Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
43
Chng 5
MÔ HÌNH HOÁ NGHIP V (BUSINESS MODELING)
Mc tiêu
Hc xong phân này sinh viên có th hiu:
- Nh th nào là mô hình hoá nghip v, mc tiêu và quy trình ca mô hình hoá
nghip v
- Các hot đng trong phân tích, thit k qui trình nghip v
- Áp dng UML vào mô hình hoá nghip v. c bit, s dng s đ use case
biu din ni dung ca h thng nghip v trong giai đon phân tích. S dng
s đ đi tng trong vic thit k
hin thc hoá nghip v.
- Chuyn dch các yêu cu t đng hoá t h thng nghip v sang h thng
phn mm t đng hoá
Gii thiu
Mô hình hóa nghip v là mt k thut đ tìm hiu quy trình nghip v ca mt t chc. Mô
hình nghip v xác đnh các quy trình nghip v nào đc h tr bi h thng. Tóm li, song
song vi quá trình kho sát tìm hiu v vn đ h thng thì cách tip cn nghip v là phng
pháp có h thng nht đ nm bt các yêu cu ca các ng dng nghip v.
Khi nhng h thng ngày càng phc tp, vic mô hình hóa trc quan và cách vn dng các k
thut mô hình hóa ngày càng tr nên quan trng hn. Có nhiu nhân t b sung cho s thành
công ca mt d án, nhng vic có mt tiêu chun ngôn ng mô hình hóa cht ch là nhân t
quan trng nht. Mt trong nhng mc đích đu tiên ca mô hình hoá nghip v là to ra các
“đi tng” (mô hình) nhm đ d hiu h
n và d có th thit k nhng chng trình máy
tính bng cách thông qua hin tng th gii thc nh: ngi, nguyên liu làm vic và cách
thc chúng thc hin nhng nhim v ca h. Nh vy, vic mô hình hóa nghip v là lp
mô hình nhng t chc th gii thc.
Phm vi nh hng ca vic mô hình hóa nghip v có th bin đi tu theo nhu cu và h
thng nghip v c th. Có th đn gin chúng ta ch nhm vào vic tng nng sut bng cách
ci tin nhng quy trình đã tn ti, hoc là đang to ra nhng s ci tin có nh hng ln
bng cách thay đi đáng k nhng qui trình nghip v da trên s phân tích k lng các
mc tiêu và các khách hàng ca t chc. Cho dù là bt k
trng hp nào, nhng h thng
thông tin h tr cho h thng nghip v đu b nh hng.
Ti sao phi mô hình hoá nghip v?
Trong quá trình phát trin h thng phn mm mt vn đ tn ti rt ln là đi ng phát trin
h thng thng him khi có mt kin thc hiu bit đy đ v nghip v ca t chc mà
chính h là ngi xây dng h thng phm mm thc hin trong môi trng nghip v đó.
Trong khi đó, ngi s d
ng phn mm chính là các đi tng x lý nghip v thng không
am hiu tng tn v các công ngh và các k thut ca phn mm nhm chn la và áp dng
nó mt cách phù hp và hiu qu vi nhu cu ca mình. Khong cách này là mt vn đ rt
ln dn đn nhiu s tht bi ca quá trình tin hc hoá h thng. Do đó, làm th nào đ các
đ
i tng này có th hiu và thng nht đc tt nht v cách gii quyt h thng trong quá
trình tin hc hoá. Nhng mô hình nghip v đa ra các cách thc din t nhng qui trình
nghip v di dng nhng đi tng và hành đng tng tác gia chúng. Nu không mô
hình hóa nghip v thì ta có th gp nhiu ri ro do nhng ngi phát trin không có thông
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
44
tin đy đ v cách thc mà nghip v đc thc hin. H ch làm nhng gì mà h hiu rõ,
nh là thit k và to ra phn mm, mà không quan tâm đn nhng qui trình nghip v. iu
này gây ra mt s lãng phí do trc đó đã xây dng các qui trình nghip v tn kém. Ri ro
do nhng h thng đc xây dng không h tr các nhu cu thc s ca t ch
c cng có th
xy ra rt cao.
Vic hiu rõ nhng qui trình nghip v là quan trng đ có th xây dng nhng h thng
đúng. Vic mô hình hóa nghip v có th có mc tiêu chính là s phát trin h thng, trong
đó công vic thc s là xác đnh đúng các yêu cu h thng.
C s đ xây dng h thng là s dng nhng vai trò và trách nhim ca con ngi cng nh
đnh ngha nhng gì đc x lý bi nghip v. iu này đc th hin trong mt mô hình đi
tng nghip v, mà qua đó có th thy rõ các vai trò đi tng s đc làm rõ.
Vi s xut hin ca e-business, mô hình hóa nghip v cng tr nên quan trng hn. Các
ng dng e-business đc xây dng đ t đng hóa nhng qui trình nghip v.
Mt khi xác đnh đ
c các mô hình nghip v, chúng ta cn phi thit lp nhng mi quan h
gia các use case h thng và nhng mô hình nghip v. iu này s cho phép các nhà phân
tích đc thông báo khi có nhng thay đi trong h thng.
Tóm li, mc đích ca mô hình hóa nghip v là:
̇ Hiu đc cu trúc và các hot đng ca t chc đc trin khai h thng.
̇ Hiu đc các vn đ
hin ti trong t chc và xác đnh các vn đ cn ci tin.
̇ Bo đm rng các khách hàng, ngi dùng cui, và các nhà phát trin có s hiu bit
chung v t chc.
̇ Thit lp các yêu cu h thng nhm h tr t chc.
đt đc nhng mc đích trên, lung công vic mô hình hóa nghip v mô t mt bc
tranh tng quát v t chc, t đó xác đnh các qui trình (process), các vai trò (role), và các
trách nhim ca t chc này trong mô hình use-case nghip v (business use-case model) và
mô hình đi tng nghip v (business object model).
Lung công vic trong mô hình hoá nghip v
H thng nghip v là mt loi h thng do đó quá trình tip cn mô hình hoá cng tuân theo
quy trình chung qua nhiu giai đon. Tài liu này s gii thiu hai giai đon mô hình hoá
nghip v s dng UML.
̇ Phân tích quy trình nghip v: đây là giai đon đu tiên ca mô hình hóa nghip v
giúp cho các nhà qun lý d án hiu rõ tình trng t chc hin ti và hot đng ca t
ch
c, nm bt yêu cu ca ngi dùng và khách hàng t đó phác tho và gii hn h
thng phát trin.
̇ Thit k quy trình nghip v: đây là giai đon đc t chi tit mt b phn ca t chc
bng cách mô t lung công vic ca mt hay nhiu nghip v, xác đnh các di tng
làm vic và các thc th nghip v trong biu di
n hin thc hóa nghip v và sp xp
các hành vi ca nghip v đng thi xác đnh các trách nhim, thao tác, thuc tính và
mi quan h gia các ngi làm vic và các thc th trong nghip v.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
45
Phân tích quy trình nghip v
Các công vic ca quy trình phân tích nghip v bao gm:
̇ ánh giá và nm bt thông tin v t chc.
̇ Xác đnh các đi tng liên quan (stakeholder) và khách hàng ca h thng.
̇ nh ngha phm vi ca vic mô hình hóa nghip v.
̇ Tán thành nhng tim nng ci tin và các mc tiêu mi ca t chc.
̇ Mô t nhng mc tiêu chính ca t chc.
