Tiểu luận cao học, môn lịch sử quan hệ quốc tế, các NHÂN tố tác ĐỘNG đến NGA EU SAU CHIẾN TRANH LẠNH

TIỂU LUẬN
MÔN: LỊCH SỬ QUAN HỆ QUỐC TẾ
ĐỀ TÀI

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN NGA - EU
SAU CHIẾN TRANH LẠNH

0


LỜI MỞ ĐẦU
Năm trên vùng đất chiến lược của thế giới lại là hai thực thể lớn nhất
Châu Âu, mối quan hệ hợp tác Nga – EU ln có ý nghĩa quan trọng đối với
sự ổn định của cả châu lục và thế giới. Tuy nhiên, quan hệ hai bên chưa bao
giờ ổn định mà ln có những lúc thăng lúc trầm. “Quan hệ đối tác với Nga
là quan trọng nhất, cấp thiết nhất và là thách thức nặng nề nhất đối với Liên
minh Châu Âu”1.
Quan hệ Nga – EU trong thập kỷ 90 của thế kỷ XX tương đối nồng ấm.
Điều này xuất phát từ tình hình nước Nga lúc bấy giờ: Tình trạng khủng
hoảng và suy thối kéo dài, chính trị nội bộ rối ren, vị thế quốc tế suy giảm
khiến nước Nga ở vào thế yếu, phải nhượng bộ phương Tây trong mọi lĩnh
vực từ an ninh, quân sự đến các vấn đề kinh tế. Ngày 31/12/1999, V. Putin lên
thay B. Yeltsin trở thành tổng thống Liên Bang Nga. Từ bỏ chính sách phiến
diện nghiêng về Phương Tây của người tiền nhiệm để theo đuổi đường lối
ngoại giao độc lập mang tính thực dụng vì lợi ích quốc gia, nước Nga dưới sự
lãnh đạo của vị Tổng thống mới đã bắt đầu khơi phục hình ảnh và vị thế cũng
như bắt đầu có lập trường của riêng mình đối với nhiều vấn đề trong quan hệ
vơi EU. Quan hệ Nga – EU thiết lập từ tháng 12/1991 và được định hình theo
khn khổ đối tác chiến lược bằng “Hiệp định đối tác và hợp tác” ký kết năm
1994, chính thức có hiệu lực từ tháng 12 năm 1997. Vậy có những nhân tố
nào tác động đến quan hệ giữa hai thực thể này ? và trong mối quan hệ

này ảnh hưởng của nhân tố Mỹ như thế nào?. Bài tiểu luận sẽ đi vào phân
tích các nhân tố tác động đến quan hệ Nga – Eu sau chiến tranh lạnh, đê làm
sáng tỏ những bất đồng trong quan hệ giữa hai thực thể lớn nhất của Châu
Âu.

1

Phát biểu của Javier Solana – Đại diện cao cấp về chính sách đối ngoại và an ninh chung của Liên
minh châu Âu. Xem: Union europeenne – Russia: quelles relation?, truy cập ngày 8-4-2010

1


I. Khái quát chung quan hệ Nga - EU
1. Bối cảnh quốc tế
Sau hơn bốn thập kỷ đối đầu căng thẳng, Chiến tranh lạnh đã kết thúc
cùng với sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết, dẫn đến những thay đổi sâu sắc
trong quan hệ quốc tế. Ý thức hệ khơng cịn là nhân tố hàng đầu trong tập
hợp lực lượng, thay vào đó, lợi ích quốc gia trở thành nhân tố chủ đạo trong
hoạch định chính sách của các nước. Vì vậy nên hầu hết tất cả các nước dù
lớn hay nhỏ, trong đó có Liên bang Nga, đều thay đổi chiến lược đối ngoại
của mình sao cho phù hợp với sự thay đối về so sánh lực lượng và thực trạng
an ninh thế giới, nhằm giành được cơ hội thuận lợi để phát triển đất nước và
xác lập một vị trí có lợi nhất trong trật tự thế giới mới đang hình thành.
Những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, cục diện của thế giới là nhất
siêu đa cường, trong đó các cực, các trung tâm hoạt động hài hòa, phối hợp
chặt chẽ với nhau chứ khơng triệt tiêu nhau, tuy có mâu thuẫn nhưng xu
hướng hợp tác vẫn là chủ yếu, kiềm chế và đấu tranh song khơng đi đến quan
hệ đổ vỡ.
Bên cạnh đó, sau Chiến tranh lạnh, những nguy cơ an ninh phi truyền

