Giáo trình An toàn bức xạ Modun 2

NGUYEN TATTHANH

BỌ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC 'nguyễn tất thành
CHUN NGÀNH VẬT LÝ Y KHOA

MƠN HỌC
AN TỒN BỨC XẠ

PHẰN
CÁC KIẾN THỨC CHUN ĐỀ

TP HỊ CHÍ MINH-2020


nhân phóng xạ dùng cho một xét nghiệm in vivo vì nó cỏ chu kỳ bán rã là 5760 năm!

Tuy nhiên, về mặt sinh học, nó thải qua cơ thể con người trong khoảng một
ngày.

Mặc dù nhiều khoa y học hạt nhân thỉnh thoảng thực hiện đếm mẫu, các quy trình in

vitro cũng thường được thực hiện trong các phịng thí nghiệm lâm sàng khác như

huyết học hoặc sinh hóa. Phần cịn lại của mơ-đun này chỉ liên quan đến các thủ tục
in vivo. Phương pháp bảo vệ chống bức xạ trong phân tích trong ống nghiệm sẽ giống

nhau đối với bất kỳ phịng thí nghiệm phóng xạ.
1.3 Các hạt nhân phóng xạ được sử dụng trong Vivo

Các hạt nhân phóng xạ sử dụng trong in vivo phải được lựa chọn cẩn thận để giảm

liều không cần thiết cho bệnh nhân.

Dược chất phóng xạ dùng cho chẩn đốn phải cung cấp liều xạ tối thiểu có thể
cho bệnh nhân.

Các dược chất phóng xạ dùng trong điều trị phải cung cấp liều tối đa cho cơ
quan hoặc mơ đích, đồng thời giảm thiểu liều cho các mô lành như tủy xương.

Sự lựa chọn một loại dược chất phóng xạ phụ thuộc vào một số đặc điểm hóa học và
vật lý. Đầu tiên, dạng hóa học của phân tử có chứa hạt nhân phóng xạ xác định nơi
nó đi vào cơ thể. Các phân tử ‘“vết” theo con đường sinh hóa đến một cơ quan hoặc
mơ cần quan tâm. Chìa khóa của y học hạt nhân là xem xét chức năng của các cơ

quan hoặc mô như thể hiện qua sự hấp thu, trao đổi chất và bài tiết của chất đánh
dấu (dược động học). Thử hai, tính chất vật lý của sự phân rã hạt nhân phóng xạ

xác định mức độ phóng xạ có thể được đo được.
1.3.1 Các hạt nhân phóng xạ dùng trong điều trị
•

Dược chất phóng xạ dùng trong điều trị phải cung cấp liều bức xạ cao trong một
phạm vi nhỏ. Điều này đòi hỏi sự phát xạ tạo ra các hạt mang điện với năng lượng
cao, thường là các hạt beta. (Có một số xét nghiệm quan tâm đến các hạt alpha,

electron Auger và electron chuyển đổi bên trong, nhưng chúng chưa được sử dụng
lâm sàng).
•

Sẽ là một phần thưởng nếu hạt nhân phóng xạ cũng phát ra photon gamma để có

thể chụp được bằng máy gamma camera. Điều này cho phép theo dõi sự phân

phối của dược chất phỏng xạ, để ước tính liều cho các mơ đích và khơng đích.

72


•

Thời gian bán hủy hiệu dụng cần khá ngắn, thường là vài ngày. Liều xạ sẽ hiệu

quả hơn nếu được phân phối trong khung thời gian càng ngắn càng tốt. Nó cũng

quan trọng để tránh một liều cao đối với các mô khác, điều này (liều cao đối với
các mô khác) có thể xảy ra nếu độ thanh thải sinh học chậm và thời gian bán hủy

hiệu dụng kéo dài.

1.3.2 Các hạt nhân phóng xạ dùng trong chẩn đốn
•

Hạt nhân phóng xạ dung trong chẩn đốn phải phát ra các photon với mật độ cao

để có thể được để phát hiện hiệu quả bằng máy gamma camera. Phạm vi năng

lượng phù hợp nhất cho máy gamma camera hiện tại là từ 100 keV đến 300 keV,
với mức tối ưu là 150 keV. ở năng lượng cao hơn, hiệu quả hấp thụ của đầu dò
bị giảm, ở năng lượng thấp hơn, các tương tác photon trong cơ thể và các vật liệu

khác, tạo ra các photon chồng chéo và làm mất độ phân giải không gian. Thế hệ

máy gamma camera mới có thể ghi lại các photon hủy cặp 511 keV từ sự phân
rã của positron phát ra hạt nhân phóng xạ fluorine-18.
•

Khơng nên phát ra các hạt mang điện, vì những hạt này được hấp thụ trong khoảng

một vài milimét tại điểm phân rã. Hầu như tất cả năng lượng của hạt mang điện
được đọng lại tại chỗ. Điều này có thể làm tăng đáng kể Liều xạ cho bệnh nhân

trong khi khơng đóng góp gì cho thơng tin từ xét nghiệm.
•

Cần có thời gian bán hủy hiệu dụng ngắn, để liều xạ được giữ ở mức càng thấp
càng tốt. Có giới hạn về thời gian để bệnh nhân có thể nằm yên trong khi chụp.
Tất cả các nguyên tử theo dõi phân rã trước và sau khi chụp/quét không đóng góp

thơng tin và chỉ thêm vào liều bức xạ.
Liều xạ đối với bệnh nhân là yếu tố giới hạn về lượng hạt nhân phóng xạ được sử

dụng để chụp. Y học hạt nhân tương đối không hiệu quả trong việc sử dụng các
photon gamma phát ra trong bệnh nhân. Chỉ một phần rất nhỏ các tia gamma phát ra
từ một phần của cơ thể trong trường nhìn của máy gamma camera sẽ được ghi lại

trên hình ảnh.

Hình ảnh Gamma camera là sự đánh đổi giữa Liều xạ với thời gian chụp ảnh bệnh
nhân (chuyển động của bệnh nhân / cơ quan) và thống kê “tiếng ồn” từ bản chất ngẫu

nhiên phát xạ sẽ có ý nghĩa hơn với lượng hoạt độ thấp hơn.

73


1.4 Các hạt nhân phóng xạ được sử dụng trong ống nghiệm

Các nghiên cứu in vitro liên quan đến việc thêm hạt nhân phóng xạ vào mẫu sinh học

lấy từ cơ thể. Mau được đo bằng một ống đếm. Xét nghiệm miễn dịch phóng xạ là
một ví dụ về nghiên cứu in vitro. Một hạt nhân phóng xạ được sử dụng cho các nghiên
cứu in vitro, lý tưởng nhất, nên có các tính chất sau:
•

Việc lựa chọn nhãn phóng xạ khơng bị hạn chế vì các phương pháp đếm trong

ống nghiệm nhạy hơn nhiều so với ảnh gamma camera. Do đó, một lượng rất nhỏ

phóng xạ có thể được sử dụng, và liều phóng xạ khơng phải là mối quan tâm
chính. Các kỹ thuật đếm mẫu có thể có hiệu suất hơn 80% đối với nhiều hạt nhân

phóng xạ thường được sử dụng.
•

Thời gian bán hủy dài hơn thuận tiện hơn cho việc cung cấp và đếm hạt nhân

phóng xạ, ví dụ: iốt-125 với thời gian bán hủy là 60 ngày.
•

Tính chất hóa học của hạt nhân rất quan trọng. Đồng vị của các nguyên tố vi lượng

quan trọng về mặt sinh học như sắt và coban được sử dụng, lốt rất hữu ích vì nó

có thể dễ dàng kết hợp trong một loạt các phân tử hữu cơ.
•

Năng lượng của phân rã phóng xạ khơng nên q lớn. Việc giải phỏng một lượng

lớn năng lượng cỏ thể phá vỡ các liên kết hóa học và dẫn đến sự ổn định hóa học
kém. Ví dụ, 1-125 được ưu tiên hơn 1-131 và P-33 được ưu tiên hơn P-32.
1.5 Nhắm đúng mơ hoặc CO’ quan đích

Các cách phổ biến nhất để áp dụng dược phẩm phóng xạ cho bệnh nhân là:
• Bằng các mạch máu, sau khi tiêm tĩnh mạch
• Bằng đường dẫn khí của phổi, sau khi hít vào dưới dạng khí hoặc khí dung hoặc

huyền phù của các hạt mịn
• Bằng đường tiêu hóa, sau khi ăn (nuốt).

