Ngheo da chieu:Cach tiep can va van dung
trong thirc tien Viet Nam
Dang Nguyen Anh* '
Trdn Nguyet Minh Thu'"*
Tom tat: Trong cdc nghien cicu ve ngheo Irudc ddy, phuang phdp ddnh gid vd do ludng
ngheo phd bien vdn dua tren lieu chi ihu nhdp vd chi lieu; chudn ngheo duac xdc dinh
iren ca sa cht phi cho nhiing nhu cdu ca bdn cua con ngudi. Tren thuc le, cdch liep cdn
dan chieu iheo thu nhgp nay khong con phii hap vdi tinh da chieu ciia ngheo ddi, bdi co
nhimg chieu ngheo khong the do ludng hdng thu nhdp hay chi lieu. Do do, dp dung
phuang phdp tiep can ngheu da chieu se khac phuc duoc nhiing nhuac diem cua cdch
tiep can cu, dong thdi gidi quyet nhu cdu ihuc te md nguai ngheo, can ngheo cdn duac
tra giup thuc .su Viec chuyen doi sang phuang phdp tiep cdn do ludng ngheo theo
hudng da chieu se lau dieu kien de nhdn dang doi tuang ngheo chinh xdc han, ddp ung
da dang han cdc nhu cdu xa hoi ca hdn cdn dicac ihu huang. Ddy Id ca sa quan trong
cho viec xdy dung cdc chinh sach gidm ngheo ben vimg, tieng budc gidm ddn muc do
thieu hul gnra cdc vimg, nhom ddn cu va ldng finh hieu qud cua cdc chinh sach hd Ira
Bdi Viet da cap den mol so khdi niem. cdch liep cdn va chi so do ludng ngheo theo
huang da chieu
Tif khoa: Chuan ngheo. Ngheo da chieu. Chi so do iircrng ngheo
1. Su can thiet phdi thay doi caeh tiep can
ve ngheo
Xoa doi, giam ngheo toan dien, ben
vung la muc tieu xuyen suot trong qua
trinh phat tnen kinh tc-xa hoi, la mot
trong nhijng nhiem vu quan trong cua
Dang va Nha nudc ta. Viet Nam dac biet
quan tam, iru tien nguon lire cho giam
'•' PGS T S , Pho Clui ticli Vien Han lam KHXH
Vict Nam, Email dansiaiiliphatl609'(?gniaii com
'••' TS . Vien Xa hoi hoc. Vien Han lam KHXH
Viet Nam, iimail thti9976;??gmail com
ngheo. Thanh tiru Viet Nam dai dugc la
mot diem sang thanh cong tren the gidi ve
phat trien kinh te va xoa doi giam
ngheo Hon 40 nam dat nirdc hoa binh
thong nhat va 30 nam tien hanh cong cuoc
doi mai, Viet Nam da lir mot trong nhung
quoc gia ngheo nhat the gicri thanh mot
nuac CO muc thu nhap trung binh, tir mgt
dat nucrc thieu doi tro thanh mgt trong
nhimg quoc gia xuat khau gao. luong thuc
va nong san hang dau the gioi. Tir nam
1986 den nay. thu nhap binh quan dau
ngiroi cua Viet Nam da tang gan 4 lan. ty
Thfing Hn Khga hgc xa h$i. a^ 3.2017
le ho ngheo giam tir tren 50% xuong con
duoi 4%... Hoan thanh truoc muc tieu
thien nien ky ve giam ngheo, Viet Nam da
tir vi tri nuoc ngheo buoc sang nhom nuoc
CO muc thu nhap trung binh. Nhihig thanh
tuu ciia cong cuoc doi moi la khong the
phu nh$n va do ciing chinh la co so giup
Viet Nam vugt qua nhieu thach thuc trong
hon 30 nSm qua. Tuy nhien, Vift Nam ve
CO ban van la mgt nuoc ngheo, va chiing ta
chua the bang long, thoa mSn voi nhung
gi da dat dugc, nhat la khi nhin lai minh
trong tucmg quan voi cac nuoc ben canh
CO nhiJng dieu kien va thai co tuong tu,
Trong nhung nghien cu'u, danh gia
truoc day ve ngheo, phuong phap do
lucmg pho bien vSn la dua tren tieu chi thu
nhap va chi tieu, chuan ngheo chu yeu
dugc xac dinh tren co so chi tieu cho
nhimg nhu cau co ban ciia con nguoi.
Thuc te cho thay, viec su dung tieu chi thu
nhap de do luong ngheo doi la khong diy
dil. Co nhieu nhu cau toi thieu khong chi
hoac khong thS dap irng bang tiSn. NhiSu
truang hgp khong ngheo v^ thu nhap
nhung lai kho tiep can dugc cac dich vu
CO ban vS y te, giao due, thong tin, an toan
ca nhan. Mac dii mot so hg khong co ten
trong danh sach hg ngheo nhung lai thi6u
thon cac dich vu y te, nuac sach,v.v... Do
do, neu chi dua tren thu nhap/chi tieu se
bo sot doi tugng ngheo, dan d^n su thigu
cong bang va bgn vung trong thuc thi cac
chinh sach giam ngheo (Dang Nguyen
Anh, 2015). Vg ban chAt, doi ngheo d6ng
nghTa voi viec bi khuoc tir cac quygn co
ban cua con nguoi, bi day sang lg xa hgi
chir khong don thuin la thu nhap thdp.
Cach tiep can don chigu theo thu nhap nay
khong phii hgp vai tinh da chigu ciia
ngheo doi, bai co nhung chi tigu khong
thg do lucmg qua thu nhap va chi tieu.
Do thi hoa 6 Viet Nam dat t6c do
nhanh hon tir thap ky 90 ciia thg ky XX,
gSn vai qua trinh chuygn d6i co ciu kinh
tg-xa hgi sau D6i moi. Qua trinh do thi
hoa nhanh da va dang dien ra tai mgt so
do thj Ion, the hien qua su mo rgng khong
ngimg vg dien tich, phat trign kinh tg va
tang dan so chi trong mgt thai gian ngan.
