Báo cáo " Bầu cử chính quyền địa phương ở Nhật Bản và quyền trực tiếp tham gia quản lí hành chính của người dân địa phương " potx

nhµ n−íc vµ ph¸p luËt n−íc ngoµi
t¹p chÝ luËt häc sè
6
/2010

63






TS. PH¹m Hång QUANG *
1. Hệ thống bầu cử
Chính quyền địa phương ở Nhật Bản
được tổ chức và hoạt động theo quy định
của Luật tự trị địa phương,
(1)
mang tính độc
lập tương đối với Chính phủ trung ương.
Chính quyền địa phương được tổ chức dựa
trên nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc
về nhân dân
(2)
và là hình thức tự quản của
các cộng đồng dân cư địa phương. Dựa trên
lí luận về quyền tự trị địa phương, hệ thống
chính quyền địa phương ở Nhật Bản được
xây dựng trên cơ sở nhu cầu và mong muốn

của người dân địa phương, là trách nhiệm
công dân của họ và đại diện cho họ trong
việc thực hiện các hoạt động quản lí ở địa
phương. Vì vậy, một hệ thống đại diện dân
chủ được chấp nhận, trong đó cư dân được
quyền tự do lựa chọn những đại biểu của
mình để đảm bảo ý chí của họ được phản
ánh trong hoạt động quản lí hành chính.
Trong chế độ dân chủ đại diện, các quyền
cơ bản nhất của người dân được bảo đảm,
đó là các quyền tham gia bầu cử, ứng cử và
có trách nhiệm đối với công tác bầu cử.
1.1. Nguyên tắc bầu cử
Hiến pháp Nhật Bản ghi nhận nguyên
tắc dân chủ đại diện, phổ thông đầu phiếu,
bình đẳng và đảm bảo bí mật của lá phiếu.
(3)

Các nguyên tắc này được áp dụng trong việc
bầu cử đại biểu Thượng nghị viện, Hạ nghị
viện cũng như bầu cử các thành viên của hội
đồng địa phương và người đứng đầu cơ
quan hành pháp ở địa phương.
a. Phổ thông đầu phiếu
Công dân Nhật Bản đạt độ tuổi từ 20 trở
lên có quyền bầu cử. Từ sau năm 1945,
quyền được bầu cử không có sự phân biệt
theo giới tính, chủng tộc, địa vị xã hội, tài
sản hoặc là tổng số thuế phải trả. Yêu cầu về
tổng số thuế phải trả cho ngân sách nhà

nước được quy định trong luật bầu cử trước
đây của Hiến pháp Minh Trị đã bị huỷ bỏ
năm 1925 và sau Chiến tranh thế giới thứ II,
phụ nữ đã được đi bỏ phiếu.
b. Bình đẳng cử tri
Tất cả người dân Nhật Bản được bình
đẳng theo luật về quyền và nghĩa vụ của cử
tri, mỗi cử tri được phát một lá phiếu và giá
trị lá phiếu như nhau.
c. Nguyên tắc bí mật
Việc bí mật của lá phiếu được đảm bảo.
Người bầu cử có quyền tự do lựa chọn và
không có trách nhiệm phải thông báo công
khai sự lựa chọn của mình.
d. Nguyên tắc dân chủ đại diện
Những người trúng cử qua các cuộc bầu
cử công cộng không chỉ đại diện cho một bộ
phận của tầng lớp dân cư như là các tầng lớp
* Giảng viên Khoa hành chính - nhà nước
Trường Đại học Luật Hà Nội


nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
64


tạp chí luật học số
6
/2010
c bit, cỏc ng phỏi chớnh tr hoc l c

dõn ca cỏc n v bu c m l i din cho
c cng ng a phng hay c quc gia.
Cụng dõn trc tip bu ra cỏc i biu ca hi
ng a phng v ngi lónh o a phng.
1.2. iu kin bu v ng c i biu
chớnh quyn a phng
c quyn bu c chớnh quyn a
phng (bu thnh viờn ca hi ng a
phng v bu ngi ng u c quan hnh
phỏp), cụng dõn phi cú quc tch Nht Bn,
20 tui v c trỳ trong khu vc xỏc nh
cp c s hn ba thỏng. Nhng ngi cha
thnh niờn, cú nhc im v th cht v
tõm thn, ngi ang b pht tự v cha
hon thnh bn ỏn s khụng c tham gia
bu c. Nhng ngi tham gia bu c c
ng kớ trong danh sỏch c tri. Theo con s
thng kờ nm 2004, s lng c tri theo
ng kớ l 95.761.088 ngi (46.467.258 l
nam v 49. 293.832 l n) v t l ngi dõn
tham gia bu c t 75 %.
i vi cỏc ng c viờn c quy nh
nh sau: Mun tr thnh thnh viờn ca hi
ng cp tnh v cp c s, cụng dõn Nht
Bn phi t 25 tui v c trỳ trong mt a
phng nht nh hn ba thỏng trc ngy
bu c; mun tr thnh ng c viờn ca chc
ch tch cp tnh, cụng dõn phi t 30
tui; mun tr thnh ng c viờn ca chc
ch tch cp c s, cụng dõn phi t 25

tui. i vi cỏc ng c viờn ch tch tnh v
ch tch cp c s khụng bao gm iu kin
c trỳ, cú ngha l ngi t a phng ny
cú th sang gi chc v a phng khỏc.
Nhng ngi khụng nng lc hnh
vi, ang b pht tự, cỏc hỡnh pht liờn quan
n vic nhn hi l, nhng ti phm liờn
quan n vic bu c hoc chớnh tr, vớ d
nh mua c tri, vn ng bu c mt cỏch
phm phỏp u khụng c quyn ng c.
S lng ti a cỏc i biu ca hi ng
a phng c quy nh theo Lut t tr a
phng (iu 90 i vi cp tnh v iu 91
i vi cp c s), t l thun vi s lng dõn
c mi vựng; tuy nhiờn, s lng thc t
ca mi a phng li c quy nh theo
vn bn ca a phng theo tng thi kỡ.
1.3. Cỏc lut liờn quan n bu c i
biu chớnh quyn a phng
Cỏc lut liờn quan n bu c i biu
chớnh quyn a phng th ch hoỏ cỏc
nguyờn tc c quy nh trong Hin phỏp,
quy nh nhng vn c bn liờn quan n
vic bu c cỏc quan chc a phng. Trc
õy, khụng cú quy nh hp nht v bu c
a phng, k c bu c thnh viờn Thng
ngh vin v H ngh vin. Mi mt cuc bu
c tuõn theo cỏc quy nh ca cỏc vn bn cỏ
bit. Nm 1950 tt c nhng vn bn ny
c hp nht li trong Lut bu c cỏc i

biu c quan cụng quyn (Public Offices
Election Law). Ngoi ra vic bu c cũn tuõn
theo quy nh ca Lut t tr a phng
trong iu khon liờn quan n bu c.
1.4. Cỏc c quan qun lớ v giỏm sỏt
bu c chớnh quyn a phng
C quan qun lớ bu c bao gm:
- U ban qun lớ bu c cp tnh: Cú
trỏch nhim qun lớ vic bu c chc ch
tch tnh v cỏc thnh viờn ca hi ng
chớnh quyn i phng tnh. U ban ny
bao gm bn thnh viờn c la chn bi
hi ng tnh v cú nhim kỡ bn nm.


nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
tạp chí luật học số
6
/2010