Nm bt thông tin v t
chc
thit k h thng phù hp vi nhu cu ca khách hàng thì vic hiu rõ thông tin v cu
trúc t chc s đc trin khai h thng là điu quan trng. Tt c các thành viên trong d án
đu cn phi nm bt rõ ràng các thông tin này. Chúng ta có th mô t ngn gn các b phn
cu thành t chc và mi quan h gia các b phn này thông qua các s đ t
chc và trình
bày ngn gn các thông tin liên quan.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
46
Ví d:
S đ t chc ca siêu th Co-Op Mart Cng Qunh
T vn phòng: Gm 1 Giám c và 2 phó Giám c có nhim v điu phi toàn b hot
đng ca siêu th. T phi nm đc tình hình mua bán, doanh thu ca siêu th đ báo cáo
li cho ban giám đc hp tác xã Sài Gòn Co-Op. Vic báo cáo đc thc hin hàng tháng,
hàng quý hoc cng có khi báo cáo đt xut theo yêu cu.
T bo v: Kim tra, b
o v an ninh ca Siêu Th, ghi nhn Hàng Hóa đi li ca khách
hàng.
T thu ngân: Thc hin vic bán hàng và lp hóa đn cho khách hàng đng thi ghi nhn li
s hàng hoá bán đc ca mi loi đ báo cáo cho t qun lý sau mi ca làm vic.
T mt hàng: Nhim v ca t là kim tra cht lng hàng hoá và nm tình trng hàng hoá
ca siêu th, đm bo hàng hoá luôn trong tình trng tt nht khi đn tay khách hàng. Khi
phát hin hàng h hng phi kp thi báo ngay cho t vn phòng đ có bin pháp gii quyt
và điu phi hàng. Ngoài ra, thng xuyên thng kê s lng hàng tn trên quy, báo cáo
v t vn phòng
T tin hc: Thc hin vic nhp liu, kt xut các báo cáo cn thit phc v cho t Vn
Phòng.
Xác đnh các đi tng có liên quan và khách hàng
Vic tin hc hóa công tác qun lý trong mt t chc to ra nhng bin đi, phn do vic t
đng hóa công vic hành chính, phn do cu trúc li t chc và s vn hành ca h thng.
Nhng thay đi quan trng phát sinh t vic thit k h thng thông tin, ch yu tp trung
vào vic tin hc hóa, nu không bit thc hin dn dn s
có nguy c ln chm đn con ngi
trong t chc dn đn tht bi ngay t đu. Bn thân công vic thit k h thng thông tin đã
đc thc hin di nhiu góc đ khác nhau, thm chí k c tâm lý, vi nhng đc thù riêng
bit và có đ phc tp cao. Chính vì th, cn phi tìm hiu nhng đi tng có liên quan và
khách hàng ca h thng là ai, đng thi n
m bt đc nhu cu ca h.
Nu đánh giá tình trng ca t chc, ta nên xác đnh nhng đi tng có liên quan trong
nghip v. Nhng khi xác đnh các mc tiêu ca h thng thì cn xác đnh nhng đi tng
liên quan trong phm vi d án và điu đó cng ph thuc vào phm vi mô hình hóa nghip
v, cng nh nhng phm vi nào cn xác đnh đi vi vic mô hình hóa.
T vn phòng
T bo v T mt hàng T tin hc T thu ngân
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
47
Ví d: th hin thông tin các đi tng liên quan và ngi dùng h thng qua bng sau trong
h thng siêu th nh sau:
Bng mô t tóm tt các đi tng liên quan:
Tên i din Vai trò
Ngi qun
lý
Giám đc, ngi qun lý
siêu th
Theo dõi tin trình phát trin ca d án và
theo dõi tình hình hot đng ca siêu th.
Nhân viên
bán hàng
Ngi nhp các thông
tin trong h thng.
Chu trách nhim trong khâu bán hàng siêu
th, duy trì hot đng ca siêu th.
Bng mô t tóm tt các ngi dùng:
Tên Mô t i tng liên quan
Ngi qun lý áp ng các nhu cu qun lý siêu th nh
hàng hóa, khách hàng, doanh s.
Ngi qun lý
Nhân viên bán
hàng
m bo rng h thng s đáp ng các nhu
cu ca công vic bán hàng.
Nhân viên bán hàng
Khách hàng áp ng nhu cu tra cu thông tin v hàng
hóa có trong siêu th.
Nm bt nhu cu ca các đi tng liên quan
Nhim v trao cho h là nhng công vic thc s nh là x lý thông tin, ch không ch đn
thun là thao tác vi máy tính và các thit b, vì vy ta không đc phép b qua các ý kin,
nhu cu ca h đi vi h thng tin hc tng lai. Hãy lit kê danh sách các nhu cu chính
bng cách đin đ thông tin vào bng sau:
Tên đi tng liên
quan/ khách hàng
u
tiên
Nhu
cu
Gii pháp hin
hành
Gii pháp đ xut
Ví d:
Tên đi
tng liên
quan/ khách
hàng
u
tiên
Nhu cu Gii pháp
hin hành
Gii pháp đ xut
Ngi qun lý Cao Xem các báo cáo
thng kê theo các
yêu cu khác nhau
Báo cáo
thng kê
doanh thu
Hin th báo cáo theo
nhiu tiêu chí khác
nhau, thông tin b trí
d nhìn và đn gin
nhng đy đ.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
48
Gii hn h thng phát trin
Cn phi đt đc s tha thun v nhng thc th chính nm ngoài h thng vi các đi
tng liên quan và vi nhau. Trong trng hp mô hình hóa nghip v đ xác đnh các yêu
cu cho mt h thng c th, có th có nhng phn trong t chc s không b nh hng bi
h thng này, nhng phn đó có th đc xem nh các thc th nm bên ngoài.
Nhng ranh gii đt ra cho h thng có th khác rt nhiu so vi nhng gì có th đc xem là
ranh gii ca t chc.
Nu mc đích là xây dng mt h thng mi đ h tr bán hàng, ta không cn quan tâm đn
bt c vic gì trong kho hàng, nhng cn xem nó nh là mt tác nhân bi vì chúng ta cn
phi làm rõ ranh gi
i gia chúng. Trong ví d này, các thc th bên trong t chc đc xem
nh là bên ngoài h thng đang xét và đc mô hình hóa thành tác nhân nghip v.
Nu mc tiêu xây dng h thng là nhm nâng cao kh nng trao đi thông tin vi các đi tác
hay các nhà cung cp (ng dng business-to-business) nh qun lý đt hàng thì các đi tác
hay các nhà cung cp này ca t chc đc mô hình hóa cn phi đc quan tâm. Trong
trng hp này, các thc th bên ngoài t chc s n
m trong t chc. iu này ch xy ra khi
s cng tác gia các bên nh hng sâu sc đn phng thc hot đng ca nhau. Nhng nu
s nh hng này không quá ln hay nghiêm trng thì các đi tác đc xem nh là các thc
th bên ngoài và đc mô hình hóa thành tác nhân nghip v.
Nu mc đích là xây dng các ng dng chung, tùy bin (nh là ng dng k toán tài chính)
thì chúng ta cn trình bày cách thc khách hàng s s
dng sn phm cui nh th nào và nó
là mt thc th tru tng.
