Quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
----------------------------------

CẦM THANH HẢI

QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH QUẢNG NINH
THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 60.14.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN KIỂM

THÁI NGUYÊN – 2012


i

LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian nghiên cứu đề tài “Quản lý chất lượng dạy học ở trường
trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể”,
đến nay tơi đã hồn thành đề tài.
Với tình cảm chân thành nhất, tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn đến:
- Khoa sau đại học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên.
- Các thầy, cô giáo, cán bộ và nhân viên đã tham gia giảng dạy, quản lý và
giúp đỡ lớp học trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu.
- Lãnh đạo, cán bộ và chuyên viên các phịng ban chun mơn Sở Giáo dục
và Đào tạo Quảng Ninh.

- Tập thể các thầy, cô giáo và lãnh đạo các trường trung học phổ thông Vũ
Văn Hiếu, Hịn Gai, Ngơ Quyền, Bãi Cháy thuộc thành phố Hạ Long tỉnh Quảng
Ninh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giúp đỡ, cung cấp số liệu và tư vấn khoa học
cho tơi trong q trình nghiên cứu đề tài.
Đặc biệt, tơi xin trân trọng bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới Phó giáo sư, Tiến
sỹ Trần Kiểm, người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo ân cần và
hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành đề tài này.
Dù đã hết sức cố gắng trong quá trình nghiên cứu song chắc rằng luận văn
này khơng thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả luận văn kính mong nhận được sự
chỉ dẫn, góp ý chân tình của các nhà khoa học, của quý thầy cô giáo và các bạn
đồng nghiệp cùng những ai quan tâm đến vấn đề này.
Hạ Long, tháng 4 năm 2012
Tác giả luận văn
Cầm Thanh Hải


ii

MỤC LỤC
Lời cảm ơn .................................................................................................................. i
Mụclục....................................................................................................................... ii
Danhmụccácchữviếttắt
...........................................................................................v
Danhmụccácbảng ................................................................................................... vi
Danhmụccácsơđồ ................................................................................................ viii
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài. ....................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu. .......................................................................2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu. .............................................................................................2

5. Giả thuyết khoa học. ...............................................................................................3
6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu. ................................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3
8. Điểm mới của đề tài. ...............................................................................................4
9. Cấu trúc luận văn. ...................................................................................................4
Chương 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT
LƯỢNG TỔNG THỂ..................................................................................................5
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..............................................................................5
1.1.1. Trên thế giới ......................................................................................................5
1.1.2. Trong nước ........................................................................................................6
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài...........................................................................9
1.2.1. Hoạt động dạy học, quá trình dạy học ..............................................................9
1.2.2. Khái niệm về chất lượng, chất lượng dạy học ................................................11
1.2.3. Khái niệm về quản lý ......................................................................................14
1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT....................................................16
1.2.5. Quản lý chất lượng, quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT ..................18
1.3. Một số mô hình trong quản lý chất lượng giáo dục ...........................................21
1.3.1. Mơ hình BS 5750/ISO 9000............................................................................21
1.3.2. Mơ hình quản lí chất lượng tổng thể (TQM) ..................................................21
1.3.3. Mơ hình các yếu tố tổ chức .............................................................................22
1.4. Quản lý chất lượng theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể ..........................22
1.4.1. Tinh thần cơ bản của quản lý chất lượng tổng thể ..........................................22
1.4.2. Phương pháp luận trong quản lý chất lượng tổng thể .....................................25
1.4.3. Các tiêu chuẩn của quản lý chất lượng tổng thể .............................................25
1.5. Quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo TQM....................................25
1.5.1. Chuyển hóa một số khái niệm của TQM vào quản lí giáo dục .......................25


iii

1.5.2. Phương pháp luận trong quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT............27
1.5.3. Quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo tinh thần quản lý chất lượng
tổng thể ......................................................................................................................30
1.5.4. Một số sai lầm có thể gặp trong việc vận dụng TQM vào quản lý chất lượng
dạy học ở trường THPT ............................................................................................34
1.6. Kết luận chương 1 ..............................................................................................35
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC Ở CÁC
TRƯỜNG THPT CÔNG LẬP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH
QUẢNG NINH .........................................................................................................36
2.1. Khái quát về giáo dục đào tạo tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hạ Long ...........36
2.1.1. Khái quát về Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ninh ......................................36
2.1.2. Khái quát về các trường THPT thuộc thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh
........37
2.2. Thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT thuộc thành phố Hạ
Long tỉnh Quảng Ninh ..............................................................................................42
2.2.1. Thực trạng quản lý chất lượng dạy học của cán bộ chỉ đạo chuyên môn ở Sở
GD&ĐT Quảng Ninh hiện nay .................................................................................43
2.2.2. Thực trạng quản lý chất lượng dạy học của Hiệu trưởng ở các trường THPT
thuộc thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ..............................................................46
2.2.3. Thực trạng quản lý chất lượng dạy học của tổ chuyên môn ở trường THPT
thuộc thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh hiện nay ...............................................57
2.2.4. Thực trạng quản lý chất lượng dạy học của giáo viên trường THPT thuộc
thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh hiện nay .........................................................58
2.2.5. Thực trạng quản lý, tự quản lý chất lượng học tập của học sinh trường THPT
thuộc thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh hiện nay ...............................................60
2.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT
thuộc thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ..............................................................61
2.3.1. Những ưu điểm................................................................................................61
2.3.2. Những thiếu sót, hạn chế.................................................................................62

2.3.3. Nguyên nhân của những thiếu sót, hạn chế.....................................................64
2.4. Kết luận chương 2 ..............................................................................................66
Chương 3: ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC Ở CÁC
TRƯỜNG THPT THUỘC THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH THEO
TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ ..................................68
3.1. Nguyên tắc chung xác lập biện pháp .................................................................68
3.1.1. Nguyên tắc tính kế thừa. .................................................................................68
3.1.2. Nguyên tắc tính thực tiễn ................................................................................68
3.1.3. Nguyên tắc tính đồng bộ .................................................................................69
3.1.4. Nguyên tắc tính hiệu quả.................................................................................69


iv

3.2. Các biện pháp quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT thuộc thành phố Hạ
Long tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể ............................69
3.2.1. Biện pháp 1: Chú trọng xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng tăng cường
vai trò tự chủ và sự tham gia của mỗi thành viên .....................................................70
3.2.2. Biện pháp 2: Tăng cường chỉ đạo và giám sát nhằm tránh sai sót trong q
trình thực hiện kế hoạch dạy học, chú trọng cải tiến chất lượng từng bước và liên tục
...........75
3.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ giáo
viên và nâng cao năng lực quản lý của tổ trưởng chuyên môn .................................78
3.2.4. Biện pháp 4: Đẩy mạnh tự kiểm tra, tự đánh giá của giáo viên và của học sinh
trong quá trình dạy học .............................................................................................82
3.2.5. Biện pháp 5: Xây dựng tập thể sư phạm thân thiện, hợp tác và chia sẻ; xây
dựng văn hóa chất lượng trong nhà trường ...............................................................87
3.2.6. Biện pháp 6: Nâng cao nhận thức từ cán bộ Sở GD&ĐT đến giáo viên các
trường THPT về quản lý chất lượng tổng thể (TQM)...............................................90
3.3. Mối liên hệ giữa các biện pháp ..........................................................................92

