tThuật ứng xử của người xưa7

THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA

1

MUÅC LUÅC

1. MÚÃ ÀÊÌU CÊU CHUÅN ..................................................................................................4
2. HỊNH ẪNH MƯÅT XÛÃ NÛÄ NGÂY XÛA..............................................................................7
3. ƯNG GIÂ HỔ MẬ MUA... NGÛÅA HAY LÂ MIÏÅNG THÏË GIAN ........................................9
4. CHUÅN CON VE SÊÌU VÂ NÛÚÁC NGƯ ....................................................................... 12
5. TIÏËNG ÀÂN BÂN QËC SÛÅ (TRÊU K THUËT TÏÌ UY VÛÚNG).............................. 14
6. THÌN VU KHƯN THÛÃ TÂI TRÊU K ........................................................................ 17
7. QUAN DÚÃ ÀÛÚÅC KHEN, QUAN GIOÃI BÕ CH Ï ............................................................. 19
8. NHÊN VÂ TRĐ................................................................................................................ 21
9. NÚI CHÌNG NGÛÅ A .................................................................................................... 23
10. BIÏÍN CẤ LÚÁN .............................................................................................................. 25
11. THÏË NÂO LÂ ÙN TRƯÅM .............................................................................................. 27
12. MẨO BIÏÅN CÛÁU TRI K .............................................................................................. 29
13. TĐN LÙNG QN KÏËT BẨN ........................................................................................ 32
14. ÀỂP VÂ XÊËU ................................................................................................................ 37
15. CẤI GHEN CA NÂNG TRÕNH T ............................................................................. 38
16. CƯËT CẤCH CA MƯÅT NHÊN TÂI ............................................................................... 40
17. DIÏÅN MẨO CA MƯÅT TÛÚÁNG TÂI ............................................................................. 42
18. KHƯNG AI HIÏÍU CON BÙÇNG CHA............................................................................. 45
19. KHI TRIÏÅU QUẤT ÀÛÚÅC PHONG TÛÚÁNG................................................................. 47
20. QU CƯËC THÛÃ TÂI HỔC TRÔ ..................................................................................... 50
21. TÏÍ TÛÚÁNG ẤN ANH, QU TRỔNG VÚÅ ....................................................................... 52
22. HỔ CHÏËT VỊ... QUẪ ÀÂO ............................................................................................ 53

Ngư Ngun Phi

2

23. THÏË NÂO LÂ CƯNG PHẤP BÊËT VÕ THÊN .................................................................. 56
24. VƯ CÚÁ HẨI NGÛÚÂI LÂ CẤI CÚÁ TÛÅ HẨI MỊNH ........................................................... 59
25. MƯÅT BÂ HOÂNG GIÛÄ TIÏËT VÂ MƯÅT BÂ HOÂNG THÊËT TIÏËT ................................... 62
26. KHƯÍNG TÛÃ VÂ CÅC HÔA HƯÅI LƯỴ TÏÌ ...................................................................... 64
27. CẤCH HƯËI LƯÅ VÂ NHÊÅN HƯËI LƯÅ CA NGÛÚÂI XÛA ................................................. 67
28. TÊËM LÔNG QÌN THÊÌN NÛÚÁC BẨI TRÊÅN ............................................................... 70
29. CÅC CHÍN BÕ VƠ ÀẨI HAY LÂ NGHÏÅ THÅT CHĐNH TRÕ CA CÊU TIÏỴN ....... 72
30. LO TRONG VÂ LO NGOÂI (TÛÃ CƯËNG THUËT KHẤCH).......................................... 75
31. NGÛÚÂI NÛÚÁC SÚÃ LÂM DÊËU TRÏN THUÌN, TỊM GÛÚM DÛÚÁI SƯNG .................. 78
32. HÂ BẤ CÛÚÁI VÚÅ .......................................................................................................... 79
33. LÂM THÏË NÂO ÀÏÍ DÊN ÀƯÌNG LOẨT THI HÂNH PHẤP LÏÅNH? .............................. 83
34. KHEN CHÏ CNG ÀÏÌU CỐ TƯÅI ................................................................................. 84
35. BÂNG QUN HẨI BẨN ............................................................................................. 87
36. CON DÚI VÚÁI LOÂI BIÏËT BAY VÂ BIÏËT CHẨY (HAY LÂ: ÀIÏÍU TH NGHÕ HÔA) ... 90
37. THÌN VU KHƯN ÀÔI HỖI SÛÅ TÛÚNG XÛÁNG......................................................... 92
38. PHONG CẤCH ËNG RÛÚÅU ...................................................................................... 94
39. MƯÅT NÛÄ THUËT KHẤCH ÀÊÌU TIÏN... .................................................................... 96
40. CẤI TÏÅ HẨI CA NHÂ LÂM LÅT ÀÏËN THÏË NÂO? .................................................. 99
41. BÊÌY CHÅT BÂN CHUÅN "TRẤNH MÊO" ............................................................ 101
42. KHƯNG CƯNG MÂ ÀÛÚÅC THÛÚÃNG, VIÏÅC ÀẤNG NGÚÂ .......................................... 103
43. TRẤO THIÏËP CHO VUA ............................................................................................ 104
44. HÊÅU SINH KHẪ Y ................................................................................................... 107
45. MAO TIÏU KHIÏN VUA TÊÌN GIÛÄ ÀẨO HIÏËU.......................................................... 110
46. KHI U TRẤI ÊËU CNG TRÔN .............................................................................. 112
47. HAI NGÛÚÂI NHÂ QỤ KÏËT BẨN .............................................................................. 114