Một khi dược phẩm phóng xạ đến các cơ quan hoặc mơ quan tâm, phải có một cơ
chế hấp thu tập trung nó đủ lớn để cho ra một hình ảnh.

Một vài dạng ion đơn giản được tích lũy có chọn lọc trong các mô quan tâm. Đây là
cơ chế hấp thu của gallium-67 dưới dạng gallium citrate, iodine-123 hoặc iodine-131

dưới dạng muối natri iodide và thallium-201 dưới dạng thallium clorua.
Các phân tử được dán nhãn với một hạt nhân phóng xạ thích hợp như Tc-99m hoặc
1-123 cũng có thể tập trung trong một cơ quan hoặc mơ. Có rất nhiều hợp chất trong

74

lớp này, bao gồm glucose, peptide và kháng thể đơn dịng. Đối với hình ảnh não, một

số hợp chất lipophyl như HMPAO có thể vượt qua hàng rào máu não, thường ngăn

các hợp chất không mong muốn trong máu khuếch tán vào mơ não.

Các phân tử có kích thước dạng keo sẽ được các tế bào đặc biệt ở gan, tủy xương

và lá lách quét ra khỏi máu. Đây là cơ sở của phương pháp quét gan với chất keo Tc99m lưu huỳnh (Tc-99m S). Một cơ chế tương tự được sử dụng để dán nhãn các tế

bào bạch cầu (tế bào trắng), trong mẫu máu lấy từ bệnh nhân, với chất keo Tc-99m

s. Các tế bào bạch cầu được tiêm lại, hiện chứa chất keo Tc-99m s, sẽ tích tụ tại các
vị trí nhiễm trùng trong cơ thể. Các hợp chất keo của yttri-90, phát ra tia beta, được
sử dụng để điều trị một số dạng viêm khớp. Khi được tiêm vào không gian khớp, các

tế bào trong lớp lót của khớp sẽ quét sạch các hạt keo.
Các hạt chỉ đủ lớn để lưu lại trong các mạch máu nhỏ nhất có thể được sử dụng để

chứng minh việc cung cấp máu động mạch (tưới máu). Trong quét phổi, các hạt có
nhãn Tc-99m được tiêm tĩnh mạch, chúng đi đến tim và sau đó đến phổi nơi chúng bị

mắc kẹt. Nếu một mạch máu lớn đã bị chặn bởi cục máu đông, vùng phổi thường
được cung cấp bởi mạch này sẽ xuất hiện dưới dạng vùng ‘lạnh khi quét vì các hạt
được dán nhãn khơng thể đi qua các mạch nhỏ nhất.

“Sự hấp thu có chọn lọc”, là mục tiêu khó nắm bắt của các nhà dược sĩ phóng xạ
trong việc tìm kiếm các cơng cụ đánh dấu mới và tốt hơn. Ví dụ, nếu sự hấp thu chất

đánh dấu trong khối u đủ tốt cho hình ảnh chẩn đốn, có thể tiến thêm một bước và
điều trị khối u bằng cách dán nhãn chất đánh dấu bằng chất phóng xạ có thể cung

cấp liều phóng xạ cao. Đây là suy nghĩ đằng sau việc tìm kiếm “ viên đạn” ma thuật
điều trị ung thư - các kháng thể được dán nhãn sẽ tìm kiếm và gắn vào các tế bào
khối u.

1.6 Các hạt nhân phóng xạ được sử dụng phổ biến
Chỉ cần bốn nhân phóng xạ - Tc-99m, TI-201, 1-131 và Ga-67 - chiếm phần lớn các

thủ tục lâm sàng. Một số khác bị giới hạn bởi chi phí hoặc khả năng cung cấp, ví dụ:

Sr-89, 1-123, ln-111 và các hạt nhân phóng xạ có thời gian sống ngắn (ví dụ F-18 và

0-15) được sử dụng để chụp cắt lớp phát xạ positron (PET- positron emission
tomography). Một số hạt nhân phóng xạ có thời gian bán hủy dài hơn được sử dụng

để kiểm tra kiểm soát chất lượng dụng cụ. Ví dụ: các nguồn nhỏ kín Caesium-137
(thời gian bán hủy 30 năm) được sử dụng để kiểm tra tính nhất quán lâu dài của đáp

75


ứng hiệu chuẩn liều, các nguồn của gadolinium-153 (với photon năng lượng thấp dồi
dào) được sử dụng để quét truyền qua thân (transmission scans of the body) và các

nguồn phẳng lớn (gọi là nguồn lũ-called flood sources) của coban-57 (mũ năng lượng
photon gần Tc-99m- photon energies close tot hat of Tc-99m) được sử dụng để kiểm
tra hiệu suất về tính đồng nhất và độ phân giải của trường nhìn của camera gamma.
Khoảng 90% quy trình quét được thực hiện với Tc-99m (thường thu được từ máy tạo

molybdenum-99) và 90% quy trình trị liệu được thực hiện với 1-131. Các tính năng

chính của sơ đồ phân rã của chúng được thể hiện trong Hình 2, với các đặc điểm

được phác thảo giúp chúng phù hợp với chẩn đoán và trị liệu tương ứng.

Hình 2
Sơ đồ phân rã của Mo-99 và 1-131

Bảng 6 trong Phụ lục 1 đưa ra các đặc tính phóng xạ của các hạt nhân phóng xạ hở
sử dụng trong y học hạt nhân.
KIẾM TRA 1 MỎ ĐUN 4.2

2. CHUẨN BỊ VÀ sử DỤNG DƯỢC CHÁT PHÓNG XẠ

2.1 Chuẩn bị dược chất phóng xạ

Hầu hết các dược chất phóng xạ được sử dụng bằng cách tiêm tĩnh mạch, đòi hỏi
phải tuân thủ tiêu chuẩn tinh khiết rất cao trong chế phẩm của chúng. Điều này được
gọi là Thực hành sản xuất tốt 'Good Manufacturing Practice’ trong ngành dược phẩm.
Các dược chất phóng xạ có thời hạn sử dụng rất ngắn do phân rã phóng xạ khơng

giống như hầu hết các loại dược phẩm khác, có thể có thời hạn sử dụng dài cho đến
khi hết hạn sử dụng.
May mắn, có một cách rất thuận tiện để đối phó với những hạn chế về thời gian và vô
trùng khi điều chế các hợp chất có thời gian sống ngắn của Tc-99m.Tc-99m có thể
thu được từ hạt nhân mẹ của nó, molybdenum-99, có chu kỳ bán rã là 66 giờ. Mo-99

76

được cung cấp, có lẽ mỗi tuần một lần, trên cột sắc ký nơi nó phân rã thành Tc-99m.
Đây được gọi là máy tạo Mo-99, hay ‘”bò” Mo-99. Mỗi sáng, Tc-99m có thể được tách

ra (rửa ) khỏi Mo-99 bằng cách cho dung dịch nước muối vô trùng chảy qua cột. Điều
này được gọi là máy “vắt sữa” - máy phát. Tc-99m ở dạng hóa học của pertechnetate

được thu thập trong lọ dược chất vô trùng, để lại Mo-99 trên cột. Một mức độ cao tách
hóa chất là cần thiết. Ngay cả một lượng nhỏ Mo-99 cũng sẽ cung cấp một Liều xạ

đáng kể cho bệnh nhân, vì bức xạ beta với năng lượng cao và thời gian bán hủy dài

của nó. Dung dịch rửa giải Tc-99m có thể có nồng độ phóng xạ rất cao, với 100 GBq
trong 10 mL dung dịch từ máy tạo Mo-99 hoạt độ cao.