Giai doan 10 nam giiia hai ky tong digu
tra d£in s6 n5m 1999 va 2009, dan s6 do
thi da tang 3,4%/nam, dan so nong thon
chi tang 0,4%/nam. Nhu vay, trong mgt
thap ky, dan so do thi da tang 7,3 trieu
nguoi so vai muc 2,17 trieu nguoi 6 khu
vuc nong thon. Theo dur bao, toe do tang
tnrong dan so do thi "se dat 2,91%/nam
trong giai doan 2015-2050, va chi tang
0,13%/nam 6 khu vuc nong thon" (UNDP,
2011: F135).
Qua trinh do thi hoa nhanh noi trgn
khien cho phuong phap tiep can ngheo
don chieu khong con phu hgp, tham chi
bgc lg nhieu han chg, bit cap. Se khong
cong bang va thieu hieu qua neu nhu
chuong trinh giam ngheo chi su dung
thuoc do duy nhat dira tren ngheo thu
nhap hay chi tieu. Tinh trang ngheo 6 khu
vuc do thi nuoc ta con trim trgng hon khi
su dung thang do da chigu mac dii ty le
ngheo dan chigu theo thu nhap 6 do thi
hien nay giam thip. Nghign ciiu ciia
UNDP cho thiy, ty le ngheo cua Ha Ngi
(4,6%) cao hon Thanh ph6 H6 Chi Minh
(2,1%) (UNDP, 2010). Tuy nhign, ngu
xem xet cac chieu canh y tg, giao due, nha
a thi ngheo da chigu o Thanh ph6 H6 Chi
Minh lai cao hon Ha Ngi. Thay vi xem xet
ngheo thu nhap, nhiing nguoi khong dugc
kham chiia benh, khong dugc dgn truang,
khong dugc tigp can thong tin cung dugc
xac dinh la ngheo.
Ngheo da chieu la each tigp can moi
nham han chg viec bo sot nhflng d6i tugng
tuy khong ngheo vg thu nhap nhung lai
ngheo vg cac chigu canh khac. Cai ngheo
Rgheo da chieu...
khong chi gan lign voi su thieu thon thu
nhap/chi tigu ma con la thoa man cac nhu
cau CO ban (Dang Nguyen Anh, 2015).
Chuyen doi each tigp cgn do luang ngheo
theo huang da chi^u se tao digu kien de
nhan dien doi tugng ngheo chinh xac hon,
dap ling da dang hon cac nhu cau xa hpi
CO ban ctia nguoi dan. Day la co so quan
trgng cho viec xay dimg cac chinh sach vT
mo bao trum xa hgi, timg buoc giam dan
miic do thigu hut vg dich vu xa hgi co ban
giiia cac nhom dan cu, viing mign va tang
hieu qua cua cac chinh sach ho trg.
vg vat chit, din toi tinh trang yeu kem ve
chit lugng sdng. Di kem vcri ngheo la
hang loat vin dg xa hgi phat sinh nhu: suy
giam tinh trang sire khoe, bit on trong doi
song tinh than va tinh cam, kha nang tiep
can giao due thip, de bi ton thuong, va
ngoai ra con hang loat v ^ de khac.
Ngheo do thj: Ngucri ngheo do thi ve
ca ban dugc chia thanh 2 nhom la nhom
dan ngheo tai cho va nh6m nguoi ngheo
nhap cu.
Dan ngheo tai cho la nhom ngheo
"loi" dang gap nhieu bat lgi, dac biet ve
van de nguon nhSn luc. Thieu hpc van va
Ngheo: Truoc het day la mgt van dg tay nghg, ngiroi ngheo tai cho thuang lam
xa hgi, la tinh trang ygu kem vg chat trong khu vuc phi chi'nh thuc, thu nhap
lugng song ciia nhung cgng dong, gia khong on dinh. So hiiu dSt dai cua nguoi
dinh, ca nhan so voi miic trung binh ciia ngheo thuang bap benh. Trong boi canh
xa hgi. Ngheo kho thucmg gan lien vai do thi hoa, nguoi ngheo thieu kha nang
tinh trang bat binh dang do bi phan biet chuyen d6i sinh ke; mgt s6 phai chuygn ra
doi xu, su tach biet voi c6ng dong, thieu cac viing ngoai vi xa hon de sinh song
thon tai nguyen hay kha nang de bi ton (noi gia thue nha re hon va chi phi sinh
thuong truoc nhung tac dgng ciia su bign hoat thap hon). Bat lpi ciia nguai ngheo
doi moi truong s5ng (Leaf, M, Ngo Van con the hien a khia canh thieu von xa hpi,
Le, Nguygn Minh Hoa, 2003). Tuy vay, han chg trong tiep can dich vu cong, va
ngheo thucmg dugc hieu la co thu nhap sinh s6ng trong mgt moi truang kem tien
thap. Thuc tg ngheo con rgng hem rat nghi va thieu an toan (Oxfarm va
nhigu, bao gom nhthig chigu canh khac ActionAid,2010: 1).