65

- Ban qun lớ bu c cp c s: Cú trỏch
nhim qun lớ vic bu c chc ch tch cp
c s v cỏc thnh viờn ca hi ng a
phng cp mỡnh. Ban ny cng bao gm
bn thnh viờn c la chn bi hi ng
cp mỡnh v cng cú nhim kỡ bn nm.
Ngoi nhng c quan k trờn cũn cú
nhng c quan khỏc trc tip thc hin hot

ng phc v bu c nh:
- C quan giỏm sỏt vic b phiu v
kim phiu.
- C quan kim soỏt, qun lớ vic b
phiu v kim phiu.
- Hi ng bu c (cú nhim v tuyờn
b nhng ngi thng c).
- C quan hng dn v giỏm sỏt vic
bu c bao gm:
- Hng dn v giỏm sỏt ca B trng
B ni v (khon 2 iu 5 Lut bu c)
B trng B ni v c trao quyn
hng dn v giỏm sỏt hot ng ca u ban
qun lớ bu c cp tnh i vi vic bu c
tt c cỏc quan chc a phng
- Hng dn v giỏm sỏt ca u ban
qun lớ bu c cp tnh (khon 2 iu 186
Lut t tr a phng): U ban qun lớ bu
c cp tnh hng dn v giỏm sỏt hot
ng ca u ban qun lớ bu c cp c s.
1.5. Danh sỏch c tri
a. Danh sỏch c tri lõu di
Nhng ngi khụng ng kớ danh sỏch
c tri s khụng c quyn b phiu mc dự
h cú quyn bu c (iu 42 Lut bu c).
Danh sỏch c tri c lp v lu gi trong h
thng qun lớ h s ca b phn qun lớ thuc
ban qun lớ bu c. Trong danh sỏch bao gm
tờn, a ch, gii tớnh, ngy thỏng nm sinh
ca c tri (iu 20). Mt c tri c ng kớ

vo mt danh sỏch v s ng kớ ny cú hiu
lc lõu di cho n khi ngi ú b cht, b
mt quc tch hoc qua bn thỏng k t khi
ngi ú chuyn sang c trỳ khu vc khỏc.
b. Th tc ng kớ ca c tri
- ng kớ ex-officio
(4)
(ng kớ mc nhiờn):
U ban qun lớ bu c cp c s c trao
quyn ng kớ mc nhiờn i vi cụng dõn
Nht Bn t 20 tui tr lờn, c trỳ trong
khu vc do c s qun lớ, cú tờn v a ch
c lu gi c quan ng kớ tm trỳ ca
cp c s hn ba thỏng k t ngy ng kớ;
hoc i vi ngi mi chuyn n cp c
s c tớnh t ngy vic chuyn n c
xỏc nhn (iu 21 Lut bu c). Cú hai loi
ng kớ: Mt l ng kớ hng nm vo thỏng
9, hai l ng kớ vo mi kỡ bu c.
- Thụng bỏo, khiu ni, kin tng v
danh sỏch c tri: Sau khi ng kớ, u ban
qun lớ bu c ca mi n v qun, huyn
phi thụng bỏo cụng khai tờn ca c tri, a
ch, ngy thỏng nm sinh trong danh sỏch
(iu 23). Khi c tri cú ý kin phn i v
vn no ú trong ng kớ, h cú th khiu
ni ti u ban qun lớ bu c cp c s trong
khong thi gian nht nh (iu 24).
Nhng ngi khụng tho món vi vic gii
quyt khiu ni cú th kin ra to (iu 25).

- Tuyờn b vụ hiu: Trong trng hp
mt c tri b tc quyn bu c theo quy
nh ca phỏp lut hoc ó chuyn sang a
phng khỏc, u ban qun lớ bu c cp c
s ngay lp tc phi b sung thụng tin cú
liờn quan vo danh sỏch c tri (iu 27). U
ban qun lớ bu c cp c s phi xoỏ tờn c
tri trong danh sỏch khi h ó cht, mt quc
tch Nht Bn hoc chuyn sang c trỳ ni


nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
66


tạp chí luật học số
6
/2010
khỏc trong khong thi gian l bn thỏng.
1.6. B phiu
a. Nguyờn tc b phiu
- Vic b phiu phi c tin hnh bi
chớnh c tri vo ngy bu c ti a im
bu c xỏc nh.
- B phiu t nguyn: C tri cú ton
quyn quyt nh b phiu hay khụng.
- Bo m bớ mt: Nguyờn tc bớ mt
ca lỏ phiu phi c bo m.
- Nguyờn tc mt ngi mt phiu, h
thng lỏ phiu n nht.