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất .....................94
3.4.1. Mục đích, nội dung và phương pháp khảo nghiệm ..........................................94
3.4.2. Kết quả khảo nghiệm .......................................................................................95
3.4.3. Phân tích kết quả khảo nghiệm, sự phù hợp giữa tính cần thiết và tính khả thi
của các biện pháp quản lý chất lượng dạy học
...........................................................96
3.5. Kết luận chương 3 ..............................................................................................98
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...........................................................................99
1. Kết luận .................................................................................................................99
2. Khuyến nghị. .......................................................................................................101
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................103
PHỤ LỤC


v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Viết đầy đủ là

CLDH

Chất lượng dạy học

CLGD

Chất lượng giáo dục

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

GV

Giáo viên

HĐDH

Hoạt động dạy học

HS

Học sinh

HT

Hiệu trưởng NXB
Nhà xuất bản

QLCL

Quản lý chất lượng

QLGD

Quản lý giáo dục

SL

Số lượng

TB

Trung bình

THPT

Trung học phổ thông

TL

Tỷ lệ

TP

Thành phố


vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Số lượng, chất lượng cán bộ, giáo viên 4 trường khảo sát năm học
2011-2012 ........................................................................................ 37
Bảng 2.2. Kết quả điểm thi tuyển sinh vào lớp 10 của 4 trường khảo sát...... 38
Bảng 2.3. Kết quả điểm bài thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT của toàn tỉnh... 38
Bảng 2.4. Kết quả xếp loại học lực của HS 4 trường khảo sát ...................... 39
Bảng 2.5. Kết quả xếp loại hạnh kiểm của HS 4 trường khảo sát .................. 40
Bảng 2.6. Kết quả thi tốt nghiệp THPT của 4 trường khảo sát ...................... 40

Bảng 2.7. Kết quả thi tốt nghiệp THPT toàn tỉnh........................................... 40
Bảng 2.8. Kết quả thi học sinh giỏi cấp tỉnh lớp 12 THPT của 4 trường ....... 41
Bảng 2.9. Thống kê số lượng và trình độ chun mơn, trình độ quản lý của đội
ngũ cán bộ lãnh đạo, chuyên viên chỉ đạo bộ môn thuộc Sở
GD&ĐT. ......................................................................................... 43
Bảng 2.10. Mức độ cần thiết về nhận thức và mức độ thực hiện các vấn đề
quản lý chất lượng dạy học của Sở GD&ĐT.................................. 45
Bảng 2.11. Mức độ nhận thức về nội dung quản lý chất lượng dạy học. ....... 46
Bảng 2.12. Mức độ thực hiện các nội dung quản lý chất lượng dạy học. ...... 47
Bảng 2.13. Mức độ cần thiết các vấn đề khi xây dựng kế hoạch quản lý chất
lượng dạy học trong nhà trường THPT .......................................... 48
Bảng 2.14. Mức độ thực hiện công việc khi xây dựng kế hoạch quản lý chất
lượng dạy học trong nhà trường THPT. ......................................... 49
Bảng 2.15. Mức độ cần thiết của việc phân công nhiệm vụ dạy học cho các tổ
chuyên môn và giáo viên. ............................................................... 51
Bảng 2.16. Mức độ thực hiện việc phân công nhiệm vụ dạy học cho các tổ
chuyên môn và giáo viên. ............................................................... 52
Bảng 2.17. Mức độ cần thiết các nội dung, biện pháp của hiệu trưởng tổ chức,
giám sát quá trình thực hiện kế hoạch dạy học của tổ chuyên môn
và giáo viên: .................................................................................... 53
Bảng 2.18. Mức độ thực hiện các nội dung, biện pháp của hiệu trưởng tổ chức,
giám sát quá trình thực hin kế hoạch dạy học của tổ chuyên môn và
giáo viên. ............................................................................ 54


vii

Bảng 2.19. Mức độ cần thiết và mức độ thực hiện việc hiệu trưởng kiểm tra,
đánh giá hoạt động và chất lượng dạy học. .................................... 56
Bảng 2.20. Mức độ cần thiết và mức độ thực hiện việc quản lý chất lượng dạy

học của các tổ chuyên môn. ............................................................ 57
Bảng 2.21. Mức độ thực hiện việc quản lý chất lượng dạy học của giáo viên. ....
59
Bảng 2.22. Mức độ cần thiết và mức độ thực hiện việc tự quản lý chất lượng
học tập của học sinh. ....................................................................... 60
Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp đề xuất. ....
95
Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất. ...... 96
Bảng 3.3: Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp.
.......97



viii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1: Phối hợp hoạt động dạy, hoạt động học. ....................................... 10
Sơ đồ 1.2: Các yếu tố quản lý giáo dục. ......................................................... 15
Sơ đồ 1.3: Mối quan hệ của các chức năng trong chu trình quản lý. ............. 16
Sơ đồ 1.4: Quan hệ giữa sản phẩm, khách hàng, bên cung ứng..................... 25
Sơ đồ 1.5: Phương pháp luận quản lý chất lượng dạy học theo TQM. .......... 28


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
1.1. Tính cấp thiết về mặt lý luận.
Trên thế giới, lý thuyết về quản lý chất lượng nói chung, quản lý chất lượng