nhau Ciia ngheo nhu thieu kha nang tigp
Bgn canh nhom ngheo so tai va cac
can voi y te, giao due, nuoc sach va dieu
kien vg sinh tot. Ngheo cung dugc higu la gia dinh ngheo "truyen kiep" thi con co
thieu hoan toan co hgi, di kem voi miic mgt nhom ngheo mdi xudt hien gan voi
suy dinh duong cao, mii chfl-, that hgc, qua trinh chuygn d6i tu n6ng dan thanh
mac cac benh ve the chat va tinh than, bSt thi dan. Nguoi di cu ngheo ngu cu tai do
on vg tinh cam, bat hanh, dau kho va tuy?t thi khong dugc xem xet trong cac
vgng. Mgt trong nhung dac trung cua chuong trinh giam nghgo hang nam. Hg
ngheo doi la sir thigu hut trong tham gia phai chiu mpt so bat lgi dac thu do chi
kinh te, xS hgi va chinh tri, day cac ca nhan phi sinh hoat cao va thieu hoa nhap xa
dgn ch6 bi loai trir ra lg xa hgi (UN, 2012). hgi tai khu vuc do thi. Do phai danh
dum, tiet kiem dg co tign gui ve gia dinh
Nhu vay, khai niem ngheo co thg sir 6 nong thon, da so nguai di cu ngheo chi
dung de mo ta a cap do ca nhSn, gia dinh, tieu rat tan tien cho cac nhu cau thigt
cgng d6ng trong tinh trang sir kh6n cimg ygu ciia ban than. Do he thong "hg khau"
2. Mot so khai ni^m
Thong tin Khoa h^c xa hOi. s6 3.2017
la hien tupng pho bien. Tuy nhign, qua
trinh do thi hoa nhanh va lan song di cu tir
nong thon ra do thi trong thai gian qua da
lam nay sinh nhiing vin de mdi, bao gom
nhiing han chg trong tiep cgn va sir dung
Ngheo da chiiu: Ngheo da chigu la cac dich vu xa hgi, nha 6 khong dam bao,
tinh trang con nguoi khong dugc dap iing nuoc sgch va ve sinh moi tru6ng, 6 nhiem
a miic toi thigu cac nhu cau co ban trong va han chg trong viec sii dung cac dich vu
cupc s6ng (Bg Lao dgng, Thuang binh va
xa hgi co ban cung nhu an sinh xa hgi.
Xa hgi, 2015: 5). Viec bi khuac tir cac
Cimg voi qua trinh phat trign, mgt dang
nhu cau co ban 6 miic t6i thieu cua con
ngheo m6i dang bat dau xuat hien tai
nguoi la co so de tigp c^n ngheo theo
huong da chieu. Ngheo co nghia la khong thanh thi, khong chi la ngheo ve thu nhSp
CO du an, du mac, khong dugc di hpc, khong ma con tren nhieu phuong dien ciia cugc
dugc kham chiia benh,. khong co dat dai song con nguoi.
dg tr6ng trgt hoar, khong co nghe nghiep
Do do luong theo chuan ngheo thu
dg nuoi s6ng ban than, khong dugc tiep nhap/chi tieu nen ty le ngheo do thi giam
can tin dung. Ngheo ciing co nghia la cham trong thoi gian qua. Ly do chinh la
khong an toan, khong co quyen, va bi loai ngheo do thi theo each tiep cgn dan chigu
trir, de bi bao hanh, phai song trong cac nay da dgn "loi" ngheo ngn kho giam thap
dieu kien rui ro, khong tigp can dugc nuoc hon. Tuy nhien, ngu do theo cac tieu chi
sach va cong trinh ve sinh. Ngheo con la su da chigu thi tinh trang ngheo do thi se
thieu hut nang luc toi thigu de co the tham trim trgng hon (Oxfarm va ActionAid,
gia hieu qua vao cac hoat dgng xa hpi.
2010). Nhu vay, thigu cac tieu chi ngheo
da chieu lam han chg viec thigt kg cac
Do tinh da chieu ciia doi ngheo ngn chinh sach ho trg phii hgp voi timg nhom
viec sir dung thu nhap nhu mgt cong cu doi tugng dac thii trong xa h6i noi ehung
duy nhat danh gia ngheo dan den nhieu va do thi noi rigng.
han che. Thu nhap trung binh cao hon
nguong ngheo cung chua co gi dam bao 3. Cach tiep cgn va do lutmg ngheo da chieu
khoan tign do duge phan bo hpp ly cho
Cdch tiep can ngheo da chieu
nhiing nhu cau thigt yeu. Thay vi dau tu
Amartya Sen la mot trong nhiing hpc
cho sinh hoat, hpc hanh va cham soe siie
khoe, tign kigm dugc co thg chi cho nhiing gia dau tign xem doi ngheo la mpt hien
viec mang tinh ca nhan nhu rugu che, ccr tugng dgng, vai tinh da chigu. Theo ong,
bac. Hoac trucmg hgp co dau tu cho giao ngoai khai niem ngheo ve tiln bgc, thuc
due, y te song Iai khong thg tigp can dugc trang ngheo co the dupe giai thich bai
cac djch vu nay do cae rao can khac nhau. cac chi tieu da chilu (Amartya Sen,
Cac ygu to nhu hoa nhap xa hgi, an ninh 1979). Ngheo khong chi dugc do lucmg
con nguai, vi the trong xa hgi,v.v... se kho bang thu nhap, chi tigu ma con boi kha
do dugc day du va chinh xac ngu chi sir nang tiep can dong bp den luong thuc,
nha 6, hpc hanh, cham soe siic khoe va
dung thang do thu nhap.
cac dich vu xa hpi co ban khac. T6ng hoa
Co thg thay tai cac thanh ph6 1cm, cac chi bao nay phan anh chat lugng cugc
ngheo vg thu nhap hay chi tieu khong con song. Viec sur dung thuoc do duy nhat
va cac thli tuc chinh sach an theo hg khau
vin tdn tai nen nguoi di cu ngheg dg bj ton
thuang khi gap kho khan va cii soe
(Oxfarm va ActionAid, 2010: 1).
Hgh^odachi^u..
d\ra vao chi tieu/thu nhSp dan den tinh
trgng bo s6t d6i tupng ngheo. C6 nhiing
nguoi tuy khong ngheo vg thu nhap
nhung lgi khong tigp cSn dugc m6t so
nhu cdu CO ban nhu y tg, giao due, thong
tin, nha d, vf sinh... Do do, each tiep cgn
ngheo da chilu sg khic phuc dugc nhiing
bat cap va ton tai ciia chinh sach giam
ngheo hign nay, cho ph6p ngudi dan
dugc tiep cgn cac dich vu co ban, hudng
dSri giam ngh^o bin vung.