thống như an ninh kinh tế, an ninh con người, an ninh sinh thái – môi
trường…với những đặc điểm là khả năng xun quốc gia, tính vơ chính phủ
và khả năng chuyển hóa và vận động mau lẹ đã trở thành mối quan tâm đặc
biệt của cộng đồng quốc tế. Sau Chiến tranh lạnh, phát triển kinh tế trở thành
ưu tiên hàng đầu trong chiến lược của các quốc gia, đặc biệt là các nước lớn.
Dưới sự tác động của q trình tồn cầu hóa và cuộc cách mạng khoa học
công nghệ, sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia không chỉ tăng trong lĩnh
vực kinh tế mà cả về an ninh chính trị. Như vậy sự sụp đổ của trật tự thế giới
đối đầu hai cực đã góp phần tích cực làm cho xu thế hịa bình, ổn định và hợp
tác để phát triển trở thành xu thế lớn của thế giới.

2


2. Tình hình châu Âu, EU và Nga sau Chiến tranh lạnh
2.1 Bối cảnh Châu Âu sau chiến tranh lạnh
Lịch sử thể kỷ XX đã chứng kiến châu Âu trở thành nơi tranh chấp
ảnh hưởng một cách quyết liệt giữa hai siêu cường hàng đầu thế giới. Chiến
tranh lạnh kết thúc, mơi trường an ninh, chính trị của Châu Âu đã có những
thay đổi căn bản. Sự đối đầu của haai siêu cường Mỹ là Liên Xô với hai khối
quân sự NATO – Vacsava khơng cịn, do đó nguy cơ châu Âu bị biến thành
chiến trường tranh chấp ảnh hưởng đã được đẩy lùi. Tuy nhiên, an ninh châu
Âu lại rơi vào tình trạng khơng ổn định mới. Liên Xơ tan rã dẫn đến sự ra đời
của một loạt các chủ thể với tư cách là các quốc gia châu Âu, đồng thời dẫn
đến sự phân hóa nội bộ sâu sắc trong các tầng lớp xã hội Nga cũng như các
nước Đông Âu. Những nhân tố này đang đe dọa nghiêm trọng đến sự ổn định
của Châu Âu. Nguy cơ tiềm tàng của chiến tranh quy mô lớn đến từ một phía
trước đây đã bị thay thế bởi sự “uy hiếp” và “thách thức” đến từ nhiều phía 2.
Trong bối cảnh đó, hợp tác Nga – EU khơng chỉ nhằm củng cố an ninh của cả
hai bên, thúc đẩy hợp tác kinh tế, giải quyết các vấn đề buôn lậu và các vấn

đề biên giới lãnh thổ nhằm đảm bảo một châu Âu an ninh, ổn định mà còn
nhằm hạn chế ảnh hưởng của Mỹ ở Châu Âu, phát huy cai trò của Nga cũng
như EU trong nền an ninh châu lục.
2.2 EU thập niên đầu của thời kỳ sau Chiến tranh lạnh
Ngày 7/2/1992 Hiệp ước Mastricht được ký kết là một bước ngoặt lớn
ở Tây Âu, nó đánh dấu sự thành lập chính thức của Liên minh châu Âu (EU).
Ra đời trong hoàn cảnh lịch sử mới sau Chiến tranh lạnh kết thúc, EU có
nhiều thuận lợi nhưng cũng gặp khơng ít những khó khăn.
Thuận lợi: Hiệp ước Mastricht thể hiện chính sách thích ngi mới của
Cộng đồng châu Âu khi quyết định đặt vấn đề nhất thể hóa châu Âu làm mục
tiêu nền tảng cho sự phát triển trong kỷ nguyên mới, nhằm tạo dựng một liên
minh ngày càng chặt chẽ giữa nhân dân các nước châu Âu. Việc thống nhất
2

Vương Dạt Châu, An ninh quốc tế trong thời đại tồn cầu hóa, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội 2004

