Phân tích bài thơ Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Phân tích bài Khóc Dương Kh của Nguyễn Khuyến Ngữ văn 11
Dàn ý chi tiết
I. Mở bài:
Giới thiệu tác giả Nguyễn Khuyến và bài thơ “Khóc Dương Kh” : Những bài thơ của
ơng mang những tình cảm chân thực đẹp đẽ của người Việt Nam
II. Thân bài
- Giới thiệu về tình bạn của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê: Nguyễn Khuyến và Dương
Khuê cùng đỗ tiến sĩ và làm quan dưới triều Nguyễn
- Nỗi đau buồn của Nguyễn Khuyến trước sự ra đi đột ngột của Dương Khuê: Cái chết đột
ngột của Dương Khuê là một đau của Nguyễn Khuyến
- Nhắc lại những kỉ niệm của đôi bạn tri kỉ: Đôi bạn tâm đầu ý hợp đã từng trải qua những
ngày tháng vui vẻ, thú vị
- Nỗi buồn mất bạn hòa chung với nỗi buồn mất nước: Cùng phụng sự dưới một triều đại,
đôi bạn thân đã cùng chi sẻ nỗi đau mất nước
III. Kết bài:
- Ý nghĩa bài thơ “Khóc Dương Khuê”: Bài thơ Khóc Dương Khuê mang một nỗi niềm
tiếc nuối sâu sắc về một tình bạn tri kỉ
Bài tham khảo 1
Trong nền thơ hơn một nghìn năm của dân tộc Việt Nam, nhà thơ Nguyễn Khuyến có
một vị trí thật vẻ vang. Ơng là nhà thơ của những bài thơ Việt Nam đích thực, những bài
thơ mà ở đó, những tình cảm đẹp đẽ của con người Việt Nam được diễn tả bằng một thứ
ngôn ngữ Việt Nam thuần khiết, giản dị và đẹp đẽ. Trong những bài thơ ấy, cần phải nói
(tên một bài thơ khơng mấy ai khơng biết: bài Khóc Dương Kh).
Xét cho cùng, tình bạn giữa hai người Nguyễn Khuyến và Dương Kh vốn khơng
phải là một tình bạn thật hồn toàn như ý. Tuy đỗ cử nhân cùng khoa thi với Nguyễn
Khuyến, rồi đỗ tiến sĩ, cùng làm quan cho triều Nguyễn, nhưng sau năm 1884, năm đất
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

nước thật sự mất vào tay thực dân Pháp, Dương Kh lại khơng có được cái chí như
Nguyễn Khuyến. Không cáo quan về làng, Dương Khuê tiếp tục làm quan cho triều đình
tay sai thực dân cho đến tận lúc qua đời ở tuổi 64 (1902).
Tuy vậy, nói thế là để nhìn rõ hết mọi chuyện. Người Việt Nam ta vẫn có câu: nghĩa
tử là nghĩa tận. Cái chết đột ngột của Dương Khuê đã thật sự li: một nỗi đau cho Nguyễn
Khuyến. Lúc ấy, quên hết mọi điều, ơng chỉ cịn biết một điều duy nhất: ông đã mất một
người bạn thân, mất một nguồn tình cảm q giá khơng thế lấy gì thay thế được. Lúc ấy,
tự đáy lịng, từ nột tình bạn mà hình như chính ơng cũng khơng thể đo lường hết chiều
sâu, Nguyễn Khuyến đã chợt kêu lên những tiếng kêu thảng thốt:
Bác Dương thôi đã, thôi rồi,
Nước mây man mác, ngậm ngùi lịng ta.
Hầu như khơng có một chút vãn chương chữ nghĩa nào trong hai dòng thơ trên, đặc
biệt là dịng thơ thứ nhất. Chỉ có nỗi đau, nỗi đau chân thành, trọn vẹn, tự mình thể hiện ra
thành lời. Hai tiếng “thôi” dân dã và tự nhiên, cứ như bật lên từ lời nói của một người dân
q bình dị nào đó. Đặt câu thơ này vào trong hồn cảnh xã hội mà sự “cao nhã“ luôn
luôn được coi là một yêu cầu hàng đầu của văn chương, ta càng thấy ở đây sự chân được
nhà thơ coi trọng đến chừng nào. Nói đến cái chết, ơng khơng dám động đến từ “chết”.
Trời đất cao dày ơi lẽ nào chuyện ấy đã đến thật rồi sao? “Thôi đã... thôi rồi”! Thế là hết!
Thật thế rồi! Một kẻ quyền quí ngày xưa khi lỡ tay làm rơi mất viên ngọc lưu li độc nhất
vơ nhị trong thiên hạ, có lẽ cũng chỉ kêu lên đau đớn đến như thế là cùng. Khơng đau nỗi
đau thật, làm sao có thể khóc một tiếng khóc thật như thế được.
Có điều là, với nỗi đau, Nguyễn Khuyến khơng thét lên, tiếng khóc của ng là khóc với
mình, khóc cho tự mình nghe, tiếng khóc lắng vào lịng. Tâm hồn vốn giản dị, ơng chúa
ghét sự ồn ào. Lúc này ông muốn ngồi một mình, đối diện với bạn, cùng nhắc lại tình bạn,
cùng bạn ơn lại những gì đã từng có giữa hai người. Đã có bao nhiêu là kỉ niệm. Từ
những ngày tường đã rất xa xôi:
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Những sớm hơm tơi bác cùng nhau,
Kính u từ trước đến sau,
Trong khi gặp gỡ biết đâu duyên trời
Đó là kỉ niệm khi hai người vừa mới lần đầu gặp nhau trong khoa thi Hương và cùng
thi đỗ. Nguyễn Khuyến quê ở Bình Lục, Hà Nam, Dương Khuê quê ở Vân Đình, Hà
Đơng, hai người vốn chẳng quen biết gì nhau. Thế mà, cứ như duyên trời định sẵn, tình
bạn đã bắt đầu gắn bó từ đây. Chữ nghĩa của Nguyễn Khuyến sao mà bình dị đến thế, nơm
na, thân mật đến thế! Nào là “lúc sớm hôm”, rồi là "tôi bác", với những “cùng nhau”...
Nhà thơ cũng xác định cái nhìn đầu tiên của mình về người bạn: đó là lịng kính u trọn
vẹn, “kính u từ trước đến sau".
Cùng với giọng kể lể chân thành như thế, nhà thơ nhắc lại với bạn về những kỉ niệm
khác:
Cũng có lúc chơi nơi dặm khách,
Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo,
Có khi từng gác cheo leo,
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang.
Kỉ niệm giừa đôi bạn như thế quả là rất nhiều, rất đậm. Họ đã từng cùng trải qua
những giờ phút thú vị, chứng tỏ họ là những người bạn ý hợp tâm đầu, có tâm hồn biết
thưởng thức và chia sẻ những niềm vui thanh cao của kẻ tao nhân mặc khách. Nhắc lại
những kỉ niệm đó, tâm hồn nhà thư như cịn rung cảm vì tiếng suối “róc rách lưng đèo”
nơi “dặm khách” xa xơi. Nhà thơ như cùng đang sống lại với những cảm giác thích thú
“nơi từng gác cheo leo”, lắng nghe tiếng đàn, tiếng hát của các đào nương. Có người sẽ
hỏi: nhà thơ Nguyễn Khuyến mà cũng đi hát ả đào sao? Thi có gì đâu mà nhà thơ khơng
đi hát ả đào! Hát ả đào là một thú vui trong xá hội phong kiến. Có lúc thú vui này bị
người ta lợi dụng (thì trên đời thiếu gì điều tốt đẹp bị người ta lợi dụng). Tuy vậy, đối với
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188

Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

đa số nhà Nho, đó lại là nơi để thưởng thức cái đẹp của lời ca, tiếng hát, tiếng đàn, cũng là
nơi di dưỡng tâm hồn sau những tháng ngày gị mình trong khn khổ của chốn công
danh, vốn được sáng tác để cho các đào nương hát lên đó sao? Nguyễn Khuyến khơng có
những bài thơ như vậy, nhưng rõ ràng là ông đã không thể quên “thứ vui con hát”, bởi đó
là thú vui được “lựa chiều cầm xoang”, trải lịng mình theo tiếng đàn, tiếng hát.
Là đơi bạn đến với nhau, thân nhau vì lịng mến mộ lẫn nhau, tình bạn giữa Nguyễn
Khuyến và Dương Khuê thật là chỗ tri âm tri kỉ, “đồng thanh tương ứng, đồng khí tương
cầu”:
Cũng có lúc rượu ngon cùng nhấp,
Chén quỳnh tương ăm áp bầu xuân,
Có khi bàn soạn câu văn,
Biết bao đơng bích, điển phần trước sau.
Nói về việc cùng bạn uống rượu mà nhà thơ dùng từ "nháp”, lại “cùng nháp” thì thật
chính xác và tinh tế, bởi đây là việc uống rượu của người “uống cho vui”, chứ không phải
kiểu uống của các bợm rượu. Nhà thơ có lần đã tự nói về khả năng uống rượu của mình:
Rượu tiếng rằng hay, hay chả mấy
Độ năm ba chén đã say nhè.
(Thu ẩm)
Chén các cụ dùng uống rượu ngày xưa là loại chén rất nhỏ, thường được gọi là “chén
hạt mít”. Nói “nhấp” tức là uống từng hớp nhỏ, như chỉ vừa chạm môi vào, vừa uống vừa
ngẫm nghĩ, vừa uống vừa thưởng thức cái vị đậm, cái mùi thơm của rượu. Rượu uống chỉ
như thế nhưng lại “ăm áp bầu xuân”. Bầu xuân này là bầu rượu và cũng là “bầu thơ“, bầu
rượu đầy cho bầu thơ càng thêm lai láng. Hai tiếng “ăm ắp” mà nhà thơ dành cho bầu
xuân” thật gợi cảm và sảng khoái. ‘‘Người thanh cái tiếng cũng thanh”, đến cách chơi
cũng cho ta biết được bản chất con người, không phải bất kì ai cũng có được cái “rượu
ngon cùng nhấp” ấy, nhất là cái căm nhận “ăm áp bầu xuân” ấy.

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Thật là những ngày vui. Nhưng cũng có những ngày buồn, rất buồn. Đó là những
ngày nước mất. Là nhà Nho, cùng phụng sự cho một triều đại, đôi bạn cùng chung chia sẻ
nỗi đau của thời đại mình:
Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn
Phận đấu thăng chẳng dám than trời
Bác già, tôi cũng già rồi
Biết thôi thơi thế thì thơi mới là!
Những câu thơ của Nguyễn Khuyến đọc lên nghe thật buồn bã, ngao ngán. Nói “buổi
dương cửu” để chỉ thời kì loạn lạc khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, nhà thơ coi đó
như là một vận hạn mà đất nước và con người phải trải qua. Khơng làm gì được trước vận
hạn ấy, nhà thơ chỉ còn một cách lựa chọn là rời bỏ cơng danh, chẳng cịn dám tham cái
lộc trời “thăng đấu” của kẻ làm quan. Nhà thơ nói như một kẻ an phận mà nghe ra thật
đau đớn. Ông cảm thấy mình bất lực, cảm thấy mình đã già. Đặc biệt câu thơ cuối đoạn,
có đến ba từ "thơi” trùng diệp, khác nghĩa nhau mà như cùng một nghĩa, bổ sung cho
nhau, tạo ra ấn tượng về một tâm trạng cam chịu thật nặng nề: Biết thôi- thôi - thế thì thơi.
Đúng là tâm trạng của nhà thơ khi cáo quan về làng và cho đến cả những năm sau này:
đau buồn trước cảnh nước mất nhưng khơng có thể làm gì cho đất nước ngồi việc từ
quan để khỏi làm việc cho kẻ thù.
Qua 16 dòng thơ, Nguyễn Khuyến đã nhắc lại một cách cô đọng và đầy đủ về mối
quan hệ bạn bè giữa đôi bạn Nguyễn Khuyến - Dương Khuê, đặc hiệt là độ sâu, độ bền
của tình bạn đó. Những kỉ niệm đã được nhà thơ nói tới mọt cách giản dị nhưng đầy trân
trọng. Nhắc lại những kỉ niệm ấy, ôn lại và ngẫm nghĩ về tình bạn ấy, nhà thơ cảm thấy
nỗi đau mà mình phải chịu hơm nay thật là một điều vơ lí. Ơng chưa bao giờ hình dung ra
sự mất mát có thể xảy đến vào lúc này. Nhà thơ nhớ lại:
Muốn đi lại tuổi già thêm nhác

Trước ba năm gặp bác một lần
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Cầm tay hỏi hết xa gần
Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can.
Xét về rnặt văn chương, bốn dịng thơ trên khơng phải là những câu thơ thật mới lạ
sắc sảo, bởi những câu thơ ấy sao mà nơm na bình thường, nào la “tuổi già thèm nhác”,
rồi lại “hỏi hết xa gần”, với lại “tinh thần chưa can”, cứ như lời lẽ cua một ông lão q
mùa nào đó ở vùng đất Hà Nam. Thì đúng vậv, Nguyễn Khuyến có làm văn chương đâu,
ơng chỉ bộc lộ nỗi niềm của mình! Nhà thơ cịn tự mình lí sự với mình:
Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác
Tơi lại đau trước bác mấy ngày
Làm sao bác vội về ngay
Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời!
Chỉ khi người ta đau đớn thật lịng, người ta mới có kiểu lí sự như vậy. Như thế có
khác gì nói rằng: tại sao bác lại chết trước tôi nhỉ? Người chêt trước lẽ ra phải là tơi chứ?
Chính từ những lí sự này, mấy tiếng cuối cùng của đoạn thơ nổi lên thật chân thành và ai
ốn:
Chợt nghe, tơi bỗng chân tay rụng rời!
Trước nỗi đau dã là sự thật, nhà thơ đành chấp nhận nồi đau và càng thấy điều này là
thật vơ lí:
Ai chẳng biết chán đời là phải
Vội vàng chi đã mải lên tiên
Rượu ngon khơng có bạn hiền
Không mua không phải không tiền không mua.
Cái chết là một quy luật khơng ai có thể phủ nhận được. Tuy vậy, trong trường hợp
này, Nguyễn Khuyến vẫn tìm thấy sự vơ lí: cái chết của người bạn đã đến một cách vội vã

q, nó cướp mất của ơng một người bạn hiền và như thế, cũng cướp mất của ông tất cả