Tigp can ngheo da chieu cin dgt dupe
3 muc tieu la: Do lucmg (cdc chilu
ngheo), giam sdt ngheo va xac dinh hp
ngheo cung nhu xac dinh diing d6i tugng
thy hudng chfnh sach. Trong qua trinh
ehuyltl doi each tiep c ^ sang ngheo da
chigu, chuili ngheo da chilu va chuin
ngheo chi tigu/thii nhap vin cin dugc sudung song song de lam co sd doi chigU va
bo sung. Cho dii khai niem va each tiep
can ngheo da chigu chua dugc sir dung
rfing rai d mgi noi song nhiing phan tich
sir dung each tiep cgn ngheo da chigu se
giup xay dyng duge mpt chien iugc gidm
ngheo toan dien. Sir dung ngheo da chigu
trong danh gia ngheo ddi la each tigp c^n
phii hpp, dgc biet d cac do thi ldn nhu Ha
Npi va Thanh pho H6 Chi Minh, noi c6
kha, nang xoa dugc tinh trang ngheo vg thu
nhgp trong thdi gian khong xa (UNDP,
2010: 103).
Bang 1 cho thiy co thi kit hgp cac
tieu chi do ludng ngheo don chigu va
ngheo da chilu d Viet Nam, dac bigt co
su phan bigt giiia hai khu vuc nfing thon
va dfi thi. Sir khde nhau giiia cac chi so
do ludng cu thg cho thay co thg ap dung
thay thg cho nhau cac tigu chi tuy theo
dieu ki?n cy the.
Cdc chi so do ludng ngheo da chieu
Do ludng ngheo da chilu la phuang
phap mdi dang dugc cac to chirc quoc tg,
mOt so qufic gia trfin the gidi nghign ciiu,
chuyen doi, chua co hinh mau va quy dinh
ehung. Tuy nhign, cd the tdm tat cac chi
so ngheo da chilu qua cac nghien cihi
qufic tg va trong nudc nhu sau:
Co the noi cac phuong phap do ludng
ngheo da chigu tuong doi da dgng trong
cdc nghign ciiu. Cac td chiic qufic tg hien
Bang 1: Tiep can do lirong ngheo da chieu giai doan 2016-2020
doi voi Idiu VITC nong thon va do thi ff Viet Nam
Cdc chieu do ludng
Chi sd do ludng cu the 1
Chi sd do ludng cu the 2
Tliu chi thu nhgp
- Chuan ngheo
- Chuin c|n ngheo
Cdc chieu ngheo
Do thi
900.000 d/ngudl/thang
1.300.000 d/ngudi/thang
Ndng thon
700.000 d/ngudi/thang
1.000.000 d/ngu-di/thang
|
1
Bao hiem y te
1
Tinh trgng di hgc ciia tre em
1
-Yte
- Giao due
Tiep can cac djch vu
yte
Trlnh do giao due ciia
ngudi Idn
-Nha a
Chat luong nha d
- Nuoc sach va ve sinh
Nguon nudc sinh hoat
Sii dung dich vu vien
thong
- Thong tin
1
Dien tich nha d binh quan
|
dau ngudi
1
Ho xi/nha tieu hgp ve sinh
'
Tai san phuc vu viec tiep can |
thong tin
Thong nn luioa tipc xa hot. sO 3.2017
ap dung khai nigm ngheo da chigu \i xay
dyng cac chi sd khac nhau nhim do ludng
ngheo da chilu. Phfi biln nhit la Chi sfi
Ngheo con ngudi (Human Poverty Index HPI) do Anand va Sen d l xuit nam 1977.
Trong thgp nign 2000, Alkire va Foster
dua ra bfi chi sd do ludng ngheo da chilu
MPI gfim 3 chilu thilu hyt: giao dye, y t l
va miic sfing, cu thi hoa thanh 10 chi tieu
do ludng va chuan ngheo dugc xdc dinh
bang 1/3 tfing sfi thilu hut do. Van dyng
phuong phap ndy, cac nha nghifin cihi co
thg phan tich ngheo theo timg nhom dan
cu, timg chigu (chi tieu) thieu hut va co
kha nang so sanh theo thdi gian (Alkire S.,
Foster J.E., 2007).
Chi sfi nghgo da chigu MPI dupe dimg
dg danh gia tinh trgng ngheo, thong qua
viec xac dinh nhung thigu thdn cung luc
tren nhieu phuang dien. Chi sfi MPI cung
giiip xac dinh chinh xac thg nao la ngheo
trong va giu'a cdc qufic gia, khu vyc, tgo
digu kien cho viec hoach dinh chinh sach,
phan bd ngudn luc hgp ly trdn ca sd xac
dinh rd nhiing khia canh ciia ngheo. Do
ludng ngheo da chieu gfim 2 thanh phin
chinh: MPI (MultiDimensional Index of
Poverty) = H (Ty le % cua nhung ngudi
ngheo) X A (Miic do thigu hut dfii vdi mfii
chi sd do ludng) (OPHI, 2010).
UNDP da tinh toan chi sfi MPI vdi 8
chilu ddi ngheo la: thu nhap, giao dye, y
tg, tigp can he thdng an sinh xa hfii, chit
lupng va difin tich nha d, dich vy nha d,
thani gia cdc hoat dfing cpng ddng, an
toan xa hdi. Vide dp dyng bp chi sd ngheo
da chilu nay cho thiy biic tranh day dii
hon vl tinh trang ngheo d Ha Ndi va
Thanh phd Hfi Chi Minh (UNDP, 2010).
Kit qua nit ra td nghifin ciiu cang lam rd
them nhan djnh ring, dfii vdi 2 thdnh phfi
nay, cfing tac giam ngheo neu chi dua tren
tieu chi kinh t l (thu nhap/chi tigu) la chua
dli, chua danh gia dugc toan dien ddi sfing
dan cu d l xay dung cac chinh sach giam
ngheo phu hgp.
