Nghị luận lòng yêu nước trong bài thơ Câu cá mùa thu (Thu điếu) Nguyễn Khuyến

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Văn mẫu lớp 11: Nghị luận lịng u nước trong bài thơ
Câu cá mùa thu (Thu điếu) - Nguyễn Khuyến
1. Nghị luận lòng yêu nước trong bài thơ Câu cá mùa thu - Nguyễn
Khuyến
a. Mở bài
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm
– Trích đề: Tấm lịng u q hương, đất nước trong bài Thu điếu
b. Thân bài:
- Tình yêu quê hương đất nước được thể hiện qua sự gắn bó sâu nặng, tình
u tha thiết của tác giả với quê hương thông qua việc dựng lên một bức tranh làng
cảnh rất đẹp, rất đặc trưng cho khung cảnh mùa thu nông thôn Bắc Bộ.
+ Mùa thu gợi ra với hai hình ảnh vừa đối lập vừa cân đối hài hoà “ao thu”,
“chiếc thuyền câu” bé tẻo teo; ⇒ bộc lộ rung cảm của tâm hồn thi sĩ trước cảnh đẹp
mùa thu và của tiết trời mùa thu, gợi cảm giác yên tĩnh lạ thường.
+ Tiếp tục nét vẽ về mùa thu giàu hình ảnh, đan xen là những chuyển động
nhẹ nhàng ⇒ Nét đặc sắc rất riêng của mùa thu làng quê được gợi lên từ những
hình ảnh bình dị, đó chính là “cái hồn dân dã”.
+ Cảnh thu đẹp một vẻ bình dị nhưng tĩnh lặng và đượm buồn ⇒ Không gian
của mùa thu làng cảnh Việt Nam được mở rộng lên cao rồi lại hướng trực tiếp vào
chiều sâu, không gian tĩnh lặng và thanh vắng
- So sánh điểm giống và điểm khác khi tác giả sử dụng các hình ảnh thiên
nhiên trong bài thơ với các tác phẩm khác, các nhà thơ khác.
- Tình yêu nước thể hiện qua nỗi buồn lắng, suy tư của nhà thơ. Xét trong
bối cảnh chung của đất nước, cũng như hoàn cảnh chung của nhà thơ nỗi buồn ấy
cũng thể hiện nhân cách cao khiết và lòng yêu nước của nhà nho Nguyễn Khuyến.
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Ơng đã cảm nhận rõ sự bất lực của mình trước thời cuộc nhưng quyết khơng theo
địi lũ bán nước đồng thời, dứt khoát rời khỏi chốn quan trường. Thái độ bất hợp
tác với giặc và nỗi buồn đau cho tình cảnh của đất nước cũng là biểu hiện của lịng
u nước của nhà thơ.
⇒ Nói câu cá nhưng thực ra không phải bàn chuyện câu cá, sự tĩnh lặng của
cảnh vật cho cảm nhận về nỗi cô quạnh, uẩn khúc trong tâm hồn nhà thơ, đó là tâm
sự đầy đau buồn trước tình cảnh đất nước đầy đau thương
b
- Đánh giá ý nghĩa của vấn đề.
- Rút ra bài học cho bản thân.
2. Văn mẫu nghị luận về lòng yêu nước của Nguyễn Khuyến qua Thu
điếu
2.1. Bài mẫu 1: Nghị luận cảm hứng yêu nước trong Câu cá mùa thu
Nguyễn Khuyến sinh ra và lớn lên ở một vùng quê yên ả. Phần lớn cuộc đời
nhà thơ gắn bó với mảnh đất n Đổ, mà hình ảnh của nó đã in đậm lên từng trang
thơ với những nét hết sức tiêu biểu. Thông qua các tác phẩm của ơng, ta cảm nhận
được ở đó tấm chân tình với quê hương, đất nước mình của một người được mệnh
danh là “nhà thơ của làng cảnh Việt Nam” (Xuân Diệu).
Cả bài thơ là một bức tranh làng quê Bắc Bộ thu nhỏ với những nét thật đặc
trưng và ấn tượng:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
...
Cá đâu đớp động dưới chân bèo”.
Bức tranh mùa thu được mở rộng theo nhiều chiều kích mà mỗi chiều kích
lại có những khoảnh khắc gieo vào lòng người rất nhiều ấn tượng. Người câu cá
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