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

mọi niềm vui. Câu thơ của ơng nói về trường hợp riêng của mình, nghe thật giản dị mà
vang lên nhơ một chân lí về tình bạn đích thực ở đời:
Rượu ngon khơng có bạn hiền
Khơng mua khơng phải khơng tiền khơng mua
Trong hai dịng thơ, từ “không” xuất hiện đến năm lần như những cái lắc đầu buồn bã.
Khơng cịn bạn, khơng cịn thiết uống rượu, bởi khơng cịn người để chia sẻ vị ngon
của rượu. Khơng cịn bạn, khóng cịn hứng thú làm thơ, bởi vì sao?
Câu thơ nghĩ đắn đo muốn viết
Viết đưa ai, ai biết mà đưa?
Lắc đầu bằng những tiếng “không”, đến đây nhà thơ tiếp tục lắc đầu bằng những câu
hỏi. Hỏi cũng là để nói “khơng”. Thơ viết ra mà khơng có người thưởng thúức được, cảm
thơng được, thì cịn viết làm gì? Âm “iết” láy đi láy lại trong hai dòng thơ,rồi hai tiếng
“ai”, hai tiếng “đưa” trung điệp (đưa ai - ai biết - mà đưa” cứ mở ra, khép lại, rồi lại mở
ra, như một nỗi day dứt khơn ngi.
Nhà thơ nghĩ đến những mối tình bạn mà sách vở xưa kia đã từng ca ngợi, coi nhơ
tuyệt đỉnh của tình bạn: Trần Phồn đời Hậu Hán sau khi bạn ra về thì treo giường lên,
khơng để cho ai ngồi vào cái giường chỉ dành riêng để tiếp bạn; Bá Nha sau khi Chung Tử
Kì chết thì quyết bỏ khơng chơi đàn bởi thấy khơng cịn ai hiểu được tiếng đàn. Ơng thay
mối tình giữa ơng với Dương Kh chính là một tình bạn như thế; sự mất mát của ông sau
cái chết của Dương Khuê đúng là sự mất mát như thế:
Giường kia treo cũng hững hờ
Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn
Có thể lấy gì để bù đắp vào sự mất mát này khơng? Nhà thơ đã khẳng định rằng

khơng. Chỉ cịn một cách, như người ta vẫn thưừng làm, là tìm cho mình một cách an ủi.
Rằng người chết khơng cịn có thể sống lại được, rằng nước mắt xót thương cũng sẽ

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

chàng giúp được gì... Nguyễn Khuyến muốn dùng cái lẽ thường ấy của đời sống để tự an
ủi mình:
Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở
Tơi tuy thương lấy nhớ làm thương
Nhà thơ cịn tự khun bảo mình:
Tuổi già hạt lệ như sương
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!
Nhà thơ khun mình khơng nên khóc, bởi tuổi già cịn ít nước mắt lắm, chỉ như
những hạt sương mong manh thơi, làm sao có thể ép cho nước mắt tn chảy thành hai
hàng chứa chan được. Nhưng nói như thế là nói lí. Tự nhà thơ vẫn hiểu rằng không thể
“lấy nhớ làm thương” được, và càng hiểu ràng hai hàng nước mắt chứa chan của ông lúc
này đâu phải do ông “ép lấy”. Mỗi chữ trong thơ ông đều đẫm đầy nước mắt, những hạt lệ
từ một nỗi đau lớn, từ một tình bạn lớn.
Có thể khẳng định rằng trong thơ Việt Nam đã có rất nhiều bài thơ hay thể hiện tình
cảm đẹp đẽ chân thành, nhưng cả cho đến nay, chưa có bài thơ nào nói về tình bạn có thể
sánh bằng bài thơ Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến. Cái hay ấy trước hết xuất phát
từ một tình bạn đẹp và chân thành của một tâm hồn cao thượng. Cái hay ấy còn là cái hay
của một nghệ thuật diễn đạt, một ngôn ngữ diễn đạt gian dị, tự nhiên,đầy tính dân tộc,
hồn tồn phù hợp với nội dung tình cảm mà bài thơ cần diễn đạt.
Bài tham khảo 2
Nguyễn Khuyến là hình mẫu nhà nho chân chính ở giai đoạn cuối cùng của nền Hán
học. Theo đuổi nghiệp khoa cử, ra làm quan rồi cáo quan về ở ẩn, cuộc đời lận đận của

ơng là sự cố gắng giữ mình thanh sạch. Giai đoạn cuối đời là giai đoạn ông mang nhiều
tâm sự nhất. Tâm sự của nhà thơ lúc này thường phảng phất sự cô đơn, u ẩn. Bao nỗi
niềm chất chứa trong lòng. Và khi nghe tin Dương Khuê – người bạntri âm một thời đã ra

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

đi, cảm giác cơ đơn chắc chắn lại dâng đầy trong lịng nhà thơ. Và lời khóc bạn cũnglà lời
tâm sự thời thế của người còn lại.
Nguyễn Khuyến và Dương Khuê là hai người bạn thân khi cùng nhau theo đuổi
nghiệp khoa cử, họ cũng từng tâm đầu ý hợp trong chuyện văn chương. Nhưng với hai
quan điểm khác nhau. Nguyễn Khuyến sau gần mười năm làm quan đã cáo quan về quê
sống cuộc đời thuần chất của một nhà thơ để giữ mình trong sạch trước xã hội đang vơ
cùng lộn xộn. Cịn Dương Kh thì tiếp tục làm quan nhưng vẫn là một ông quan thanh
liêm chính trực. Vì thế, họ khơng có nhiều thời gian để đàm đạo. Tuy vậy, họ vẫn là
những tri âm tri kỉ. Với các nhà nho xưa, tình bạn tri âm nhiều khi cịn quan trọng hơn cả
tình cảm gia đình. Họ cùng nhau đàm đạo chuyện văn chương, sẻ chia tâm sự thời thế,
chia ngọt sẻ bùi lúc hạnh phúc cũng như khi hoạn nạn. Đã có những tình bạn đẹp trở
thành những điển cố điển tích như tình bạn Bá Nha – Tử Kì, Trần Phồn – Từ Trĩ, Lưu
Bình – Dương Lễ… Và Nguyễn Khuyến cũng đã coi tình bạn giữa mình với Dương Khuê
là tình bạn tri âm như thế.Sự ra đi đột ngột của người tri âm đã để lại trong lòng nhà thơ
nỗi đau đớn khôn xiết :
Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lịng ta.
Tiếng khóc của người bạn già nên có âm điệu và sắc thái tình cảm riêng. Đó là nỗi
đau lớn nhưng được thể hiện rất điềm đạm. “Thôi đã thôi rồi”, “man mác”, “ngậm ngùi”
là những từ ngữ biểu cảm có khả năng chuyển tải được cung bậc tình cảm ấy.
Sau phút giây bàng hoàng là hồi ức về những kỉ niệm xưa giữa hai người. Sự phát

triển của mạch cảm xúc theo đúng quy luật tâm lí thơng thường của con người. Lời khóc
và cũng là lời viếng bạn, là bài điếu văn của người tri kỉ gửi người tri âm. Những kỉ niệm
gắn bó khi hai người cùng học hành, thi cử, bàn luận văn chương và cả những ngày cùng
chung hoạn nạn của cuộc sống quan trường đầy phức tạp. Người khác đã tổng kết lại
chặng đường đời mà cả hai đã trải qua đểkhắc sâu hơn sự gắn bó của họ trong quá khứ :
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước
Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau
…..Cầm tay hỏi hết xa gần,
Mừng rằng bác hãy tinh thần chưa can.
Họ gắn bó với nhau trong mọi việc. Kỉ niệm được nhắc lại bắt đầu từ khi họ gặp nhau
và cho đó là “duyên trời”. Đã là duyên trời có nghĩa là tiền định. Sự gặp gỡ của họ khơng
phải là vơ tình mà đã được sắp đặt từ trước. Thông thường chỉ duyên vợ chồng mới do
trời định. Cách diễn đạt này của tác giả đã khẳng định một lần nữa tình bạn sâu sắc của
hai người. Họ đã cùng nhau chia ngọt sẻ bùi, cùng “chơi nơi dặm khách”, “rượu ngon
cùng nhắp”, cùng “bàn soạn câu văn”. Khơng chỉ có những kỉ niệm ngọt ngào, họ cũng
đều cùng là nạn nhân của thời thế :
Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn,
Phận đẩu thăng chẳng dám than trời;
Trong hồi ức thấp thoáng nỗi đau thời thế. Nhớ lại kỉ niệm của những ngày cùng nhau
gắn bó, nhớ lại lần gặp gỡ cuối cùng khi cả hai đã già nhưng vẫn giữ được mình trong
sạch, người ở lại càng đau đớn hơn. Nỗi đau ấy được thể hiện thật xúc động và chân thật:
Làm sao bác vội về ngay,
Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời.
Sau những hồi ức về những ngày đã qua, người bạn cảm nhận rõ hơn, cụ thể hơn nỗi
đau mất bạn. Không phải chỉ là thương cho người ra đi đã phải sớm từ giã cuộc đời mà