Bao cao qudc gia vg phat trien con
nguoi nam 2011 ciia UNDP ap dyng so
sanh 3 phuong phap do ludng la ngheo
tiln tg, HPI va MPI. Chi sd ngheo da
chilu MPI dugc xdy dung dua tren 3
thudc do (chigu) la y te, giao due va miic
sfing, dupe thg hien bang 9 tieu chi la: hfi
phai ban tai san, vay ng de trd phi chdm
SOC y te hoac ngung chiia tri; thanh vign
hd chua hoan thanh bac tidu hgc; tre em
trong do tufii di hgc khdng den trudng; sir
dyng dien thip sang; tifip cdn nudc sach;
tigp can vg sinh; tiep can nha ve sinh dat
tigu chuan; c6 nha d cfi dinh; va sd hiiu tai
san lau ben.
Chi sfi nghep da chifiu co the dugc
phan chia theo khu vuc dia ly, ddn tfic
khien cho no trd thanh mpt cdng cy phii
hgp trong hogch dinh chinh sach (UNDP,
2010: 12). Bdn canh sy thilu tiifin vl thu
Bang 2: Do liro'ng ngheo da chilu cua ActionAid va Oxfam
Ngudi ngheo tpi cho
Ngirdi ngheo nhdp cu
1. Thieu nguin nhan lire
1. Chi phi cupc song cao d dd thi
2. Thilu kha nang chuyen ddi sinh kl
2. Vigc lam bip benh, rui ro rinh rap
3. Thieu von x3 hoi
3. Thieu hoa nhap xa hpi, bit lai, thiet
4. Thilu tiep can vdi cac djch vu cong
thoi trong cac moi quan he x3 hgi
5. Mdi tnrdng sfing kem ti?n nghi, thilu 4. Han che trong tilp cgn djch vy cong
an toan
5. Moi trudng song kem ti?n nghi, thieu
an toan.
nyiiuo oa d i i ^ . .
nhap, kinh t l , d miic do gi^ dinh ngudng
ngheo cung dugc phan tich tren 3 chidtl
egnh vd 10 chi tieu gfim: siic khoe (dinh
dudng, tii vorig tre ettt); hoc vin (sfi nam
di hgc, tinh trgng den trudng) va ffllic
song (nudc sach, vfi sinh, nhien lieu dun
niu* dififli ttin nhd, tai san). Thang do nay
dupe dua ra kerii theo cac chl 56 lira chpn
da dugc xac dinh chi tidt dg so sdnh.
Trong mdt nghien cuu ngheo da chieu
ttd em vung dan tdc thieu sd ciia UNICEF,
phuang phap do ludng, tilp can ngheo da
chieu tre em dugc sir dyng co su thdng
nhit vdi nghien ciiu trudc dd cua B0 Lao
ddng, Thuang binh va Xa hpi, Dai hpc
Maastiicht va UNICEF. Bang 3 so sdnh
tdm tat cac chi sd do ludng giiia 2 nghien
etiu tren (UNICEF, 2015).
ActionAid va Oxfam da xdc dinh
thang do ngheo da chilu theo 5 ylu td
chlnh li: cht phi, vi?c lam, hoa nhgp xa
h0ii tilp c|4i dieh vu cfing va mdi trudng
sdng (Bdng 2). Ti-oiig bdo eio nghidn ciiu
Theo doi ngheo do thi theo phuang phdp
ciing tham gia ciia hai tfi chuc nay, cdc
yeu to nay dugc van dung nham tinh toan
mirc do rtgheo da chieu cho 2 nhom cu
dan ngheo (ActionAid va Otfatn^ 2010),
Sy khac nhau gifia cac tifiu chi do
ludng cac chieu ngheo Id khdng ddng kd.
Trong mpt sfi chieu ngheo cy the, cugc
nghien cuu dS dilu chinh ddi vod mgt sfi
chi sfi do ludng de ddm bdo tinh khd thi
khi tinh todn vdi du lieu cd sdn. Bdng cdc
chi so hay, tinh trgng tre em vung dan tdc
thilu sd dugc phdn tich theo tdng chieu
ngheo. Cac chi sd ngheo dupe tinh toan vd
phan td theo cac bidn sd co bdn nhu dan
Bang 3: Do Iirdng ngheo tre em cua UNICEF
M0 tao dpng. Thuang binh vd Xa hpi,
UNICEF (2015)
&m bbe Maastricht vd UNICEF
(2008)
- Khdng di hpc trong dp tudi quy dinh ' Khfing di hpc trong dp tudi quy djnh
- Khdng hoan thanh chuong trinh - Khdng hoan thanh chuong trinh
tieu hoc
tilu hpc
Cham SOC sire - Tit em trong dp tuoi tir 2-4 tuoi| - Tre em trong dp tudi tir 2-4 tudi
khoe
khong din k h ^ ehOa b?nh tgi co sd y tli khong den kham chira b?nh tgi ca sd y te
trong 12 thang tardc do.
trong 12 thang tnrdc do.
- Khdng d nai phii hop (nha kien co Khong d nai phii hpp (nha kien co
ho5c ban kien co)
hoge ban kien co)
- Trong nha khdng co dien
° Trong nhd khfing co dien
1 Nudc sach va Trong nha khdng co ngudn nudc udng Trong nha khong cd ngudn nudc u6ng|
I ve sinh
an toan
an toan
j
Trong nha khdng co hd xi hpp ve sinh - Trong nha khdng cd ho xi hop vg sinh
Lao dpng
- Lam vi?c trong dp tudi tir 6 den 15 Lam vi^c trong dp tuoi tir 6 denj
tre em
tuoi
15 tuoi
I
Ngheo hoa
- Tr6 em trong dp tudi tir 0-15 song trong - Tre em trong dp tuoi tir 0-15 sdng trongi
nhap xa hgi i gta dinh cd chu hp khong cd kha nang gia dinh co chii hd khdng co kha nang
I lao dpng do tan tat hoac do Uioi gia
lao ddng do tan tat hoge do tuoi gia
- Sir dung thanh thao tilng Vi?t trong
giao tiep ngoai hp
^^^^_
I
- Khdng CO do chai
Giai tri
- Khong do ludng dupe do khdng c6l
- Khong CO cuon sach nao
du* lieu
'
Cdc chieu
ngheo
Thfing Kn Khoa hpc xa hfii. sfi 3.2017
dp dung khai niem ngheo da chifiu vd xay
dung cdc chi sd khac nhau nhim do ludng
ngheo da chilu. Phd bifin nhit la Chi so
Ngheo con ngudi (Human Poverty Index HPI) do Anand va Sen de xuat nam 1977.