thực ra lại là người ngoạn cảnh, người suy tư và cũng nhờ đó mà ta hiểu được phần
nào tâm sự của vị “Tam nguyên Yên Đổ” nổi tiếng.
Bức tranh thiên nhiên mở đầu với hình ảnh của ao thu.
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”
Những dấu hiệu đầu tiên báo hiệu một buổi đi câu là ao thu và thuyền câu.
Ta bắt gặp một hình ảnh quen thuộc thường gặp ở vùng chiêm trũng đồng bằng
Bắc Bộ: những chiếc ao nhỏ nhắn, tĩnh lặng đến độ làm cho “nước trong veo”. Ao
thu lạnh, ao thu nhỏ và ao thu trong và có lẽ vì thế mà chiếc thuyền câu cũng phải
trở nên “bé tẻo teo” cho hợp cảnh. Chiếc thuyền được đặt trong một không gian
tĩnh lặng, dường như ngay từ đầu đã nằm trong chủ ý của tác giả, chỉ là một phần
trong đó chứ khơng làm khuấy động bầu khơng khí vốn có của cảnh. Bức tranh
ngay từ đầu đã hiện lên với những đường nét thật hài hòa.
Từ viễn cảnh, nhìn bao qt tồn bộ cảnh ao thu, bức tranh thu về cận cảnh
với hình ảnh của sóng. Chỉ là “sóng biếc theo làn hơi gợn tí”, nghĩa là chỉ là những
gợn lăn tăn, rất nhẹ. Câu thơ tả nhưng có sức gợi. Nhìn sóng người ta cịn như cảm
nhận được làn gió cũng đang mơn man rất nhẹ trong không gian, trên mặt hồ. Mơn
man nhẹ đủ để sóng nước chỉ gợn lên đơi chút. Lại thêm một nét nữa của mùa thu
không muộn là mất đi bầu khơng khí mùa thu tĩnh lặng đang bao trùm lên không
gian. Trong tất cả những sự chuyển động chậm rãi ấy, chiếc lá xuất hiện đột ngột
nhưng chỉ làm bức tranh lại có thêm một nét chấm phá thật nhẹ:
“Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”
Đọc câu thơ người ta còn nhận ra nhịp chuyển động trước khi tiếp đất (mà
cũng có thể là tiếp mặt nước - và đặt trong khơng gian đó hình ảnh chiếc lá “khẽ
đưa vèo” càng trở nên đẹp hơn). Phải là người có tâm hồn tinh tế nhạy cảm lại
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

đang chìm đắm, say sưa trong cảnh vật mới có thể nắm bắt được nét vẽ rất động
nhưng cũng rất nhẹ ấy của bức tranh thiên nhiên. Từ xa tới gần, bức tranh lại tiếp
tục được mở rộng lên cao, ra xa:
“Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo"
Khơng biết tại khí thu vốn mang trong nó vị buồn hay lịng người sẵn mối
suy tư mà vơ hình chung, tất cả cảnh vật hiện lên trong bức tranh đều có một cái gì
đó lạnh lẽo, lẻ loi, vắng vẻ. Tất cả đều đượm buồn. Chắc cũng vẫn là cái màu da
trời xanh ngắt trong “Thu ẩm”, màu xanh rất đặc trưng của khí thu vùng nhiệt đới,
khí thu vùng đồng bằng Bắc Bộ nhưng ở đây nó khơng trở nên “gắt” như trong câu
hỏi “Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt” mà hài hồ hơn cùng với tầng mây trơi lơ
lửng. Khơng gian vắng, lạnh nhưng rất sáng.
Một lần nữa, góc nhìn của nhân vật trữ tình lại có sự thay đổi khi nhìn ra xa,
tới những ngõ trúc quanh co uốn lượn, vẫn khơng có sự xuất hiện của con người.
Chỉ là “khách vắng teo” dường như để tạo nên sự tĩnh lặng đến tuyệt đối, chỉ có tác
giả - người câu cá - đối mặt với cả một bầu không gian mùa thu buồn. Khơng biết
bởi lịng người mang sẵn nhiều tâm sự nên mang điều ấy, mang cái nhìn ấy gieo
vào cảnh vật hay cảnh vật dường như cũng đồng cảm với tâm sự của con người mà
thay đổi theo mà giữa con người và cảnh vật có một sự hài hoà cao độ. Người ta
thấy bức tranh mùa thu trở nên hồn tồn tĩnh lặng đến độ:
“Tựa gối ơm cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo”
Bài thơ mang tựa đề là “Thu điếu” (Câu cá mùa thu) mà đến tận cuối bài
thơ, hình ảnh người đi câu và công việc đi câu mới được nhắc tới. Nhưng ngay cả
lúc này, cũng vẫn là hình ảnh một người đi câu trầm lặng ngồi “tựa gối ôm cần”.