Hình 3
Máy điều chế Tc-99m

Technicium pertechnetate từ máy phát có thể được sử dụng để điều chế các hợp chất

có nhãn. Tc-99m pertechnetate được thêm vào một lượng nhỏ công thức hóa học cần
thiết, ở dạng đơng khơ trong lọ dược chất vơ trùng (lyophilized “kít” -bộ dụng cụ). Trộn
đơn giản có thể đủ để tạo ra một hợp chất có độ tinh khiết cao được dán nhãn Tc99m. Các hợp chất hóa học có sẵn để dán nhãn bằng Tc-99m cho các xét nghiệm

về thận (ví dụ: DTPA, DMSA, MAG3), não (HMPAO), gan (keo lưu huỳnh), xương

(phốt phát, phốt pho) và nhiều cơ quan khác.
2.2 Tiêm tĩnh mạch

Các bước sau đây là bắt buộc thực hiện để tiêm dược chất phóng xạ vào tĩnh mạch:

1. Xác định nồng độ phóng xạ, tính bằng MBq / mL dung dịch tại thời điểm hiệu
chuẩn. Hoạt độ có thể được đo bằng máy chuẩn liều (dose calibrator), với giả thiết

77


thể tích dung dịch đã biết. Với các dược chất phóng xạ được mua sẵn sàng để sử
dụng, thơng tin sẽ có trên nhãn của nhà sản xuất.
2. Tính dung tích cần thiết chứa lượng phóng xạ mong muốn tại thời điểm xét nghiệm

(được gọi là ‘Liều” bởi các kỹ thuật viên), tính đến sự phân rã phóng xạ từ thời

điểm hiệu chuẩn.
3. Lấy ra một lượng thể tích cần thiết đưa vào một ống tiêm bằng kỹ thuật vô trùng
để tiêm tĩnh mạch.
4. Kiểm tra hoạt độ trong ống tiêm bằng cách sử dụng máy chuẩn liều (ngoại trừ các

hạt nhân phát beta Sr-89 và Y-90). Hoạt độ nên nằm trong vòng 10% đối với các
hoạt độ theo quy định. Nếu hoạt độ quá lớn, dung dịch dư có thể được tống ra trên

một miếng gạc vô trùng; nếu nó quá nhỏ, dung dịch bổ sung có thể được rút ra

sau khi nhập lại kim vô trùng vào lọ dược chất phóng xạ.
Bạn nên dựa vào thơng tin ghi trên nhãn của nhà sản xuất để tính lượng phóng
xạ cần thiết của các hạt nhân phóng xạ điều trị Sr-89 và Y-90. Nỗ lực đo các

chất phát beta thuần khiết này bằng máy chuẩn liều chuẩn từ các tia
bremsstrahlung của chúng có thể khơng chính xác.
Bạn cũng nên cẩn thận khi sử dụng máy chuẩn liều để đo 1-123 và 1-125, phát ra nhiều
tia X năng lượng thấp. Các hệ số hiệu chỉnh có thể được yêu cầu cho các thể tích,

ống tiêm và lọ khác nhau.
Thay đổi kim cho một lần mới và đặt ống tiêm vào một tấm chắn ống tiêm hoặc khay

mang ống tiêm, và được dán nhãn với thông tin về liều lượng, tên và xét nghiệm của
bệnh nhân và thời gian và ngày xét nghiệm.
Tiêm thường được thực hiện bằng cách tiêm tĩnh mạch trực tiếp hoặc kim 'bướm',

hoặc đôi khi qua ống thông tĩnh mạch.

2.3 Thuốc uống phóng xạ
Đây chủ yếu là các chế phẩm 1-131 ở dạng lỏng hoặc viên nang để chụp và điều trị

tuyến giáp. Ngoài ra, một lượng nhỏ Tc-99m hoặc Ga-67 có thể được thêm vào đồ
uống và thức ăn đặc (ví dụ như ngũ cốc) để xét nghiệm khả năng theo dõi hệ tiêu hóa

nhằm quan trắc di chuyển thức ăn qua cơ thể (vận động). Đây là lời biện minh duy
nhất cho việc cỏ 'thức ăn tại nơi làm việc với bức xạ! Hoạt độ của tất cả các liều uống
nên được kiểm tra bằng máy hiệu chuẩn liều.

78


2.4 Xơng dược chất phóng xạ
Độ thơng khí của phổi bệnh nhân có thể được đo bằng cách sử dụng phóng xạ dưới

dạng khí dung, thường là Tc-99m DTPA. Bình xịt được tạo ra bằng cách cho một

lượng nhỏ dung dịch DTPA Tc-99m vào máy phun sương, thiết bị tạo ra một màn
sương có thể được hít vào qua ống dẫn đến ống ngậm hoặc mặt nạ. Cũng có thể sử

dụng Technegas, đó là một đám mây gồm các hạt carbon rất nhỏ được dán nhãn Tc99m trong khí argon. Kích thước lý tưởng cho các hạt chụp phổi và aerosol (Sol khi/bụi

khí) có kích thước dưới 0,5 micron. Các hạt có kích thước nhỏ này sẽ di chuyển đến

các nhánh xa nhất của “cây phổi”, túi phế nang. Một vài giây giữ hơi thở sẽ đảm bảo

rằng 80% sẽ vẫn ở đó. Các sol khí lớn hơn sẽ chủ yếu lắng đọng ở phía sau miệng
và ống hoặc ống ngậm hoặc mặt nạ.
KIỂM TRA 2 MỎ ĐUN 4.2
3. HÌNH ẢNH GAMMA CAMERA

Đầu dò bức xạ của gamma camera là một tinh thể natri iodua, dày khoảng 12 mm, có
diện tích rất lớn để phủ càng nhiều cơ thể càng tốt. Tinh thể được bao quanh bởi lớp

chì chắn để giảm số đếm phông nền, và mặt trước được che bởi một ống chuẩn trực,

một tấm chắn (hầu như luôn ln là chì) đục nhiều lỗ nhỏ (khoảng 40.000).Các lỗ xác
định hướng bức xạ phát ra từ cơ thể sẽ được phát hiện trong tinh thể. Mặt sau của
tinh thể được ghép với một ống nhân quang điện (ống PM), khuếch đại ánh sáng phát

ra khi tia gamma đập vào tinh thể. Mạch điện tử xác định vị trí của sự tán xạ trong tinh

thể và cường độ của nó.

Hình 4

Gamma camera
Khi một tia gamma tới tương tác với tinh thể (tia a và b trong Hình 4), vị trí của tia

nhấp nháy được xác định bởi bộ xác định tọa độ X và y điện tử. Biên độ của đầu ra

ống nhân quang điện, tỷ lệ thuận với năng lượng đọng lại trong tinh thể, cũng được
ghi lại. Hàng trăm ngàn số đếm có thể được tích lũy để tạo ra phổ năng lượng photon.