Trong thdp nifin 2000, Alkire va Foster
dua ra bd chi sfi do ludng ngheo da chieu
MPI gdm 3 chieu thifiu hyt: gido dye, y tg
va miic sdng, cu the hoa thanh 10 chi tidu
do ludng va chuan ngheo dugc xac dinh
bang 1/3 tdng sfi thifiu hyt do. Van dung
phucmg phap nay, cac nhd nghifin cuu cd
thg phan tich ngheo theo timg nhdm dan
cu, tdng chieu (chi tigu) thigu hyt vd co
khd nang so sanh theo thdi gian (Alkire S.,
Foster J.E., 2007).
Chi sfi ngheo da chilu MPI dugc dimg
de danh gid tinh trang ngheo, thfing qua
viec xdc dinh nhiing thifiu thdn cimg luc
tren nhieu phuong dien. Chi sfi MPI cung
giup xdc dinh chinh xdc thi ndo la ngheo
trong vd giiia cac qufic gia, khu vyc, tgo
dilu kien cho viec hogch dinh chinh sach,
phan bd ngudn luc hgp ly ti-en co sd xac
djnh rd nhiing khia canh ciia ngheo. Do
ludng ngheo da chilu gdm 2 thdnh phin
chinh: MPI (MultiDimensional Index of
Poverty) = H (Ty le % cua nhirng ngudi
ngheo) X A (Miic dp thigu hut ddi vdi moi
chi sd do ludng) (OPHI, 2010).
UNDP da tinh todn ehi sfi MPI vdi 8
chieu doi ngheo la: thu nhap, gido dye, y
te, tiep can he thfing an sinh xa hpi, chdt
lugng vd difin tich nha d, dich vy nhd d,
tham gia cdc hoat ddng cpng ddng, an
toan xa hgi. Viec dp dung bfi chi sd ngheo
da chilu nay cho thdy biic tranh diy dii
hon ve tinh trgng ngheo d Ha Npi va
Thanh phd Hfi Chi Minh (UNDP, 2010).
Kfit qud nit ra tu nghien curu cang lam ro
thdm nhgn dinh rang, doi vdi 2 thdnh phfi
nay, cdng tdc giam ngheo neu chi dya trfin
tieu chi kinh te (thu nhap/chi tieu) la chua
du, chua ddnh gid dugc todn difin ddi sdng
dan cu dd xay dyng cdc chinh sdeh gidm
ngheo phu hgp.
Bao cdo quoc gia ve phat trien con
ngudi nam 2011 cua UNDP dp dyng so
sanh 3 phuang phap do ludng la ngheo
tifin te, HPI va MPI. Chi sd ngheo da
chifiu MPI dugc xay dyng dua tren 3
thudc do (chigu) la y te, giao dye va miie
sdng, dugc the hien bang 9 tieu chi la: hfi
phai ban tai san, vay ng de tia phi cham
sdc y tg hoac ngung chiia tri; thanh vign
hp chua hoan thanh bac tilu hgc; tre em
trong dg tudi di hgc khdng dfin trufing; sii
dyng dien thap sang; tiep can nudc sach;
tilp cdn ve sinh; tilp can nhd ve sinh dgt
tieu chuan; co nhd d cd dinh; vd sd hun tai
sdn lau bdn.
Chi sfi ngheo da chieu cd the dugc
phdn chia theo khu vuc dia ly, ddn tgc
khien cho nd trd thanh mdt cfing cy phu
hgp trong hoach dinh chinh sdeh (UNDP,
2010: 12). Bdn cgnh sy thifiu thfin vl thu
Bang 2: Do lu-dng ngheo da chilu cua ActionAid va Oxfam
Ngudi ngheo tai chd
1. Thieu ngudn nhan lire
2. Thieu kha nang chuyin dli sinh kl
3. Thilu von xahgi
4. Thigu tilp can vdi cac djch vu cong
5. Moi trudng s6ng kem tien nghi, thilu
an toan
Ngudi ngheo nhdp cu
1. Chi phi cupc song cao d do thj
2. Viec lam bap benh, rui ro rinh rap
3. Thieu hoa nhap xa hgi, bit Igi, thiet
thoi trong cac mdi quan he xa hpi
4. Han chl trong tilp can dich vu cong
5. Mdi trudng sing kem tien nghi, thilu
an toan.
ttgheo da chi^..
nhap, kinh te, a muc dp gia dinh ngu&ng
ngheo ciing duoc ph§n tich tren 3 chi^
canh va 10 chi tieu gom: sijrc Ichoe (dinh
duong, tu voiig tfS em); h^c vSn (s6 nSm
di hpc, tinh trang dSn tmong) va mile
song (nuac sach, ve sinh,, nhien lieu dun
tidu, tiiOi nin nhi, tii san). Thang do nay
dupe dira ra Iceiii thee cic ehi s6 lira chpn
da dupe xac dinh chi tiSt dS so sanh.
Trong mpt nghien ciiu ngheo da chieu
tr^ em vimg dan toe thilu s6 cua UNICEF,
phuang phip do luong, tilp can ngheo da
chilu tre em duac sii dimg co sir thong
nhit vdi nghien ciiu tnrdc do cua B6 Lao
dpng, Thuong binh va Xi hpi, Dai hpc
Maastricht vi UNICEF. Bing 3 so sinh
t6m tit cac chi s6 do ludng giOa 2 nghien
Cfti tren (UNICEF, 2015).
ActionAid va Oxfam da xac dinh
thang do ngheo da chieu theo 5 y^u t6
chinh li: ehi phi, vi?c Iam, hoa nhap xa
h$i, tiSp d$n d|«h vu c6ng vi moi trucmg
s6ng (Bing 2). Ti-aflg bid cio nghiln ciiu
Theo doi ngheo do thi theo phuangphdp
ciing tham gia cua hai to chirc nay, cac
yeu t6 niy dupe vin dung nhim tinh toin
miic de flghSo da chilu cho 2 nhom cu
din ngheo (AotionAici va Oxfaffl, 2010).