Xác đnh và trình bày các vn đ ca h thng
Trong quá trình kho sát h thng, có th thu thp rt nhiu nhu cu cn thay đi ca khách
hàng. ây đc xem là các vn đ ca khách hàng cn chúng ta gii quyt trong h thng
tng lai. Vì th ta cn phi hiu và trình bày rõ ràng các vn đ này đ mi thành viên trong
d
án nm bt tt. Có th áp dng mu nh sau:
T chc
H thng nghip
v thuc phm vi
i tng môi
tr
n
g
t chc
i tng bên trong t chc nhng nm
n
g
oài h thn
g
n
g
hi
p
v đan
g
xé
t
i tng thuc
h thng
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
49
Vn đ mô t vn đ
i tng chu tác đng các stakeholder b nh hng bi vn đ
nh hng ca vn đ tác đng nh hng ca vn đ
Mt gii pháp thành công lit kê mt vài li ích ca mt gii pháp thành công
Ví d:
Vn đ C s d liu ca các khách hàng thân thit đc lu tr nhiu ni và
không có s đng b .
i tng chu
tác đng
Khách hàng, ngi qun lý
nh hng ca
vn đ
Dch v khách hàng thân thit ch thit lp đc tng siêu th ca h
thng Co-Op. iu này là bt hp lý, làm rc ri trong vic nâng cao
dch v khách hàng, làm gim kh nng cnh tranh ca siêu th.
Mt gii pháp
thành công
Nhân viên có th s dng chung mt account cp cho mi khách hàng
đc dùng tt c siêu th thuc h thng Co-Op. Nâng cao kh nng
chm sóc khách hàng ca siêu th tt hn t đó thu hút đc khách hàng
nhiu hn, tng doanh thu ca siêu th. Giúp ngi qun lý có th làm
tt công tác qun lý khách hàng, theo dõi tình hình phc v khách hàng
mt cách d dàng.
Xác đnh nhng lãnh vc cn u tiên
Cn phi tho lun và đt đc s nht trí v nhng lãnh vc cn đc u tiên trong mô hình
hóa nghip v. S tho lun này có th theo nhiu hng khác nhau, tùy vào phm vi ca mô
hình hóa nghip v.
Nu mc đích mô hình hóa nghip v là to mt mô hình hay đ thc hin s ci tin đn
gin, thì ch c
n mô t nghip v hin ti. Khi đó, nhng lnh vc nào cn ci tin phi xác
đnh rõ.
Nu mc đích là to mt nghip v mi hay thay đi hoàn toàn nghip v hin ti, thì phm
vi mô hình hóa s ln hn. Lúc này, công vic tái cu trúc các use case nghip v ca mt
nghip v đã tn ti hay thêm các use case nghip v mi - đ tái thit k nghi
p v (business
reengineering) hay thit k mi nghip v (business creation) là cn thit.
Ví d: Trong H thng qun lý nghip v bán hàng ti siêu th Co-Op Mart, vic mô hình hóa
nghip v nhm mc đích đ ci tin nghip v nên chúng ta ch cn xác đnh nhng nghip
v cn ci tin.
ci tin nghip v, mt s câu hi đc đt ra nh sau:
̇
Cu trúc ca t chc có th đc ci tin không? ó là cách thc t chc nhân viên
làm vic trong các qui trình nghip v. Ta có th xây dng các nhóm nhân viên có
nhiu nng lc khác nhau đ thc hin nhng công vic chính, gim s lng ngi
gi vai trò mt công vic dn đn gim chi phí, gim các sai sót và đ cho các nhân
viên có nhiu trách nhim hn, khi đó h không phi ch ngi khác quyt đnh.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
50
̇ Có công vic nào không cn thit không? Xác đnh nhng công vic không cn thit
trong t chc nh: vit báo cáo mà không có ai đc, lu tr nhng thông tin không
bao gi đc s dng
̇ Có công vic nào ging hoc tng t nhau đc thc hin nhng ni khác nhau
không? Nh công vic đc làm li, do ngi ta không tin tng vào kt qu hoc
không bit trc đó đã làm gì hay các kt qu
đc kim tra và chp thun nhiu
ln.
̇ Có vn đ nào v thi gian và chi phí không? Thi gian thc hin có th là mt vn
đ thm chí nu mi th đu hot đng tt. xác đnh công vic nào có thi gian
quá cp bách, hãy phân tích mi use case nghip v s dng thi gian. Xác đnh mi
quan h gia thi gian sn xut, thi gian ch, và thi gian truyn.
Kt qu chính ca hot đng này là mt bn mô t tm nhìn nghip v (Business Vision),
trong đó mô t tm nhìn (vision) ca h thng tng lai.
Business Vision xác đnh mt tp hp các mc tiêu ca công vic mô hình hóa nghip v,
cung cp đu vào cho qui trình kim chng d án, có liên quan mt thit vi trng hp
nghip v (Business Case), cng nh tài liu Vision ca công ngh phn mm. Nó đc s
dng bi các nhà qun lý, nhng ngi có thm quyn v ngân qu, nhng ngi làm vic
trong mô hình hóa nghip v, và các nhà phát trin nói chung.
Su liu này phi bo đm rng:
̇ Nó phi đc cp nht và đc phân phi.
̇ Nó phi gii quyt đc đu vào t tt c các đi tng có liên quan.
Xác đnh và mô t các thut ng nghip v
Mt trong nhng khó kh
n ca d án phn mm qun lý h thng thông tin là s bt đng
ngôn ng din đt vn đ gia khách hàng và qun tr d án hay gia các thành viên tham gia
trong d án. iu này gây ra các khó khn trong vic tìm hiu hay hiu lm các quy trình
nghip v trong t chc ca các thành viên trong d án. Nhm tránh nhng ri ro này, chúng
ta cn phi xác đnh và thng nht nhng thut ng trong các quy trình nghip v ca t
chc.
Su liu thut ng này ch thc s hu ích khi cn phân bit rõ nhng t chuyên môn ca
nghip v đc dùng trong vic mô hình hóa nghip v vi các t chuyên môn ca nghip v
đc dùng trong quá trình phát trin phn mm.
Thông thng, mi thut ng đc mô t nh mt danh t vi đnh ngha ca nó. Tt c các
bên tham gia phi thng nh
t vi nhau v đnh ngha ca các thut ng này.
Ví d: Bng thut ng ca h thng qun lý siêu th nh sau
Thut ng Din gii
Ngi qun lý Ngi qun lý siêu th và cng là ngi qun tr h thng.
Nguoiquanly đc gi chung cho nhng ngi đc cp quyn là
"Qun lý", có th bao gm giám đc, phó giám đc, k toán, nhân
viên tin hc, …
Nhân viên bán
hàng
Là nhân viên làm vic trong siêu th. Nhân viên bán hàng, đng quy
thu tin và tính tin cho khách hàng. Thông qua các mã vch qun lý
trên tng mt hàng đc nhân viên bán hàng nhp vào h thng thông
qua mt đu đc mã vch.
Tên đng nhp Tên đng nhp ca ngi s dng h thng. Mi nhân viên khi vào làm
trong siêu th s đc đng ký mt tên đng nhp nhm đ qun lý. Khi
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
51
đng nhp vào h thng, nhân viên đó s s dng tên này đ đng nhp.
Ngi qun lý chu trách nhim qun lý tên đng nhp ca nhân viên.
Tn ti duy nht.
Mt khu Mt khu đng nhp ca ngi s dng h thng. Mi nhân viên khi s
dng tên đng nhp s đc đng ký kèm theo mt mt khu đng nhp.
Mi nhân viên ch đc bit duy nht mt mt khu ca mình. Mt khu
có th rng.