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Tư thế ấy giống như bức tượng “Người suy tư” nổi tiếng của Auguster Rodin, tạc
khắc một dáng ngồi bất động vào không gian. Đi câu cá, “tựa gối ôm cần” tưởng
chừng như để chờ cá cắn câu nhưng thực ra lại không phải như vậy. Người đi câu
đang chìm đắm trong suy tư của riêng mình đến nỗi dường như khơng cịn quan
tâm đến việc có câu được cá hay không nữa.
Mải mê suy nghĩ đến mức chỉ một tiếng “cá đâu đớp động dưới chân bèo”
cũng đủ để khiến người trong cuộc nghe thấy và sực tỉnh. Chỉ là tiếng cá đớp động,
nghĩa là những âm thanh vô cùng nhỏ nhưng cũng đủ khiến người đi câu giật mình
trở về với thực tại. Đi câu chỉ là một cái cớ để tác giả suy ngẫm về cuộc đời, về
mình chính, là một cái cớ để “câu” sự thanh tĩnh, câu cái bình yên trong tâm hồn
mình mà thôi. Con người ấy, hồn thơ ấy phải đi tìm những phút giây tĩnh lặng này
bởi trong lịng ơng đang nổi sóng.
Qua ngịi bút miêu tả tinh tế của Nguyễn Khuyến, bức tranh thiên nhiên mùa
thu hiện lên thật buồn nhưng cũng thật đẹp. Buồn, đó là khí thu đặc trưng nhưng đó
cũng là bởi người ngoạn cảnh cũng đang mang rất nhiều tâm trạng. Bài thơ cho ta
cảm nhận về một tâm hồn thơ nhạy cảm yêu thiên nhiên đất nước. Sự gắn bó và
tình u thương trìu mến đặc biệt với vùng đồng bằng chiêm trũng, với những ao
chuôm nhỏ nhắn, với thuyền câu, lá vàng, ngõ trúc quanh co... đã giúp cho nhà thơ
có được những cảm nhận tinh tế về thiên nhiên cũng như giành cho nó tình cảm ưu
ái đặc biệt. Bài thơ cịn là sự gửi gắm những tâm sự thầm kín của một người luôn
nặng trĩu suy tư về quê hương, đất nước, về trách nhiệm của bản thân đối với quê
hương đất nước mình. Là một trí thức u nước, ơng không thể làm ngơ trước nỗi
nhục, nỗi đau vong quốc mà ở đó:
“Vua chèo cịn chẳng ra gì

Quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề”
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Chính nỗi “non nước” khơn ngi này làm ông tủi hổ, làm như lỗi tại mình
nên mượn thơ mà cả thẹn:
“Áo xiêm nghĩ lại thẹn thân già
Xuân về ngày loạn càng lơ láo”
Mượn tiếng cuốc kêu mà thổ lộ tâm sự:
“Có phải tiếc xuân mà đứng gọi
Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ”
Có thể nói Nguyễn Khuyến đã nén cả một nhân cách lớn, một hồn thơ lớn
một nỗi đau lớn vào tiếng cuốc nhớ nước thảm thiết làm chảy máu cả tâm can
người đọc hôm nay.
Nằm trong chùm ba bài thơ thu nổi tiếng, “Thu điếu” là một trong những bài
thơ khơng chỉ góp phần đưa Nguyễn Khuyến trở thành “nhà thơ của làng cảnh Việt
Nam” mà còn làm nên một nhân cách lớn Nguyễn Khuyến còn lại mãi trong lòng
người.
2.2. Bài mẫu 2: Nghị luận về lòng yêu nước qua bài thơ Thu điếu
Yêu nước là yêu chủ nghĩa xã hội như những người Cộng sản vẫn ra rả bấy
lâu nay thì chúng ta sẽ mất nước vào tay những kẻ bên kia biên giới nhân danh chủ
nghĩa xã hội đã âm thầm lấn chiếm của ta từng mét đất ở biên cương, đã trắng trợn
cướp khơng của ta từng hải lí biển ở ngồi khơi. Và Nhà nước Việt Nam cộng sản
cũng vì chủ nghĩa Xã hội thản nhiên cắt đất đai hương hỏa của cha ông ta cho nước
cộng sản cùng ý thức hệ!
Yêu nước là yêu từ hơi may của đất trời Việt Nam:
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội

Những phố dài xao xác hơi may
(Nguyễn Đình Thi)
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Yêu từ mùi trầu thơm nồng của mẹ: Xin mẹ cứ nhai trầu / Cho buổi chiều
yên tĩnh (Thanh Thảo). Thì đất nước Việt Nam mãi mãi cịn là của người Việt
Nam. Nguyễn Khuyến (1835 –1909) là một người yêu nước như vậy.
Yêu từ cánh bèo trên mặt ao đìu hiu mùa thu, Nguyễn Khuyến đã từ chức
quan thời đất nước đã rơi vào tay giặc Pháp để về giữ nước bằng cách hòa vào
nhân dân, đắm trong thiên nhiên đất nước. Trở về vui buồn cùng dân là khi Nguyễn
Khuyến đã ở vào mùa thu cuộc đời. Soi mùa thu đời mình vào mùa thu đất nước,
Nguyễn Khuyến đã để lại những bài thơ đặc sắc nhất về mùa thu Việt Nam, để lại
chiếc bóng lồng lộng trong mùa thu Việt Nam.
Mỗi lần nhận ra hơi may se se trong ngọn gió thu về, tơi lại bâng khuâng
nhớ Nguyễn Khuyến. Nhìn màn sương bảng lảng chiều thu, tơi lại thấy chiếc bóng
Nguyễn Khuyến đơn độc giữa những chiếc lá vàng tả tơi rụng rơi.
Sinh năm 1835, đỗ tiến sĩ năm 1871 khi mới ba mươi sáu tuổi, một con
đường công danh rạng rỡ mở ra trước mặt ơng Nghè trẻ tuổi, tài hoa và có chí là
Nguyễn Khuyến. Nhưng Nguyễn Khuyến chỉ làm quan có mười hai năm rồi cáo
bệnh rũ áo từ quan lui về Vườn Bùi chốn cũ vừa muốn buông xuôi mọi nhẽ, vừa
canh cánh không yên:
Lúc hứng uống thêm ba chén rượu
Khi buồn ngâm láo một câu thơ!
Chí bình sinh của kẻ làm trai được cửa Khổng sân Trình giáo dục là Tu thân
–Tề gia –Trị quốc – Bình thiên hạ, học hành thấu đáo đạo lí ở đời, ổn định gia thất,
đỗ đạt khoa bảng rồi gánh vác việc dân việc nước. Đó là cách bộc lộ lịng trung