79


Một hoặc nhiều 'cổng' hoặc 'cửa sỗ' được đặt trên vùng đỉnh photopeak của phổ này,
chĩ chọn những số đếm tương ứng với tương tác quang điện của các photon không
tán xạ (a). Các tia gamma cỏ năng lượng thấp hơn có thể đã trải qua tán xạ Compton

từ bệnh nhân (b), các tia từ ống chuẩn trực hoặc ngay trong chính tinh thể, bị loại ra
do khơng thể nói chúng có nguồn gốc từ đâu trong cơ thể. Theo cách này, hình ảnh

2 chiều (phẳng) thu được, là phiên bản nén của phân bố phóng xạ 3 chiều dưới góc
nhìn cơ thể.
Đầu dị, bao gồm tinh thể, ống chuẩn trực và cụm ống nhân quang, được che chắn,

thường bằng chì. Nó được gắn trên một giá để nó có thể được định vị trên bệnh nhân.
Máy hiện đại có hai đầu dị trở lên, để có thể thu được hình ảnh đồng thời từ các
hướng khác nhau đến cơ thể. Nhiều đầu cũng giảm thời gian chụp ảnh vì có hiệu quả
thu thập cao hơn.
counts

Hình 5
Phổ Gallium-67 với ba cửa sổ photopeak

Có một số cách mà hình ảnh có thể có được:
•

Hình ảnh tĩnh hoặc phẳng của một phần của cơ thể, với giường và giá đứng ở

một vị trí. Chụp có thể sớm (ngay sau khi tiêm dược chất phóng xạ) hoặc trì hỗn

sau một khoảng thời gian, để cho phép hấp thụ phóng xạ trong mơ cần quan tâm
và giải phóng hoạt độ nền khơng mong muốn bằng cách bài tiết sinh học.
•

Hình ảnh qt, khi cổng hoặc giường di chuyển liên tục trong khi đầu dò đang

đếm, để có thể ghi lại hình ảnh theo chiều dài được chụp của cơ thể bệnh nhân.
•

Hình ảnh SPECT, thu được trong khi đầu dò di chuyển theo kiểu từng bước xung

quanh bệnh nhân, thu thập số đếm theo chuỗi các góc. SPECT là viết tắt Single

80


Photon Emission Computed Tomography. Các lát cắt sau đỏ có thể được xây dựng
lại để tạo thành hình ảnh 3D thực sự.

•

Các xét nghiệm động học, là một chuỗi các hình ảnh hoặc ‘khung hình của cùng
một phần của cơ thể kéo dài trong vài giây mỗi lần, cho thấy một số q trình

nhanh như dịng máu chảy đến tay chân hoặc thận. Những xét nghiệm kiểu này
được thực hiện với đầu dò và bệnh nhân sẵn sàng vào vị trí trước khi tiêm dược

chất phóng xạ.
•

Các xét nghiệm đồng bộ nhịp tim (có kiểm sốt - gated), giống như các xét
nghiệm động học, ngoại trừ trình tự có q trình tuần hồn như nhịp đập của tim,
do đó, số đếm từ các khung hình tương ứng được tích lũy qua một số chu kỳ. Thời

gian của chu kỳ được “kích hoạt”, hoặc được “kiểm sốt” bởi một tín hiệu điện.

Điện tâm đồ đồng thời được sử dụng để chụp cổng của bể máu tim hoặc cơ tim
(thành cơ tim).
Chất lượng của hình ảnh hoặc phép quét được xác định bởi hai thông số cạnh tranh:

độ nhạy của hệ đo và độ phân giải của nó. Độ nhạy và độ phân giải phụ thuộc vào

nhiều yếu tố, đặc biệt là năng lượng photon, thiết kế collimator, độ dày tinh thể và hiệu

suất của ống nhân quang điệm. số đếm càng nhiều trong một hình ảnh, càng tốt. Bởi
vì tốc độ đếm phụ thuộc vào lượng hoạt độ trong trường quan sát, một hạn chế quan

trọng đối với chất lượng hình ảnh thường là liều xạ chấp nhận được đối với bệnh
nhân.
KIỂM TRA 3 MƠ ĐUN 4.2

4. PHƠI NHIỄM CHIÉU NGỒI ĐĨI VỚI KỸ THUẬT VIÊN
4.1 Nguồn phơi nhiễm chiếu ngồi

Cỏ ba cơng việc chiếm phần lớn phơi nhiễm chiếu ngồi của các kỹ thuật viên y học
hạt nhân:
•

chuẩn bị dược chất phóng xạ

•

pha chế và tiêm dược chất phóng xạ

•

thao tác với bệnh nhân.

Kỹ thuật viên y học hạt nhân thường tham gia vào tất cả các công đoạn của quy trình
y học hạt nhân, từ 'vắt sữa' Tc-99m từ máy phát Mo-99, chuẩn bị dược chất phóng xạ

trong ngày, phân phối liều lượng cần thiết, chụp bệnh nhân và xử lý dữ liệu hình ảnh.
ở một số nước, kỹ thuật viên cũng tiêm tĩnh mạch (nhưng chỉ cho các thủ tục chẩn

81


đoán). Các xét nghiệm khác nhau đã chỉ ra rằng việc phơi nhiễm đối với kỹ thuật viên

có số lượng xấp xỉ bằng nhau từ việc chuẩn bị dược chất phóng xạ, tiêm liều cho
bệnh nhân và thực hiện chụp.
Việc phơi nhiễm sẽ phụ thuộc vào:

•

năng lượng photon và độ giầu hạt nhân phóng xạ;

•

khoảng cách đến nguồn;

•

Lượng hoạt độ trong nguồn;

•

khoảng thời gian phơi nhiễm; và

•

mức độ suy giảm trong nguồn và trong bất kỳ sự che chắn nào.

Cường độ phơi nhiễm từ các photon phát ra từ một hạt nhân phóng xạ được xác định

bằng hằng số suất kerma khơng khí rs, là suất kerma trong khơng khí ở khoảng cách
1 mét từ nguồn điểm có hoạt độ 1 GBq, đối với các tia gamma có năng lượng lớn hơn

ỏ keV. (năng lượng cắt, ô, thường là 20 keV cho mục đích này. Các photon bé hơn

năng lượng này có thể được bỏ qua vì chúng được hấp thụ trong thành của lọ hoặc
ống tiêm.) Có sự thay đổi đáng kể về suất kerma khơng khí đối với các hạt nhân phóng

xạ khác nhau, như thể hiện trong bảng dưới đây.
Lưu ý rằng dữ liệu thay đổi từ dữ liệu được cung cấp ở nơi khác cho các hằng số
gamma cụ thể vì chỉ các photon có năng lượng lớn hơn 20 keV mới được xem xét.

Suất liều ở độ sâu mô 10 mm (suất tương đương liều môi trường) được thể hiện trong

cột thứ ba của Bảng 1.
Bảng 1. Hệ số suất kerma khơng khí và tương đương liều môi trường đối với
năng lượng photon > 20 keV.
Hạt nhân
phóng xạ

Suất Kerma trong khơng khí, r20
(photons > 20 keV)
pGy/h at 1 m from 1 GBq
(pGy h-1 m2GBq-1)

Suất đương đương liều môi trường, X20
(ở độ sâulOmm trong mô mềm) pSv/h at
1 m from 1 GBq
(pSv h’1 m2GBq'1)

F-18

140

171

Co-57

13.0

19.1

Ga-67

18.9

26.7

Mo-99 + Tc-99m

34.8

45.0

Tc-99m

14.2

21.3

82


ln-111

74.5

87.5

1-131

52.6

66.2

TI-201

10.2

17.1

Dữ liệu được cập nhật từ Groenewald w. A.; Wasserman H. J. Vật lý sức khỏe 1990; 58: 655-658.
(Bảng 1 giá trị được chuyển đổi từ x1 O’18 m2 Gy Bq-1 S'1 sang pGy h’1 m2 GBq-1 hoặc x10'18 m2 Gy Bq1 S’1 sang pGy h'1 m2 GBq-1 bằng cách nhân với 3.6 X 1018) Sự thay đổi về suất liều từ các hạt nhân
phóng xạ khác nhau được thể hiện trong Hình 6.
Suất liêu ờ 1 mét từ IGBq nguuoonf điếm
Kerma microGy/h
Liêu tương đương microSv/h

Hình 6
Suất liều ở Imetre từ nguồn điểm 1GBq.