3


thị trường của các nước thành viên EU với các nước thành viên EU với các
nước trong hiệp hội mậu dịch tự do châu Âu trong một “không gian kinh tế
châu Âu” cũng như sự nhất trí của các nước thành viên EU trao quyền đại
diện cho Ủy ban Châu Âu trong WTO đã tạo nên một sức mạnh lớn chi phối
các vấn đề kinh tế, thương mại quốc tế. Nhìn chung, thập niên đầu tiên của
thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh, EU đã xây dựng được những cơ sở làm tiền tệ
cho q trình nhất thể hóa của mình.
Khó khăn: Về kinh tế, do có sự khác biệt về lợi ích giữa các nước
thành viên trong nhiều vấn đề khác nhau nên vẫn còn tồn tại nhiều bất đồng
liên quan đến liên quan đến tiến trình nhất thể hóa. Về chính trị, các nước EU
mặc dù đều là những nền kinh tế phát triển nhưng bị phụ thuộc gần như toàn

vào nguồn năng lượng từ bên ngoài. Về mặt xã hội, dân số già kéo theo sự
suy giảm sức sản xuất và gắng nặng về phúc lợi xã hội cũng như tỷ lệ thất
nghiệp cao, chênh lệch khoảng cách giàu nghèo lớn, những nguyên nhân tiềm
tang gây bất ổn xã hội đang lo lắng của chính phủ các nước EU. Việc kết nạp
thành viên mới, biên giới EU được mở rộng nhưng đồng thời cũng đẩy EU
tiếp giáp với nhiều khu vực bất ổn định. Vấn đề xung đột sắc tộc, tôn giáo và
các làn song ly khai cực đoan khiến tình hình ở những khu vực này trở nên
bất ổn hơn bai giờ hết, đe dọa trực tiếp đến an ninh của Châu Âu, trong đó có
EU.
2.3 Tình hình nước Nga mười năm đầu sau sự sụp đổ của Liên bang
Xô Viết
Cuối năm 1991, sau khi Liên bang Xô Viết với tư cách là một siêu
cường tan rã, nước Nga3 lại xuất hiện với tư cách là một quốc gia độc lập.
Liên bang Nga bước ra vũ đài quốc tế sau “Chiến tranh lạnh”, với quy chế
đặc biệt: “quốc gia kế tục Liên Xô”.
Về kinh tế, thừa hưởng tiềm lực kinh tế của Liên Xô, nước Nga phải
gánh chịu những hậu quả nặng nề của cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng
3

Trong quá khứ, Nga chưa bao giờ ngừng mở rộng lãnh thổ, Nhưng sau sự tan rã của Liên bang Xô
Viết, nga đã gần như quay trở lại mốc biên giới vào năm 1683, trước triều đại của Pie Đại Đế

4


và kéo dài suốt từ khi Liên Xô tan rã cũng như các món nợ nước ngồi rất lớn
của Liên Xơ. Tính đến năm 1992, khoản nợ mà Nga kế thừa từ Liên Xơ là
103 tỷ USD, trong đó nợ đến hạn phải trả ngay trong năm 1992 là 6 tỷ USD 4.
Thập niên đầu sau Chiến tranh lạnh, tăng trưởng GDP của Nga liên tục âm.
Suy thoái kinh tế kéo dài khiến nước Nga “tuột dốc” khi đồng rúp mất giá,

đến mức phải tun bố khơng nợ nước ngồi.
Về chính trị - xã hội, chính trường Nga những năm 1990 trở nên bất ổn
định với những cuộc tranh giành quyền lực gay gắt. Đó là sự đối đầu giữa các
phe nhóm, đảng phái với những mối quan tâm khác nhau. Tập trung và biểu
hiện sâu sắc nhất cho những mâu thuẫn đó là cuộc đấu tranh giữa một bên
phe của Tổng thống Yltsin và một bên là phe của Chủ tịch Xô Viết tối cao
Khabulatov để thiết lập chế độ Cộng hòa Tổng thống hay Cộng hòa Nghị
viện (9/1993)5, dẫn đến việc Tổng thống dùng biện pháp bạo lực để giải tán
Đuma. Những mâu thuẫn trong hệ thống chính trị Nga trở thành một rào cản
lớn đối với chính phủ Nga trong hoạch định và thực hiện đường lối, chính
sách phát triển kinh tế.
Với tình hình trên Nga đang phải đứng trước những khó khăn, thách
thức lớn để xác lập vị thế cường quốc xứng đáng với tiềm lực, lịch sử và
truyền thống của mình. Như vậy, Sauk hi Liên bang Xô Viết tan rã vị thế của
nước Nga bị giảm sút đáng kể. Khủng hoảng trầm trọng cùng với thực tế bất
lợi sau trật tự thế giới hai cực tan rã tạo ra nhiều khó khăn, thách thức không
nhỏ cho nước Nga trong con đường xác lập vị thế cường quốc khu vực cũng
như vị thế cường quốc thế giới.
II. Nhân tố năng lượng trong quan hệ Nga – EU
1. Tầm quan trọng của năng lượng trong quan hệ Nga – EU
4