Sir khac nhau giOa cic tieu chi do
luong cic chilu ngheo li khong dang ke.
Trong mpt s6 chilu ngheo cu thi, cupc
nghidn ciiu da dieu chinh doi voi m6t so
chi s6 do luong de dam bio tinh khi thi
khi tinh toin voi dG lieu co sin. Bang cac
chi s6 ttiy, tinh trang tre em vung dan tpe
thilu s6 dupe phin tich theo timg chilu
ngheo. Cic chi s6 ngheo dupe tinh toin va
phan tl theo cac bien so co bin nhu dan
Bang 3: Do lirong ngheo tre em caa UNICEF
Bd Lao ddng, Thuang binh vd Xa hpi,
Cdc bhliU
UNICEF (2015)
&ai hpc Maastricht vd UNICEF
ngheo
(2008)
Giao d^c
- Khdng di hpc trong dp tudi quy dinh ' Khfing di hpc trong dp tudi quy djnh
- Khfing hoan thanh chuang trinh - Khdng hoan thanh chuang trinh
tieu hpc
tilu hgc
Chaih s6c siic = Trg em trong dp tuoi tii 2-4 tuoi - Tre em trong dp tudi tu 2-4 tudi
khoe
khfing dlh k h ^ ehOa b^h tgi ca sd y ^ khfing din kham chua b?nh tai ca sd y te
trong 12 thang tnrdc do.
trong 12 thang trudc do.
Nai cu tru
- Khong d nai phCi hpp (nha kien cd - Khong d nai phu hgp (nha kien cd
hoac ban kien co)
ho$c ban kien cd)
- Trong nha khdng cd dien
' Trong nha khdng cd di^n
Nudc sach va - Trohg nhd khong cd nguon nuoc udng - Trong nha khdng co ngudn nudc uong
an toan
ve sinh
an toan
- Trong nha khdng co hd xi hgp v? sinh - Trong nha khdng cd hd xi hop v? sinh
- Ldm vi?c trong dp tudi tu 6 din 15 - Lam vi?c trong dfi tudi tir 6 den
Lao dfing
tre em
tufii
15 tuoi
Ngheo hoa
- Tr6 em trong dp tudi tir 0-15 sfing trong - Tre em trong dd tudi tii 0-15 sdng trong
nhgp xa hpi
gia dinh co chii hp khdng cd kha nang gia dinh co chu hp khdng co kha nang
lao ddng do tan tat hoSc do tuoi gia
lao dpng do tan tat hoac do tudi gia
- Sii dung thanh thgo tilng Viet trong
giao tiep ngoai hd
- Khong do ludng dugc do khong c6
Giai tri
- Khdng CO dd choi
du' lieu
- Khdng cd cuon sach nao
Thong Hn Khoa hpc xa hpi. so 3.2017
10
tpe, gidi tinh, khu vyc cu tru,v.v... vd cho tien. Ap dyng chuan nghdo da chifiu d
Viet Nam la mfit phuong thiic dl hien
phep so sanh dugc.
Vific sii dung tifiu chi do ludng ngheo thuc hoa myc tigu gidm nghdo bin vung.
da chieu cua cac td chdc qufic tfi tuy cd
Quylt dinh sfi 59/2015/QD-TTg ngay
khde nhau nhung diu cho thay sy thfing I9/11/2015 cua Thu tudng Chinh phu vl
nhat cao giiia cdc qudc gia, cac nha lanh viec ban hdnh chuan ngheo tiep can da
dao - qudn ly. Ngheo da chilu dugc xem chilu dp dyng cho giai dogn 2016-2020
nhu mdt sy thidu hut hoge khdng the thda gfim 2 tifiu chi co ban la cac tieu chi vfi
mdn d miic tfii thilu cac nhu cku co ban thu nhgp va cac tifiu chi do ludng miie dp
cua con ngudi.
thifiu hyt trong tigp can dich vy xa hdi co
Do ludng ngheo da chieu hien nay
bdn. Cdc tidu chi nay cho thay ngheo tien
Ke tir khi thuat ngfl- nghdo da chilu tp can dugc ket hgp vdi nghdo da chieu.
trd ngn pho bien d Viet Nam, cac nghien Day Id sy kgt hgp gifl-a 2 phuang phap do
cihi trong nudc ve ngheo da chifiu trd ngn ludng ngheo ma nhieu dia phuang sir
quen thufic hon. Trong nhieu ndm qua, dung hien nay (Bang 4). Phuang phap nay
chuan ngheo cua nudc ta dugc do ludng vua bao dam miic song toi thieu, vua dap
bdng tien, thdng qua tifiu chi thu nhap ling cdc dich vy xa hgi co bdn, gop phdn
ho^c chi tieu nham dap iing nhu clu sdng tung budc gidm nghdo bgn vung. Tuy
tdi thieu. Ngudi ngheo hay hp ngheo la nhign, can liru y la chuan hd ngheo vd hd
nhung ddi tugng cd muc thu nhdp thdp can ngheo d do thi giai doan 2016-2020
hon so vdi chuan ngheo. Tuy nhien, each chi xem xet, ap dung cho dfii tugng hd dan
tiep can ndy bfic lfi nhiing hgn chl, bdi co cd hp khau thudng tni hodc it nhdt Id tam
nhflng nhu cau toi thifiu khdng till dap tru ddi han KT3. Do vay, ngudi di cu va
ling dugc bang tiln, khdng thi quy ddi ra nhung ngudi sdng trong hd khfing dugc
Bang 4: Chuan ho ngheo, hp cSn ngheo ap dung cho giai doan 2016-2020
Logi hp
Ngheo ndng thon
Tieu chi do ludng xdc dinh muc sdng hd gia dinh
- Thu nhgp binh quan dau ngudi/thang tii du 700.000d
trd xudng
- Thu nhap binh quan ddu ngudi/thang tren 700.000d
din 1.000.000 ding va thilu hyt tir 3 chi sd do ludng
Ngheo thanh thi
- Thu nhap binh quan ddu ngudi/thang tir du 900.000d
trd xuong
- Thu nhgp binh quan ddu ngudi/thang tren 900.000d
din 1 .SOO.qOOd va thilu hyt tii 3 chi sd do ludng miic dp
thieu hyt tilp can cac dich vu xa hfii ca ban trd len
Cgn ngheo nong thon
Thu nhap binh quan diu ngudi/thang tren 700.000d din
1 .OOCOOOd va thilu hut dudi 3 chi sd do ludng
Cgn ngheo thanh thi
Thu nhap binh quan ddu ngudi/thang tren POO.OOOd den
1.300.000d va thilu hut dudi 3 chi sd do ludng
Mtic song trung binh ndng thdn Thu nhgp hinh quan ddu ngudi/thang tren l.OOO.OOOd
din I.SOO.OOOd
Miic sdng tmng binh thanh thj Thu nhap binh quan ddu ngudi/thang tren l.300.000d
den 1.950.000d
Hgheoda^i^...