Các hạt nhân phóng xạ trong lọ, ống tiêm và viên nang có thể được coi là nguồn điểm,

và do đó, để tính suất kerma khơng khí hoặc suất tương đương liều xung quanh ở
khoảng cách, d, từ một nguồn điểm, áp dụng luật bình phương nghịch đảo.
Suẳt Kerma

trong khơng khí

r.
A
_ 1Xs_______

,2

d

Trong đó: A = hoạt độ của hạt nhân phóng xạ tính bằng GBq
d = khoảng cách từ nguồn tính bằng mét

Tồ= hằng số suất kerma khơng khí pGy h‘1 m2 GBq 1 @ khoảng cách 1 mét
Suất Liều
Tương đương

x5

X

A

d2

Trong đó: A = hoạt độ của hạt nhân phóng xạ tính bằng GBq
d = khoảng cách từ nguồn tính bằng mét

83


Xs =hằng số suất liều tương đương tính theo pSv h'1 m2 GBq’1 @ khoảng cách 1
mét
Vì suất liều là sự thay đổi liều theo thời gian, nên sau đó có thể tính liều từ suất liều.

THÍ DỤ

Ước tính liều tương đương mô mềm cho một người đứng trong 5 phút ở khoảng cách

0,5 mét từ một viên nang chứa 200 MBq 1-131:
_ p _ xỏ x A

Suất Liều
Tương đương

Trong đó.

- t

D = liều (ụSv)
t = thời gian (h)
ơ = 20 keV

. D-Xs xAxt
d2

Ví dụ:
d = 0.5 m d2 = 0.25 m2

t = 5 phút =

5

giờ (h)

A = 200 MBq = 0.2 GBq

Xs = 66.2 pSv h'1 m2 GBq’1
66.2x0.2 x| A I

liều tương đương bằng 4.41 ^Sv.
Ống tiêm, lọ và viên nang có thể được coi là nguồn điểm mà quy luật nghịch đảo được

áp dụng. Điều tương tự cũng khơng hồn tồn đúng với bệnh nhân và các nguồn hở

khác. Suất liều gần bệnh nhân sẽ phụ thuộc rất nhiều vào sự phân bố hoạt độ trong
cơ thể bệnh nhân. Giả sử phân bố đồng đều hoạt độ trong cơ thể, bệnh nhân có thể

được coi là nguồn dây. Trong trường hợp này, suất liều sẽ thay đổi ngược khi khoảng

84


cách vng góc từ đường thẳng đến khoảng cách hai hoặc ba mét, và khơng theo

quy luật bình phương nghịch đảo của khoảng cách.
Nếu một hạt nhân phóng xạ, như Tc-99m hoặc 1-131, với năng lượng photon từ

khoảng 100 keV đến 400 keV, được phân phối đồng đều trong cơ thể, thì khoảng một
phần ba năng lượng photon được hấp thụ trong cơ thể. Khi tính tốn suất liều gần

một bệnh nhân có chứa một trong những hạt nhân phóng xạ này, người ta thường bỏ
qua những mất mát suy giảm như vậy sẽ sai ở khía cạnh an tồn. Việc giảm phơi

nhiễm do suy giảm có thể được bù đắp một phần bằng sự gia tăng do sự phân tán từ

các bức tường xung quanh và sàn nhà.

KIỂM TRA 4 MỎ ĐUN 4.2

4.2 Kiểm sốt phơi nhiễm chiếu ngồi

Các quy tắc thơng thường:
•

CHE CHÁN

•

KHOẢNG CÁCH

•

THỜI GIAN

Được áp dụng trong y học hạt nhân. Ví dụ:
•

Tránh tuyệt đối xử lý trực tiếp các lọ và ống tiêm có chứa chất lỏng phóng xạ - nên

sử dụng kẹp và tấm chắn.

•

Khơng đổ đầy ống tiêm vượt dung lượng. Sử dụng ống tiêm 5 ml_ cho liều 3 mL.

Điều này làm tăng khoảng cách giữa các ngón tay và nguồn và giảm suất liều (theo
hệ số 40 trở lên).

•

Làm việc đằng sau tấm chắn hình chữ L khi chuẩn bị dược chất phóng xạ và pha

chế và hiệu chuẩn liều.

Hình 7

Làm việc sau tấm chắn hình chữ L khi xử lý dược chất phóng xạ

85


•

Đặt ống tiêm đã sử dụng vào thùng “chuyên dụng” được che chắn bằng chì ngay

sau khi tiêm.
•

Đặt ống thơng gió và ống ngậm đã sử dụng vào túi nhựa và di chuyển đến khu vực

được che chắn hoặc khu vưc cách ly ngay sau khi cho sol khí (aerosols) hoặc
Technegas.

•

Cung cấp thêm che chắn chì cho máy phát Mo-99 / Tc-99m để giữ suất liều ở nơi

bạn đứng trước máy phát dưới 10 pGy / giờ.

•

Cung cấp thêm che chắn chì cho các khu vực lưu giữ và tủ lạnh nơi lưu giữ dược

chất phóng xạ, đặc biệt là Ga-67, ln-111 và 1-131, để giữ suất liều dưới 10 pGy/giờ.
•

Khơng để nguồn đầy nước và phantoms tiếp xúc trực tiếp với cơ thể của bạn khi đi

bộ qua phòng khám y học hạt nhân. Sử dụng xe đẩy hoặc xe lăn để di chuyển chúng

từ kho hoặc 'phịng thí nghiệm nóng' sang máy ảnh.
•

Ln nhớ rằng bệnh nhân là nguồn hở!

•

Dành thời gian làm việc ngắn nhất có thể gần với bệnh nhân phóng xạ.

•

Nếu bạn thường phải dành nhiều thời gian, từ 15 phút trở lên, rất gần với những

bệnh nhân đã sử dụng liều Tc-99m lớn, hãy đeo tạp dề X quang tương đương chì 0,5
mm. Điều này có thể giúp giảm hữu ích phơi nhiễm trong phép thử MIBI. (Tạp dề chì

khơng có tác dụng chống lại bức xạ năng lượng cao hơn của 1-131.) Tuy nhiên, bạn

nên tránh đeo tạp dề chì cả ngày, vì điều đó có thể gây đau lưng, đơi khi tấm chắn di

động trong phịng camera là giải pháp tốt hơn.

•

Khu vực chờ cho bệnh nhân nên được tách biệt khỏi khu vực do nhân viên làm việc

bằng cách:
•

sử dụng khoảng cách (ít nhất 3 mét),

•

che chắn các bức tường, hoặc

•

sử dụng kết hợp che chắn và khoảng cách.

Bảng 2 đưa ra hướng dẫn sơ bộ về lượng chì (Pb) che chắn cần thiết cho các hạt
nhân phóng xạ được sử dụng trong y học hạt nhân.

Bảng 2

Hướng dẫn về lượng chì (Pb) che chắn cần thiết cho các hạt nhân phóng xạ
được sử dụng trong y học hạt nhân.

86


Năng lượng

Hạt nhân phóng xạ

TVL Pb

< 100 keV

TI-201, 1-125, Xe-133, Gd-153

<0.7 mm

< 150 keV

Co-57, Tc-99m

0.9 mm

< 250 keV

ln-111

2.5 mm

< 300 keV

Ga-67

5.3 mm

< 400 keV

1-131

11 mm

< 700 keV

F-18, Mo-99

20 mm

Lưu ý cần ít chì ở các năng lượng thấp, trong đó sự hấp thụ quang điện là tương tác

quan trọng nhất của các photon với vật liệu che chắn, cần nhiều chì hơn ở các năng

lượng cao hơn, vì tán xạ Compton chiếm ưu tế và chỉ một phần năng lượng photon
được lắng đọng trong tấm chắn ở mỗi tương tác.

Hình 8
Tấm chắn ống tiêm: a) Tấm chắn ống tiêm thủy tinh chì b) Tấm chắn ống tiêm
vonfram c) Hộp đựng ống tiêm vận chuyển PET d) thùng chứa vận chuyển
được đặt trong nôi để sử dụng trực tiếp ống tiêm.