Theo nguyờn tc ny, mt ngi ch cú
th cú mt lỏ phiu cho mi mt n v bu
c. Mt c tri phi chớnh tay mỡnh vit tờn
ca mt ng c viờn m mỡnh la chn trong
mi lỏ phiu (iu 48, iu 68); hoc lỏ phiu
c in trc tờn ca ng c viờn v c tri
ch cn khoanh tờn ca h (iu 46). Nu c
tri l ngi tn tt hoc khụng bit ch s
c ch nh ngi giỳp . i vi ngi
mự, vic b phiu s dng h thng ch ni
cú th c ỏp dng (iu 47, iu 48).
b. Thi gian b phiu
Vic b phiu c tin hnh t 7 gi
sỏng n 6 gi ti trong ngy bu c. Trong
cỏc trng hp c bit, vic bt u hoc
kt thỳc b phiu cú th c quy nh li
bi u ban qun lớ bu c (gii hn trong
vũng 2 gi - iu 40 Lut bu c).
c. Vic vng mt trong b phiu (iu
49 Lut bu c)
V nguyờn tc, mt c tri phi b phiu
ti n v bu c vo ỳng ngy bu c.
Tuy nhiờn, nu c tri khụng th i c
ỳng ngy ó quy nh vỡ cụng vic, b m
hoc lớ do hp phỏp khỏc thỡ h thng bu
c vng mt c ỏp dng. Nhng c tri
vng mt cú th b phiu trc ngy bu c
ti mt ni quy nh c thnh lp vn
phũng c quan qun lớ bu c. Ngoi ra, cỏc
c tri b tn tt c cho phộp s dng cỏc

dch v bu in cho vic bu c vng mt.
1.7. Vic kim phiu v tuyờn b nhng
ngi trỳng c
a. Kim phiu
qun lớ vic kim phiu, nhng
ngi kim soỏt vic kim phiu c ch
nh bi u ban qun lớ bu c. Vic kim
phiu cú mt ca ngi giỏm sỏt. Ngi
giỏm sỏt vic kim phiu phi bỏo cỏo vi
ngi ng u ca hi ng bu c s
lng c tri ó tham gia, s lng cỏc c tri
b phiu cho cỏc ng c viờn v cỏc kt qu
khỏc sau khi vic kim phiu kt thỳc.
b. Vic tuyờn b ngi trỳng c
Ngi ng u u ban qun lớ bu c
phi triu tp mt cuc hp xỏc nh ngi
c trỳng c theo kt qu kim phiu.
ng c viờn c la chn phi t c
nhiu hn s phiu i vi s lng ti thiu
m phỏp lut quy nh. Khi hai ng c viờn
cú s phiu c bu trựng nhau thỡ ngi
ng u c quan bu c s c trao quyn
quyt nh ai l ngi thng c theo nguyờn
tc bc thm.
1.8 . Vic kin tng liờn quan n bu c
Vic kin tng chia ra lm hai loi: kin
tng v hiu lc ca vic bu c v kin tng
liờn quan n vic xỏc nh ngi thng c.
- Kin tng liờn quan n hiu lc ca
bu c

i tng ca v kin ny l vic tuyờn
b tớnh cú hiu lc ca ton b hoc mt
phn ca cuc bu c. Ngi kin cú th l
mt ng c viờn hoc l ngi bu c.


nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
tạp chí luật học số
6
/2010

67

+ Kin tng cp c s (iu 202 v
iu 203 Lut bu c)
Khi cú s nghi ng v tớnh cú hiu lc ca
vic bu c cp c s, c tri hoc ngi ng
c cú quyn khiu ni i vi u ban qun lớ
bu c cp c s. Nu nh khụng tho món
vi quyt nh gii quyt ca cp c s, ngi
khiu ni cú quyn gi n lờn u ban qun lớ
bu c cp tnh xem xột li, nu vn khụng
tho món vi kt qu ny thỡ c quyn kin
ra to ỏn thng thm (High Court).
+ Kin tng cp tnh (iu 202 v 203
Lut bu c)
Mt ng c viờn hoc c tri cú th khiu
ni ti u ban qun lớ bu c cp tnh hoc
khi kin v ỏn ti to nu khụng tho món
vi quyt nh ca u ban bu c cp tnh.