trong giáo dục nói riêng đã được nhiều nhà nhà khoa học, nhà quản lý quan tâm
nghiên cứu : Pauk Hersey, Ken Blane Hard, Andrew Taylor và Frances Hill, Jon S
Oakland.
Gần đây, ở Việt Nam đã có một số cơng trình nghiên cứu về vấn đề này như:
“Quản lý và kiểm định chất lượng đào tạo nhân lực (theo ISO và TQM)” của Trần
Khánh Đức; “ Tiếp cận ISO trong đổi mới quản lý giáo dục phổ thông” của Phạm
Quang Huân ... Đặc biệt là các cơng trình "Tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo
dục" và "Những vấn đề cơ bản của khoa học quản lý giáo dục" của Trần Kiểm .
Có nhiều cách tiếp cận hiện đại về quản lý chất lượng giáo dục nói chung,
quản lý chất lượng dạy học nói riêng, trong đó có tiếp cận “quản lý chất lượng tổng
thể” (Viết tắt là TQM). Tuy nhiên, có thể nói, việc nghiên cứu và vận dụng lý
thuyết tiếp cận hiện đại trong đó có tiếp cận “quản lý chất lượng tổng thể” vào quản
lý chất lượng dạy học trong các cơ sở giáo dục nói chung và các trường trung học
phổ thơng (THPT) nói riêng lại chưa được quan tâm đúng mức.
1.2. Xuất phát từ quan điểm quản lý giáo dục của Đảng và Nhà nước
Chất lượng là mục tiêu hàng đầu của mọi nền giáo dục. Chất lượng giáo dục là
một vấn đề được bàn nhiều không chỉ trong ngành Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT),
nó ln nhận được sự quan tâm của toàn xã hội.
Trong những năm qua, GD&ĐT cả nước nói chung đã đạt được nhiều thành
tựu quan trọng, quy mô, chất lượng đều tăng, tuy nhiên chất lượng GD&ĐT vẫn
chưa đáp ứng được những yêu cầu của đất nước trong giai đoạn đổi mới.
Hội nghị Trung ương 2 khố VIII chỉ ra: “Cơng tác quản lý GD&ĐT còn
những mặt yếu kém bất cập”. Một trong những mặt yếu kém bất cập hiện nay chính
là việc quản lý chất lượng dạy học.
Từ năm học 2009-2010 và tiếp đến năm học 2010-2011, Bộ Giáo dục và Đào
tạo đều xác định chủ đề chính của năm học là “Đổi mới quản lý và nâng cao chất
lượng giáo dục".
1.3. Xuất phát từ thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT tại
Việt Nam nói chung, tỉnh Quảng Ninh nói riêng.
Bước vào Thế kỷ XXI , trong bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và thế giới

có nhiều biến động, giáo dục Việt Nam đối diện với nhiều cơ hội và thách thức. Quá


2

trình tồn cầu hóa, sự phát triển của nền kinh tế tri thức và cách mạng khoa học
công nghệ trong giai đoạn hiện nay đã và đang đặt ra những thách thức lớn lao cho
giáo dục, đòi hỏi sự thay đổi toàn diện trong giáo dục, đặc biệt là sự thay đổi trong
quản lý giáo dục nhằm đáp ứng với mọi sự thay đổi và yêu cầu ngày càng cao của
xã hội.
Trong hoạt động quản lý giáo dục, quản lý chất lượng dạy học là nền tảng góp
phần quyết định chất lượng giáo dục toàn diện. Nâng cao chất lượng giáo dục, chất
lượng dạy học là nhiệm vụ cơ bản đầu tiên của các cấp quản lý giáo dục và các nhà
trường. Việc quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học đang là vấn đề được quan
tâm trong các trường trung học phổ thơng nhằm góp phần phát triển nguồn nhân lực
phục vụ cho cơng cuộc cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.
Hiện nay, cơng tác quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT tỉnh Quảng
Ninh bên cạnh những thành tựu đạt được vẫn còn nhiều mặt hạn chế, bất cập; quản
lý chủ yếu dựa theo kinh nghiệm chủ quan, theo cảm tính. Thực trạng quản lý này
chưa thích ứng được với sự thay đổi của xã hội và giáo dục trong giai đoạn hiện
nay, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn đã nêu, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài:
“Quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh theo tiếp
cận quản lý chất lượng tổng thể” để làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành
quản lý giáo dục.
2. Mục đích nghiên cứu.
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các biện pháp quản lý chất
lượng dạy học ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý chất lượng
tổng thể, góp phần đổi mới quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục ở Quảng Ninh,
đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.
3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động quản lý chất lượng dạy học ở trường
THPT công lập trên địa bàn Thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý chất lượng dạy học theo
tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể ở trường THPT trên địa bàn Thành phố Hạ
Long tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu.
4.1. Xác định cơ sở lý luận liên quan đến quản lý chất lượng dạy học nói
chung, quản lý chất lượng dạy học theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể nói
riêng ở trường THPT.


3

4.2. Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở các trường
THPT trên địa bàn trên địa bàn Thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh.
4.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý chất lượng dạy học theo tiếp cận quản
lý chất lượng tổng thể nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở các trường
THPT tỉnh Quảng Ninh.
4.4. Khảo nghiệm các biện pháp đề xuất.
5. Giả thuyết khoa học.
Nếu đề xuất được quy trình và thực hiện đồng bộ các nhóm biện pháp quản lý
chất lượng dạy học theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể sẽ nâng cao chất lượng
dạy học ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh, góp phần đổi mới quản lý và nâng
cao chất lượng giáo dục ở Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay.
6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu.
6.1. Quản lý chất lượng dạy học là nhiệm vụ của hệ thống quản lý trong toàn
ngành. Tuy nhiên do giới hạn của luận văn thạc sỹ, đề tài tập trung nghiên cứu biện
pháp tác động quản lý của Sở GD&ĐT đến các trường THPT; của hiệu trưởng đến
giáo viên, học sinh và của giáo viên đến học sinh.

6.2. Phạm vi nghiên cứu: Các trường THPT công lập thuộc thành phố Hạ
Long tỉnh Quảng Ninh .
6.3. Số liệu điều tra, nghiên cứu giới hạn trong 3 năm học gần đây (từ năm học
2008-2009 đến năm học 2010-2011).
7. Phương pháp nghiên cứu.
Đề tài sử dụng 3 nhóm phương pháp nghiên cứu cơ bản sau:
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
Nghiên cứu các văn kiện, chính sách của Đảng và nhà nước về công tác
GD&ĐT, về những nhiệm vụ phát triển GD&ĐT trong giai đoạn tới. Nghiên cứu,
phân tích, tổng hợp các tài liệu khoa học về quản lý giáo dục, về quản lý chất lượng
giáo dục nói chung, quản lý chất lượng dạy học nói riêng.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
7.2.1. Điều tra, khảo sát thực trạng, bằng các phiếu hỏi với đối tượng cán bộ
chuyên môn Sở GD&ĐT, cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trường THPT. Thu
thập các dữ liệu thực tế có liên quan đến đề tài.
7.2.2. Nghiên cứu thực tiễn quản lý qua các văn bản chỉ đạo của Sở
GD&DDT, các kế hoạch triển khai nhiệm vụ năm học, báo cáo sơ kết học kỳ, tổng
kết năm học và các văn bản chỉ đạo của hiệu trưởng trường THPT.
7.2.3. Trao đổi, lấy ý kiến giáo viên, cán bộ quản lý Sở GD&ĐT, cán bộ quản
lý nhà trường và một số chuyên gia để bổ sung cho kết quả nghiên cứu.


4

7.3. Nhóm các phương pháp nghiên cứu bổ trợ.
Phương pháp thống kê toán học, phương pháp chuyên gia … để phân tích và
xử lý các kết quả nghiên cứu, từ đó rút ra các kết luận khoa học của đề tài.
8. Điểm mới của đề tài.
Đề xuất một quy trình và các biện pháp cụ thể quản lý chất lượng dạy học ở
các trường THPT theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể.