qn ái quốc, cách mang tài năng và chí trai ra giúp ích cho đời.
Con người đã dành gần ba mươi năm của cuộc đời vào việc học hành tích
lũy kiến thức, rèn luyện đức độ và tài năng đâu phải để về nhà tựa gối buông cần!
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Con người đã vài lần thi hỏng, bốn khoa thi cử khơng đâu cả nhưng vẫn quyết chí
lều chõng và đã đỗ cao không phải chỉ để lấy tiếng! Con người đã nhiều lần tỏ ra
rất bằng lòng, rất kiêu hãnh về việc đỗ đạt và làm quan. Rất bằng lòng nên: Rằng
lão, rằng quan tớ cũng ừ, và Rằng quan nhà Nguyễn cáo về đã lâu. Và rất kiêu
hãnh:
Cờ biển Vua ban cho ngày trước
Khi đưa thày con rước đầu tiên.
Thế mà con người ấy đã bỏ dở con đường hoạn lộ giữa tuổi bốn mươi tám
suy nghĩ đã chín chắn, tứ thập bất hoặc, lẽ đời đã thấu đáo, đã kín mọi đường mọi
nhẽ, khơng cịn điều gì phải hoang mang, nghi ngại, cái tuổi đã gần tới ngũ thập tri
thiên mệnh, tuổi thấu được mệnh trời đất, đã nhìn ra khắp thiên hạ. Tuổi trí lực
đang chín, đang làm việc, suy xét tốt nhất lại rũ áo từ quan để trở về mà day dứt:
Ơn Vua chưa chút báo đền / Cúi trông hổ đất, ngửa lên thẹn Trời! Trở về với nỗi
buồn, nỗi phẫn của kẻ chưa thỏa chí: Khi buồn ngâm láo một câu thơ.
Khi Nguyễn Khuyến phải rũ áo từ quan là lúc triều đình nhà Nguyễn ươn
hèn khiếp nhược đã nhục nhã kí với Pháp hịa ước Harmand đặt Việt Nam dưới sự
bảo hộ của Pháp. Kí hịa ước này, một lần nữa triều đình Huế đã kí bản giao kèo
đánh đổi cả sinh mạng đất nước, cả số phận dân tộc cho Pháp để giữ lấy cái ngai
vàng mục ruỗng của mình. Từ đây dải đất Việt Nam ngàn lần yêu thương đã thuộc
về người Pháp. Từ đấy vua quan nhà Nguyễn chỉ là một đám bù nhìn, một lũ tay
sai cho bọn cướp nước, chỉ còn là một lũ hề của lịch sử, của sân khấu chính trị:

Vua chèo cịn chẳng ra gì / Quan chèo vai nhọ khác chi thằng hề!
Không thể trơ mặt ra mà cố đấm ăn xôi, không thể nhẫn tâm làm thứ hề ấy:
Nếu trơ như đá thì đau khổ
Cịn chút lương tâm mới khó ngi!
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Lương tâm này với cái chính trường đã thành sân khấu hề kia chẳng thể chấp
nhận nhau được nữa:
Cờ đương dở cuộc khơng cịn nước
Bạc chửa thâu canh đã chạy làng!
Thơi về đi để khỏi bán mình cho danh lợi, để lánh xa chốn bon chen! Về đi
để giữ trọn tấm lịng trung trinh với núi sơng đất nước, giữ sạch lương tâm với đời:
Về nơi vườn rộng lòng ta thỏa
Việc thế nghe qua chỉ mỉm cười!
Cả những ai còn chút lương tâm, còn chút lòng yêu nước thương dân, cịn
chút lịng tự trọng, thơi cũng về đi:
Thu qua bác Huyện bỏ về rồi
Nay đến ông Thương cũng tháo lui.
Về sống với nhân dân, với bà con làng xóm, với những con người bình dị,
chân chất, những người nếu có tên gọi riêng thì cũng chỉ là những chú Đáo, mẹ
Mốc, ông Từ. Về sống với thiên nhiên đất nước, với ngõ trúc, ao thu. Bây giờ chỉ
có những thứ quan như Nguyễn Hữu Độ, Hoàng Cao Khải cam tâm làm tay sai cho
giặc. Làm quan như thế là đối lập với nhân dân. Trở về để hòa vào với đất nước,
hòa vào với nhân dân, quan nhất thời, dân vạn đại, hòa vào với cái vạn đại, cái vĩnh
cửu. Từ đây Nguyễn Khuyến gắn bó cả đời mình với những người dân Sớm trưa
dưa muối cho qua bữa, gửi cả hồn mình vào cảnh sắc thiên nhiên Song thưa để mặc