- Kin tng liờn quan n vic tuyờn b
ngi thng c
L v kin liờn quan n ngi thng c
m trong ú ngi kin cho rng vic bu
c ú khụng c thc hin hp phỏp, kt
qu bu c gian ln, ng c viờn mua phiu
hoc cú nhng hnh vi vi phm phỏp lut
nghiờm trng trc ú.
2. Quyn trc tip tham gia qun lớ
hnh chớnh ca ngi dõn a phng
Trong ch dõn ch i din, mt nn
dõn ch thc s khụng th thiu nhng
phng tin ngi dõn kim tra hot
ng ca nhng ngi i din cho h. Vỡ
vy, lut ó quy nh cỏc c quyn ca c
dõn, trao cho c dõn quyn trc tip tham
gia vo qun lớ hnh chớnh khc phc
nhng li vt quyn (discretion) hoc lm
dng quyn lc (abuse of power) trong ch
dõn ch i din.
2.1. Quyn trc tip tham gia qun lớ
hnh chớnh ca ngi dõn a phng
Vi kt qu bu ra nhng i din cho
mỡnh, ngi dõn a phng cú th a ra
hng lot cỏc yờu cu i vi ngi ng u
c quan hnh phỏp hoc hi ng a phng
thụng qua cỏc n yờu cu (Public Petition).
Cỏc loi yờu cu ca c dõn bao gm:
- Yờu cu ban hnh, sa i, hoc hu
b cỏc vn bn lut a phng. i vi

loi yờu cu ny, n yờu cu phi cú ch
kớ ca s c tri a phng theo t l 1/50. Vớ
d, s c tri ca tnh Aichi khong hn 4 triu
trờn tng s hn 7 triu c dõn (theo thng
kờ nm 2004) thỡ vic yờu cu nờu trờn phi
cú ch kớ ca ớt nht l 8 vn c tri.
- Yờu cu kim toỏn a phng: C
dõn cú quyn yờu cu cỏc nh kim toỏn
phi thc hin cụng tỏc kim toỏn trong tt
c cỏc lnh vc, yờu cu ny cng phi cú
hn 1/50 ch kớ ca c tri. Khi nhng yờu
cu ny c thc hin, cỏc nh kim toỏn
phi tin hnh kim toỏn cỏc vn c
yờu cu mt cỏch nhanh chúng, trung thc
v tr li cụng khai kt qu.
- Trng cu vic gii tỏn hi ng a
phng. i vi mt hi ng a phng
b mt tớn nhim, trng cu vic gii tỏn hi
ng ny cú th c tin hnh nu nh cú
ch kớ ca hn 1/3 s c tri a phng. Sau
khi b gii tỏn, tt c cỏc thnh viờn ca hi
ng s b mt chc v mt cuc bu c s
c t chc.
- Yờu cu thay i cỏc thnh viờn ca hi
ng, ngi ng u c quan hnh phỏp hoc
cỏc cỏn b cụng chc quan trng ca chớnh
quyn a phng. Vic yờu cu ny cng