4.3 Phơi nhiễm chiếu ngồi do hậu quả của ơ nhiễm da
ơ nhiễm vơ tình với các hạt nhân phóng xạ điều trị có thể dẫn đến một liều beta rất
cao đối với các lớp bề mặt của da hoặc mắt. ô nhiễm với dung dịch Tc-99m đậm đặc

được rửa từ máy phát cũng có thể cho liều trên da cao, trong trường hợp này là từ

các electron chuyển đổi bên trong. Các electron chuyển đổi bên trong là các electron
quỹ đạo đã được giải phóng khỏi vỏ electron của chúng bằng cách hấp thụ năng

lượng từ hạt nhân bị kích thích. Trong trường hợp Tc-99m, các electron chuyển đổi

87


bên trong được tạo ra trong 11% số phân rã. Điều quan trọng là phải có thiết bị khử

nhiễm và các quy trình bằng văn bản tại mọi thời điểm để hướng dẫn sử dụng các

giải pháp này.
Bảng 3 cho thấy suất liều ở các độ sâu khác nhau trên da đối với nhiễm bẩn bề mặt
1 MBq CHT2 đối với các hạt nhân phóng xạ khác nhau. 0,07 mm thường được lấy làm
độ sâu của lớp tế bào đáy trong da. 3 mm là độ sâu của thấu kính mắt dưới giác mạc.
Ví dụ, một giọt 10 microlit của Tc-99m nồng độ 10 GBq mL'1, nếu không được rửa

sạch trong 6 giờ sẽ cung cấp một liều khoảng 90 Gy cho lớp cơ bản của da. Điều này
sẽ gày lt. (Xem Phụ lục 2 để tính tốn.) Một liều lớn hơn 2,5 Gy sẽ gây ra ban đỏ

(đỏ da) và liều ngưỡng cho một vết loét phóng xạ của da là khoảng 10-15 Gy. Những

liều ngưỡng này chỉ là một hướng dẫn, vì giống như bị cháy nắng, một số người bị
ảnh hưởng nhiều hơn những người khác.

Bảng số 3

Phân bố liều Beta từ ô nhiễm da.
Theo. Radiat Protec Dosim 1992; 40: 149-162
Suất liều (mGy/h from 1 MBq/cm2) trên da ở độ sau:
0.07 mm

3 mm

P-32

1726

90

Sr-89

1667

55

Y-90

1756

200

Tc-99m

207

-

1-131

1319

-

TI-201

208

-

KIỂM TRA 5 MỎ ĐUM 4.2
5. PHƠI NHIỄM CHIÉU TRONG ĐÓI VỚI KỸ THUẬT VIÊN

“Phơi nhiễm chiếu trong” đề cập đến liều xạ nhận được từ chất phóng xạ bên trong

cơ thể - một lượng hấp thu nhân phóng xạ.

88


5.1 Nguồn phơi nhiễm trong

Y học hạt nhân sử dụng các nguồn phóng xạ hở, được đưa ra bên ngồi từ bình chứa

mà chúng được cung cấp. Do đó, có thể xảy ra mất mát chất phóng xạ từ nguồn ra
mơi trường. Chất phóng xạ thốt vào mơi trường có thể xâm nhập vào cơ thể của
nhân viên, bệnh nhân hoặc người khác thơng qua ba con đường - hít thở, ăn uống

hoặc hấp thụ qua da. Tất cả các con đường này đều có thể phịng ngừa được nếu

tn thủ các thực hành công việc tốt.

5.2 ô nhiễm từ nguồn chất lỏng

Hầu như tất cả các dược chất phóng xạ đều ở dạng lỏng dùng để tiêm hoặc uống. Cả
hai phương pháp sử dụng này đều cần được quan tâm đặc biệt để tránh nhiễm bẩn.
Rất may, hầu hết các giai đoạn chuẩn bị dược chất phóng xạ, pha chế và tiêm được
thực hiện trong điều kiện vô trùng. Điều này có nghĩa là chất lỏng nằm trong thể tích

kín như ống tiêm hoặc lọ - trong phần lớn thời gian, để tránh tiếp xúc với khơng khí
bên ngồi. Có một số bước trong đó kim tiêm được đưa vào hoặc rút qua một nút cao

su bịt kín một lọ thuốc. Áp suất khơng khí bên trong và bên ngồi lọ thường khơng
bằng nhau, và các vi hạt của dung dịch phóng xạ có thể thốt ra dưới áp lực từ nắp
lọ bị thủng hoặc từ đầu kim của ống tiêm khi nó được rút ra khỏi lọ. Chất lỏng cũng

có thể bị mất từ một ống tiêm đầy khi cần phải tháo kim để nối ống tiêm với vịi ba
chiều, hoặc ống thơng hoặc thay kim mới.
Khi dược chất phóng xạ (chất lỏng hoặc chất rắn) được dùng bằng đường uống, cần

phải có sự hợp tác của bệnh nhân để tránh tràn, đổ. Một cốc có thể dễ dàng bị đánh

rơi bởi một bệnh nhân thần kinh hoặc người già.
Tuy nhiên, ngun nhân gây ơ nhiễm rất có thể là bệnh nhân, người khơng phải là
nguồn “kín”. Nhiều dược chất phóng xạ được bài tiết nhanh chóng qua thận, và nước

tiểu và các chất dịch cơ thể khác là mối nguy hiểm trong thực hành y học hạt nhân.

Đây thường không phải là một vấn đề với bệnh nhân ngoại trú, nhưng nó có thể là

một vấn đề với bệnh nhân nội trú không khỏe.
5.3 ô nhiễm từ các nguồn rắn

Một chất lỏng phóng xạ (thường là Tc-99m hoặc Ga-67) có thể được trộn vào một
thức ăn để đưa cho bệnh nhân làm xét nghiệm về đường tiêu hóa. Các chế phẩm

này, mặc dù là chất rắn, nhưng khơng phải là nguồn kín: có thể làm nhiễm bẩn bất kỳ
bề mặt nào chúng tiếp xúc, nhưng rủi ro rất nhỏ.

89


Nguồn rắn quan trọng trong y học hạt nhân là 1-131 ở dạng viên nang. 1-131 được hấp
thụ vào các hạt granulit (chất khoáng) của hợp chất phốt phát, được đóng gói vào

viên nang dược chất thơng thường làm từ gelatin. Một số 1-131 sẽ di chuyển qua
thành nang, do đỏ bất kỳ bề mặt nào tiếp xúc với viên nang đều có thể bị nhiễm bẩn.

Nếu viên nang bị vỡ, các hạt có thể được phân tán trong thùng chứa hoặc các phòng
khác. Tùy thuộc vào lượng hoạt độ có liên quan, việc thu lại các granulit (trong bệnh

viện có thể là một thách thức thực sự địi hỏi phải lập kế hoạch cẩn thận.
5.4 Ô nhiễm từ các nguồn trong khơng khí

Có hai nguồn phóng xạ dạng khí trong khoa y học hạt nhân:
•

Hơi từ 1-131 dễ bay hơi.

•

Sol khí từ các xét nghiệm về phổi (thường là Tc-99m).