Quyn đng
nhp
Quyn đng nhp vào h thng. Tùy theo quyn và chc v trong công
ty, nhân viên có quyn đng nhp tng ng.
Khách hàng
thân thit
Khách hàng thân thit ca siêu th hay khách hàng đng ký tham gia
chng trình khách hàng thân thit ca siêu th.
im thng S đim ca khách hàng thân thit trong siêu th đc thng do mua
vt mc thanh toán ca siêu th.
Ngày cp th Ngày cp th khách hàng thân thit cho khách hàng khi h đng ký
chng trình khách hàng thân thit ca siêu th.
Hóa đn thanh
toán
Hóa đn tính tin ca siêu th khi khách hàng mua hàng ti siêu th
Chng loi
hàng
Chng loi hàng hóa trong siêu th, đc phân chia tg ng theo quy
hàng trng bày trong siêu th.
Loi hàng Loi hàng trong siêu th đc phân chia theo tiêu chí công ty sn xut,
đn v tính
Hàng hóa Hàng hóa đc bày bán trong siêu th.
Hàng tn S lng hàng hóa còn li trong siêu th cha bán đc cho khách hàng.
Mc gim T l phn trm gim đi vi khách hàng thân thit
Thng kê doanh
thu
Báo cáo thng kê tình hình kinh doanh ca siêu th theo tiêu chí nào đó
nh: hàng hóa, quý, khong thi gian
Thng kê hàng
hóa
Báo cáo thng kê s lng hàng hóa ca siêu th theo tiêu chí nào đó
nh: hàng hóa, quý, khong thi gian
Xác đnh actor và use case nghip v
Mc đích:
̇ Phác tho các qui trình trong nghip v.
̇ Xác đnh ranh gii ca nghip v cn đc mô hình hóa.
̇ Xác đnh nhng gì s tng tác vi nghip v.
̇ To ra các lc đ ca mô hình use-case nghip v.
Tác nhân (actor) trong môi trng nghip v
hiu rõ đc mc tiêu ca nghip v, cn phi bit nghip v tng tác vi nhng ai;
ngh
a là ai đang yêu cu hay quan tâm đn đu ra ca nó. Nhng ai đó này đc biu din
nh là các business actor.
Thut ng actor (tác nhân) ám ch vai trò mà mt ngi hay mt th gì đó nm gi trong khi
tng tác vi nghip v. Nhng loi ngi dùng nghip v sau đây có kh nng đc xem là
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
52
nhng tác nhân nghip v: khách hàng, nhà cung cp, đi tác, đng nghip nhng nghip
v không đc mô hình hóa
Nh vy, mt tác nhân thng tng ng vi mt ngi s dng. Tuy nhiên, có nhng tình
hung, chng hn nh mt h thng thông tin đóng vai trò ca mt tác nhân. Ví d, ngân
hàng có th qun lý hu ht các giao dch trc tuyn t mt máy tính thì các use case ca h
thng s tng tác vi ngân hàng, khi đó ngân hàng đc xem là mt tác nhân, điu đó có
ngha tác nhân lúc này là mt h thng thông tin.
Mt actor biu din mt loi ngi dùng c th hn là mt ngi dùng thc t. Nhiu ngi
dùng thc t ca mt nghip v có th ch gi mt vai trò ca tác nhân; ngha là, h đc
xem nh là các th hin ca cùng mt tác nhân. Hoc mt ngi dùng có th gi nhiu vai trò
tác nhân khác nhau; ngha là cùng mt ngi có th là th hin ca các tác nhân khác nhau.
Cách th
c đt tên các tác nhân nghip v: Tên ca mt tác nhân nghip v cn phn ánh vai
trò nghip v ca nó đng thi nó có th áp dng đc vi bt c ai - hay bt c h thng
thông tin nào - đóng vai trò y.
Tiêu chí đánh giá nhng tha tác viên chun:
Mi th tng tác trong môi trng nghip v - c con ngi và máy móc - đu đc mô
hình hóa bi các tác nhân. Không th chc chn tìm thy tt c tac nhân cho đn khi tt c use
case đc tìm ra và đc mô t đy đ.
Mi tác nhân "ngi" din t mt vai trò, ch không phi mt ngi c th. Chúng ta phi
ch rõ ít nht hai ngi có th có vai trò ca mi tác nhân. Nu không, ta có th đang mô hình
hóa mt ng
i, ch không phi mt vai trò. D nhiên là có nhng tình hung ch tìm thy mt
ngi có th đóng mt vai trò.
Mi tác nhân mô hình hóa mt th gì đó bên ngoài nghip v.
Mi tác nhân có liên quan đn ít nht mt use case. Nu mt tác nhân không tng tác vi ít
nht mt use case, thì nên loi b nó đi
Mt tác nhân c th không tng tác vi nghip v theo nhiu cách khác nhau hoàn toàn.
Nu mt tác nhân tng tác theo nhiu cách khác nhau hoàn toàn, thì mt tác nhân có th
có
nhiu vai trò khác nhau. Trong trng hp đó, tác nhân đó đc chia thành nhiu actor, mi
cái biu din cho mt vai trò khác nhau.
Mi tác nhân có mt cái tên và mô t rõ ràng. Tên ca tác nhân cn trình bày vai trò nghip
v ca nó, tên này phi d hiu cho nhng ngi không nm trong nhóm mô hình hóa nghip
v.
Xác đnh use case nghip v
Các qui trình ca mt nghip v đc xác đnh thành mt s các use case nghip v khác
nhau, mi cái biu din mt lung công vic c
th trong nghip v. Mt use case nghip v
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
53
xác đnh nhng gì xy ra trong nghip v khi nó đc thc hin; nó mô t s thc thi mt
chui các hành đng nhm to ra mt kt qu có giá tr cho mt tác nhân c th.
Tên ca use case cn din t nhng gì xy ra khi mt th hin use case đc thc hin. Do
đó, tên cn dng ch đng, thông thng là mt đng t kt hp vi mt danh t
.
Tên có th mô t các hot đng trong use case t góc nhìn bên ngoài hoc bên trong, ví d:
đt hàng hay nhn đt hàng. Cho dù mt use case mô t nhng gì xy ra bên trong nghip v,
cách t nhiên nht vn là đt tên use case t góc nhìn ca tác nhân ch cht trong use case
đó. Mt khi đã quyt đnh theo phong cách nào, ta nên áp dng cùng mt quy tc cho tt c
use case trong mô hình nghip v.
Ví d:
Mt hành khách hoc có th đi du lch riêng l hoc cùng vi mt nhóm. Khi đi du lch
cùng vi mt nhóm, s có mt hng dn viên du lch cùng đi và vic check-in có th
đc thc hin cho mt đoàn bi hng dn viên hoc bi mt hành khách đi din
Phân loi use case nghip v
Khi nhìn vào các hot đng trong mt nghip v, ta có th xác đnh ti thiu ba loi công vic
tng ng vi ba loi use case sau:
- Các hot đng liên quan đn công vic ca t chc, thng đc gi là các qui trình
nghip v.
- Nhiu hot đng không liên quan đn công vic ca t chc, nhng phi đc thc
hin theo mt cách nào đó đ làm cho nghip v ho
t đng. Ví d nh qun tr h
thng, dn dp, an ninh. Các use case này mang đc đim h tr.
- Công vic qun lý. Các use case có đc đim qun lý cho thy nhng loi công vic
nh hng đn cách thc qun lý các use case khác và các mi quan h ca nghip
v vi nhng ch nhân ca nó.