9. Cấu trúc luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, nội dung luận văn chia thành 3
chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo
tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể (gồm 32 trang).
Chương 2: Thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT công
lập trên địa bàn Thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh (gồm 35 trang).
Chương 3: Biện pháp quản lý chất lượng dạy học ở các trường THPT thuộc
thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể (gồm
33 trang).
Trong luận văn có 5 sơ đồ, 25 bảng số liệu, kèm theo phụ lục các mẫu phiếu
trưng cầu ý kiến.
Toàn bộ luận văn có 108 trang.


5

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG
TỔNG THỂ
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Trên thế giới
i) Vấn đề chất lượng, quản lý và kiểm định chất lượng
Từ xa xưa con người đã nhận thức được rằng chất lượng tốt sẽ làm cho cuộc
sống phong phú, hạnh phúc và ổn định hơn. Ngày nay vấn đề chất lượng ngày càng
trở nên quan trọng. Phong trào chất lượng lúc đầu xuất hiện trong giới doanh nghiệp
bằng việc kiểm tra chất lượng nhưng biện pháp này khơng mang tính dài hạn và
khơng giải quyết vấn đề chất lượng một cách triệt để.
Trong giáo dục, người ta ngày càng nhận ra chất lượng quyết định sự thắng lợi

và kém chất lượng đồng nghĩa với sự thất bại. Rất nhiều chỉ số xác định chất lượng
trong trường học đã được đưa vào trong quản lý: phòng học, thiết bị được duy tu và
trang bị tốt, giáo viên giỏi, các giá trị văn hóa được duy trì, kết quả học tập của học
sinh cao, nguồn lực dồi dào, công nghệ cao được sử dụng trong đào tạo, lãnh đạo có
năng lực vững vàng, cung cấp dịch vụ cho học sinh tốt, …;
Vấn đề chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học được người học và toàn bộ xã
hội quan tâm không chỉ ở nước ta mà ở hầu hết các nước trên thế giới.
Trên thế giới, vấn đề quản lý và kiểm định chất lượng giáo dục và đào tạo đặc
biệt là đào tạo đại học đã được nghiên cứu từ những năm 80 của thế kỷ 20. Đáng
chú ý là những cơng trình nghiên cứu (đã được dịch sang tiếng Việt) của các tác giả:
- Paul Hersey, Ken Blanc Hard. Quản lý nguồn nhân lực. NXB Chính trị Quốc
gia, Hà Nội, 1995;
- Demetrio D.Monis. Quản lý chất lượng tổng thể trong giáo dục. Giáo trình
Seameo Innoteeh. 1997;
- Harolkd Kootnz. Những vấn đề cốt yếu của quản lý. NXB Giáo dục, Hà
Nội. 1997;
- Joe Johnson. Tìm hiểu chất lượng có phải như bạn nghĩ. (Bộ sách quản trị
sản xuất và vận hành). NXB trẻ, TP Hồ Chí Minh. 2003;
- Perter Druker: Những thách thức trong quản lý ở thế kỷ 21. NXB Trẻ, TP Hồ
Chí Minh, 2003;
- Andrew Taylor và Frances Hill, Quản lý chất lượng trong giáo dục, trong ấn
phẩm Phương pháp quản lý và lãnh đạo nhà trường hiệu quả, NXB Chính trị Quốc
gia, Hà Nội, 2004


6

- Jon S. Oakland, Quản lý chất lượng đồng bộ, NXB Thống kê, Trường Đại
học Kinh tế quốc dân, Hà Nội, 1994
ii) Quản lý chất lượng giáo dục trong đó có bảo đảm và thực hiện kiểm định

chất lượng là xu hướng chung của tất cả các nước trên thế giới từ các nước giàu có
trình độ phát triển cao đến các nước nghèo đang phát triển, nhưng chủ yếu mới tập
trung ở giáo dục đại học.
Từ những năm 1980, 1990, chất lượng và đảm bảo chất lượng trở thành chủ đề
chính trong giáo dục của nhiều nước khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Hệ thống
đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục đặc biệt là giáo dục đại học ở các nước
rất đa dạng, với nhiều mức độ khác nhau, thời điểm xây dựng và hình thành cũng
khác nhau: Ở Hàn Quốc với chu trình kiểm định từ năm 1982; Nhật Bản từ năm
1991; Thái Lan với chính sách quốc gia về đảm bảo chất lượng giáo dục đại học từ
năm 1996; Philipin, Trung Quốc từ 1990; Ôxtrâylia, Malaysia, Singapo từ 1980; Ấn
Độ từ 1986; [10; 191, 192, 193].
Đặc biệt Hoa Kỳ, với việc thành lập một tổ chức kiểm định chất lượng giáo
dục đầu tiên trên thế giới từ 1885 ở New England thuộc Đông Bắc Hoa Kỳ và liên
tục phát triển cho tới nay, thành một hệ thống toàn quốc rất đa dạng theo địa
phương cũng như ngành nghề. Mơ hình kiểm định chất lượng giáo dục của Hoa Kỳ
được mở rộng ra một số nước lân cận cũng như ở châu Âu và có ảnh hưởng lớn đến
việc xây dựng hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục giáo dục của nhiều nước trên
thế giới.
iii) Bước sang thế kỷ 21, trong xu hướng tồn cầu hóa, các cơ sở giáo dục và
đào tạo đang có xu hướng hướng tới các quy trình bảo đảm chất lượng quốc tế. Một
số cơ quan kiểm định quốc tế đã được thành lập: Liên minh toàn cầu về chuyển đổi
giáo dục quốc gia; Hiệp hội các trường đại học châu Âu, ...; Hiện nay một số nước
đã có các quy trình chuẩn cơng nhận các cơ quan bảo đảm chất lượng.
1.1.2. Trong nước
Tiếp cận với các thành tựu khoa học quản lý của các nước, trong thời gian qua
ở Việt Nam đã có các cơng trình khoa học trong lĩnh vực quản lý chất lượng và chất
lượng giáo dục được thể hiện trên các văn bản chỉ đạo, sách báo, trong kết quả các
đề tài nghên cứu, luận văn về quản lý.
i) Một số cơng trình về quản lý giáo dục, quản lý chất lượng giáo dục đã được
công bố của các tác giả như:

- Một số khái niệm quản lý giáo dục, Đặng Quốc Bảo, Trường Cán bộ Quản lý
Giáo dục – Đào tạo Trung ương I, Hà Nội, 1997;