bóng trăng vào.
Có trở về như thế Nguyễn Khuyến mới nhận ra được ở cảnh sắc quê hương
cái riêng biệt, cái hồn vía Việt Nam. Vì thế chỉ đến Nguyễn Khuyến, cái hồn của
thiên nhiên Việt Nam mới được nhận ra, mới được ghi nhận bằng ngôn ngữ nơm na
của những người dân bình dị. Trước Nguyễn Khuyến, mùa thu Việt Nam đã đi vào
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

thơ ca khá nhiều nhưng mùa thu trong thơ vịnh của những nhà thơ khoa bảng còn
quá xa lạ với hiện thực thiên nhiên Việt Nam, lại càng xa lạ với lời ăn tiếng nói đầy
biểu cảm của người dân Việt Nam khi mùa thu Việt Nam đầy bâng khuâng gợi cảm
lại diễn tả bằng hình ảnh ước lệ vay mượn xa lạ, bằng ngôn từ khoa trương, hào
nhống, sáo rỗng và vơ hồn:
Lác đác ngơ đồng
Nhạn về ải Bắc
Giếng ngọc sen tàn
Rừng phong lá rụng
Tuyết đưa hơi lạnh
Gió phẩy mưa băng
Bên hoa triện ngọc
Dưới lệ rèm châu
Những cảnh sắc khơng có trong khơng gian nhiệt đới Việt Nam. Những ngơn
từ khơng có trong từ vựng của người dân nước Việt chân chất, mộc mạc. Có sự trở
về với dân gian của Nguyễn Khuyến, thơ ca Việt Nam mới thực sự có mùa thu Việt
Nam.
Nguyễn Khuyến có đến ba bài thơ mùa thu Việt Nam. Thu vịnh là buổi sáng
chớm thu. Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao, vòm trời mấy tầng cao và xanh ngắt là

vẫn còn khơng gian của mặt trời sáng chói huy hồng từ mùa hè rớt lại. Thu điếu là
buổi chiều thu tàn, khơng khí đìu hiu và lạnh lẽo của Thu điếu chỉ có ở cuối thu.
Thu ẩm là buổi tối giữa thu, Ngõ tối đêm sâu đóm lập lịe. Buổi tối mùa thu gợi
cảm quá nên phải có rượu, Độ năm ba chén đã say nhè. Mỗi bài là một bức tranh
khá tiêu biểu về mùa thu. Mỗi bài là một cung bậc tình cảm của một tâm hồn đa
cảm trước tiết thu gợi cảm. Mỗi bài là một chiếc bóng Nguyễn Khuyến soi vào
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

thiên nhiên đất nước. Mỗi bài có một vị trí tình cảm, một giá trị nghệ thuật riêng.
Bài nào cũng hay. Bài nào cũng thấm đẫm tình yêu của Nguyễn Khuyến với đất
trời quê hương. Tiêu biểu hơn cả cho mùa thu ở làng quê Việt Nam là bài Thu điếu:
Đây là mùa thu ở làng quê miền Bắc bởi vì chỉ ở làng quê miền Bắc mới
thực sự có sự khác biệt xn, hạ, thu, đơng, mỗi mùa một sắc thái riêng biệt. Miền
Trung mùa thu là mùa mưa lũ lụt lội, nước sông cuồn cuộn phù sa và nước mưa
làm đục ngầu ao hồ nên không thể có Ao thu lạnh lẽo nước trong veo. Ở miền Nam
chỉ có hai mùa phân biệt theo mưa nắng, mùa mưa và mùa khô. Mùa khô đã chang
chang nắng nhưng mùa mưa cũng nắng mưa đan xen, chợt mưa, chợt nắng. Dù có
mùa mưa, mùa khơ nhưng mùa nào cũng nắng nóng. Mưa đã ồn ào, nắng lại càng
nồng nàn, khơng thể có khơng gian sâu lắng và tĩnh lặng của Ao thu lạnh lẽo nước
trong veo.
Xuân, hạ, thu, đông, mỗi mùa một không gian tâm linh, mỗi mùa một thế
hiệu tình cảm. Mùa xuân náo nức. Mùa hạ khắc khoải. Mùa thu bâng khuâng. Mùa
đông hiu hắt. Ao thu lạnh lẽo nước trong veo. Bâng khuâng quá! Bâng khng vì
khơng gian n tĩnh đến hoang vắng! Khơng có gì khuấy động nước ao mới trong
veo đến thế! Những gì là vẩn, là đục đã chìm xuống, lắng lại cả rồi! Những gì
khuấy động trong lịng cũng đã chìm xuống, lắng lại cảrồi nên mới có thể Việc thế