Nguy cơ hít phải chính là từ 1-131. Có thể nên hạn chế công việc của các kỹ thuật viên

mang thai để giảm nguy cơ hấp thu chúng. 1-131 có ALI (hít thở) thấp là 1,8 MBq. Giới
hạn ăn vào trong thai kỳ là 1/20 ALI, tức là 90 kBq, có thể vượt q trong tình huống

tai nạn.

lốt-131 có thể bay hơi từ các dung dịch pH axit. lốt lỏng thường được cung cấp thêm

chất pH kiềm để tránh làm thốt 1-131. Việc phát tán 1-131 trong khơng khí có khả
năng nhất xảy ra trong các quy trình phóng xạ, phải được thực hiện trong tủ hút và
với các biện pháp kiểm sốt ơ nhiễm nghiêm ngặt nhất, lốt-131 cũng cỏ thể được giải

phỏng khỏi chất rắn, bao gồm cả cặn trên bề mặt sau khi tràn chất lỏng đã bay hơi.
Liều điều trị 1-131 ở dạng viên nang làm giảm nguy cơ tràn chất lỏng nhưng khơng
loại bỏ hồn toàn khả năng 1-131 dễ bay hơi (di chuyển qua thành nang) tích tụ bên
trong hộp đựng. Cũng có thể có một lượng nhỏ sản phẩm phân rã Xe-131m trong

bình chứa. Hạt nhân này được sản xuất trong 0,6% phân rã 1-131 nhưng không đặc

biệt nguy hiểm so với 1-131.
Trong thực tế, các biện pháp phòng ngừa đơn giản là đủ để giữ ô nhiễm 1-131 đến

mức không đáng kể.

Các xét nghiệm thơng khí phổi có thể dẫn đến hít phải ơ nhiễm khơng khí và ơ nhiễm
bề mặt da và quần áo, đặc biệt nếu bệnh nhân gặp khó khăn trong thủ tục hít khí dung

hoặc Technegas. Tuy nhiên, các xét nghiệm đã chỉ ra rằng liều cho nhân viên thông

qua đường hô hấp xấp xỉ một phần mười liều do bức xạ chiếu ngoài. Nên mặc đồ bảo

90


hộ để tránh nhiễm bẩn tay và quần áo của các kỹ thuật viên thực hiện chụp phổi. (Sự

ô nhiễm có thể dễ dàng xảy ra trừ khi được chăm sóc để đảm bảo bệnh nhân có thể

duy trì một dấu niêm tốt giữa mơi và ống ngậm.)
5.5 Kiểm sốt phơi nhiễm chiếu trong

Thực hành y học hạt nhân không giống như khoa học phịng thí nghiệm. Nhân tố con

người làm việc với bệnh nhân đứng trước những yếu tố bất định. Nhưng nó cũng là
một mơi trường phịng thí nghiệm trong đó các phép đo chính xác được thực hiện với
các thiết bị có độ nhạy cao. Kiểm sốt ô nhiễm nghiêm ngặt là cần thiết để ngăn chặn
sự phơi nhiễm của nhân viên từ việc sử dụng các hạt nhân phóng xạ. Nó cũng rất cần

thiết cho các kết quả chính xác của các xét nghiệm phóng xạ, chụp và đếm mẫu. Nhân

viên bệnh viện được đào tạo về các biện pháp kiểm sốt ơ nhiễm để xử lý vật liệu
nguy hiểm sinh học nên tìm các biện pháp phịng ngừa ơ nhiễm phóng xạ là rất giống

nhau.

Đối với các thủ tục y học hạt nhân, các quy tắc chung được áp dụng:
•

Sử dụng lượng hoạt độ tối thiểu cần thiết cho thủ tục

•

Có thùng chứa bổ sung xung quanh thùng chứa chuyên dụng (lọ hoặc ống tiêm
hoặc túi đựng của bệnh nhân hoặc chất thải) để tránh rị rỉ hoặc tràn. Ví dụ:

o

Một khay chống tràn được lót bằng giấy thấm

o

Tủ hút các chất phóng xạ dễ bay hơi

o

Có Khu vực hạn chế lối vào có rào chắn đối với các hoạt độ đặc biệt

như phịng thí nghiệm iốt, khu vực điều trị
o
•

Có bát nhựa hoặc khai bên dưới túi ống dẫn thông nước tiểu.

Sử dụng ống tiêm cỏ dung tích lớn hơn liều để giảm nguy cơ tràn nếu pit tơng

bị trượt ra.

•

Giám sát chi tiết việc đảm bảo “vệ sinh”. Ví dụ: sử dụng sổ nhật ký để ghi lại
việc sử dụng chung các phương tiện như tủ hút; thiết lập một danh sách nhân

viên để kiểm tra thường xuyên các thùng rác và thùng chứa 'chun dụng'.
•

Sử dụng máy kiểm sốt ơ nhiễm thường xuyên:
o

Kiểm tra tay đeo găng vào cuối mỗi quy trình pha chế hoặc tiêm.

o

Kiểm tra phóng xạ ghế ngồi làm việc vào cuối mỗi ngày.

o

Thực hiện phép kiểm tra lau hoặc khảo sát các khu vực chính vào cuối
mỗi tuần.

91


o
•

Sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân phù hợp với nhiệm vụ. Ví dụ:

Găng tay

Găng tay, áo chồng

•

bóc các kiện hạt nhân phóng xạ

•

thực hiện tiêm chẩn đốn

•

xử lý các thùng chứa chất thải đóng kín

•

sử dụng viên nang iốt-131

•

chuẩn bị các mẫu có hoạt độ thấp để đếm

•

“vắt sữa” máy phát Mo-99

•

điều chế dược phẩm phóng xạ

•

phân phối thuốc tiêm

•

chăm sóc bệnh nhân đổ mồ hơi hoặc khơng
kiềm chế được
thay bộ khăn trải giường bị ô nhiễm

găng tay, áo chồng, tạp dề

nhựa dùng một lần

•

sử dụng bình xịt hoặc Technegas để nghiên
cứu thơng khí phổi

•

chuẩn bị dung dịch Tc-99m và phantom cho QC
camera

•

“vắt sữa” máy phát Mo-99

•

điều chế dược phẩm phóng xạ

•

phân phối thuốc tiêm

•

chăm sóc bệnh nhân đổ mồ hôi hoặc không
kiềm chế được
thay bộ khăn trải giường bị ơ nhiễm

găng tay đơi, áo chồng,

•

sử dụng bình xịt hoặc Technegas để nghiên
cứu thơng khí phổi

•

chuẩn bị dung dịch Tc-99m và phantom cho QC
camera

•

dọn dẹp các chất bị tràn,

giày cao cổ

92


PHỊNG BỆNH BAO GIỜ CŨNG TĨT HƠN CHỮA BỆNH!
Các gợi ý thực tế sau đây có thể giúp tránh mọi tai nạn.
• Uống thuốc phóng xạ: Hãy chắc chắn rằng bệnh nhân có bàn tay ổn định, khơng
lo lắng và có giấy thấm trong tay phịng trường hợp sự cố. Để liều thuốc trên một giấy
thấm có lót đĩa nhựa, có thêm nước sẵn sàng cho bệnh nhân súc miệng và nuốt. Bệnh

nhân gặp khó khăn khi nuốt (thường là bệnh nhân cao tuổi) cỏ thể tập nuốt chất lỏng

hoặc viên nang rỗng trước khi dùng liều thuốc.

• Đưa bệnh nhân trở lại phòng bệnh: Dán nhãn hoặc nhãn 'Chú ý bức xạ' trong hồ
sơ bệnh án của bệnh nhân nội trú khi trở lại phịng bệnh.

• Cung cấp aerosol (sol khí) hoặc Technegas cho các xét nghiệm thơng khí phổi:
Dành thời gian để giải thích quy trình hít thở cho bệnh nhân. Hãy chắc chắn rằng họ

cỏ thể duy trì độ kín của mơi xung quanh ống ngậm. Nếu họ không thể, một mặt nạ

sẽ phải được sử dụng. Cho bệnh nhân luyện tập trước với bộ máy hô hấp. Nếu đầu
camera được đặt ở dưới bệnh nhân, hãy che nó bằng giấy thấm trong khi dùng liều

thuốc.