7

- Quản lý chất lượng giáo dục, Phạm Thành Nghị, NXB Đại học Quốc gia Hà
Nội, 2000;
- Quản lý chất lượng theo ISO 9000, Phó Đức Trù, Vũ Thị Hồng Khanh, Phạm
Hồng, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội 1999;
- Kiểm định chất lượng trong giáo dục đại học, Nguyễn Đức Chính, NXB Đại
học Quốc gia Hà nội, 2002;
- Giáo dục thế giới đi vào thế kỷ 21, Phạm Minh Hạc (Chủ biên), Trần Kiều,
Đặng Bá Lãm, Nghiêm Đình Vỳ, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002;
- Quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế, Lưu Thanh Tâm, NXB Đại học
Quốc gia Hà nội, 2004;
- Quản lý chất lượng đào tạo, Nguyễn Đức Chính, Chương trình huấn luyện
kỹ năng quản lý và lãnh đạo, 2004;
- Quản lý và kiểm định chất lượng đào tạo nhân lực theo ISO & TQM, Trần
Khánh Đức, NXB Giáo dục, Hà nội, 2004;
- Tiếp cận ISO 9000 trong đổi mới quản lý giáo dục phổ thơng, Phạm Quang
Hn, Tạp chí Giáo dục số 96-9/2004;
- Khoa học quản lý giáo dục – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Trần Kiểm,
NXB Giáo dục, Hà Nội, 2004;
- Tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo dục, Trần Kiểm, NXB Đại học Sư
phạm, Hà Nội, 2006;
- Khoa học quản lý đại cương, Trần Quốc Thành, Giáo trình dùng cho học
viên cao học Quản lý giáo dục;
- Các giải pháp cơ bản nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, Nguyễn Văn
Đản, Đề tài B2004-CTGD-03, 2006;

- Quản lý giáo dục, Bùi Minh Hiền (chủ biên), NXB Đại học Sư phạm, Hà
Nội, 2006; ...
Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên đều có giá trị rất cao cả về lý
luận lẫn thực tiễn. Nhiều tác phẩm đã trở thành tài liệu mang tính giáo trình để đào
tạo cử nhân và thạc sỹ chuyên ngành quản lý giáo dục, được dùng làm tài liệu giúp
các nghiên cứu sinh hoàn thành luận văn tiến sỹ quản lý giáo dục. Đặc biệt, chúng
được lấy làm cơ sở cho công tác quản lý giáo dục và quản lý dạy học các cấp. Các
nghiên cứu đó đã góp phần rất lớn cho công tác đổi mới quản lý để nâng cao chất
lượng giáo dục trong những năm gần đây.
ii) Trên cơ sở các nghiên cứu trên, đã có một số luận văn thạc sỹ nghiên cứu
về quản lý hoạt động dạy học và nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT thuộc
một số tỉnh, thành phố trong cả nước. Chẳng hạn:


8

“Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu các trường THPT thành phố
Sơn La” của tác giả Nguyễn Xuân Tuy, 2010; “Biện pháp quản lý hoạt động dạy
học của hiệu trưởng trường THPT Ngan Dừa huyện Hồng Dân tỉnh Bạc Liêu” của
tác giả Nguyễn Thanh Hòa; “ Cải tiến cơng tác kiểm tra q trình dạy học và giáo
dục của hiệu trưởng trường THPT” của tác giả Đỗ Ngọc Bích, 1997; “Các giải
pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng các trường THPT thành phố Hồ
Chí Minh” của tác giả Trần Trung Kiên, 2000; “Các biện pháp cải tiến quản lý dạy
học của hiệu trưởng trường THPT chuyên thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả
Nguyễn Bác Dụng, 2004; “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT
chuyên Nguyễn Huệ tỉnh Hà Tây” của tác giả Nguyễn Thị Hoa, 2005; “Một số biện
pháp chỉ đạo thực hiện đổi mới phương pháp dạy học của hiệu trưởng các trường
THPT huyện Đoan Hùng tỉnh Phú Thọ” của tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền, 2007;
“Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy ở các trường THPT thành phố Vũng Tàu
tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu” của tác giả Phan Ngọc Huỳnh, 2010; “ Thực trạng quản lý

đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THPT tỉnh Bến Tre” của tác giả Phan
Ngọc Trọng, 2010; ...
Đáng chú ý là luận văn thạc sỹ “Cải tiến hoạt động dạy học ở trường THPT
huyện Đức Trọng tỉnh Lâm Đồng theo hướng tiếp cận lý thuyết quản lý chất lượng
tổng thể” của tác giả Chu Anh Tuấn, 2009.
Những luận văn nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học và chất lượng dạy
học ở trường THPT mà chúng tôi được tham khảo đều là những cơng trình khoa học
có giá trị cả về lý luận và thực tiễn. Dựa trên các nghiên cứu về lý luận quản lý, xuất
phát từ hoàn cảnh cụ thể của thực tiễn giáo dục ở địa phương, với các vị trí cơng tác
khác nhau, các cấp độ nghiên cứu khác nhau, các tác giả đều đã đưa ra những biện
pháp quản lý hoạt động dạy học phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện thực tế của nhà
trường. Tuy nhiên, các biện pháp đều vẫn theo mô hình quản lý chất lượng truyền
thống mà chưa phản ánh rõ nét sự vận dụng các thành tựu mới của lý thuyết quản lý
chất lượng nhất là tiếp cận hiện đại trong quản lý giáo dục vào nhà trường. Số luận
văn nghiên cứu về quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT cịn ít. Và mặc dù đã
có nghiên cứu về “Cải tiến hoạt động dạy học ở trường THPT huyện Đức Trọng
tỉnh Lâm Đồng theo hướng tiếp cận lý thuyết quản lý chất lượng tổng thể” của tác
giả Chu Anh Tuấn, nhưng theo chúng tôi, tác giả chủ yếu mới đi sâu vào các biện
pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng nhà trường mà chưa chú trọng tới
các biện pháp tự quản lý của giáo viên, của học sinh cũng như các biện pháp quản
lý của Sở GD&ĐT.


9

Tuy nhiên có thể thấy, chưa có luận văn nào nghiên cứu việc vận dụng lý
thuyết quản lý chất lượng tổng thể (TQM) vào quản lý chất lượng dạy học ở
trường THPT.
Đó cũng là hướng tiếp cận nghiên cứu của đề tài “Quản lý chất lượng dạy học ở các
trường THPT công lập thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh theo tiếp cận quản lý