còn là thương mình, thương cho người ở lại đã mất đi một tri âm. Vẫn mang trong lòng
nỗi u uất thời thế nên trong lời khóc bạn, trong nỗi đau mất tri kỉ có cả nỗi đau thời thế :
Ai chẳng biết chán đời là phải,
Sao vội vàng đã mải lên tiên.
Giữa họ, trong những ngày không gặp nhau khi mỗi người đi một con đường, vẫn
chung nỗi đau thế sự. Xác nhận “chán đời là phải” là sự thể hiện một cách kín đáo và
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

thâm trầm của nhà nho về thời thế. Thời thế hỗn loạn, những giá trị đạo đức, văn hoá
truyền thống đang bị phá huỷ đã khiến những nhà nho có nhân cách và biết tự trọng như
Nguyễn Khuyến ln cảm thấy “chán đời”. Trong tiếng khóc bạn phảng phất cả lời khóc
mình.Tình bạn keo sơn và nỗi lòng của người tri âm, nỗi đau mất bạn được thể hiện rõ và
sâu sắc nhất ở đoạn thơ cuối cùng :
Rượu ngon khơng có bạn hiền,
Khơng mua khơng phải không tiền không mua.…
...
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.
Dùng một loạt điển tích, điển cố về tình bạn tri âm, nhà thơ đã thể hiện và khẳng định
một lần nữa tình bạn thân thiết của hai người. Từ đó bộc lộ nỗi đau mất bạn. Mất đi người
tri âm, người ở lại sẽ rơi vào cô đơn, sẽ khơng cịn người để giãi bày tâm sự. Mà trong
lịng nhà thơ lúc ấy đang chất chứa bao nhiêu tâm sự cần người sẻ chia. Nỗi đau của một
người già khi mất bạn, sự sâu sắc của tình bạn già được thể hiện rõhơn ở bốn câu thơ kết
thúc:
Bác chẳng ở, dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;
Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu chuốc lấy hai hàng chứa chan!

Lời khóc bạn của người già khác với nỗi đau của người trẻ tuổi. Đây là nỗi đau nuốt
nước mắt vào trong. Tình cảm chân thành của một người bạn già đã được thể hiện thật
chân thành và sâu sắc.Với những từ ngữ mộc mạc, chân chất và thể thơ song thất lục bát,
tác giả đã thể hiện thật xúc động nỗi đau trước sự ra đi của một người bạn. Sự thay đổi
nhịp thơ ở đoạn 2 và đoạn 3 đã góp phần thể hiện rõ hơn tâm trạng của nhân vật trữ tình.
ở đoạn 2, âm điệu thơ vui hơn, dồn hơn bởi đó là lúc nhân vật trữ tình đắm mình trong kỉ
niệm, trong những hồi ức đẹp khi họ cịn có cả hai người. Còn ở đoạn sau, khi chỉ còn lại
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

một mình, trong nỗi cơ đơn khơng người chia sẻ, người bạn ở lại đau đớn và cô độc trong
sự nuối tiếc. Sự đối lập ở hai đoạn thơ đã khắc sâu hơn nỗi đau của người mất bạn tri âm.
Thể thơ song thất lục bát với nhịp điệu đặc trưng đã truyền tải chính xác những cảm
xúc chân thành của lời khóc bạn. Trong lịng vốn đã mang đầy tâm sự của một nhà nho
trước thời thế bao chuyện đảo lộn xoay vần lại cộng thêm nỗi đau trước sự ra đi đột ngột
của người bạn thân, nhà thơ đã rơi vào tâm trạng tột cùng đau đớn. Nhưng với một người
từng trải và đã trải qua bao nhiêu đắng cay của một cuộc đời lận đận, nhà nho đầy bản
lĩnh như Nguyễn Khuyến đã không than thân trách phận, khơng vật vã than khóc mà thâm
trầm và lặng lẽ thể hiện nỗi đau của mình một cách điềm đạm. Bản lĩnh ấy đã tạo cho văn
học một thi phẩm có giá trị nhân văn lớn.
Bài thơ đã thể hiện được một tình bạn đẹp, góp phần khẳng định giátrị và vai trị quan
trọng của tình cảm giữa con người với con người trong cuộc sống. Sự sẻ chia niềm vui và
nỗi buồn giữa những người bạn, những người thân là yếu tố quan trọng nhất để mỗi người
đứng vững giữa cuộc đời đầy rẫy bất trắc và bộn bề phức tạp.Tình bạn giữa Nguyễn
Khuyến và Dương Khuê, hai nhà nho có tài và có nhân cách đã để lại cho đời một biểu
tượng cao đẹp về tình bạn. Khóc Dương Kh khơng chỉ thể hiện tấm lịng sâu sắc và tình
cảm tha thiết của một người bạn với một người bạn, bài thơ còn là một biểu hiện xúc
động cho vẻ đẹp nhân cách của một nhà nho chân chính. Những tâm sự, nỗi đau thời thế

ẩn sau nỗi đau mất bạn đã tạo nên chiều sâu nhân bản cho bài thơ
Bài tham khảo 3
Nguyễn khuyến là một tác gia lớn trong nền văn học Việt Nam, ông để lại một khối
lượng tác phẩm đồ sộ với những giá trị rất lớn và nhiều ý nghĩa. Ngồi những bài thơ
mang những hình ảnh thân thuộc của làng cảnh Việt Nam, những bài thơ trào phúng cười
thâm thúy, sâu cay Nguyễn Khuyến còn là một nhà thơ của tình bạn, tình làng trên xóm
dưới. Tiêu biểu trong đó có bài thơ Khóc dương khuê mang đạm tình cảm của nhà thơ
dành cho bạn của mình.
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Bài thơ có nhan đề Khóc dương Khuê thể hiện sự khóc bạn của nhà thơ Nguyễn
Khuyến. đó là những tiếng khóc thương tiếc của nhà thơ dành cho người bạn của mình, là
sự tiếc nuối những gì đã có với nhau để giờ đây bạn vội đi để lại một mình nhà thơ với
những kỉ niệm vơi đầy của quá khứ. Đúng là người chết đi thì bình yên nhưng để lại sự
thương tiếc cho người cịn sống. Bài thơ hay chính là lời tiễn biệt của nhà thơ dành cho
bạn mình.
Trước hết là hai câu thơ đầu tiên nói về tâm trạng của nhà thơ khi nghe tin bạn của
mình qua đời:
“Bác Dương thơi đã thơi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lịng ta.”
Đó là tâm trạng buồn thương đầy nuối tiếc của nhà thơ. Cụm từ “thơi đã thơi rồi” thể
hiện sự nói giảm nói tránh của nhà thơ để làm giảm đi sự thật đau lịng kia. Bác Dương
giờ đây đã khơng cịn nữa, nhà thơ buồn thương khi nghe tin ông qua đời, tuổi già xế
bóng cái chết ln cận kề, hay chính là người ta đã đi tới dốc của bên kia cuộc đời. Những
người bạn già càng thêm quý hơn những giây phút ở bên nhau, những buồn vui tuổi già
cịn gì q hơn con cháu và bạn bè nữa, nhất là những nhà nho thời xưa. Thế nhưng người
bạn của nhà thơ đã không một lời tiễn biệt cứ thế cất bước ra đi. Nhà thơ biết tin chứ