Thông thng, mt use case qun lý mô t tng quan v các mi quan h gi
a nhà qun lý
vi nhng nhân viên làm vic trong các use case. Nó cng mô t cách thc phát trin và khi
to các use case.
Ví d: các loi use case nghip v ca mt t chc nhà hàng
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
54
Lu ý rng mt use case nghip v quan trng đôi khi có th là mt use case nghip v h tr
trong mt nghip v khác. Ví d: phát trin phn mm là mt use case nghip v quan trng
ca mt công ty phát trin phn mm, trong khi đó nó đc phân loi thành mt use case
nghip v h tr trong mt ngân hàng hay mt công ty bo him.
Qui mô ca mt use case nghip v
ôi khi khó quyt đnh đc mt dch v là mt, hay nhiu use case nghip v. Áp dng đnh
ngha ca mt use case nghip v cho qui trình đng ký chuyn bay. Mt hành khách đa vé
và hành lý cho nhân viên đng ký, nhân viên này s tìm mt ch ngi cho hành khách, in ra
th lên máy bay và bt đu x lý hành lý. Nu hành khách có mt hành lý thông thng, nhân
viên đng ký s in ra th đánh du hành lý và th kim soát hành khách, cui cùng kt thúc
use case nghip v bng cách gn th
đánh du cho hành lý, đa th kim soát cùng vi th
lên máy bay cho hành khách. Nu hành lý là mt dng đc bit hay cha nhng th đc bit
không th vn chuyn mt cách bình thng, hành khách phi mang nó đn mt quy hành lý
đc bit. Nu hành lý quá nng, hành khách phi tip tc đn vn phòng vé máy bay đ tr
tin, bi vì các nhân viên đng ký không x lý vic đóng tin.
Câu hi đt ra là có cn mt use case nghi
p v ti quy đng ký, mt use case nghip v
khác ti quy hành lý đc bit và cái th ba vn phòng vé? Hay là ch cn mt use case
nghip v duy nht? Chc chn là s giao dch này có liên quan đn ba loi hành đng khác
nhau. Nhng câu hi đây là có mt hành đng nào đó s có ý ngha đi vi hành khách
mang hành lý đc bit nu hành khách này không thc hin nhng hành đng còn li? Câu tr
l
i là không có, nó ch là mt th tc hoàn chnh - t lúc hành khách đn quy đng ký đn
khi ông ta tr thêm phí ph thu (ch có giá tr hay có ý ngha đi vi hành khách). Nh vy,
th tc hoàn chnh có liên quan đn ba quy khác nhau chính là mt trng hp s dng hoàn
chnh, tc là mt use case nghip v.
Ngoài tiêu chí này, điu quan trng là cn gi mô t ca các dch v có liên quan mt thit
này cùng vi nhau, đ sau này có th
xem li chúng cùng mt lúc, điu chnh, kim tra và vit
hng dn cho chúng, và nói chung là qun lý chúng nh mt đn v.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
55
Kt qu ca quá trình tip cn phân tích nghip v là (các) s đ use case nghip v và các
mô t ca use case.
Ví d: mô hình use case mô t nghip v ca siêu th Co-op Mart nh sau:
Bài tp
1.1 Cho mt h thng đc mô t nh sau:
Government Solutions Company (GSC) là công ty chuyên bán các trang thit b cho các c
quan chính ph liên ban. Khi mt c quan cn mua trang thit b t GSC, c quan này s phát
sinh mt đn đt hàng da trên mt hp đng chun trc đó đã đc tho thun vi vi
công ty. GSC qun lý các hp đng vi các c quan liên bang. Khi mt đn đt hàng gi ti
nhân viên qun lý hp đ
ng ca GSC, nhân viên này xem xét li các thông tin v các điu
khon và điu kin ca hp đng đã ký vi c quan bng cách s dng mã s hp đng đc
tham kho trong đn đt hàng đ tìm kim trong c s d liu ca GSC ri so vi thông tin
ca đn đt hàng đ xác đnh đn đt hàng có hp l hay không. n đt hàng lp l nu hp
đng cha ht hn, danh sách trang thit b phi thuc các thit b ca hp đng, và tng chi
phí phi không vt quá gii hn xác đnh trc. Nu đn đt hàng không hp l, nhân viên
qun lý hp đng s gi tr li đn đt hàng cho c quan kèm theo mt lá th din gii lý do
đn đt hàng không hp l và lu li mt bn sao ca lá th.
Nu đn đt hàng hp l, nhân viên qun lý hp đng lu vào c s d liu đn đt hàng đó
cùng vi trng thái là “cha gii quyt”. Sau đó, đn đt hàng s đc gi đn b phn đáp
ng đn hàng, b phn này s kim tra tn kho cho mi thit b da trên thông tin tn kho ly
t c s d liu. N
u có bt k mt thit b nào không đ s giao, b phn này s to ra mt
báo cáo lit kê tt c các mt hàng không đ giao cùng vi s lng thiu.
Tt c các đn đt hàng s đc chuyn ti kho đ thc hin vic giao hàng cho c quan. Sau
khi giao hàng, ti đây s lp mt hoá đn giao hàng ghi nhn các thit b đc giao gi cho
c quan, và đính kèm m
t bn sao hóa đn này vi đn đt hàng gi tr li cho nhân viên
qun lý hp đng. Nhân viên này s kim tra nu đn đt hàng đã đc giao ht thì cp nht
li trng thái đn đt hàng là “hoàn tt” và lu thông tin hoá đn giao hàng vào c s d liu.
Hàng tháng, nhân viên qun lý hp đng s lp các báo cáo các thit b đc đt hàng trong
tháng, các thit b đã đc giao, các đn đt hàng đang “cha gii quyt”, các hp đng đã
ht hn gi cho giám đc đ giúp cho giám đc nm đc tình hình hot đng ca công ty.
- Hãy xác đnh các tác nhân nghip v ca h thng
- Xác đnh tt c các use case nghip v
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
56
- Xây dng s đ use case nghip v
1.2 Mô t h thng “Qun lý cho thuê vn phòng cao c” nh sau:
Mt công ty đa c mun tin hc hóa hot đng cho thuê cao c ca mình cho các công ty
làm vn phòng hot đng kinh doanh. Công ty có nhiu cao c trong thành ph, mi cao c
đc qun lý bi mt tên, có mt đa ch, mô t đc đim và tng din tích s dng. Mt cao
c s có nhiu tng, mi tng có nhiu phòng, mi phòng có các thông tin cn qun lý là: mã
phòng, din tích s dng, s ch làm vic (theo tính toán ca công ty), mô t v trí, giá cho
thuê.
Hot đng thuê phòng
Khách hàng mun thuê phòng thì phi đn ni qun lý tòa nhà đ tham kho v trí, din tích
phòng, và ti đây khách hàng đc nhân viên tip tân cung cp thông tin tình trng giá c ca
phòng. Giá c mi phòng đc n đnh tùy theo đ cao, din tích s dng,…
Khách hàng sau khi đ
ng ý thuê thì đn gi và trình bày yêu cu làm hp đng vi b phn
qun lý nhà, b phn này son tho hp đng da trên yêu cu thuê mn đc cung cp bi
khách hàng, ri tính toán giá thuê và lp hp đng. Hp đng sau khi đc ký nhn bi
khách hàng và trng b phn qun lý nhà s đc lu li mt bn, và mt bn s gi cho
khách hàng. Khách có th làm hp đng thuê cùng lúc nhiu phòng. N
i dung ca hp đng
bao gm: s hp đng, ngày hiu lc hp đng, ngày thanh toán đu tiên, khách hàng, thi
gian thuê và chi tit gm các phòng cn thuê, giá thuê. Thi gian ca đt thuê ít nht 6 tháng
và sau đó có th gia hn thêm. Khách phi tr trc tin thuê ca 6 tháng đu tiên, t tháng
th 7 nu có thì phi tr vào đu mi tháng. Giá thuê phòng không k chi phí đin trong đó,
do đó cui tháng khách cng phi thanh toán các chi phí đin.
u mi tun, phòng k toán kim tra li tt c hp đng đn hn phi thanh toán trong tun.