• Chuẩn bị cho các liệu pháp điều trị bằng hạt nhân phóng xạ cho bệnh nhân nội
trú: Đánh giá nhu cầu chăm sóc điều dưỡng của bệnh nhân trước khi dùng liều thuốc

và chuẩn bị kế hoạch điều dưỡng chăm sóc với các y tá khu vực. Bệnh nhân cỏ thể
không tự chủ được việc đi tiểu nên cần đặt ống thông nước tiểu. Một loại thuốc chống

nôn nên được kê toa cho những bệnh nhân có hoạt độ của 1-131 natri iodide rất lớn,

cỏ thể gây buồn nơn và ói mửa đặc biệt là khi dùng ở dạng viên nang. Bệnh nhân nên

uống viên nang với nhiều nước và một lượng nhỏ thức ăn. Bệnh nhân bị ho khan phải
được cung cấp khăn giấy dùng một lần, cốc đựng đờm và túi đựng chất thải bằng
nhựa.
Tiêm thuốc phóng xạ: Tất cả ống tiêm, kim tiêm, vịi phải có phụ kiện khóa 'luer', để
giảm nguy cơ chúng sẽ bị tách ra trong q trình tiêm. Khơng dùng lực để tiêm thuốc

- một số bộ phận của hệ thống tiêm cỏ thể bị ngắt kết nối và rò rỉ chất bên trong, hoặc

một phần chất lỏng có thể được tiêm vào mơ bên ngồi tĩnh mạch.
• Tiêm TI-201 hoặc Tc-99m MIBI để chụp có tập thể dục: Những mũi tiêm này được
thực hiện trong điều kiện khó khăn, bệnh nhân tập thể dục trên xe đạp hoặc máy chạy

bộ. Một ống thông được đặt trong tĩnh mạch trước khi thử nghiệm bắt đầu. ống thông

cần được cố định vào cánh tay bằng băng keo. Việc tiêm được thực hiện tại thời điểm

93


khả năng tập thể dục cao nhất của bệnh nhân, thơng qua một vịi ba chạc được gắn

vào ống thơng, cần có ít nhất 30 cm ống giữa ống thơng và vịi. Người thực hiện tiêm

phải hồn tồn chắc chắn về các hướng để xoay vòi tiêm liều thuốc và xả ống bằng

nước muối vơ trùng.
• Bảo quản và phân phối 1-131: Nhiều hợp chất iốt có xu hướng tự giải phóng dưới
các dạng iốt dễ bay hơi, có thể gây nguy hiểm cho đường hô hấp. Sẽ một thực hành

tốt để mở các thùng chứa nguồn 1-131 trong tủ hút hoặc với một hệ thống thơng gió
khí thải tốt. Điều này áp dụng cho viên nang cũng như chất lỏng, bởi vì một lượng nhỏ

Xe-131m và 1-131 có thể tích tụ bên trong thùng chứa. Các thùng chứa bị nhiễm bẩn

và bao bì đã sử dụng - lọ, nút, chèn thấm - nên được giữ trong tủ hút hoặc niêm phong
trong túi nhựa và đặt trong kho có thơng gió để phân hủy.

• Lưu ý bổ sung đối với trường hợp sử dụng 1-131:
-

Có sẵn dung dịch kiềm hóa trong trường hợp tràn 1-131. Nếu nó được đổ tràn,
nó sẽ làm giảm sự giải phóng hơi 1-131. Một giải pháp phù hợp để xử lý tràn

có thể được thực hiện từ 25 g natri thiosulphate cộng với 2 g natri iodide
trong 1 lít natri hydroxit 0,1N, với một lượng nhỏ chất tẩy rửa được thêm

vào.
-

Nếu 1-131 iodide, MIBG hoặc các dung dịch radioiodine khác buộc phải được

pha loãng, sử dụng nước cất - không được dùng nước máy. Nồng độ clo cao

trong nước máy có thể làm giảm độ pH của dung dịch và tăng tốc độ bay hơi I-

131.
-

Có sẵn iốt bền để ngăn chặn sự hấp thu của tuyến giáp trong trường hợp ô
nhiễm cá nhân đáng kể với 1-125 hoặc 1-131. Một tủ thuốc có thể cung cấp viên
kali iodide (KI). Khoa y học hạt nhân có thể giữ nguồn cung cấp Iodine Lugol
(dung dịch siêu bão hòa, SSKI) để ngăn ngừa tuyến giáp của bệnh nhân tiếp

xúc với các hợp chất 1-131. Iodine của Lugol cũng có thể được sử dụng trong
trường hợp khẩn cấp nơi nhân viên đã bị ô nhiễm, lốt của Lugol chứa 126 mg
iốt bền mỗi ml. Liều 1 ml là đủ để ngăn chặn sự hấp thu của tuyến giáp, nếu

được dùng trước hoặc ngay sau khi uống 1-131. Nếu khơng có viên nén Lugol

Iodine hoặc KI có sẵn, hãy lau da với 20 đến 50 ml chất khử trùng có gốc iốt là
một biện pháp thay thế hiệu quả vì iốt dễ dàng hấp thụ qua da.
-

Trước tiên, bác sĩ nên kiểm tra rằng khơng có chống chỉ định lâm sàng trước

khi dùng iốt bền.

94


KIỂM TRA 6 MƠ ĐUN 4.2

6. GIÁM SÁT PHĨNG XẠ TRONG Y HỌC HẠT NHÂN

6.1 Phơi nhiễm cá nhân chiếu do ngoài

Theo dõi bằng liều kế toàn thân - phim hoặc liều kế phát quang (TLD) - là điều cần
thiết cho mỗi nhân viên y học hạt nhân. Do chất phóng xạ được sử dụng, liều nhân

viên có thể khá cao nếu khơng tn thủ chính xác các thực hành cơng việc. TLD nhạy

hơn phim. Kết quả TLD có thể được báo cáo trong khoảng từ 10 pSv so với 100 pSv
đối với phương pháp phim. Mặc dù số đọc của liều kế cho thấy liều bề mặt của cơ thể

nơi đeo liều kế, đôi khi sử dụng một hệ số hiệu chỉnh nhỏ để ước tính về liều hiệu
dụng (liều toàn thân). Liều ở bề mặt của cơ thể là một ước tính bảo thủ về liều hiệu
dụng .

Tần suất thay đổi liều kế sẽ phụ thuộc vào hoàn cảnh cơ sở, nhưng không nên dài

hơn 12 tuần để có thể điều tra các xu hướng và phát hiện phơi nhiễm bất thường.
Liều kế cá nhân điện tử sử dụng đầu dị chất rắn hiện có sẵn trên thị trường. Những
“liều kế bỏ túi” này có thể hiển thị suất liều và liều tích lũy thấp đến 1 ụSv. Mặc dù đắt

tiền, một liều kế cá nhân sẽ hữu ích trong một thực hành y học hạt nhân lớn để đo
liều nhận được trong các thủ tục cụ thể. Ví dụ, trong khi giám sát chụp xét nghiệm tim

kép (nghỉ / động (tập thể dục)) Tc-99m MIBI, hoặc chuẩn bị và tiêm một liều điều trị

lớn 1-131 MIBG. Bạn nên chọn một liều kế bỏ túi có đáp ứng năng lượng đồng đều
với các photon từ 60 đến 600 keV, và một liều có thể đáp ứng với thay đổi nhanh suất
liều khi bạn di chuyển nhanh chóng gần các nguồn “nóng”.

Liều tay, nếu có, nên được đeo bởi các kỹ thuật viên chuẩn bị, phân phối hoặc tiêm
dược chất phóng xạ. Một TLD nhẫn đeo trên ngón tay sẽ cho một xấp xỉ tốt về liều
trung bình cho bàn tay. Các liều kế TLD tay phải đủ nhỏ để vừa với găng tay dùng

một lần, ví dụ: một TLD được bao trong một dải nhựa có thể quấn quanh gốc ngón

tay giữa. Trong trường hợp khơng thể thực hiện được, có thể đeo một liều kế trên cổ
tay. Một liều kế cổ tay đưa ra ước tính tốt về liều ngón tay cho những người xử lý các
hạt nhân phát ra gamma, nhưng sẽ đánh giá thấp các liều gây ra bởi các nguồn phát

beta năng lượng thấp / trung bình.

95