nhap hp khdu (cho dii sinh sdng tai noi cu
tni nhifiu ndm) khfing duoc chuang trinh
giam ngheo xem xet.
Dfii vdi cdc dia phuong md ngheo don
chidu da gidm thdp, no lyc hi?n nay la
phai tdp trung giam ngheo da chifiu bang
viec tdng cudng kha nang tifip can dich vy
CO ban, gia tang miic do che phu vl an
sinh xa hdi cho mgi ngudi dan. Do ludng,
ddnh gid ngheo da chieu trong giai dogn
2016-2020 ddi hfii tinh khach quan trong
viec thu thap, xir ly tinh toan, tdng hgp vd
bdo cao cac chieu cgnh ngheo, trong do su
tham gia va ddng thugn ciia ngudi dan la
nhdn tfi quan trpng. Suy cho cung, do Id sy
thay doi tu duy va trach nhiem thuc thi
cua cac ben tham gia.
4. Ket luSn
Do luong ngheo da chifiu la each tiep
can dang dugc cac td chiic quoc te nghien
ciiu, tifip tuc difiu chinh. Tuy hifin nay
chua cd hinh mau va quy dinh ehung
nhung myc dich deu gidng nhau d chfi tiep
can ngheo da chieu giup xac dinh chinh
xac hon dfii tupng ngheo trong xa hdi.
Cach tiep can ngheo da chifiu thg hien ro
su uu viet, nfii trdi trong viec cung cdp
nhung thfing tin da chigu vdi su thigu hyt
cua ngudi dan nhu giao dye, y tg, viec
lam, nha d, an todn ca nhdn, tiep can
thfing tin,... Chi sd ngheo da chieu dugc
xay dyng Id tfing ciia he sfi thifiu hut tir tdt
cd cdc chieu ngheo. Ap dyng danh gia
ngheo da ehieu se khde phuc dugc nhirng
nhugc diem trong phuong phap tigp can
ngheo don chigu, dfing thdi dap ung dugc
nhu cau thuc tfi md ngudi ngheo, can
ngheo can dugc trg giup.
n
khdeh quan trong giai dogn phdt trign mdi.
Tuy nhien, song song voi nfi lyc nang cao
muc dg che phii vd tifip cdn dich vy co
ban, yfiu cdu xuyen sudt la phai nang cao
chat lugng cdc dich vy nay, khac phye
nhung bdt cap trong kham chfl-a benh, hgc
hdnh, di lai hien nay.
Tir gdc dg thyc te thi viec do ludng va
danh gia cdc chilu nghdo khd dua ra ket
ludn chinh xac. Lay vi du, tieu chi nhd d
quy dinh hfi gia dinh dang d trong nha
thidu kidn cfi hoac nhd don so, difin tich d
binh quan dau ngudi ciia hfi gia dinh nho
han 8m . Cdm nhgn va danh gia ciia difiu
tra vign vg vat lieu nha, ciing nhu su phan
biet giu'a kien co va ban kien ed la rdt kho,
chiu dnh hudng bfii quyet dinh chii quan
ciia ngudi danh gia. Tuong ty, cae tieu chi
ve hgc tap,' y te, tifip cdn thfing tin cung
phy thudc vao yeu tfi chu quan cua ngudi
ddn nhu viec hp cd cung cap thfing tin
diing su that, ddy dii vfi hifin trang sd hflu
va sir dung hay khong. Cdng tac gidm
ngheo trong giai doan hien nay la phdi dat
dugc cd 3 muc tieu: do ludng va giam sat
ngheo, xac dinh dugc ddi tugng thy hudng
va dinh hudng xay dyng chinh sach gidm
ngheo ben vflng.
Ngudi ngheo d dfi thi hien dfii mat vdi
nhilu bdt Icri, trong do han che vg nhan lyc
(vdn con ngudi) la mgt thieu hyt phfi bifin.
Do Id thyc trgng gia yeu, khuyet tat, dau
benh kinh nifin, phu nii don than, dfing
con nhd, trinh do hgc van thap, khdng cd
tay nghe chuyen mon phu hgp, vi the eu
tni han che,... cua cac hg ngheo. Trong
qua trinh dfi thi hda dien ra nhanh nhu
hifin nay, ngudi ngheo vdi nhiing bat lgi
noi trfin thieu cac dieu kien chuyen doi
Dfii vdi Viet Nam, phuang phap nay • sinh kg, khd theo kip vdi nhimg bign dfii
can van dyng phii hgp vdi dgc diem vd dfi thi. Vfin xa hdi cua ngudi ngheo bi hgn
dieu kien kinh tg-xd hfii cu thg. Su dyng chl do Ifii sfing khep kin d do thi, do su
each tiep can ngheo da chieu la yeu cdu mdc cam, ty ti va bi logi trir. Tinh trang