không hề chứng kiến. Nỗi buồn thương vô hạn cho người đã mất được Nguyễn Khuyến
diễn tả “man mác” “ngậm ngùi”. Đó khơng phải là sự thương tiếc đau đớn dằn vặt, không
phải quằn quại không chấp nhận thực tại mà là một nỗi buồn man mác. Có lẽ ta cảm nhận
được cái thở dài ngao ngán của nhà thơ. Phải chăng cái tuổi già ấy đã làm cho nhà thơ biết
chấp nhận được thực tại. Nỗi ngậm ngùi thương tiếc được đẩy vào bên trong.
Tiếp đến những câu thơ sau tác giả lần lượt nhắc lại những kỉ niệm của mình với
người đã khuất. Khoảng thời gian gắn bó của nhà thơ với bác Dương thật sự không phải
ngắn ngủi. có thể nói hai người như tri kỉ của nhau vậy, họ cùng nhau từ khi còn là một

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

chàng thanh niên đến khi ra làm quan rồi về đến cả tuổi già. Đó là một tình bạn lâu dài và
bền vững mà khơng có gì có thể ngăn cản được họ.
Trước tiên là những kỉ niệm của nhà thơ về một thời trai trẻ cùng với bác Dương, đó
là một thời vàng son oanh liệt, một thời sung sức tràn đầy, thời của tuổi trẻ tung tăng tự do
và đầy hoài bão:
“Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Vẫn sớm hơm tơi bác cùng nhau;
Kính u từ trước đến sau,
Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?
Cũng có lúc chơi nơi dặm khách,
Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo;
Có khi tầng gác cheo leo,
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang;
Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp,
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân,
Có khi bàn soạn câu văn,

Biết bao đơng bích, điển phần trước sau”
Tác giả nhớ về những ngáy tháng cùng nhau ôn luyện khoa thi cử. Đó là một thời vui
vẻ nhất trong cuộc đời con người nói chung và cuộc đời của nhà thơ và người bạn mình
nói riêng. Thuở ấy nhà thơ cùng Dương Khuê vẫn sớm tối cùng nhau, đi đâu cũng đi cùng
nhau “sớm hơm tơi bác có nhau”. Cả hai đều quý trọng yêu mến lẫn nhau, họ quý trọng
tình bạn mà họ đang có. Nhà thơ kheo đặt một câu hỏi cho chính bản thân mình cũng như
người đã mất. liệu rằng tình bạn ấy có phải là do dun trời đã định khơng. Câu hỏi ấy
khơng có câu trả lời vì tác giả biết, người đã mất biết, bạn đọc cũng biết được câu trả lời
ấy. Nói về duyên phận cốt chỉ là để nêu cao những tình cảm bằng hữu tri kỉ của hai người
họ mà thơi. Khơng những thế họ cịn rủ nhau đi chơi khắp nơi đây cùng đó. Họ trải qua
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

những ngày tháng thật tuyệt vời bên nhau. Họ vui vày cùng thiên nhiên cây cỏ, họ lắng
nghe tiếng suối đang reo róc rách ngồi xa trên lưng đèo nọ. Tiếp nữa là những tầng gác
cheo leo và hiểm trở. Họ vui đùa cùng nhau như thế suốt quãng thời gian niên thiếu của
mình. Đi ngao du chơi bời khắp nơi rồi lại quay về nghe hát ả đào, rồi cùng nâng chén
rượu cạn với nhau cho thỏa tình huynh đệ anh em. Những chén rượu ấm nóng đong đầy
như tình cảm của hai người vậy. Cả đến khi họ học hành soạn câu văn hứng câu thơ họ
cũng cùng nhau làm. Người ra vế đối người lại điền câu, họ như thi tài văn với nhau cũng
như đang hưởng những gì đẹp nhất của những người học hành thi cử.
Tiếp nữa nhà thơ hồi tưởng về những kỉ niệm khi họ cùng làm quan trong triều. đó là
một kỉ niệm gian nan cũng có nhau và niềm vui thì cũng nhân đơi lên gấp bội:
“Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn,
Phận đấu thăng chẳng dám tham trời”
Làm quan mà tài giỏi thì lắm chuyện thị phi, nhiều người hãm hại ghen ghét, khơng
thế thì cũng rất nhiều điều sơ suất có thể mất đầu như chơi. Khi ấy họ thường chia sẻ cùng
nhau quan tâm nhau giúp đỡ nhau vượt qua những khó khăn gian nan mà họ phải gánh

chịu. đó là một tình bạn đẹp tuyệt vời, một tình bạn rất đỗi thiêng liêng và đáng trân trọng
hơn bất cứ thứ gì như vàng bạc châu báu hay chức quan trong triều. Một người bạn tốt là
ln bên ta dù cho có sung sướng hay khó khăn. Và Nguyễn Khuyến và bác Dương là
một đơi tri kỉ như thế.
Trai trẻ rồi làm quan, làm quan rồi thì cũng sẽ già, mỗi mùa xuân đến cái tuổi nó lại
mất đi mà như Xuân Diệu đã thật đúng khi nói rằng “nhưng tuổi trẻ chẳng hai lần thắm
lại”. Xuân đến rồi xuân đi, xuân vẫn non rồi cũng sẽ già và con người cũng vậy có thời
trai trẻ thì trải qua những mùa xuân họ đã bước đến tuổi già. Nhà thơ tiếp tục nhắc lại
những kỉ niệm cùng bạn về cái tuổi xế bóng ngả chiều:
“Bác già, tơi cũng già rồi,
Biết thơi, thơi thế thì thơi mới là!
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Muốn đi lại tuổi già thêm nhác,
Trước ba năm gặp bác một lần;
Cầm tay hỏi hết xa gần,
Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can,”
Tuổi già làm cho người ta trở nên lười nhác và khó vận động hơn, chính vì thế ba năm
gặp lại người bạn tri âm tri kỉ của mình nhà thơ vui mừng khôn xiết. Cả hai đều khôn xiết
cầm tay hỏi gân hỏi xa. Hỏi nhau về sức khỏe thế nào, hỏi nhau về sinh hoạt hằng ngày.
Họ cứ vui mừng khôn xiết, cứ mừng mừng tủi tủi vì bao lâu mới gặp lại nhau.
Trước những kỉ niệm ấy nhà thơ càng thêm buồn trước thực tại phũ phàng, thực tại đó
làm cho người ta thấy thương thấy nhớ, thấy tất cả những kỉ niệm qua đi làm người ta nhớ
đến người đã mất nhiều hơn:
“Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác,
Tơi lại đau trước bác mấy ngày;
Làm sao bác vội về ngay,

Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời.
Ai chẳng biết chán đời là phải,
Vội vàng sao đã mải lên tiên;
Rượu ngon khơng có bạn hiền,
Khơng mua khơng phải khơng tiền không mua.
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết đưa ai, ai biết mà đưa;
Giường kia treo những hững hờ
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn
Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;
Tuổi già hạt lệ như sương,
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!”
Nhà thơ buồn bã kể tuổi mình cịn nhiều hơn tuổi của Dương Khuê mà giờ đây lại là
người chịu nổi đau mất bạn, đáng lẽ ra nhà thơ phải là người đi trước thế nhưng cuộc đời
thường trái ngược như thế. Nhà thơ khẽ trách sao bác vội đi ngay làm cho nhà thơ phải
đau đến mấy ngày và nhớ thương mãi mãi. Khi nghe tin bác Dương mất đi nhà thơ như
dụng rời chân tay. Người mất đi để lại biết bao nhiêu niềm thương tiếc, để giờ đây một
mình nhà thơ với rượu ngon khơng có ai uống cùng. Câu thơ định viết mà cịn ngập
ngừng vì khơng có ai hiểu thơ ơng như bác Dương cả. điệp từ không như khẳng định,
nhấn thêm vào nỗi trống vắng của nhà thơ khi mất đi người bạn thân yêu. Giường kia
cũng treo hững hờ để đấy, tiếng đàn kia ngẩn ngơ buồn thiu. Thế rồi tác giả buồn thương
nhưng ví tuổi già như hạt sương tan đi nhanh chóng khơng biết lúc nào vì vậy “hơi đâu ép
lấy hai hàng chứa chan”.
Tuổi già dễ tan vỡ như giọt sương kia, nắng lên hay chính là ơng trời cho sống đến

ngày nào thì hay được ngày ấy.
Như vậy có thể thấy được nỗi xót thương vơ hạn của nhà thơ dành cho bạn của mình.
Tuổi già trịi cho sống ngày nào hay ngày ấy, biết vậy nhưng tác giả không thôi thương
tiếc cũng như bủn rủn chân tay khi nghe tin người tri âm tri kỉ của mình ra đi đột ngột như
thế. Bằng những câu thơ hay tự do , nhịp điệu dặt dìu như chính là nỗi lòng tâm sự của tác
giả. Từng câu từng chữ như bật lên thể hiện những tiếng khóc ngậm ngùi của nhà thơ
dành cho bạn mình. Thế đấy bạn bè là khi cịn sống hay đã chết, nghèo đói hay giàu sang,
sướng vui hay khổ nhục đều nhớ về nhau, chia sẻ cho nhau những điều bắt gặp trong cuộc
đời. Nguyễn Khuyến thật có hạnh phúc khi có một tình bạn như thế, bài thơ như là lời tiễn
biệt nhớ thương của nhà thơ dành cho người đã mất. đồng thời đó cũng giống như lời
khóc thương mà nhà thơ cố gắng gửi từ cõi trần đến thế giới bên kia.
Bài làm 3

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Nguyễn Khuyến (1835 - 1909) để lại khoảng 800 bài thơ chữ Nơm và chữ Hán trong
đó có ngót một trăm bài thơ viết về tình bạn. Có bài như "Bạn đến chơi nhà" thì hầu như
ai cũng biết. Viết về Dương Khuê (1839 - 1902) bạn chí thân của mình, Nguyễn Khuyến
đã có bốn bài thơ chữ Hán. Riêng bài thơ thứ tư "Vãn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương
Thượng thư" (Viếng bạn đồng khoa là Vân Đình tiến sĩ Dương Thượng thư) được tác giả
dịch ra chữ Nơm thành bài "Khóc Dương Kh".
Đây là bài thơ khóc bạn rất tha thiết cảm động của Nguyễn Khuyến cũng là bài thơ
khóc bạn rất nổi tiếng trong nền thơ ca dân tộc. Dương Khuê là bạn đồng khoa với
Nguyễn Khuyến tại khoa thi Hương năm 1864. Dương Khuê đỗ tiến sĩ, làm quan to, để lại
nhiều bài thơ hát nói tuyệt bút. Từ bạn đồng khoa đã phát triển thành bạn tri âm tri kỉ nên
Nguyễn Khuyến mới có thơ khóc bạn cảm động và tha thiết như vậy. Có thể xem đây
cũng là một bài văn tế được viết bằng thể thơ song thất lục bát, giọng thơ réo rắt thấm đầy

lệ, gồm có 38 câu thơ.
Mở đầu bài thơ là một tiếng than, tiếng nấc đau đớn:
"Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lịng ta".
Một sự thảng thốt xót thương cất lên, tưởng như bất ngờ bị đánh rơi mất một cái gì
vơ cùng q báu. Nhóm từ "thơi đã thôi rồi" thay cho khái niệm "đã mất", "đã chết", "đã
qua đời"..., một lối nói bình dị, làm giảm bớt đi nỗi đau đớn ghê gớm đối với tuổi già.
Theo cách tính tuổi của các cụ ngày trước thì Dương Khuê mất lúc 63 tuổi, khi đó
Nguyễn Khuyến đã 68 tuổi rồi. Đúng là tiếng khóc bạn của những bậc cao niên. Hai chữ
"nước mây" chỉ hai sự vật cách xa. Nước chảy, mây trơi, xa nhau vời vợi, nghìn trùng
cách trở, có mấy khi gặp nhau. Song, lịng nước chảy, dù đi đâu về đâu vẫn ơm ấp bóng
mây trơi. Hình ảnh "nước mây" được liên kết với các từ láy "man mác", "ngậm ngùi" diễn
tả một trời thương xót, một khơng gian cách trở bao la, âm dương đôi đường, buồn đau,
nặng trĩu.
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Chữ "bác" trong thơ Nguyễn Khuyến mang tính biểu cảm sâu sắc. Nhà thơ ln
ln gọi bạn bằng bác, thể hiện một tấm lịng kính trọng và thân mật. Chữ "kính" và chữ
"lễ" in đậm trong phong cách ứng xử của Tam nguyên Yên Đổ: "Bác Dương thơi đã thơi
rồi... Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác... Bác chẳng ở, dẫu van chẳng ở"...
Phần thứ hai gồm 24 câu thơ, tác giả nhắc lại, nhớ lại những kỉ niệm sâu sắc với
người đã quá cố. Với nhà nho thì bạn đồng khoa là bạn đẹp nhất, tự hào nhất. Nguyễn
Khuyến và Dương Khuê cùng đỗ đạt, cùng làm quan, tình bạn ấy là "duyên trời" tác hợp
nên:
"Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau.
Kính yêu từ trước đến sau,

Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời".
Các từ ngữ "sớm hôm", "cùng nhau", "từ trước đến sau" thể hiện một tình bạn vơ
cùng thân thiết, chung thuỷ. Mỗi một kỉ niệm là một mảnh tâm hồn của nhà thơ được
nhắc lại với bao nhiêu giọt lệ. Nguyễn Khuyến như vẫn thấy Dương Khuê đang cùng
mình hiển hiện. Phải là bạn tâm đầu ý hợp, phải là những tao nhân mặc khách mới có
những kỉ niệm cầm ca, thi tửu đẹp và đáng nhớ như vậy.
Nhớ những cuộc du ngoạn, thăm thú nơi "dặm khách" chan hoà với thiên nhiên,
thảnh thơi giữa chốn lâm tuyền: "Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo". Nhớ những lần
cùng nhau đi hát ả đào nơi lầu cao, thưởng thức cung đàn, giọng hát:
"Có khi từng gác cheo leo,
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang".
Cầm xoang nghĩa là cung đàn, giọng hát, "Từng gác cheo leo" như còn gợi lại cảm
giác ngây ngất trên lầu cao của đôi bạn tri âm sành điệu. Nguyễn Khuyến và Dương Khuê
rất sành nghệ thuật hát ả đào, đã sáng tác nhiều hài hát nói nổi tiếng.