48. LÚÂI TÛÅ BIÏÅN CA TRÊÌN CHÊÍN ............................................................................... 116
49. BỊNH NGUN QN VÚÁI NGÛÚÂI QUEÂ ................................................................. 118




THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA

3

50. HIÏÌN SƠ NHÛ CẤI DI TRONG TI ......................................................................... 122
51. L TÛ VÂ CON CHÅT ............................................................................................. 125
52. PHÛÚNG THUÖËC CHÛÄA BÏÅNH NÛÚÁC ÙN DA ........................................................ 127
53. SÛÅ PHI THÛÚÂNG CUÃA ÀÛÁC TIN .............................................................................. 129
54. CÊU CHUÅN "TRIÏU TAM MƯÅ TÛÁ" (SẤNG BA CHIÏÌU BƯËN) ............................... 132
55. THÅT BẤCH CHIÏËN BẤCH THÙỈNG....................................................................... 133
56. KHI ƯNG VUA MËN LÂM THẤNH HIÏÌN .............................................................. 135
57. CON CHIM HOANG DẬ ............................................................................................. 138
58. CÊY VÖ DUÅNG .......................................................................................................... 139
59. CUÖÅC TRANH LUÊÅN GIÛÄA NGÛÚÂI HAI CHÊN VÂ NGÛÚÂI MƯÅT CHÊN ................ 141
60. BÂI HỔC NG NGƯN: TRẤI VÚÁI TÛÅ NHIÏN ........................................................... 144
61. TA CNG MËN LÏ CẤI ÀI TRONG BN .......................................................... 145
62. CHIM ẤC DỔA CHIM UN SƯÌ ................................................................................ 147
63. TÊÌN THY HOÂNG TỊM THËC TRÛÚÂNG SINH ................................................... 149
64. VONG TÊÌN GIẪ HƯÌ DẬ ............................................................................................. 152
65. TRÛÚNG LÛÚNG THĐCH KHẤCH TÊÌN THY HOÂ N G .......................................... 156
67. ÀIÏÌU NÂO NHC HÚN ............................................................................................. 158
68. NHÊN ÀẨO HAY BÊËT NHÊN .................................................................................... 159
69. HỔC PHẾP TRÛÚÂNG SINH BÊËT TÛÃ ......................................................................... 161
70. TRÛÚNG LÛÚNG GÙÅP HUYÂNH THẨCH CƯNG ....................................................... 163

71. L TÛ, TRIÏÅU CAO MÛU VIÏÅC PHÏË LÊÅP ................................................................ 166




Ngư Ngun Phi

4

1. MÚÃ ÀÊÌU CÊU CHUÅN

Mưåt hưm Trang Tûã dêỵn hổc trô ài ngao du, nhên lc ghế vâo
nhâ mưåt ngûúâi bẩn àïí thùm. Ch nhâ tay bùỉt mùåt mûâng, nối:
- Tiïëng tùm tiïn sinh vang dưåi nhû sêëm bûng tai. Hưm nay
tiïn sinh ghế thùm bó phu thêåt lâ vẩn hẩnh.
Nối rưìi quay lẩi gổi mưåt gia àinh, bẫo:
- Hưm nay ta gùåp khấch qu, àïí múã àêìu cêu chuån ngûúi
hậy thõt mưåt con chim cho ta àậi khấch!
Àûáa úã hỗi:
- Vêng ẩ! Nhûng thûa ch nhên, cố hai con chim, mưåt con hốt
hay, mưåt con khưng biïët hốt, thõt con nâo?
Ch nhên chếp miïång:
- Dơ nhiïn phẫi thõt con chim khưng biïët hốt, thûá vư dng àố
àïí lâm gị?
Trang Tûã cng ch nhên ngưìi nhêm nhi ly rûúåu vúái thõt
chim, lån viïåc thïë thấi nhên tịnh, àoẩn tûâ giậ ch nhâ, dêỵn hổc
trô ra ài. Hổ àïën bịa rûâng, thêëy mưåt tiïìu phu chưëng ba nhịn cẫnh
rûâng ni bao la. Trûúác mùỉt lậo lâ mưåt cêy cưí th. Trang Tûã thêëy
vêåy hỗi:
- Trúâi chiïìu mâ chûa thêëy tiïìu ưng àùén àûúåc cêy nâo. Gùåp

cêy nây cao thùèng sao ưng khưng hẩ ài?
Lậo tiïìu thúã dâi nối:
- Tưi cng mën hẩ nố, nhûng ngùåt gưỵ nố xưëp lùỉm, thûá vư
dng àố àùén mâ lâm gị?!
Mưåt hổc trô nghe vêåy, hỗi thêìy:




THÅT XÛÃ THÏË CA NGÛÚÂI XÛA

5

- Cêy vư dng thị bỗ qua, con chim vư dng thị giïët. Con thêåt
khưng hiïíu nưíi thối àúâi?
Trang Tûã móm cûúâi nối:
- Ta úã vâo khoẫng hûäu dng vâ vư dng àố. Chó cố bêåc àẩo
àûác múái trấnh khỗi tai hổa mâ thưi.
LÚÂI BÂN:
Àêy laõ mửồt baõi hoồc nguồ ngửn nhựỗm khuyùn rựn ngỷỳõi àúâi.
Cêu kïët lån ca Trang Tûã nối nghe nhû lẩc àïì. Vị chim vâ cêy
khưng phẫi lâ ngûúâi. Hûäu dng vâ vư dng lâ hai mùåt àún giẫn
ca cåc àúâi...
Nhûng ta àïí , lâm thïë nâo àïí êín mịnh vâo giỷọa lựỗn mựổt vử
hũnh hỷọu duồng vaõ vử duồng oỏ? Trang Tûã nối: "Chó cố bêåc àẩo àûác!"
Ngûúâi vư dng khưng phẫi khưng lâm àûúåc viïåc gị? Đt ra hổ cng
biïët hư hoấn (Nïëu cho hổ canh cûãa), cng biïët dổn dểp giùåt gi
(nïëu dng hổ trong viïåc sai vùåt). Ngûúâi vư dng cố thïí bõ ngûúâi
khưn khếo bốc lưåt cưng sûác cho àïën khi húi thúã can kiïåt. Côn ngûúâi
hûäu dng thị sao? Ngûúâi thêëy viïåc gị cng lâm àûúåc, thânh ra viïåc

gị cng ưm lêëy, cấng àấng, vong àưång, vong tûúãng, cëi cng cng
lâm con rưëi cho bổn quìn thïë cûúâng hâo. Tûåu trung, hûäu dng
hóåc vư dng cng àïìu bõ dng.
Ngûúâi àẩo àûác, theo ngûúâi xûa lâ ngûúâi hiïìn trđ. Trđ àïí khưng
ai lúåi dng mịnh. Hiïìn àïí khưng ai ghết mịnh. Chó cố bêåc hiïìn trđ
múái trấnh àûúåc cẩm bêỵy ca ngûúâi khấc. Cố thïí chûáng minh mưåt
cêu chuån tûúng tûå.
Nûúác Tïì cố loẩn lẩc. Àưi bẩn Bẫo phc Nha vâ Quẫn Di Ngư
(tûác Quẫn Trổng) phô hai võ cưng tûã chẩy ra nûúác ngoâi. Bẫo Thc
Nha àem cưng tûã Tiïíu Bẩch sang nûúác C, vâ nối: "Chó cố mêëy
nûúác nhỗ múái khưng thêët tđn". Quẫn Di Ngư àûa cưng tûã C chẩy
sang nûúác Lưỵ, vâ nối: "Lưỵ lâ cûúâng qëc ca thúâi nây. Vẫ lẩi Lưỵ lâ
qụ ngoẩi ca cưng tûã ". Vua Tïì bõ giïët. Nhúâ nûúác C úã gêìn Tïì nïn
Bẫo Thc Nha àem cưng tûã Tiïíu Bẩch vïì kõp àậ lïn ngưi. Cưng tûã
C úã nûúác Lưỵ rêët xa khưng vïì kõp. Bẫo Thc Nha nối vúái cưng tûã



THUÊÅT XÛÃ THÏË CUÃA NGÛÚÂI XÛA

167

Triïåu Cao vaâ Lyá Tû ếm nhểm viïåc vua bùng hâ khưng cho bấ
quan biïët. Cao nối vúái L Tû:
- Nïëu Ph Tư lâm vua thị chng ta chïët khưng cố àêët chưn.
Nay phẫi giẫ chiïëu àïí Hưì Húåi lâm vua!
L Tû khưng chõu, nối:
- Khưng àûúåc! Khưng thïí ph lông y thấc ca Tiïn àïë!
Triïåu Cao àem lúâi lệ hún thiïåt lêỵn hùm dổa ra thuët phc,
L Tû múái nghe theo.