nghe qua chỉ mỉm cười! Mùa thu của đất trời nhưng cũng là mùa thu của tâm hồn,
mùa thu của cuộc đời Nguyễn Khuyến. Nguyễn Khuyến nhìn mùa thu của đất trời
cũng là nhìn vào mùa thu của hồn mình, mùa thu của đời mình.
Mùa thu ấy yên tĩnh lắm, thanh thản lắm! Thuyền chỉ một chiếc thôi chứ
không phải là hai, ba để mà xôn xao đối đáp. Phần động cũng chỉ động ở mức thấp
nhất. Mặt nước chỉ hơi gợn. Chiếc lá chỉ khẽ đưa. Những nhịp dao động này như
những hơi thở cố nén xuống càng làm tăng thêm sự tĩnh mịch của không gian.
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

Người ngồi câu là một người đã từng trải, đã vượt qua mọi sự nhốn nháo trường
đời, đã rũ bỏ mọi bon chen ham hố chốn danh lợi mới có thể thanh thản và điềm
tĩnh đến thế, mới có thể tựa gối bng cần im phắc đã lâu chẳng được gì vẫn khơng
bận tâm, vẫn khơng sốt ruột. Xem như thế đủ biết người đi câu không phải vì mục
đích kiếm cá mà chỉ là để được đắm mình vào thiên nhiên đất nước, đắm mình
trong tiết thu sâu lắng và say đắm.
Ao thu lạnh lẽo nước trong veo. Đọc một câu đã thấy đìu hiu cơ quạnh. Đọc
cả bài càng thấy cơ quạnh đìu hiu. Đây là mùa thu đã gần tàn, mùa đông đang gần
đến. Trong tiết trời lạnh lẽo, se xắt, mọi vật như cố thu nhỏ lại cịn vịm trời thì cứ
rộng mãi ra. Cảnh vật hiện ra đều ở dạng đơn chiếc, đều thu vào cá thể. Một mảnh
ao. Một chiếc thuyền. Một người ngồi câu lặng lẽ. Một chiếc lá khẽ rơi. Con
thuyền bé tẻo teo, đến con sóng cũng chỉ hơi gợn tí. Mọi vật đều nhỏ nhoi, bé bỏng
giữa cái mênh mông quạnh vắng của không gian cao rộng Tầng mây lơ lửng trời
xanh ngắt và sâu hút Ngõ trúc quanh co khách vắng teo. Sau mùa xuân ồn ào của
tuổi thơ bầy đàn, sau mùa hạ rạo rực của tuổi thanh niên lứa đôi mới đến mùa thu
yên tĩnh của ý thức cá nhân. Đó là mùa thu của cuộc đời Nguyễn Khuyến.
Trong bài giới thiệu cho tập Thơ văn Nguyễn Khuyến của nhà xuất bản Văn

