Luận văn thạc sĩ văn học về hiện tượng epiphany trong truyện ngắn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ
MINH

Lê Thị Tú Trinh

HIỆN TƯỢNG EPIPHANY TRONG TẬP
TRUYỆN NGẮN “NGƯỜI DUBLIN” CỦA
JAMES JOYCE

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Lê Thị Tú Trinh

HIỆN TƯỢNG EPIPHANY TRONG TẬP
TRUYỆN NGẮN “NGƯỜI DUBLIN” CỦA
JAMES JOYCE
Chuyên ngành: Văn học nước ngoài
Mã số:
60 22 30

LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐÀO NGỌC CHƯƠNG

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi.
Các số liệu khảo sát, kết quả trong luận văn này là trung thực và chưa từng cơng
bố ở các cơng trình khác.
Người viết luận văn

Lê Thị Tú Trinh
Lớp Cao học Văn học nước ngoài K19


LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc với PSG.TS Đào Ngọc Chương _ người thầy
hướng dẫn đã tận tình giúp đỡ và động viên tơi trong quá trình thực hiện luận văn.
Xin cảm ơn các thầy cơ tổ Văn học nước ngồi, các thầy cơ khoa Ngữ văn,
phòng Sau Đại học trường ĐHSP Tp. HCM, gia đình và bạn bè đã góp ý, giúp đỡ tơi
trong q trình học tập và nghiên cứu.
Tp. Hồ Chí Minh ngày 25 tháng 11 năm 2011
Người viết

Lê Thị Tú Trinh
Lớp Cao học Văn học nước ngoài K19


MỤC LỤC
Trang bìa phụ
Lời cam đoan
Lời cảm ơn

Mục lục
Mở đầu...............................................................................................................1
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ HIỆN TƯỢNG EPIPHANY VÀ “NGƯỜI
DUBLIN” CỦA JAMES JOYCE
1.1. Epiphany- từ tôn giáo đến nghệ thuật.......................................................15
1.2. Về tập truyện ngắn “Người Dublin”.........................................................31

1.2.1. “Người Dublin” – tập truyện bộc lộ tâm hồn người nghệ sĩ James Joyce
...................................................................................................................... 31
1.2.2. “Người Dublin” và thể loại truyện ngắn hiện đại............................. 34
1.2.3 Vị trí của “Người Dublin” trong sự nghiệp sáng tác của James Joyce. .37
Tiểu kết chương 1............................................................................................ 40
CHƯƠNG 2: EPIPHANY VÀ THẾ GIỚI NHÂN VẬT CỦA “NGƯỜI
DUBLIN”
2.1. Đặc trưng của những nhân vật liên quan đến hiện tượng epiphany trong

“Người Dublin”.......................................................................................43
2.1.1. Nhân vật bị giam cầm trong nhà tù cuộc sống...................................43
2.1.2. Những nhân vật với khát vọng vượt thoát khỏi nhà tù cuộc sống........53
2.2 Hiện tượng epiphany của các nhân vật trong “Người Dublin”.................58

2.2.1 Thời gian của hiện tượng epiphany.................................................... 58
2.2.2 Không gian của những khoảnh khắc Epiphany.................................. 63
2.2.3. Điểm rơi epiphany của nhân vật........................................................70
Tiểu kết chương 2............................................................................................ 78
CHƯƠNG 3: ĐỘC GIẢ “NGƯỜI DUBLIN” VÀ HIỆN TƯỢNG PIPHANY
3.1 Vài nét về mỹ học tiếp nhận...................................................................... 81
3.2 Lối viết khơi gợi epiphany cho độc giả “Người Dublin”..........................85

3.2.1 Độc giả và điểm rơi epiphany của nhân vật........................................85
3.2.2. “Người Dublin” với cách kiến tạo các epiphany hướng về độc giả. . .88
Tiểu kết chương 3...........................................................................................116
KẾT LUẬN...................................................................................................118
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................... 120
PHỤ LỤC
1. Lí do chọn đề tài