Hà Mỹ Hương, Nước Nga trên trường quốc tế hôm qua, hôm nay và ngày mai, NXB chính trị
quốc gia, Hà Nội – 2007, trg. 72 – 73.
5
Nguyễn Thị Huyền Sâm, “Kinh tế LB Nga thời kỳ cầm quyền của Tổng thống Boris Yltsin: Thực
trạng và nguyên nhân”, Tạp chí nghiên cứu Châu âu, số 1, 2005, trg.39

5

Năng lượng có tầm quan trọng đặc biệt trong quan hệ Nga – EU. Việc
Nga ngừng cung cấp khí gaz cho Ukraina (1/2006) và dầu cho Belarut
(1/2007) đã ảnh hưởng đến tồn bộ hệ thống ống dẫn khí và dẫn dầu ở Châu
Âu. Đồng thời qua hai cuộc khủng hoảng này, EU đã nhận ra họ phụ thuộc
năng lượng vào Nga nhiều như thế nào. Thậm chí báo chí Phương Tây cịn
mơ tả rằng nước Nga đủ sức sưởi ấm và tan băng giá cả Châu Âu.
Mặc dù có một nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới với công
nghệ hiện đại nhưng do thiếu nguồn tài nguyên năng lượng, nên phần lớn
nhiên liệu phục vụ chô sản xuất và sinh hoạt của EU là khu vực nhập khẩu
năng lượng nhiều nhất trên thế giới: chiếm 2,9% sản lượng dầu mỏ và 7,1%
sản lượng khí đốt nhưng EU lại tiêu thụ đến 18,6% dầu lửa và 17% khí đốt
của toàn thế giới.6
2. Căng thẳng Nga – EU liên quan đến vấn đề năng lượng.
Mối quan hệ giữa Nga và EU kể từ sau năm 1999 vốn tồn tại nhiều bất
đồng liên quan đến lĩnh vực năng lượng. Điển hình là việc Nga sử dụng con
bài năng lượng như một vũ khí nhằm trừng phạt hữu hiệu đối với những nước
Cộng hịa thuộc Liên Xơ cũ khơng tn theo u cầu của Nga hoặc thực hiện
chính sách ưu tiên các mối quan hệ với Phương Tây, và tạo thế mặc cả cho
Nga trong quan hệ với EU đã tạo ra vết nứt, thậm chí dẫn đến những cuộc đối
đầu cang thẳng giữa hai bên trong vấn đề này.
Phương Tây thường ví: “nếu như Brejnev có tên lửa thì Putin có khí
đốt”7 câu nối này ngụ ý rằng nước Nga kể từ sau năm 1999 đã sự dụng dầu
khí làm vũ khí chiến lược. Thực tế, ngày nay năng lượng đối với Nga có một
vai trị quan trọng giống như vũ khí ngun tử đối với siêu cường Liên Xơ.
Giá dầu hỏa và khí đốt càng cao thì Moscow laị càng khai thác triệt để, tận
dụng nhiên liệu như một loại vũ khí chiến lược. 8 Trong “Cuộc chiến năng
6

Thơng tấn xã Việt Nam, “Châu Âu bị gạt ra ngoài lề”, Tài liệu tham khảo chủ nhật, số 37 – TTX

ngày 14/9/2008, trg.19.
7
Đỗ trọng Quang, “Tập đồn khí đốt khổng lồ Gazprom và tầm cỡ của nó trên thị trường năng
lượng thế giới”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 1 (103) 2009, trg.11
8
Nguyễn Cảnh Toàn, “Xung đột Nga – Gruzia: liều thuốc thử?”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 8
– 2008, trg.31.