chất lượng tổng thể ” mà tôi đã lựa chọn.
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Hoạt động dạy học, q trình dạy học
Có thể nói hoạt động dạy học (HĐDH) là hoạt động giáo dục cơ bản nhất, có
vị trí nền tảng, giữ vai trò chủ đạo trong nhà trường.
Dạy học là một hoạt động bao gồm hoạt động dạy của thầy và hoạt động học
của trị. Hai hoạt động này ln ln gắn bó mật thiết với nhau tồn tại trong một q
trình thống nhất. Mỗi hoạt động đều có các thành tố: mục đích, nội dung, phương
pháp, tổ chức, kết quả. Các thành tố của mỗi hoạt động và mỗi thành tố của các hoạt
động ln có mối liên hệ qua lại, biện chứng với nhau, tạo thành một hoạt động kép.
Hoạt động dạy: Là sự tổ chức, điều khiển tối ưu quá trình học sinh lĩnh hội tri
thức, hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Vai trò chủ đạo của HĐDH được
biểu hiện với ý nghĩa là tổ chức và điều khiển hoạt động học tập của học sinh giúp
học sinh hình thành các kỹ năng, thái độ để tiếp nhận các kiến thức một cách nhanh
và hiệu quả. HĐDH có chức năng kép là truyền đạt, tiếp nhận thông tin ngược và
điều khiển hoạt động học. Hoạt động dạy gồm hai giai đoạn: giai doạn hoạt động
độc lập của giáo viên (soạn bài, chuẩn bị thí nghiệm, chấm bài, nghiên cứu tài liệu
tham khảo …) và giai đoạn hoạt động phối hợp với học sinh trên lớp (tổ chức,
hướng dẫn, điều khiển hoạt động học của học sinh trên lớp).
Hoạt động học: Là quá trình học sinh tự điều khiển tối ưu sự chiếm lĩnh tri
thức khoa học, hình thành cấu trúc tâm lý mới, phát triển nhân cách. Vai trò tự điều
khiển của hoạt động học thể hiện ở sự tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo dưới sự
tổ chức, điều khiển, hướng dẫn của thầy nhằm chiếm lĩnh tri thức. Khi chiếm lĩnh tri
thức học sinh đồng thời đạt được ba mục đích thành phần là: tiếp nhận tri thức khoa
học, phát triển năng lực trí tuệ và hình thành phẩm chất, nhân cách học sinh. Hoạt
động học có hai chức năng: Lĩnh hội và điều khiển quá trình chiễm lĩnh tri thức, các
khái niệm một cách tự giác, tích cực. Hoạt động học gồm hai giai đoạn: giai đoạn
hoạt động phối hợp với giáo viên trên lớp (tiếp thu kiến thức, rèn luyện kỹ năng) và
giai đoạn tự học ở nhà (học, làm bài tập, thự hành …). Phối hợp hoạt động dạy, hoạt
động học được tóm tắt bằng sơ đồ 1 sau:

10

Hoạt động dạy học

Hoạt động dạy

HĐ độc lập GV

Hoạt động học

Phối hợp GV-HS trên lớp

HĐ độc lập HS

Sơ đồ 1.1: Phối hợp hoạt động dạy, hoạt động học.
Nội dung của HĐDH bao gồm toàn bộ hệ thống khái niệm của môn học,
phương pháp đặc trưng của bộ môn, với phương pháp chiếm lĩnh khoa học để biến
tri thức của nhân loại thành những kiến thức của bản thân, hình thành và phát triển
năng lực của con người theo đúng mục tiêu giáo dục.
Trong HĐDH, chủ thể của hoạt động này tiến hành các hoạt động khác nhau,
nhưng không phải là đối lập nhau mà song song tồn tại và phát triển trong cùng một
quá trình thống nhất. Kết quả học tập của HS được đánh giá không chỉ là kết quả
của hoạt động học mà còn là kết quả của hoạt động dạy. Kết quả dạy của thầy
không thể được đánh giá tách rời kết quả học tập của HS.
HĐDH diễn ra trong quá trình dạy học, vốn là một bộ phận hữu cơ của quá
trình giáo dục tổng thể nhưng có những đặc điểm riêng. Mặc dù dạy học là có tính
q trình nhưng HĐDH khơng đồng nhất với quá trình dạy học.
Quá trình dạy học là một quá trình hoạch định những việc dạy và học theo quy

định pháp lý và hành chính, theo mục tiêu và chương trình giáo dục, được chỉ đạo,
kiểm tra thanh tra, đánh giá về quản lý và chuyên môn của các cấp quản lý nhà
nước.Quá trình dạy học được thiết kế và vận hành thông qua sự vận động của các
thành tố cấu trúc xác định như mục đích, nội dung, giáo viên, học sinh, phương pháp,
hình thức tổ chức, kết quả dạy học ... cịn HĐDH thì đa dạng và phong phú hơn.
Trong khuôn khổ dạy học nhà trường, HĐDH được xác định là một hoạt động
giáo dục thực hiện quá trình giáo dục nói chung trong đó có q trình dạy học. Như
vậy quá trình dạy học được thực hiện bởi các HĐDH cụ thể, diễn ra trong không
gian và thời gian xác định. Đây là hoạt động của các chủ thể dạy học nhằm hình
thành và phát triển hoạt động học tập của người học tương ứng với các yêu cầu của
các thành tố quá trình dạy học. Trong HĐDH, giáo viên là nhân tố quan trọng hàng
đầu quyết định chất lượng dạy học, là người tổ chức và kiểm sốt q trình học của
học sinh, học sinh là nhân tố quyết định trực tiếp kết quả học tập của mình.


11

1.2.2. Khái niệm về chất lượng, chất lượng dạy học
1.2.2.1. Khái niệm chất lượng
i) Chất lượng là thuật ngữ có nhiều quan niệm khác nhau. Chẳng hạn:
- Chất lượng là ”tổng thể những tính chất, thuộc tính cơ bản của sự vật (sự
việc) ... làm cho sự vật (sự việc) này phân biệt với sự vật (sự việc) khác” (Từ điển
Tiếng Việt phổ thông, NXB Khoa học xã hội, năm 1987).
- Chất lượng là “cái làm nên phẩm chất, giá trị của sự vật” hoặc là “ cái tạo
nên bản chất sự vật, làm cho sự vật này khác sự vật kia” (Từ điển Tiếng Việt thông
dụng, NXB Giáo dục, năm 1998).
- “Chất lượng là mức độ đáp ứng các u cầu của một tập hợp các đặc tính vốn
có” trong đó yêu cầu được hiểu là các nhu cầu hay mong đợi đã được công bố,
ngầm hiểu hay bắt buộc (theo định nghĩa của ISO 9000-2000).
- Chất lượng là “tập hợp các đặc tính của một thực thể (đối tượng) tạo cho