Sau đó lp thông báo gi ti các khách hàng đ chun b thanh toán. Mi ln thanh toán,
khách hàng phi đn phòng k toán ca công ty đ đ ngh thanh toán. Ti đây, phòng k toán
s tìm kim hp đng t h s lu, kim tra thông tin đt thanh toán ca khách hàng. Sau đó
lp hoá đn thanh toán và lu li m
t bn, mt bn gi cho khách hàng. Các thông tin trên
hoá đn s là: s phiu, ngày thanh toán, lý do thanh toán (tin phòng hay tin đin nc),
thanh toán cho hp đng nào và tng s tin thanh toán.
Gia hn hp đng
Khi gn ht hn hp đng, khách hàng mun gia hn thêm thi phi đn yêu cu b phn qun
lý xin gia hn hp đng. B phn này s kim tra xem thc s đã hn hn cha, đ
ã thanh toán
đy đ cha. Nu các điu kin trên đc đáp ng thì s lp mt bn hp đng gia hn. Ni
dung bn gia hn gm có: s hp đng cn gia hn, ngày ký gia hn, mô t và chi tit gia hn
gm các phòng gia hn (các phòng này phi đc thuê bi hp đng) và thi gian gia hn.
Vic thanh toán gia hn cng s đc lp theo tng tháng và mt hp đ
ng có th đc gia
hn nhiu ln.
Hot đng truy xut
Các báo cáo hng ngày đc b phn qun lý lp:
- Danh sách phòng đang đc thuê
- Danh sàch phòng đang trng
- Danh sách nhân viên đang làm vic
- Danh sách công ty ht hn thuê trong tháng
Yêu cu
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
57
- Hãy xác đnh các tác nhân nghip v ca h thng
- Xác đnh tt c các use case nghip v
- Xây dng s đ use case nghip v
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
58
Thit k qui trình nghip v
c t các use case nghip v:
Bc đu tiên trong giai đon thit k này chính là đc t các use case nghip v nhm làm rõ
ni dung ca các use case này. Chú ý rng chúng ta ch mô t các ni dung x lý th t lun
lý gia các x lý này, v kt qu, cách mô t này đc lp tng đi vi mt mt trng thc
t x lý nó có ngha rng chúng ta ch làm rõ phn ni dung ca use case mà cha mô t rõ
các vai trò thc hin và các đi tng b tác đng bi use case.
Hãy bt đu mô t lung công vic bình thng trong business use case, xác đnh s tng
tác gia các tác nhân và use case. Sau đó, khi lung công vic bình thng n đnh, ta bt đu
mô t các lung công vic thay th khác. Mt lung công vic use-case nghip v đc trình
bày theo các cách thc đã nht trí và tham kho bng chú gii chung khi vit nhng vn bn
mô t.
Mô t tt c nhng lung s kin bt thng và lung s kin tùy chn. Mô t mt lung s
kin con trong phn b sung ca lung công vic đi vi các trng hp:
̇ Nhng lung s kin con tham gia phn ln lung công vic chính.
̇ Nhng lung công vic bt thng giúp lung công vic chính rõ ràng hn.
̇ Nhng lung s kin con xy ra nhng khong thi gian khác nhau trong cùng mt
lung công vic và chúng có th đc thc thi.
Ngoài ra, có th minh ha cu trúc lung công vic trong mt lc đ activity.
Ví d: s đ hoat đng ca use case nhp hàng
Ví d: s đ hot đng đc t use case Quan lý khách hàng thân thit
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
59
Xác đnh các tha tác viên nghip v (business worker) và các thc th chu tác đng
bi nghip v (business entity)
Xác đnh tha tác viên nghip v
Mt tha tác viên biu din s tru tng ca mt ngi hot đng trong nghip v. Mt đi
tng tha tác viên tng tác vi các đi tng tha tác viên khác đng thi thao tác vi các
đi tng thc th đ hin thc hóa mt th hin use-case.
Mt tha tác viên đc khi to khi lung công vic ca th hin use-case tng ng b
t đu
hay ngay vào lúc ngi có vai trò ca tha tác viên bt đu thc hin vai trò đó trong th hin
use-case. Mt đi tng tha tác viên thng "sng" khi use case thc thi.
UML phân chia tha tác viên thành hai loi: tha tác viên thc hin các công vic bên trong
h thng và tha tác viên tng tác trc tip vi các tác nhân bên ngoài h thng. Thc s
vic phân chia này ch mun chuyên bit hn na vai trò ca các tha tác viên trong vic giao
tip vi tác nhân bên ngoài.
Ký hi
u:
Trong các ký hiu trên cho thy, Nhân viên bán hàng đc mô hình hoá nh là mt tha tác
viên giao tip trc tip vi các tác nhân bên ngoài. Qun tr h thng đc mô hình hoá là
môt tha tác viên làm vic bên trong h thng. Th th là mt tha tác viên có th va làm
vic bên trong và va chu trách nhim giao tip vi tác nhân ben ngoài, tuy nhiên, nu đc
mô hình hoá theo nh trên thì chúng ta mun nhn mnh vài trò hot đng bên trong h thng
ca Th th hn là vai trò giao tip v
i tác nhân bên ngoài.
Xác đnh các thc th nghip v
Th th
N
hân viên bán hàng
Qun tr h thng
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
60
Các business entity biu din nhng th đc x lý hoc s dng bi các tha tác viên khi
chúng thc thi mt use case nghip v. Mt thc th thng biu din mt th gì đó có giá tr
cho mt s th hin use case hoc th hin use case, vì vy đi tng thc h sng lâu hn.
Nói chung, thc th không nên gi thông tin nào v cách thc nó đc s dng bi ai.
M
t thc th biu din mt tài liu hoc mt phn thit yu ca sn phm. ôi khi nó là mt
th gì đó m h, nh kin thc v mt th trng hay mt khách hàng. Ví d v các thc th
ti nhà hàng là Thc đn và Thc ung; ti phi trng, Vé và th lên máy bay (Boarding
Pass) là nhng thc th quan trng.
Mô hình hóa các hin tng thành nhng th
c th ch khi nhng lp khác trong mô hình đi
tng phi tham chiu đn các hin tng này. Nhng th khác có th đc mô hình hóa
thành các thuc tính ca các lp thích hp, hay ch cn đc mô t bng vn bn trong nhng
lp này.
Tt c mi th trong nghip v, nh sn phm, tài liu, hp đng, đu đc mô hình hóa
thành các thc th nghip v, và nó tham gia vào ti thi
u mt use case nghip v.