6


lượng đến năm 2020”, Moscow đã nhận định: vai trò của Nga trên thị thường
năng lượng thế giới sẽ quyết định một phần lớn ảnh hưởng địa - chính trị và
dầu khí là một phương tiện chính trị đối nội và đối ngoại. 9 Bên cạnh đó
những bất đồng xung quanh nội dung bản Hiến chương năng lượng mới càng
làm cho mâu thuẫn trong vấn đề năng lượng giữa Nga và U trở nên phúc tạp
và căng thẳng. EU sau nhiều lần bị biến thành nạn nhân trong cuộc chiến
năng lượng giữa Nga và các nước láng giềng đã nhận thấy mối đe dọa từ tình
trạng phụ thuộc vào nguồn cung cấp từ Nga. Chính vì vậy, họ gây sức ép
buộc Nga nhanh chóng phẻ chuẩn “Hiến chương năng lượng” để thể chế hóa
việc Nga bảo đảm cung cấp năng lượng cho các nước EU. Tuy nhiên cho đến
nay Nga vẫn chữa phê chuẩn nội dung của Hiến chương năng lượng của EU
bởi theo họ, nó khơng phản ánh một cách công bằng về nghĩa vụ và quyền lợi
giữa một bên là EU – thị trường tiêu thụ, và bên kia là Nga – nước sản xuất,
cung cấp dầu khí và dầu mỏ10. Các nhà lãnh đạo Nga lên án bản Hiến chương
là “chỉ tính đến lợi ích của những nước tiêu thụ trong khi lại hoàn toàn bỏ qua
lợi ích của các nước sản xuất”.11 Ngày 6/8/2009 Thủ tướng Nga Putin đã ký
sắc lệnh chính thức bác bỏ việc Nga tham gia Hiệp ước Hiến chương Năng
lượng của EU, điều này càng làm cho những mâu thuẫn, căng thẳng giữa hai
bên trở nên trầm trọng. Ngoài ra, bất đồng trong vấn đề năng lượng còn là

một trong những nguyên nhân chính khiến EU ln cản trở con đường gia
nhập WTO của Nga, từ đó trở thành vật cản trong quá trình phát triển quan hệ
Nga – EU, khiến quan hệ hai bên them trì trệ.
Tóm lại, khơng thể phủ nhận tầm quan trọng của năng lượng trong
quan hệ Nga – EU. Tuy nhiên, nó cũng là một rào cản lớn cản trở mối quan
hệ hai bên.
III. Nhân tố Mỹ trong quan hệ Nga – EU
9

Nguyễn Cảnh Tồn, “Dầu khí và chiến lược năng lượng của Nga”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu,
số 9 (96) 2009, trg. 27-28
10
Ngô Duy Ngọ, “Hệ lụy của những rào cản trong quan hệ Nga – EU, Tạp chí nghiện cứu Châu
Âu, số 7 (82) 2007, trg.19.
11
Xem Union Europeenne – Russia: Quelles relations?, tlđd.

7


Mỹ có một vai trị chiến lược đặc biệt quan trọng trong chính sách của
EU cũng như Nga. Thực tế, EU và Mỹ có mối quan hệ đặc biệt về lịch
sử,chính trị lẫn kinh tế. Trong lịch sử, Mỹ đã từng là thuộc địa của người Anh
và đã từng nhận được sự giúp đỡ của ngươi Pháp trong cuộc chiến tranh
giành độc lập giữa thế kỷ XVIII. Cũng trong khoảng thời gian này, đã có
khoảng 60 triệu người Châu Âu di cư sang Mỹ tạo nên thành phần cơ bản của
cư dân Mỹ ngày nay. Do đó, có thể nói nền văn minh và chế độ xã hội của
Mỹ có nguồn gốc từ Châu Âu. 12 Chính những giá trị chung đó là một trong
những hịn đá tảng của quan hệ đồng minh giữa hai bên.
Về mặt kinh tế, cả Mỹ và EU đều phụ thuộc chặt chẽ vào nhau, cả hai