thực thể (đối tượng) đó khả năng thỏa mãn những nhu cầu đã nêu ra hoặc nhu cầu
tiềm ẩn” (Tiêu chuẩn Việt Nam – ISO 8420).
- Chất lượng được thể hiện ở các khía cạnh: “Sự xuất chúng, tuyệt vời, ưu tú,
xuất sắc; sự hoàn hảo; sự phù hợp, thích hợp; sự thể hiện giá trị; sự biến đổi về
chất” [10].
Một số quan niệm về chất lượng trong giáo dục đại học như:
- Chất lượng được đánh giá bằng “đầu vào” (học sinh giỏi, đội ngũ giỏi, cơ sở
vật chất tốt sẽ có chất lượng cao). Quan niệm này sẽ khó giải thích khi đầu vào tốt,
nhưng hoạt động giáo dục kém nên chất lượng thấp hoặc ngược lại.
- Chất lượng được đánh giá bằng “đầu ra” (đo bằng chất lượng giáo dục học
sinh, khả năng cung ứng hoạt động giáo dục). Trong thực tế, rất khó xác định quan
hệ giữa đầu vào” và “đầu ra”; học sinh xuất sắc khơng có nghĩa là chắc chắn sẽ tốt
nghiệp loại xuất sắc; vả lại, cách đánh giá còn chưa thống nhất giữa các trường.
- Chất lượng được đánh giá bằng “giá trị gia tăng” (được xác định bằng giá trị
“đầu ra” trừ đi giá trị “đầu vào”). Quan niệm này cũng vấp phải vấn đề nan giải:
khó xác định một thước đo thống nhất để đo “đầu ra” và “đầu vào” và do đó khơng
đo được hiệu số giữa chúng.
- Chất lượng được đánh giá bằng “giá trị học thuật” (đánh giá qua năng lực
học thuật của đội ngũ giảng viên). Điều khó khăn của cách đánh giá này là làm thế
nào xác định chất xám của đội ngũ giảng viên qua giảng dạy và nghiên cứu khoa
học.
- Chất lượng được đánh giá bằng “văn hóa tổ chức riêng” (một tổ chức giáo
dục có văn hóa riêng sẽ đem lại chất lượng tốt). Vì quan điểm này vay mượn của
lĩnh vực cơng nghiệp và thương mại nên khó áp dụng trong giáo dục.


12

Ngồi các quan niệm trên, cịn một số quan niệm khác về chất lượng, như:
“Chất lượng là sự phù hợp với mục đích; Chất lượng là sự phù hợp với các tiêu

chuẩn; Chất lượng là hiệu quả của việc đạt mục đích do trường đề ra; Chất lượng là
đáp ứng nhu cầu của khách hàng (người sử dụng lao động được đào tạo)”. [18]
ii) Những cách tiếp cận khác nhau về khái niệm chất lượng:
Có những cách tiếp cận khác nhau về khái niệm chất lượng như: Khái niệm
truyền thống về chất lượng (còn được gọi là khái niệm tuyệt đối về chất lượng);
Chất lượng là sự phù hợp với các tiêu chuẩn (thông số kỹ thuật); Chất lượng là sự
phù hợp với mục đích; Chất lượng với tư cách là hiệu quả của việc đạt mục đích;
Chất lượng là sự đáp ứng nhu cầu của khách hàng;
Nhìn chung lại, có 3 trường phái về chất lượng là: Lý thuyết về sự khan hiếm
của chất lượng; Lý thuyết gia tăng giá trị; Lý thuyết về chất lượng xác định theo sứ
mệnh và mục tiêu.
1.2.2.2. Quan niệm về chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học:
i) Chất lượng giáo dục:
Chất lượng giáo dục là một khái niệm được bàn luận sôi nổi khơng những ở
nước ta, mà cịn ở nhiều nước trên thế giới.
Chẳng hạn, ở Mĩ, chất lượng giáo dục được xem là sự phù hợp của các nhiệm
vụ giáo dục và các mục tiêu giáo dục đạt được dựa trên chuẩn trách nhiệm
(accountability). Hệ thống trách nhiệm đặt ra các chuẩn kiến thức, kĩ năng trong
từng lĩnh vực mà học sinh cần nắm bắt thông qua các bài kiểm tra. Kết quả đó được
phân tích thành mặt mạnh, yếu và thông báo cho cha mẹ học sinh và cộng đồng;
đồng thời họ được quyền hành động để khuyến khích các thành tích mà nhà trường
đạt được hoặc tiến hành cải tiến nhằm thúc đẩy sự tiến bộ của nhà trường. Ở Canada
xem chất lượng giáo dục là việc học sinh làm chủ kiến thức, phát triển các kỹ năng
học tập suốt đời, có khả năng thu thập và xử lí thơng tin, phát triển các thế mạnh và
tài năng, có thái độ và trách nhiệm cơng dân; theo họ, thước đo chất lượng giáo dục
chính xác nhất là khả năng người học có thể cống hiến được những gì cho sự phát
triển của xã hội. Còn Tổ chức Bảo đảm chất lượng Giáo dục đại học quốc tế
(INQAAHE – International Network of Quality Assurance Agendies in Higher
Education) đưa ra hai định nghĩa về chất lượng giáo dục: Tuân theo các chuẩn quy
định; Đạt được các mục tiêu đề ra.

Như vậy, có thể hiểu “chất lượng giáo dục là sự phù hợp của các nhiệm vụ
giáo dục với các mục tiêu đạt được về phát triển nhân cách của người học gắn với
các chuẩn trách nhiệm được xã hội chấp nhận, thể hiện ở mức độ đóng góp của các
nhân vào sự phát triển xã hội”. [18]


13

Phương hướng chung của chất lượng giáo dục là hình thành những năng lực
cơ bản mà thời đại mới đòi hỏi như: năng lực thích ứng với những thay đổi, năng
lực tư duy sáng tạo, năng lực thực hiện và giải quyết vấn đề, năng lực tự học thường
xuyên, suốt đời, năng lực tự đánh giá, ....
Ở Việt Nam, chất lượng giáo dục được đặt ra trong bối cảnh nước ta đang xây
dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa và bước vào
hội nhập với thế giới và khu vực. Trong khi đó, xu thế tồn cầu hóa, xu thế hợp tác
và cạnh tranh khơng những mang tầm cỡ quốc gia, mà cịn mang tầm cỡ quốc tế
diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội ngày càng gay gắt. Bên cạnh đó,
kinh tế tri thức, xã hội thơng tin, xã hội học tập đang hình thành và phát triển ở
nhiều nước trong đó có nước ta. Đây thật sự là thời cơ và cũng là thách thức lớn đối
với giáo dục. Thách thức nổi bật nhất là chất lượng giáo dục chưa đáp ứng yêu cầu và
đòi hỏi của sự phát triển kinh tế - xã hội. Chính vì vậy, “Tổ chức, quản lí việc bảo
đảm chất lượng giáo dục và kiểm định chất lượng giáo dục” trở thành một nội dung
của quản lí nhà nước về giáo dục đã được nêu trong điều 99 Luật Giáo dục. [17]
Nói đến chất lượng (cả vi mơ lẫn vĩ mơ) bao giờ cũng phải gắn với mục tiêu,
điều kiện, không gian, thời gian nhất định. Chẳng hạn, chất lượng giáo dục thời kì
xây dựng cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, thời kì phát triển kinh tể thị
trường, mở cửa và hội nhập quốc tế phải khác chất lượng giáo dục thời chống Mĩ
cứu nước; chất lượng giáo dục vùng núi phải khác chất lượng giáo dục vùng đơ thị;
chất lượng quản lí của người hiệu trưởng so với người thầy giáo phải khác nhau vì
chức năng của họ không giống nhau ...