PHẦN MỞ ĐẦU

1.1 Văn học thế giới từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX đã chứng kiến một
bước ngoặc quan trọng để lại tên tuổi những nhà cách tân vĩ đại như James Joyce
(1882-1941), Marcel Proust (1871-1922), Franz Kafka(1883- 1924), Virginia Woolf
(1882-1941)...Một trong những tên tuổi ấy, nhà văn Ai-len, James Joyce nổi lên như
một hiện tượng, một cây bút tiên phong của văn học chủ nghĩa hiện đại. Nghiên cứu
các sáng tác của James Joyce là một trong những bước tiếp cận nền văn học hiện đại
thế giới, kéo gần lại khoảng cách giữa nền văn học dân tộc và nhân loại.
1.2 Con đường sáng tạo của James Joyce đi từ những thể nghiệm ban đầu tới
những bước đột phá càng về sau càng đa dạng, phức tạp, càng đòi hỏi người tiếp nhận
sự kiên nhẫn và đam mê cao độ. Joyce thể hiện tài năng của mình trên nhiều lĩnh vực:
truyện ngắn, thơ, kịch và tiểu thuyết. Tuy các nhà nghiên cứu trên thế giới đánh giá
rất cao những cách tân của James Joyce ở thể loại tiểu thuyết nhưng khơng vì thế mà
truyện ngắn của ơng bị xem nhẹ. “Người Dublin” được xem là tập truyện ngắn góp
phần tạo nên diện mạo truyện ngắn hiện đại. Nếu nghiên cứu dưới góc nhìn liên văn
bản thì những đề tài truyện ngắn còn trở lại và phát triển hơn trong các kiệt tác tiểu
thuyết của Joyce sau này. Điều này gợi ý người viết bắt đầu đi vào thế giới nghệ thuật
của James Joyce từ “Người Dublin”, tập truyện ngắn duy nhất của ông.
1.3 Khi sáng tác “Người Dublin” Joyce muốn tạo ra một chuỗi epiphany nhằm
thức tỉnh tinh thần dân tộc ơng cho nên epiphany chính là hiện tượng chi phối tư
tưởng và nghệ thuật của nhà văn trong tồn tập truyện. Epiphany cịn là chìa khóa của

tồn bộ thế giới nghệ thuật James Joyce hơn nữa cũng là hiện tượng chi phối sáng tác
của nhiều nhà văn khác như là một lối viết, một mục đích sáng tác của các nhà văn
hiện đại chủ nghĩa. Hiện tượng Epiphany trong “Người Dublin” là vấn đề nhiều gợi
mở cho người muốn tìm hiểu về những cách tân của James Joyce ở lĩnh vực truyện


ngắn. Epiphany sẽ hé lộ cho chúng ta cái tôi sáng tạo của nhà văn, những bí ẩn tâm
hồn của người Dublin nói riêng và con người hiện đại nói chung. Người viết sẽ dùng
khái niệm epiphany như chìa khóa bước vào thế giới nghệ thuật “Người Dublin” hi


vọng tiếp cận được với một cách tân truyện ngắn hiện đại nhằm phục vụ cho việc tìm
hiểu, giới thiệu một bậc thầy văn chương thế giới trong bối cảnh nền văn học phương
Tây hiện đại đang ngày càng hấp dẫn độc giả và giới nghiên cứu Việt Nam.
2. Lịch sử vấn đề
2.1 Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này dựa trên phát biểu của chính
James Joyce về tập truyện ngắn của mình. Trong một bức thư gửi cho một người bạn
vào tháng 8 năm 1904, ông đã gọi tập truyện của mình là “một chuỗi epiphany”, cách
gọi như thế còn được lặp lại lần nữa trong bức thư gửi cho anh trai ơng sau đó. Và
cũng chính Joyce thông qua diễn ngôn của Stephan Dedalus, nhân vật trung tâm trong
“Stephen Hero”, tập bản thảo đầu tay mang tính tự thuật của nhà văn đã giải thích:
“Epiphany là một biểu hiện tinh thần bất ngờ trong những lời nói thơng tục, trong cử
chỉ hoặc một giai đoạn đáng nhớ của tâm trí” [70]. Theo đó thì ý tưởng về việc sáng
tác một chuỗi epiphany về đời sống Dublin đến với ông khi ông (trong vai Stephen
Dedalus) đi bộ qua một con phố tồi tàn của Dublin và tình cờ nghe được những lời
đứt quãng của cuộc trò chuyện giữa một người đàn ông và một người phụ nữ trẻ.
Cuộc nói chuyện với những lời nói tầm thường, nhát gừng, gãy ra như những mảnh
vụn ấy lại bất ngờ tiết lộ bản chất của đối tượng, khiến ông cảm nhận được nó như là
tình trạng tê liệt của thành phố này. Ơng nảy ra ý tưởng mình sẽ là người nghệ sĩ ghi
chép lại những thời điểm của những nhận thức đột ngột như thế trong một tập truyện