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Người xưa có nói: "Tửu phùng tri kỉ thiên bôi thiểu - Thi hội tri âm bán cú đa". Bạn
tri âm trong hội thơ (chỉ nghe qua) nửa câu thơ đã là nhiều không cần dài lời cũng đủ hiểu
bạn. Nguyễn Khuyến nhớ lại những lần cùng bạn uống rượu làm thơ:
"Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp,
Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân.
Có khi hàn soạn câu văn,
Biết bao đơng bích điển phần trước sau".
Chén quỳnh tương là chén ngọc, một cách nói sang trọng. "Rượu ngon cùng nhắp"
và hình ảnh "âm ắp bầu xuân" như cịn giữ lại một tình bạn trong hương vị nồng nàn,
hứng khởi. Nhắc tới chuyện bàn soạn văn chương thì đầy ắp những sách vở, điển cố. Hai

chữ "đơng bích, điển phần" biểu lộ niềm tự hào kín đáo của những nhà nho học rộng tài
cao.
Nguyễn Khuyến đã sử dụng cách diễn đạt trùng điệp hai nhóm từ ngữ: "Cũng có
lúc" và "có khi" đan chéo vào nhau, bốn lần xuất hiện trên tám dòng thơ, vừa để liệt kê
gợi nhớ, vừa tạo nên âm hưởng quấn quýt, thiết tha. Những kỉ niệm ấy vô cùng sâu sắc,
đẹp đẽ về tình bạn, khơng bao giờ có thể qn được.
Có kỉ niệm vui, có kỉ niệm buồn. Nguyễn Khuyến và Dương Khuê cùng làm quan
to dưới thời nhà Nguyễn. Nhưng rồi đất nước ta bị xâm lăng, dân tộc ta bị giặc Pháp
thống trị, là kẻ sĩ, là nhà nho "cùng nhau hoạn nạn". Cách ứng xử của mỗi người đểu có
chỗ khác nhau. Nguyễn Khuyến đã cáo bệnh, từ quan về sống cuộc đời bình dị giữa xóm
làng q hương. Khơng tham miếng "đẩu thăng", lương bổng của triều đình. Còn Dương
Khuê vẫn làm quan. Trong bài thơ chữ Hán "Gửi thăm quan Thượng thư họ Dương",
Nguyễn Khuyến tỏ ra rất thơng cảm với bạn: "Tơi biết bác vì cha mẹ phải làm quan để lấy
tấm lụa - Bác biết tôi nghèo phải làm quan để kiếm đấu gạo lương". Cảnh ngộ và cách
ứng xử tuy có khác nhau, kẻ làm quan, người từ quan, nhưng Tam nguyên Yên Đổ vẫn tỏ
ra bao dung bạn, vẫn "kính yêu từ trước đến sau", khơng bao giờ thay lịng đổi dạ:
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

"Bác già tơi cũng già rồi,
Biết thơi, thơi thế, thì thơi, mới là".
Chữ "rồi" vần với ba chữ "thôi" liên tiếp như một tiếng thở dài, tự an ủi mình, như
muốn quên đi thật nhanh những điều bất đắc chí. Khơng nỡ, khơng muốn nhắc đến nữa
mới là bạn bè tâm giao!
Bây giờ hai người đã đôi đường âm - dương vĩnh biệt. Khóc bạn, Nguyễn Khuyến
nhớ lại lần gặp bạn cuối cùng. Ân hận vì đường xa, vì tuổi già sức yếu. Chữ "nhác" rất
hay, nghĩa trong văn cảnh là ngại. Các chữ: "cầm tay" và "mừng rằng" thể hiện một tấm
lòng quý mến, thương yêu. Đoạn thơ làm tái hiện một khung cảnh cảm động của đôi bạn

già sau nhiều năm xa cách mới gặp lại nhau:
"Muốn đi lại, tuổi già thêm nhác,
Trước ba năm gặp bác một lần,
Cầm tay hỏi hết xa gần,
Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can".
"Tinh thần chưa can" ý nói sức khoẻ vẫn bình thường, tinh thần vẫn sáng suốt. Thế
mà bạn đột ngột qua đời. Hình ảnh "chân tay rụng rời" cực tả nỗi đau đớn, bàng hồng
khơng kể xiết. Đoạn thơ sau đây thể hiện rất đúng, rất sâu sắc tâm lí và tình cảm người già
khi được tin bạn mất:
"Kể tuổi tơi cịn hơn tuổi bác,
Tơi lại đau trước bác mấy ngày.
Làm sao bác vội về ngay?
Chợt nghe tôi bỗng chân tay rụng rời!".
Giọng thơ kể lể, tự tình. Trong lời than thấm đầy lệ. Các tiếng "tôi" và "bác" xuất
hiện nhiều lần trong đoạn thơ như hai linh hồn đang nương tựa vào nhau; nỗi đau buồn
như được nhân lên gấp bội.

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Đoạn thơ hồi tưởng này, những kỉ niệm được trình bày theo trình tự thời gian, từ
"thuở đăng khoa" đến ngày bạn qua đời. Phép liệt kê, trùng điệp được vận dụng để gây ấn
tượng về một tình bạn lâu bền, sâu sắc, thuỷ chung và vơ cùng thắm thiết. Người Việt
chúng ta, nhất là các cụ già lúc khóc người thân quá cố thường kể lể gợi nhắc mọi kỉ niệm
ngụ ý thương tiếc. Có lúc ta cảm thấy người sống đang đối thoại và tâm sự với người đã
khuất. Sáu đoạn thơ đã kể lại đủ hết các giai đoạn của tình bạn, lời kể nào cũng chân
thành, đằm thắm. Nguyễn Khuyến vừa kể lể, vừa nức nở.
Tám câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khuyến khóc bạn cũng là tự khóc mình, giọng thơ

ngày một thêm não nùng, thê thiết. Ông trách bạn "vội đi xa" để mình lẻ loi, cơ đơn. Cuộc
sống trở nên chán chường, vô nghĩa:
"Ai chẳng biết chán đời là phải,
Sao vội vàng đã mải lên tiên;
Rượu ngon khơng có bạn hiền,
Khơng mua không phải không tiền không mua".
Sau chữ "chẳng" xuất hiện liên tiếp 5 chữ "không" gợi tả cái trống vắng, cái cô đơn
của nhà thơ, của cảnh già. Kẻ đi xa và người ở lại cùng chung nỗi niềm tâm sự "chán đời
là phải". Nhà thơ kín đáo bộc lộ thái độ đối với thời cuộc trước sau không thay đổi. Như
đã từng thổ lộ:
"Sách vở ích gì cho buổi ấy
Áo xiêm nghĩ tại: thẹn thân già".
(Ngày xuân dặn các con)
Cho đến trước lúc qua đời, ông vẫn không quên trăng trối con cháu:
"Đề vào mấy chữ trong bia,
Rằng: Quan nhà Nguyễn cáo về đã lâu".
(Di chúc)

Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

Bạn mất đột ngột, nỗi thương tiếc, đau xót làm tê tái cả lịng. Sống trong cơ đơn
ngày thêm bơ vơ sầu tủi. Cuộc đời mất hết ý nghĩa: không muốn uống rượu, không thiết
ngâm thơ, gian nhà và tâm hồn trở nên trống vắng, trơ trọi. Còn đâu nữa bạn tri âm tri kỉ?
"Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết đưa ai, ai biết mà đưa
Giường kia treo cũng hững hờ,
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn".