Ký hiu:
Các khái nim UML h tr thêm cho quá trình mô hình hoá nghip v
Ngoài ra, UML (phiên bn 1.5) còn b sung thêm mt s stereotype cho phép mô hình hoá
đy đ hn v h thng nghip v:
n v t chc (organization unit)
Mô t : tp hp các tha tác viên, thc th, use case nghip v, các s đ, và các đn v t
chc khác. Di tng này đc dùng đ phân chia mô hình nghip v thành nhiu phn khác
nhau.
Dn v công vic (WorkUnit)
Mô t : là mt loi h thng con có th cha mt hoc nhiu thc th. Nó là mt tp đi
tng hng nhim v nhm hình thành mt tng th có th nhn thc đc bi ngi dùng
cui và có th có mt giao din xác đnh cách nhìn các thc th công vic thích hp ti nhim
v đó.
Hin th
c hoá use case nghip v
Trong mt d án mô hình hóa nghip v hng use-case, hãy phát trin hai khung nhìn
nghip v.
Use case nghip v trình bày khung nhìn bên ngoài ca nghip v, qua đó xác đnh nhng gì
thit yu cn thc hin cho nghip v đ phân phi các kt qu mong mun cho tác nhân. Nó
Thc đn Thc ung Th lên máy bay
Nhp sách Mn sách
n v công
vic
<<subsystem>>
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
61
cng xác đnh trong nghip v cn có nhng tng tác nào vi tác nhân khi use case đc
thc thi. Khung nhìn này đc phát trin khi đang la chn và nht trí v nhng gì cn đc
thc hin trong mi use case. Mt tp hp các use case cung cp mt cái nhìn tng quan v
nghip v, nó rt hu ích đ thông báo cho các nhân viên v nhng thay đi, nhng đim
khác bit ca nghip v đang thc hin, và nh
ng kt qu nào đc mong mun.
Mt khác, mt hin thc hóa use-case cung cp mt khung nhìn bên trong v use case, qua đó
xác đnh cách thc công vic cn đc t chc và thc hin nh th nào nhm đt đc
nhng kt qu mong mun nh trên. Mt hin thc hóa bao gm các tha tác viên và thc th
có liên quan đn s thc thi mt use case và các mi quan h gia chúng. Nhng khung nhìn
nh vy cn thit cho công vic la chn và thng nht v cách thc t chc các công vic
trong mi use case nhm đt đc nhng kt qu mong mun.
C hai khung nhìn ca use case đu ch yu dành cho nhng nhân viên bên trong nghip v -
khung nhìn bên ngoài dành cho nhng ngi hot đng bên ngoài use case, khung nhìn bên
trong dành cho nhng ngi hot đng bên trong use case.
Mô hình hoá hin use case hin thc hoá qua vic lp cu trúc mô hình đi tng nghip v
(business object)
S đ đi tng nghip v là mt tp các s đ nhm trình bày s hin thc hóa ca các use
case nghip v. Nó mô t tru tng cách thc các tha tác viên và thc th liên kt và cng
tác vi nhau đ thc hin nghip v.
̇ Gii thích
S đ đi tng xác đnh các use case t góc nhìn bên trong ca các tha tác viên. Mô hình
đnh ngha cách thc các nhân viên nghip v vi nhng gì h x lý liên h vi nhau đ to
ra các kt qu mong mun. Nó nhn mnh vào các vai trò đc thc hin trong lnh vc
nghip v và các trách nhim ca nhân viên. Các đi tng ca các lp trong mô hình cn có
kh nng thc hin tt c use case nghip v.
Các thành phn chính ca mô hình đi tng nghip v là:
o Các tha tác viên (worker): cho thy các trách nhim ca mt nhân viên
o Các thc th (entity): biu din đu ra, tài nguyên, s kin đc s dng
o Các hin thc hóa use-case nghip v: cho thy các tha tác viên cng tác và
các thc th thc hin lung công vic nh th nào. Các hin thc hóa use-case
nghip v đc đc t vi:
Ü
Các lc đ lp: là các tha tác viên và thc th tham gia
Ü Các lc đ hot đng: trong đó các swimlane cho thy các trách nhim ca
các tha tác viên, các lung đi tng cho thy cách s dng các thc th
trong lung công vic.
Ü Các lc đ tun t: mô t chi tit s tng tác gia các tha tác viên, tác
nhân, và cách truy xut các thc th khi thc hin mt use case nghip v.
Use case Collaboration
Hi
n th
c hoá
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
62
̇ Mc đích ca mô hình đi tng nghip v
Nó là mt artifact trung gian đ làm rõ các ý kin v nghip v theo cách suy ngh ca các
nhà phát trin phn mm, mà vn gi đc ni dung nghip v. Nó là mt s thng nht v
nhng gì ta bit v lnh vc nghip v đc mô t di dng các đi tng, thuc tính, trách
nhim.
Nó kho sát bn cht ca lnh vc nghip v nhm chuyn ti
p li t duy v các vn đ
nghip v sang li t duy v các ng dng phn mm.
Nó làm rõ nhng yêu cu đc h tr bi h thng thông tin đang xây dng.
Nó thng nht các đnh ngha v đi tng nghip v, các mi quan h gia các đi tng,
tên các đi tng và quan h. Qua đó, cho phép trình bày chính xác các kin thc v lnh vc
nghi
p v sao cho các chuyên gia v lnh vc nghip v có th hiu đc.
̇ Lp cu trúc mô hình đi tng nghip v:
Phân tích chu k sng ca mi thc th. Mi thc th nên đc to ra và hy đi bi mt
ngi nào đó trong đi sng ca nghip v. Hãy bo đm rng mi thc th đc truy xut
và s dng bi mt tha tác viên hay mt thc th khác.
Cn gim bt s lng các tha tác viên. Khi phát trin các mô hình, có th ta s thy có quá
nhiu tha tác viên. Hãy bo đm rng mi tha tác viên tng ng vi mt tp hp các tác
v mà mt ngi thng thc hin.
Mi thc th nên có mt ngi chu trách nhim cho nó. iu này có th đc mô hình hóa
bng mt mi kt hp t tha tác viên đn các thc th mà tha tác viên đó chu trách nhim.
Mt s thc th có th do nhng ngi ngoài nghip v chu trách nhim. Mô t điu này
trong bn mô t vn tt ca thc th đó.
̇ Lc đ lp (class diagram)
Mt lc đ lp cho thy mt tp hp các thành phn (tnh) ca mô hình, nh lp, gói, ni
dung ca chúng và các mi quan h.
Collaboration
S đ lp S đ tun t
S đ hot đng
TTV
TTh
1
TTh
2
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
63
Các lc đ lp cho thy các mi kt hp, kt tp và tng quát hóa gia tha tác viên và thc
th. Nhng lc đ lp có th đc quan tâm:
o Các h thng phân cp k tha
o Các mi kt tp ca tha tác viên và thc th.
o Cách thc các tha tác viên và thc th liên quan đn nhau thông qua các mi
kt hp.
Các lc đ lp cho thy các cu trúc chung trong mô hình đi tng nghip v, nhng cng
có th là mt phn ca tài liu mô t mt hin thc hóa use case bng cách cho thy các tha
tác viên và thc th tham gia.
Ví d: s đ lp cho use case Qun lý khách hàng thân thit cho bit các tha tác viên, các
thc th và tác nhân liên kt vi nhau trong vic thc hin ca use case này.
Trong đó, Ngi qun lý là tha tác viên thc hin use case. Profile khách hàng và Hoá
đn là hai thc th đc s dng trong use case này bi tha tác viên.