nghiêm túc mà ông gọi là “một chuỗi epiphany”. Nhà nghiên cứu Hofbauer Randy
cho rằng James Joyce sử dụng hiện tượng epiphany để tiếp thêm sức mạnh cho người
anh hùng Stephen (hay là chính chàng thanh niên James Joyce) để anh ta đến gần hơn
với ước mơ trở thành một nghệ sĩ. Theo Hofbauer, epiphany có thể giúp người nghệ
sĩ thấy được linh hồn , bản chất của đối tượng dù nó chỉ ẩn hiện sau lớp vỏ bề ngồi .
Từ những tiết lộ của nhà văn mà các cơng trình nghiên cứu “Người Dublin”
thường rất chú trọng đến hiện tượng epiphany.
Hiện tượng epiphany trong tập truyện ngắn của James Joyce thể hiện ý đồ nghệ
thuật của tác giả đồng thời chính nó chi phối cách kể chuyện của ơng, do đó các cơng
trình nghiên cứu “Người Dublin” xem xét hiện tượng epiphany đã chi phối bút pháp


kể chuyện của James Joyce như thế nào để từ đó tạo ra những thời khắc bừng ngộ của
các nhân vật trong truyện và lôi kéo sự tham gia của độc giả vào việc hoàn thiện chủ
đề tư tưởng của tác phẩm.
Mark Bendle trong bài viết “Tê liệt và epiphany trong Người Dublin” (Paralysis
and epiphany in Dubliners ) xem epiphany như là một hiện tượng góp phần quan
trọng thể hiện chủ đề của tập truyện – tình trạng tê liệt của các cư dân Dublin qua
những khoảnh khắc epiphany của các nhân vật. Tác giả bài viết đi phân tích thời điểm
epiphany của một số nhân vật trong “Người Dublin” và rút ra nhận xét rằng tại những
thời khắc ấy họ nhận ra tình cảnh bế tắc của mình nhưng thường là họ khơng kiên
quyết vượt thốt ra khỏi tình trạng ấy, thất vọng nhưng không giải quyết được bế tắc
và cam chịu một cách tê liệt hoặc là trút giận vào con cái chẳng hạn như Little
Chandle trong “Một đám mây nhỏ” hoặc Farington trong “Những bản sao”.
Francesca Valente trong cơng trình “Người Dublin của Joyce như là những
epiphany” (Joyce’s Dubliners as Epiphanies)[75] đã nghiên cứu sâu sắc hiện tượng
epiphany trong tập truyện ngắn này của Joyce. Ông cho rằng khơng chỉ “Người
Dublin” mà tồn bộ các sáng tác của Joyce là một loạt các epiphany. Francesca chú ý
đến thủ pháp kết cấu các truyện ngắn để tạo thời điểm cho các epiphany xuất hiện.
Đó là thời điểm mà các giác quan của nhân vật có sự tương tác với nhau như là mắt