Lời than khóc trở nên xót xa khi nhà thơ nhắc lại điển tích Tử Kỳ - Bá Nha và Trần
Phồn - Từ Trĩ. Chiếc giường dành riêng tiếp bạn nay đã trở nên "hững hờ". Tiếng đàn
cũng "ngẩn ngơ" mất hồn vì lẻ bạn. Một cách nói thậm xưng để cực tả nỗi đau tê tái khi
bạn thân qua đời. Khi cịn sống thì đơi bạn cùng đi chơi "dặm khách", cùng "lựa chiều
cầm xoang", "rượu ngon cùng nhắp", cùng "bàn soạn câu văn"... Lúc bạn qua đời chẳng
còn người tri âm tri kỉ để cùng nhau uống rượu, làm thơ, nghe đàn, năng lui tới thăm nom,
chia ngọt sẻ bùi cùng nhau. Nguyễn Khuyến đã có nhiều cách nói rất sâu sắc, cảm động
diễn tả sự thương xót bạn và nỗi buồn cơ đơn của mình.
Bốn câu cuối bài thơ như một tiếng nấc đau đớn. Tuổi già vốn ít lệ (hạt lệ như
sương), nên chỉ biết khóc ở trong lịng. Thương bạn gắn liền với bao nỗi nhớ. Khóc bạn
chuyển thành nỗi niềm như cam chịu số phận bi thương. Chỉ cầu mong cho linh hồn bạn
thanh thản "lên tiên":
"Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,
Tôi tuy thương lấy nhớ làm thương,
Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan".
Trải qua bao mưa nắng, bao thăng trầm hoạn nạn, Tam nguyên Yên Đổ cịn đâu
nhiêu nước mắt để khóc bạn, chí cịn biết "lấy nhớ làm thương". Tuy nhiên cả bài thơ,
nhất là bốn câu kết đã "chứa chan" nước mắt đau xót. Hai câu thơ: "Bác chẳng ở dẫu vẫn
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

chẳng ở - Tơi tuy thương lấy nhớ làm thương" với cách diễn đạt trùng điệp và tăng cấp đã
tạo nên giọng thơ buồn thê thiết, Nguyễn Khuyến để lại nhiều tiếng khóc: khóc cho đất
nước và dân tộc, khóc vợ, khóc con, khóc bạn,… Tiếng khóc nào cũng xúc động, tê tái,
nặng tình, nặng nghĩa. Riêng bài "Khóc Dương Khuê" lại được viết bằng thể thơ song thất
lục bát, lời khóc bạn càng trở nên thiết tha, não nùng, lúc thì nức nở, thảng thốt, lúc thì kể
lể thở than, lúc thì phân trần, lúc thì trách móc, lời thơ thủ thỉ như nói với người còn sống,

rất cảm động. Giọng thơ liền mạch, lời thơ tinh tế, biểu cảm đã thể hiện nghệ thuật vừa
bình dị, vừa điêu luyện.
"Khóc Dương Kh" thể hiện một tình bạn đẹp và cảm động của nhà nho thuở
trước. Sau một thế kỉ, chúng ta vẫn thấy bùi ngùi xúc động khi đọc bài thơ này. Nguyễn
Khuyến khóc bạn cũng là khóc cho một thế hệ nhà nho và cũng là tự khóc cho mình: "Ai
chẳng biết chán đời là phải"…
Bài làm 4
Trong nền thơ văn Việt Nam đã in dấu hơn một nghìn năm lịch sử của dân tộc, nhà
thơ Nguyễn Khuyến cũng đóng góp một phần vẻ vang trong đó. Những bài thơ của ơng
mang những tình cảm chân thực đẹp đẽ của người Việt Nam, được diễn đạt bằng ngôn
ngữ Việt Nam gần gũi và giản dị. Trong số các bài thơ ấy tiêu biểu là bài “Khóc Dương
Khuê”.
Nguyễn Khuyến và Dương Khuê cùng đỗ tiến sĩ và làm quan dưới triều Nguyễn, tuy
nhiên sau năm 1884, đất nước rơi vào tay thực dân Pháp, Nguyễn Khuyến cáo quan về
làng nhưng Dương Kh thì khơng có cái chí hướng đó, ơng tiếp tục làm quan cho triều
đình bấy giờ là tay sai cho thực dân, cho tới lúc ông qua đời ở tuổi 64. Cái chết đột ngột
của Dương Khuê là một đau của Nguyễn Khuyến. Chẳng màng đến những chuyện khác,
lúc đó Nguyễn Khuyến chỉ nghĩ rằng mình đã mất đi một người bạn thân, một tình cảm
q già khơng có gì có thể thay thế được. Tự ơng hiểu được tình bạn ấy đến chính ông
cũng không đo lường hết được chiều sâu, và rồi ông kêu lên những tiếng thảng thốt:
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188


Thư viện Đề thi - Trắc nghiệm - Tài liệu học tập miễn phí

“Bác Dương thơi đã thơi rồi
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”
Chẳng còn sự trau chuốt văn chương chữ nghĩa, câu thơ chỉ còn là nỗi đau, một nỗi
đau chân thành và trọn vẹn. Tiếng “thôi” nghe dân giã mà tự nhiên làm sao, bộc phát từ
chính sự đau đớn trong cõi lịng tác giả, trong hồn cảnh xã hội mà người ta ln đề cao

sự “cao nhã” trong văn chương thì ta thấy Nguyễn Khuyến đã coi trọng sự chân thực đời
thường đến mức nào. Tuy là nói đến cái chết nhưng ơng lại khơng dám nói hẳn từ “chết”,
thay vào đó là “thơi đã…thơi rồi”, vậy là coi như hết, hết thật rồi, ông đã mất đi người
bạn thân mãi mãi. Kẻ quyền quý có đánh rơi viên ngọc q độc nhất vơ nhị cũng chỉ kêu
đến vậy mà thôi, nếu như không đau nỗi đau thật làm sao có thể khóc tiếng khóc thật đến
thế. Chỉ có điều nỗi đau ấy của Nguyễn Khuyến khơng thể thét lên, ơng khóc với chính
mình, tự mình khóc mình nghe, tiếng khóc đi vào lịng chứ chẳng thấu đến ai. Lúc này
ơng muốn ngồi một mình, ngồi với người bạn đã mất để cùng nhớ lại những kỉ niệm đã có
từ những ngày đã rất xa xôi:
“Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước…
Trong khi gặp gỡ biết đâu dun trời.”
Tình bạn ấy được gắn bó từ khi hai người cùng đi thi Hương và đỗ cùng nhau, hai
người vốn khác quê, xa lạ, chẳng quen biết gì nhưng cứ như duyên trời định sẵn, họ cứ
thế gắn bó cùng nhau. Đọc câu từ của Nguyễn Khuyến ta cảm thấy thật bình dị mà gần
gũi, thân mật “sớm hơm”, “tơi bác”, “cùng nhau”, chan chứa tình cảm gắn bó, sự “kính
u từ trước đến sau”.
“Cũng có lúc chơi nơi dặm khách…
Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang.”
Đôi bạn tâm đầu ý hợp đã từng trải qua những ngày tháng vui vẻ, thú vị, có tâm hồn
biết thưởng thức và chia sẻ những niềm vui của kẻ cao nhân mặc khách. Tâm hồn nhà thơ
như đang rung động trước những kỉ niệm, đang sống lại vói những cảm giác “từng gác
Trang chủ: | Email hỗ trợ: | Hotline: 024 2242 6188