Hoc s đ lp cho use case Qun lý nhp hàng
Trong đó, Ngi qun lý là tha tác viên thc hin use case. Phiu nhp và hàng hoá là các
thc th bi tha tác viên này trong vic thc hin hot đng ca use case.
c t lung công vic hin thc hoá use case nghip v
S dng s đ hot đng
u tiên đ lp tài liu cho hin thc hóa ca mt use case nghip là v mt lc đ hot
đng, trong đó các lung (swimlane) biu din các tha tác viên tham gia. i vi mi hin
thc hóa use-case, có th có mt hoc nhiu lc đ hot đng đ minh ha lung công vic.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
64
Mt cách ph bin là s dng mt lc đ tng quan không có các swimlane đ mô t toàn
b lung công vic, trong đó trình bày các "hot đng v mô" mc cao. Sau đó, đi vi mi
hot đng v mô s có mt lc đ hot đng chi tit, trình bày các lung (swimlane) và các
hot đng cp đ tha tác viên. Mi lc đ nên đc gói gn trong mt trang giy.
L
c đ hot đng trong mô hình đi tng minh ha lung công vic ca mt hin thc hóa
use-case nghip v. Lc đ hot đng ca mt hin thc hóa use-case kho sát vic sp xp
các công vic theo mt th t nhm đt đc các mc tiêu ca nghip v, cng nh tha mãn
nhu cu gia các tác nhân bên ngoài và các tha tác viên bên trong. Mt hot đng có th là
mt công vic th công hoc t đng hóa đ hoàn thành mt đn v công vic.
Các lc đ hot đng giúp:
o Cung cp c s đ gii thiu các h thng thông tin đn doanh nghip mt cách d
hiu hn.
o Thit lp các mc tiêu cho các d án phát trin h thng nhm ci tin nghip v.
o iu chnh mc đ
đu t vào vic t đng hóa quy trình da trên các thông tin đo
lng qui trình nghip v đó.
So sánh vi lc đ tun t có cùng mc đích, lc đ hot đng thì tp trung mô t cách
thc phân chia trách nhim thành các lp, trong khi lc đ tun t mô t cách thc các đi
tng tng tác theo trình t. Các lc đ hot đng tp trung vào lung công vic, trong khi
các lc đ tun t t
p trung vào vic x lý các thc th. Chúng b sung cho nhau, nh lc
đ tun t cho thy nhng gì xy ra trong mt trng thái hot đng.
Ví d: s đ hot đng hin thc hoá use case Qun lý nhp hàng
S đ hot đng hin thc hoá use case Qun lý khách hàng thân thit
Mt đi tng
tha tác viên thc
hin các hot
đng nghip v
Các đi tng thc
th nghip v chu
tác đng bi hot
đng use case
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
65
S dng các swimlane (làn bi)
o Nu các swimlane đc s dng và đc nhóm thành các lp (ch yu là các
tha tác viên) trong mô hình đi tng, thì ta đang s dng lc đ hot đng đ
trình bày các hin thc hóa use-case nghip v, hn là các use case nghip v.
o Lc đ hot đng cung cp chi tit v nhng gì xy ra trong nghip v bng
cách kho sát nhng ngi có các vai trò c th (các tha tác viên) và các hot
đng mà h thc hin. i vi các d án phát trin ng dng, các lc đ này
giúp ta hiu mt cách chi tit v lnh vc nghip v s đc h tr hay chu tác
đng ca ng dng mi. Các lc đ hot đng giúp ta hình dung h thng mi
đc đ ngh rõ ràng hn đng thi xác đnh các use case ca h thng
đó.
S dng các lung đi tng
o Trong ng cnh này, các lung đi tng đc s dng đ cho thy cách thc các
thc th đc to ra và s dng trong mt lung công vic. Các lung đi tng
trình bày các đu vào và đu ra t các trng thái hot đng trong mt biu đ hot
đng. Có hai thành phn ký hiu sau:
Ü Trng thái lung đi tng (object flow state): bi
u din mt đi tng ca
mt lp tham gia vào lung công vic đc biu din trong biu đ hot đng.
i tng này có th là đu ra ca mt hot đng và là đu vào ca nhiu hot
đng khác.
Ü Lung đi tng (object flow) là mt kiu lung điu khin vi mt trng thái
lung đi tng làm đu vào/đu ra.
o
Ký hiu lung đi tng biu din s tn ti ca mt đi tng trong mt trng
thái c th, ch không là chính đi tng đó. Cùng mt đi tng này có th
đc thao tác bi mt s các hot đng k tip nhau làm thay đi trng thái ca
đi tng. Sau đó, nó có th đc hin th nhiu ln trong mt biu đ hot đ
ng,
mi ln xut hin s biu din mt trng thái khác nhau trong đi sng ca nó.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
66
Trng thái ca đi tng ti mi thi đim có th đc đt trong ngoc và vit
thêm vào tên ca lp.
o Mt trng thái lung đi tng có th xut hin nh là trng thái kt thúc ca mt
lung đi tng (s chuyn tip) và là trng thái bt đu ca nhiu lung đi
tng (nhng s chuyn tip).
o Các lung đi tng có th đc so sánh vi các lung d liu bên trong lung
công vic ca mt use case. Không ging nh các lung d liu truyn thng, các
lung đi tng tn ti mt thi đim xác đnh trong mt biu đ hot đng.
S dng các lc đ hp tác (collaboration) và tun t (sequence)
i vi mi hin thc hóa use-case, có th có mt hoc nhiu lc đ tng tác đ mô t các
tha tác viên và thc th tham gia, cùng vi nhng tng tác ca chúng. Có 2 loi lc đ
tng tác là: lc đ tun t và lc đ hp tác. Chúng din t nhng thông tin tng t
nhau, nhng trình bày nhng thông tin này theo nhng cách khác nhau:
o Các lc đ tun t mô t rõ ràng trình t các s ki
n. Vi các kch bn phc tp,
các lc đ tun t thích hp hn so vi các lc đ hot đng.
o Các lc đ hp tác trình bày các mi liên kt giao tip và nhng thông đip gia
các đi tng. Chúng phù hp hn trong vic giúp ta hiu đc tt c các hiu
qu trên mt đi tng cho trc.
o Nu ít có các lung thay th, nhng có nhi
u thc th liên quan, các lc đ
tng tác thng là mt s la chn tt hn so vi lc đ hot đng, nhm đ
trình bày hin thc hóa ca lung công vic.
Mt lc đ tun t mô t mt mu tng tác gia các đi tng, đc sp xp theo th t
thi gian; nó cho thy các đi tng tham gia vào s tng tác theo nh
ng "lifeline" và
nhng thông đip mà chúng gi cho nhau.
V mt đ ha, mt lc đ tun t mô t chi tit s tng tác gia các tha tác viên, tac
nhân, và cách thc các thc th đc truy xut khi mt use case đc thc thi. Mt lc đ
sequence mô t vn tt các tha tác viên tham gia làm nhng gì, và cách thc các thc th
đc thao tác thông qua nhng s kích hot, và cách thc chúng giao tip bng cách gi
thông đi
p cho nhau.
Phân tích thit k h thng hng đi tng bng UML
67
Nhng thông tin đc tìm thy trong mt lc đ tun t cng có th đc biu din trong
mt lc đ hp tác.
Mt lc đ hp tác mô t mt mu tng tác gia các đi tng; nó cho thy các đi tng
tham gia vào s tng tác thông qua nhng mi liên kt gia chúng và nhng thông đip mà
chúng gi cho nhau.