Học in năm 1971, nhà thơ Xuân Diệu viết: Sao lắm ao thế? Cả huyện Bình Lục là
xứ đồng chiêm rất trũng kia mà. Nhiều ao cho nên ao nhỏ, ao nhỏ thì thuyền câu
cũng theo đó mà bé tẻo teo. Xuân Diệu là người bình thơ hay nhất Việt Nam ở thời
của ơng. Với tất cả lịng kính trọng đối với một nhà thơ có tài và một người thẩm
thơ tinh tế, tôi phải xin thưa lại rằng Xuân Diệu viết như thế là mới thấy phần vật
chất, phần thể xác của câu thơ Nguyễn Khuyến, của cảnh sắc trong thơ Nguyễn
Khuyến. Rõ ràng ao thì phải nhỏ. Nếu lớn đã gọi là hồ. Ở ao khơng thể có thuyền
lớn. Nhưng vấn đề không phải ở phần xác cụ thể, thô thiển đó. Trong khơng gian
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

đất trời bâng khng cơ quạnh của mùa thu, trong cõi lòng yên tĩnh, sâu lắng của
Nguyễn Khuyến, dù có chiếc thuyền lớn có sức chở hàng nghìn tấn đi nữa thì nó
cũng chỉ bé tẻo teo mà thôi!
Cô quạnh, yên tĩnh, sâu lắng của không gian mùa thu. Cơ quạnh, n tĩnh,
sâu lắng tự trong lịng người tựa gối buông cần:
Đời loạn đi về như hạc độc
Tuổi già hình bóng tựa mây cơi!
Cõi lịng Nguyễn Khuyến trong mùa thu đất nước, trong mùa thu cuộc đời
ông đấy! Đọc câu thơ Nguyễn Khuyến viết về cõi lịng mình càng thấy bóng ơng
đơn độc mà lồng lộng trong mùa thu Việt Nam. Mùa thu ở làng quê Việt Nam thật
đồng điệu với cõi lòng Nguyễn Khuyến. Ta mới hiểu vì sao Nguyễn Khuyến có cả
thơ về mùa xn, mùa hè, mùa đông nhưng thơ mùa thu của ông nhiều hơn cả, hay
hơn cả. Nguyễn Khuyến là một mùa thu Việt Nam cô quạnh và se buồn. Mùa thu
ấy đã trở thành cổ điển và bất tử trong văn chương Việt Nam.
Bây giờ mỗi khi nghĩ đến Nguyễn Khuyến tôi vẫn hình dung ra một ơng già
ơm cần câu ngồi bó gối trên chiếc thuyền nan mỏng manh như một chiếc lá đậu

chếch trên mặt nước ao lặng lẽ. Lòng thuyền sau lưng ơng già khơng có một con cá
nào, cũng chẳng hề có giỏ đựng cá, chỉ có mấy chiếc lá vàng rụng xuống đó tự bao
giờ, mặt lá vẫn cịn láng bóng, vàng hoe. Mấy chiếc lá vàng nhắc ta biết mùa thu đã
về. Mấy chiếc lá vàng cũng cho ta biết rằng ơng ngồi đó đã lâu lắm rồi. Và ơng cịn
ngồi đó khơng biết đến bao giờ nữa.
Bóng Nguyễn Khuyến cứ lồng lộng trong mọi mùa thu buồn Việt Nam ở cái
thuở nhân dân chưa được làm chủ đất nước của mình, chưa được làm chủ vận
mệnh của chính mình. Ơng ngồi đó có u buồn nhưng thật điềm tĩnh bởi ông hiểu và
tin ở đất nước này, nhân dân này. Ông là phần yên tĩnh của đất nước đang trong
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn
phí

cơn xáo động, vật vã quyết liệt. Cõi lòng yên tĩnh đến thế, tâm hồn cao cả sáng
trong đến thế Nguyễn Khuyến mới có thể chối bỏ chức quan trơng coi viện Sử
trong cung đình nhà Nguyễn để trở về với Thu điếu, với Khổ nhiệt, với Hung
niên. . . , trở về với cuộc sống gian nan vất vả của người dân thường để giữ cho
mình vẫn cịn là con người Việt Nam chân chính, được u đất nước của mình,
được yêu nhân dân của mình và được sống giữa tình yêu của nhân dân:
Chú Đáo làng bên lên với tớ
Ơng Từ xóm chợ lại cùng ta.
------------------

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188