Triïåu Cao liïìn giẫ chiïëu chó, rưìi niïm phong cố êën Hoâng Àïë
gúãi ra biïn giúái cho Ph Tư vâ Mưng Àiïìm, båc hai ngûúâi phẫi tûå
sất, binh quìn giao lẩi cho Vûúng Ly.
Mưng Àiïìm nối vúái Ph Tư:
- Thấi tûã khưng nïn tûå sất vưåi, phẫi cho ngûúâi vïì triïìu dô xết
hû thûåc, bổn L Tû, Triïåu Cao lâ nhûäng tïn àiïu ngoa man rúå,
khưng chùỉc àêy lâ chiïëu chó thêåt.
liïìn.

Sûá giẫ lâ Triïåu Thûúâng chấu ca Triïåu Cao, gic phẫi chïët
Ph Tư noỏi:

- Phuồ Vỷỳng tủnh nùởt nhỷ thùở naõo, hựỗng ngaõy ta quấ biïët.
Nay vua cha bẫo chïët, lâm Thêìn tûã sao dấm trấi lúâi?
Nối rưìi ëng thëc àưåc tûå tûã. Côn Mưng Àiïìm bõ bùỉt giam vâo
ngc. Mưng Àiïìm ët ûác tûå sất trong ngc!
Xấc ca vua khưng liïåm (vị súå lưå), vâi ngây sau bưëc mi hưi
thưëi, Triïåu Cao cho mua mêëy giỗ cấ ûún àïí àấnh lưån mi. Vïì àïën
Hâm Dûúng múái liïåm. Lc àố sûá giẫ vïì bấo tin, L Tû vâ Triïåu
Cao cẫ mûâng liïìn bấo tang rưìi tưn Hưì Húåi lïn lâm vua àïë hiïåu lâ
Têìn Nhõ Thïë (àêìu nùm 209 trûúác Cưng Ngun).




Ngư Ngun Phi

168

LÚÂI BÂN:

Qua àoẩn nây ta biïët, quẫ lâ "cú trúâi dêu biïín àa àoan"
(Kiïìu). Têìn Thy Hoâng ài lêìn nây àïí tïë lïỵ phong thiïån, cng bấi
cấc võ Thấnh Vûúng ngây trûúác nhû Hẩ V, Nghiïu, Thën, giïët
àûúåc cấ dûä Sa Ngû, nhûng khưng ngúâ vua Têìn tẩ thïë úã Sa Khêu,
nghơa lâ "Chïët khưng may" (bêët àùỉc k tûã, vị chïët dổc àûúâng). Àêy
lâ triïåu chûáng ca sûå sp àưí. Mưåt ưng vua hng lûúåc nhû vêåy lẩi
tin dng nhûäng tïn gian àưåc, àïí bổn chng gêy ra nhûäng viïåc tây
trúâi. Trấch ai?
L Tû chõu khưng biïët bao nhiïu ên sng vúái vua Têìn, lẩi ài
àưìng loậ vúái tïn Triïåu Cao. Thêåt àaáng khen cho caái chûác vuå Thûâa
tûúáng cuãa hùæn. Nhûng ngûúâi ta cuäng thùæc mùæc, chiïëu thû kia thåc
vïì triïìu àịnh sao vua Têìn khưng àûa cho L Tû mâ lẩi àûa cho tïn
Triïåu Cao? Thêåt lâ "ma dùỉt lưëi qu àûa àûúâng, lẩi tịm nhûäng chưën
àoẩn trûúâng mâ ài"! Vua Têìn thêët àûác thêëy rộ. "Thấnh thïí" àố
àấnh lưån sông vúái giỗ cấ thưëi. Ưi! Mai móa biïët bao! Ưng vâ Tïì
Hoân Cưng, mưåt bấ mưåt àïë kiïåt xët, qua cấi chïët khưng ai may
mùỉn hún ai!
Ghi ch: Tïì Hoân Cưng mêët trong cng, khưng trùng trưëi
àûúåc lúâi nâo, vị khưng chõu nghe lúâi Quẫng Trổng vâ Bẫo Thc
Nha, thi thïí àïí sịnh ûún túái 67 ngây, dôi, bổ rc róa, hưi thưëi khưng
ai chõu àûúåc.
Côn Têìn Thy Hoâng chïët dổc àûúâng cố trưëi trùn nhûng
khưng àûúåc bổn sng thêìn thi hânh, trùn trưëi cuọng bựỗng thỷõa,
"Thaỏnh thùớ" cuọng ùớ sau hai thaỏng mỳỏi chưn! Hai võ êëy giưëng nhau
hay khấc nhau? .