luôn là những đối tác thương mại và đầu tư lớn nhất của nhau. Giá trị trao đổi
thương mại hai bên tăng lên một tỷ đôla mỗi ngày.13 EU chiếm 42% tổng số
vốn đầu tư nước ngoài của Mỹ trong khi đó đầu tư của EU vào Mỹ chiếm
khoảng 56% tổng đầu tư nước ngoài của EU.
Về an ninh chính trị, cả Mỹ và EU đều cần đến sự hợp tác của nhau để
giải quyết các vấn đề quan trọng có tính tồn cầu và khu vực. Đặc biệt, sau sự
kiện 11/9/2001, tầm quan trọng của EU đối với Mỹ càng tăng. Mỹ rất cần sự
hỗ trợ của EU trong cuộc chiến khủng bố, nhất là khi cộng đồng Hồi giáo ở
EU rất lớn và nhiều tổ chức Hồi giáo có trụ sở ở các nước thành viên EU.
Cịn đối với Nga, thực tế không thể phủ nhận rằng tương quan về sức
mạnh tổng hợp của Nga sau Một thập kỷ dưới sự lãnh đạo của Tổng thống
B.Yltsin so với nước Mỹ là quá chênh lệch: Về kinh tế, GDP của Nga chỉ
bằng 1/30 GDP của Mỹ; Về quân sự, ngoại trừ kho vũ khí hạt nhân có khả
năng tiêu diệt tồn bộ nước Mỹ thì lực lượng qn đội có khả năng tác chiến
cũng như vũ khí chiến lược của Nga bị giảm sút nhanh chóng. Trong khi Mỹ
là cường quốc số một thế giới cả về kinh tế, chính trị lẫn qn sự thì Nga vẫn
phải “chật vật” trên con đường khôi phục lại vị thế cường quốc của mình. Có
12

Nguyễn Thị Quế, “tầm quan trọng của Châu Âu đối với Mỹ sau chiến tranh lạnh”, Tạp chí nghiên
cứu Châu Âu, số 6 (66) 2005, trg. 16.
13
Xem les relations au sein triangle Russia / Etats-Unis / Europe. o/revueinternationale-et-strategique-2004-1-page-39.htm, truy cập ngày 22/4/2010

8


thể noi, lúc này nước Nga đã khơng cịn đủ khả năng để cân bằng địa vị với
Mỹ. Vì thế, các nhà lãnh đạo Nga nhận định muốn trở thành cường quốc thế
giới thực sự thì quan hệ với Mỹ có tầm quan trọng hàng đầu và phải cải thiện

mối quan hệ với Mỹ chứ không phải đối đầu với họ. Trong bối cảnh đó, sự
kiện 11/9/2001 ở Mỹ đã tạo điều kiện cho Nga thực hiện được mục tiêu này.
Việc Tổng thống Nga V.Putin là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên gọi điện
cho tổng thống Mỹ bày tỏ lời chia buồn và thông cảm sâu sắc với những nạn
nhân của vụ khủng bố, và sau đó khơng những ủng hộ mà còn tham gia vào
liên minh chống khủng bố do Mỹ đứng đầu, tất cả đã cho thấy mong muốn
của Nga cải thiện và phát triển mối quan hệ tốt đẹp với Mỹ. Giữ một vị trí
quan trọng trong chính sách đối ngoại của EU và Nga như vậy, cùng với thực
lực và khả năng thực hiện sức mạnh của mình, Mỹ đã có những tác động
quan trọng đến quan hệ Nga – EU.

KẾT LUẬN
Quan hệ Nga – EU được coi là một trong những cặp quan hệ giữa các
nước lớn quan trọng nhất sau Chiến tranh lạnh. Nằm trên vùng đất chiến lược
của thế giới lại là hai thực thể lớn nhất Châu Âu, mối quan hệ giữa Nga – EU,
mối quan hệ giữa Nga và EU có ý nghĩa chiến lược rất lớn, đảm bảo an ninh,
9


ổn định và phát triển của cả Châu lục và là một nhân tố quan trọng cả cấu trúc
quan hệ quốc tế trong thế kỷ XXI. Mặc dù vậy, thập niên đầu của thế kỷ mới
đã cho thấy rằng giữa Nga và EU khơng chỉ có hợp tác mà ln tồn tại một số
bất đồng tiêu cực đến quan hệ hai bên. Đó là những bất đồng liên quan đến
vấn đề quan hệ giữa Nga với các nước Bantich, quy chế độc lập cho Kosovo
hay cạnh tranh kinh tế,… trong đó đáng chú ý nhất là những bất đồng, mâu
thuẫn liên quan đến vấn đề dân chủ, nhân quyền, vấn đề mở rộng EU về phía
Đơng và vấn đề năng lượng.
Những bất đồng, mâu thuẫn này đã là rào cản cản trở quan hệ Nga –
EU trong một thời gian dài và sẽ còn tiếp tục là nhân tố tác động quan trọng
trong tương lai. Mặc dù vậy, thực tế đã chứng minh rằng chúng chưa đủ khả