ii) Chất lượng dạy học :
Chất lượng dạy học có đặc trưng riêng biệt, đó là: sản phẩm là “con người”.
Vận dụng những quan niệm về chất lượng giáo dục nêu trên vào giáo dục phổ
thông, theo chúng tôi:
- Chất lượng dạy học được đánh giá qua mức độ đạt được mục tiêu dạy học đã
đề ra (đối với một chương trình dạy học nào đó).
- Chất lượng dạy học là chất lượng thực hiện các mục tiêu dạy học.
- Chất lượng dạy học là kết quả của quá trình dạy học được phản ánh ở các đặc
trưng về phẩm chất, giá trị nhân cách, các kỹ năng và năng lực thực hành của học
sinh tương ứng với mục tiêu, chương trình theo từng cấp học cụ thể.
- Chất lượng dạy học ở trường THPT thể hiện chính qua năng lực của học sinh
sau khi hồn thành chương trình cấp học THPT. Năng lực này bao hàm các thành
tố: Khối lượng, nội dung và trình độ kiến thức được học; Kĩ năng thực hành được
hình thành và được rèn luyện; Năng lực nhận thức và năng lực tư duy được hình
thành và được rèn luyện; Phẩm chất đạo đức được giáo dục.


14

1.2.3. Khái niệm về quản lý
1.2.3.1. Một số quan niệm về quản lý
Quản lý là một q trình khơng thể thiếu được trong đời sống và sự phát triển
của xã hội, là một trong trong những loại hình lao động quan trọng nhất trong các
hoạt động của con người. Khoa học quản lý xuất hiện cùng với sự phát triển của xã
hội lồi người. Nó là một phạm trù tồn tại khách quan, ra đời một cách tất yếu do
nhu cầu của mọi chế độ xã hội, mọi tổ chức, mọi quốc gia, mọi thời đại. Khoa học
quản lý là một lĩnh vực lao động trí tuệ và thực tiễn phức tạp nhất của con người
nhằm điều khiển lao động, thúc đẩy sự phát triển của xã hội trên tất cả mọi bình
diện.
Khoa học quản lý ln gắn với tiến trình phát triển của lồi người nên ln

mang tính lịch sử, tính giai cấp và tính dân tộc.
Theo quan điểm Kinh tế học, nhà kinh tế học người Mỹ - Frederiwilliam
Taylor (1856-1915) cho rằng: “Quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng chính xác cái nào
cần làm và cái đó làm thế nào bằng phương pháp tốt nhất và rẻ tiền nhất”.
Theo Đại từ điển Tiếng Việt (NXB Văn hóa-Thơng tin, 1999): “Quản lý là tổ
chức, điều khiển hoạt động của một đơn vị, cơ quan”.
Theo tác giả Trần Kiểm: Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong
việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực
(nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối
ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất.
Theo tác giả Bùi Minh Hiền: “ Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng
đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra” [13].
Từ các định nghĩa trên, có thể thấy quản lý bao giờ cũng là một tác động
hướng đích, có mục tiêu xác định. Quản lý bao gồm các yếu tố cấu thành: Chủ thể
quản lý, đối tượng và khách thể quản lý, mục tiêu quản lý. Các yếu tố này ln ln
gắn bó hữu cơ với nhau. Chủ thể quản lý là tác nhân tạo ra các tác động, còn đối
tượng quản lý thì sản sinh ra các giá trị vật chất và tinh thần có giá trị sử dụng, trực
tiếp đáp ứng nhu cầu con người. Giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý phải có
chung một mục tiêu và quy trình, căn cứ vào đó mà chủ thể quản lý tạo ra tác động.
Quản lý thể hiện mối quan hệ giữa hai bộ phận: Chủ thể quản lý và đối tượng
quản lý. Đây là quan hệ ra lệnh – phục tùng, khơng đồng cấp và có tính bắt buộc.
Quản lý là sự tác động mang tính chủ quan nhưng phải phù hợp với quy luật khách
quan. Quản lý có khả năng thích nghi giữa chủ thể quản lý với đối tượng quản lý và
ngược lại. Quá trình tác động của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý được thể
hiện ở sơ đồ 2 sau :


15

Phương

pháp QL
Đối
tượng bị
quản lý

Chủ thể
quản lý

Mục
tiêu QL

Khách thể
quản lý

Công cụ
quản lý

Sơ đồ 1.2: Các yếu tố quản lý giáo dục.
1.2.3.2. Chức năng của quản lý
Chức năng của quản lý có thể hiểu là một tổ hợp các hoạt động tất yếu của chủ
thể quản lý nhằm thực hiện các mục tiêu quản lý.
Mọi hoạt động quản lý đều được thực hiện thông qua các chức năng quản lý.
Bàn về chức năng của quản lý, các nhà nghiên cứu về quản lý đã đưa ra các
chức năng quản lý khác nhau. Frederik Winslom Taylor và Henri Fayol đưa ra 5
chức năng: Kế hoạch hóa, tổ chức, ra lệnh, phối hợp, kiểm tra. D.M.Kryk thì quan
tâm tới 5 chức năng là: Kế hoạch hóa, tổ chức, phối hợp, chỉ đạo, kiểm tra. Cũng có
người kể đến 12 chức năng. Nhưng hầu hết đều đề cập tới 4 chức năng chủ yếu là:
kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra.
- Kế hoạch hóa hay lập kế hoạch: Là chức năng hạt nhân quan trọng nhất của
q trình quản lý. Kế hoạch hóa là việc xác định các mục tiêu của tổ chức, đồng

thời xác định các con đường, các cách thức và biện pháp cùng các nguồn lực đáp
ứng để đạt được các mục tiêu. Thực hiện chức năng kế hoạch hóa nhằm xây dựng
các kế hoạch hoạt động của tổ chức và của cá nhân người quản lý. Kế hoạch đặt ra
phải xuất phát từ đặc điểm tình hình cụ thể của tổ chức, những mục tiêu cần hướng
tới, dưới sự tác động có định hướng của chủ thể quản lý.
- Tổ chức thực hiện: Nhằm hình thành cơ cấu tổ chức quản lý cùng các mối
quan hệ giữa chúng. Đó là việc sắp xếp, bố trí một cách khoa học các nguồn lực của
hệ thống thành một hệ toàn vẹn nhằm bảo đảm cho chúng tương tác với nhau để đạt
được mục tiêu của hệ thống một cách tối ưu. Nhờ tổ chức có hiệu quả mà người
quản lý có thể điều phối các nguồn lực, vật lực để thực hiện thành cơng các kế
hoạch đã đề ra. Vì vậy, cơ cấu tổ chức là một yếu tố không thể thiếu và là nguyên
nhân của mọi sự thành công hay thất bại của mọi cơ quan, đơn
vị.