nhìn thấy và tai cùng lắng nghe. Các chuỗi epiphany của nhân vật góp phần thể hiện
chủ đề của tập truyện là tình trạng tù túng, tê liệt mà các cư dân thành phố đang phải
chịu đựng. Qua đó có thể thấy được thấp thống cái tơi James Joyce cũng bị mắc kẹt
đâu đó giữa những ràng buộc gia đình, tơn giáo hay chính trị của xã hội Ailen. Theo
nhà nghiên cứu này, epiphany của nhân vật cũng là epiphany của người nghệ sĩ
James Joyce. Công trình này chưa chú ý đến vai trị của người đọc nhưng nó quan
tâm đến dụng ý của nhà văn trong việc “viết một chương trong lịch sử đạo đức của
dân tộc mình”.
Trong khi đó thì Garry Martin Leonard lại cho rằng “ Cuốn Người Dublin là
một chương quan trọng trong sự phát triển ngòi bút của người nghệ sĩ Joyce hơn là
một chương trong lịch sử xã hôi Dublin” [71]. Bởi vì theo Garry, epiphany đã trở


thành một kĩ thuật giúp tác giả “Người Dublin” thiết lập một liên kết thẩm mỹ giữa
tác giả, văn bản và người đọc. Có thể nói cơng trình nghiên cứu “ Đọc lại Dubliner:
Dưới cái nhìn của Lacan” (Reading Dubliners again: a Lacanian perspectiev) [71]
của Garry Martin Leonard đã xem xét hiện tượng epiphany trong “Người Dublin”
của James Joyce dưới những phương pháp luận nghiên cứu văn học rất hiện đại. Ông
đánh giá cao khái niệm ephiphany và cho rằng khơng chỉ của riêng Joyce, epiphany
cịn phát triển thành một phương thức sáng tác của văn học hiện đại và đương đại.
Thêm một điều thú vị nữa là Garry còn chú ý đến hiện tượng tương đồng của hiện
tượng epiphany trong văn học hiện đại phương Tây với quan niệm sáng tác “ý tại
ngôn ngoại” của văn học phương Đông. Từ đó ơng đề cao vai trị của epiphany trong
việc kêu gọi người đọc tham gia bằng trí tưởng tượng, bằng trải nghiệm của mình
trong việc tiếp nhận “Người Dublin”. Garry tán đồng quan niệm của Beja khi cho
rằng epiphany của Jamemes Joyce thường hướng đến người đọc hơn là nhân vật.
Những ý kiến của Garry Martin Leonard thực sự là những gợi ý rất thú vị để chúng
tơi tìm hiểu epiphany trong “Người Dublin” của James Joyce dưới quan niệm của mỹ
học tiếp nhận.
Cũng đồng quan điểm về vai trò của người đọc, Wallace Gray trong một bài giới

thiệu tập truyện “Người Dublin” đã đưa ra nhận định “ Ý định khởi đầu của nhà văn
không được diễn tả như một thơng báo cuối cùng. Chính người đọc sẽ quyết định xem
mỗi câu chuyện sẽ phát ra một ý mỉa mai hay đồng cảm” [78] .Chính vì thế mà
James Joyce sử dụng lối viết giản lược (style of scrupulous meanness) và tập
truyện ngắn này của ông được cho là điểm khởi đầu của chủ nghĩa hiện đại, chống lại
lối viết của thế kỉ XIX. Wallace tiếp cận “Người Dublin” trên cả hai bình diện: một là
phản ánh đời sống đầy thất bại của các cư dân Dublin từ trẻ thơ, phụ nữ, những người
đàn ông trưởng thành; hai là qua các biểu tượng và motip phản ánh bản chất con
người nói chung vào khoảng giao thời hai thế kỉ. Nhà nghiên cứu rất chú ý đến phong
cách viết của James Joyce nhất là tính chất song đơi vừa hiện thực vừa tượng trưng;
các độc thoại tự sự và những câu văn lặp lại những hình ảnh theo khn mẫu; lối văn
xuôi tự nhiễm lây phong cách của nhân vật, chẳng hạn khi miêu tả cử chỉ và ngôn
ngữ của