nhà nớc và pháp luật nớc ngoài

68


tạp chí luật học số
6
/2010
ũi hi phi cú ch kớ ca hn 1/3 s c tri
a phng. Khi iu kin ny ỏp ng vi
cỏc cuc trng cu ý kin ca ngi dõn v
nu nh a s c tri u yờu cu, cỏc quan
chc cú liờn quan s b mt chc. Nu trong
trng hp yờu cu thay i l mt thnh
viờn ca hi ng a phng, ngi ng
u c quan hnh phỏp hoc cp phú, k toỏn
trng, thnh viờn ca u ban hnh chớnh,
mt cuc bu c mi s c tin hnh sau ú.
2.2. Nhng quyn trc tip tham gia qun
lớ hnh chớnh khỏc ca c dõn a phng
- Theo iu 95 ca Hin phỏp Nht
Bn, khi Chớnh ph trung ng mong mun
gii thiu lut c ỏp dng ch vi nhng
n v hnh chớnh c bit, cn phi t
c a s phiu bu ca c dõn trong cỏc
khu vc c bit ú.
- Yờu cu v cụng tỏc kim toỏn, thu
thu v kin tng ca c dõn.
i vi yờu cu v cụng tỏc kim toỏn,
nu nh c dõn cú lớ do tin rng cú vic lm
dng cụng qu, mua bỏn cỏc ti sn cụng,
hon thnh cỏc hp ng v thc hin

nhng ngha v bi c quan cụng quyn l
khụng hp phỏp hoc khụng chớnh xỏc thỡ
h cú quyn yờu cu kim toỏn v cú th
yờu cu bt kỡ phng tin cn thit no cho
vic lm rừ vn . Khụng ging vi nhiu
trng hp trng cu khỏc ũi hi phi s
lng ln c dõn ng ý, mt c dõn cú
nng lc ch th y hon ton cú th
c lp yờu cu bin phỏp ny.
Tng t nh vy, mt cụng dõn c lp
cng cú quyn yờu cu c quan thu phi
gii thớch cụng khai kt qu vic thu thu cú
liờn quan n cỏ nhõn hoc cng ng c
dõn nht nh nu phỏt hin nhng du hiu
khụng minh bch.
i vi vic kin tng v cụng tỏc kim
toỏn, thu thu hay hon thu, nu c dõn
khụng tho món i vi kt qu cng nh
nng lc ca c quan kim toỏn, c quan thu
a phng thỡ h cú th kin ra to. Mc dự
Nht Bn khụng cú h thng to ỏn hnh
chớnh c lp nhng gn õy to ỏn 8 khu
vc nh Tokyo, Osaka, Nagoya, Yokohama,
Saitama, Chiba, Kyoto v Kobe ó cú mụ
hỡnh tng t nh phõn to hnh chớnh
chuyờn xột x nhng v vic ny m thm
quyn khụng ch thuc v thm phỏn dõn
s.
(5)
Trong trng hp ny cú th xem l

mt v kin hnh chớnh ca c dõn liờn
quan n c quan cụng quyn a phng
v c gii quyt theo Lut kin tng hnh
chớnh nm Vua Showa 37 (ngy 16/051962),
v sa i gn õy nht nm Vua Heisei 16
(ngy 09/06/2004)./.

(1). Local Autonomy Law (Chiho Zichi Hou), ban
hnh nm Vua Showa 22 (17/04/1947), c sa i
thỏng 03/2000.
(2). Li núi u ca Hin phỏp Nht Bn nờu rừ:
Chớnh ph c nhõn dõn giao phú s mnh thiờng
liờng, quyn lc chớnh ph bt ngun t quyn lc
ca nhõn dõn v c thc hin thụng qua nhng i
biu ca nhõn dõn.
(3).Xem: iu 15 Hin phỏp Nht Bn nm 1947.
(4). Thut ng ny cú ngha l ch trỏch nhim mc
nhiờn, ng nhiờn phi lm ca mt c quan hoc cỏ
nhõn cụng quyn no ú. Trong trng hp ny, u
ban qun lớ bu c cú trỏch nhim ng nhiờn phi lp
danh sỏch c tri trờn c s danh sỏch ng kớ thng trỳ
v tm trỳ ca c dõn khu vc mỡnh qun lớ. Xem:
Bryan A.Garner, Blacks Law Dictionary, 597 (1999).
(5).Xem: Carl F.Goodman, Justice and Procedure in
Japan, 463 (2004).