năng để đẩy quan hệ Nga – EU đến một nguy cơ bị đổ vỡ, vì vậy hai bên đều
nhận thức được tầm quan trọng của việc hợp tác với bên còn lại, bế tắc trong
quan hệ song phương sẽ chỉ đi ngược với lợi ích chiến lược của cả hai. Nhìn
một cách tổng thể, những rào cản đã được phân tích khơng chỉ chi phối mối
quan hệ Nga – EU, mà còn có tác động nhất định đối với tình hình an ninh,
ổn định phát triển của cả Châu Âu. Đối với Việt Nam với tầm quan trọng của
mối quan hệ đối tác chiến lược Việt – Nga và mối quan hệ thương mại Việt –
EU, việc nắm vững và hiểu rõ những rào cản đó sẽ góp phần nào giúp cho
việc hoạch định chính sách với hai đối tác quan trọng này, đồng thời xử lý
quan hệ với họ một cách khéo léo để đảm bảo tốt lợi ích của chúng ta.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hà Mỹ Hương, Quan hệ Nga – Mỹ sau chiến tranh lạnh, NXB Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 2003
2. Hà Mỹ Hương, Nước Nga trên trường quốc tế: Hơm qua, hơm nay và
ngày mai, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2007.
10


3. Vũ Dương Huân, Hệ thống chính trị Liên bang Nga: cơ cấu và tác
động đối với quá trình hoạch định chính sách đối ngoại, NXB Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 2002.
4. Đỗ Trọng Quang, “Tập đồn khí đốt khổng lồ Gazprom và tầm cỡ của
nó trên thị trường năng lượng”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 4
(103) – 2009.
5. Ngô Duy Ngọ, “Sự rạn nứt trong quan hệ Nga – Mỹ”, Tạp chí nghiên
cứu Châu Âu, số 6 (81) - 2007.
6. Nguyễn Thị Huyền Sâm, “Kinh tế LB Nga thời kỳ cầm quyêng của
Tổng thống Boris Yltsin: thực trạng và nguyên nhân”, Tạp chí nghiên
cứu Châu Âu, số 1 2005, trg. 39

7. Ngô Duy Ngọ, “Hệ lụy của những rào cản trong quan hệ Nga – EU”,
Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 7 (82) – 2007.
8. Nguyễn Cảnh Toàn, “Xung đột Gruzia – Nga: Liều thuốc thử”, Tạp chí
nghiên cứu Châu Âu, số 8 (95) – 2008.
9. Nguyễn Thị Quế, “Tầm quan trọng của Châu Âu đối với Mỹ sau chiến
tranh lạnh”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 6 (66) – 2005.
10. Nguyễn Thanh Hiền, “Tổng thống Putin và chính sách ngoại giao, an
ninh của Liên bang Nga”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 11 (86) –
2007.
11.

Xem:

Union

europeenne

–

Russia:

quelles

/>
truy

relation?,
cập

ngày

2/5/2010
12. Thông tấn xã Việt Nam, “Tổng thống Putin trong con mắt Phương
Tây”, Tài liệu tham khảo đặc biệt – TTX ngày 23/1/2008, trg.19.
13. Thông tấn xã Việt Nam, “Châu Âu bị gạt ra ngoài lề”, Tài liệu tham
khảo chủ nhật, số 37 – TTX ngày 14/9/2008, trg.19.
14. Viện nghiên cứu Châu Âu, “Thông điệp Liên bang của Tổng thống
Putin ngày 8/7/2000”, Tạp chí nghiên cứu Châu Âu, số 2 (63), 2001.
11


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU.......................................................................................0
I. khái quát chung quan hệ Nga - EU..................................................2
1. Bối cảnh quốc tế..............................................................................2
2. Tình hình châu Âu, EU và Nga sau Chiến tranh lạnh....................3
2.1 Bối cảnh Châu Âu sau chiến tranh lạnh.......................................3
2.2 EU thập niên đầu của thời kỳ sau Chiến tranh lạnh.....................3
2.3 Tình hình nước Nga mười năm đầu sau sự sụp đổ của Liên bang
Xô Viết.................................................................................................4
II. Nhân tố năng lượng trong quan hệ Nga – EU................................6
1. Tầm quan trọng của năng lượng trong quan hệ Nga – EU............6
2. Căng thẳng Nga – EU liên quan đến vấn đề năng lượng...............6
III. Nhân tố Mỹ trong quan hệ Nga – EU...........................................8
KẾT LUẬN.........................................................................................10
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................11

12