CJ mdi
t r a d n g td ehdc n h a cac ca quan, edng
sd hoac eac td chde xa hoi k h a c thong
t h a d n g , sg a n h h a d n g cua ngadi lanh
dao tdi ca'p dufdi t h e h i e n qua eac ket
qua sau:
- Sg tich cgc n h i e t t i n h t h a m gia
(commitment). Day la sg a n h h a d n g tich
egc nha't cua ngufdi l a n h dao tdi thai


57 - Khoa h o c Chinh tri

• Nghien ciiu - 'Trao ddi
dp va h a n h vi n h a n vien. No the hien
sg sSn sang, tich cgc, tg nguyen cao ve
thai dp eua n h a n vien va sg hang hai
tham gia vao boat dpng de dat mgc tieu
cua nhom.
0 ket qua nay quyen lgc lanh dao

dape the hien mot each toan dien nhat.
Tde la ngadi lanh dao vda phat huy tdt
cac ngudn quyen lgc, vda tac dpng tich
cgc vao nhan thdc, thai dp va h a n h vi
ciia ddi tapng lanh dao.
-Sg tuan thu, phgc tung (compliance).
(j day sg anh hadng cua ngadi lanh dao
tdi nhan vien chu yeu ve m a t h a n h vi.
Tde la nhan vien van thgc hien yeu
cau ma ngadi lanh dao daa ra nhang ed
the trong thai dp la hp chaa ddng tinh.
Chang ban: khi ngadi lanh dao giao
nhiem vu cho n h a n vien, thai dp cua
nhan vien the hien "tuy thu tradng, thu
tradng da quyet thi tdi chap hanh". Ddi
voi ket qua nay khi giai quyet nhdng
nhiem vg dan gian thi viec hoan t h a n h
nhiem vu ed the dat den yeu eau, song
nhffiig nhiem vg co tinh cha't phdc tap
doi hoi mot sg by sinh va nd lgc cao d
nhan vien thi thadng khd dat dage mgc
tieu mong mudn.
Cf ket qua nay, ve ca ban ngifdi lanh
dao ehi phat huy difgc quyen hfc vi tri,
cac ngudn quyen hfc deu chifa the hien
difpc vai tro. Tde la dd'i tifgng lanh dao
mdi thda n h a n ve vi tri ma ngadi lanh
dao dam nhan, eon ngadi lanh dao chaa
thgc sg thuyet phgc difgc dd'i tagng lanh
dao ve tai nang, dao ddc hoac tao difgc

niem tin vdi dd'i tifgng lanh dao.
- Sg khang eg, chdng ddi (resistance).
Day la ket qua xa'u nha't trong sg anh
hifdng cua ngadi lanh dao tdi ddi tifgng
lanh dao. Ddi tagng se chu dpng chong
doi lai nhdng yeu cau cua ngadi lanh
dao. Trong eac nhom, td ehdc xa bdi neu
keo dai tinh t r a n g nay se dan den hau

qua la thay ddi l a n h dao, td chde, tham
chi la lam pha vd td ehi'fe.
(j k e t qua nay, cac ngudn quyen lgc
khong the hien dage vai tro, ngadi lanh
dao da "danh mat" quyen lgc lanh dao
trong nhdm, td ehdc.
De p h a t huy tdi da ngudn quyen lgc
vdn CO d ngadi lanh dao, can ehu y mot
so yeu cdu n h a sau:
- NgUdi Idnh dao can nam bat het
cdc nguon quyen lUc cua bdn thdn. Viec
n a m b a t day du cac ngudn quyen lgc eua
ban t h a n se giup ngadi lanh dao chu
dpng va mem deo trong viec sd dgng
phong each lanh dao. Thge te da eo
nhieu cong trinh nghien cdu cua Tam ly
hpe lanh dao, quan ly chdng minh viec
sd dgng phdi hgp nhieu ngudn quyen kfc
d ngifdi lanh dao.
- Chu dong ndm bdt cdc ddc diem
ve nhdn cdch cung nhu cdc dac tinh

cila cdc cd nhdn vd nhdm. CSLC dac tinh
nay dage bieu h i e n b e t sdc phong phu
trong moi t r a d n g lanh dao. Chang b a n
n h a tinh each, sd thich hoae thoi quen,
Idi sd'ng eua dd'i tagng lanh dao... Viec
n a m rd dufge dac tinh cua n h a n vien se
gidp ngifdi l a n h dao sd dgng tdt ngudn
quyen hfc, tao ra phong each lanh dao
hgp ly, giam thieu difgc sg khang eg,
chdng dd'i va tao ra difgc thai dp, hanh
vi tich cgc, n h i e t t h a n h d do'i tifpng
lanh dao, quan ly.
- Chil dgng ren luyen ve nhdn cdch
Idnh dao, thufdng xuyen neu cao viec xay
dgng va gin gid uy tin eua ngadi lanh dao.
Ngifdi lanh dao vdi gia tri tdt dep ve mat
nhan each, eo uy tin thge chat thi mdi co
sg anh hadng tich cgc den niem tin va sg
nhiet t h a n h cua ddi tifgng lanh dao, quan
ly vdi nhdng nhiem vg difgc giao.
- Cdn trau doi khd ndng giao tiep,
dng xd thich dng vdi moi trifdng td

chde.a