Xây dựng bài tập theo chủ đề tích hợp theo định hướng phát triển năng lực và vận dụng kiến ​​thức vào giải quyết vấn đề thực tế cho học sinh THCS

XÂY DỰNG BÀI TẬP THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VÀ VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO GIẢI
QUYẾT VẤN ĐỀ THỰC TẾ CHO HỌC SINH THCS
Trong thập kỷ qua, học tích hợp đã được thực hiện ở nhiều quốc gia có hệ thống
giáo dục phát triển. Ở Việt Nam, phương thức dạy học truyền thống đang bộc lộ
những điểm yếu khi phải đối mặt với sự bùng nổ tri thức lớn, khi nhiều vấn đề toàn
cầu đang nổi lên cần đưa vào chương trình nhà trường và dạy cho trẻ em, nhưng
không phải là dành riêng cho kiến thức. và quá trình suy nghĩ của bất kỳ chủ đề cá
nhân hoặc khoa học. Như vậy, học tích hợp cũng là một trong những định hướng
quan trọng cần thiết cho quá trình đổi mới căn bản, triệt để hệ thống giáo dục Việt
Nam trong giai đoạn sắp tới. Bài báo này sẽ trình bày về chủ đề xây dựng bài tập
theo chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết
vấn đề thực tế cho học sinh ở trường trung học cơ sở. Để xây dựng bài tập theo chủ
đề tích hợp, tác giả dựa trên cơ sở lý luận khoa học: Để khắc phục hạn chế của việc
sử dụng CT hiện hành cũng như phục vụ yêu cầu đổi mới giáo dục cấp THCS giai
đoạn sắp tới; phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế
cho học sinh là mục tiêu dạy học và cũng là tư tưởng chỉ đạo trong việc xây dựng
chương trình THCS mới; Việc phân chia các bài tập theo chủ đề tích hợp nhằm
phục vụ mục đích tổ chức học tập theo hướng giúp học sinh phát triển năng lực vận
dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tế. Căn cứ vào đặc điểm nhận dạng
và các đặc điểm chung như tính phù hợp, tính đa chủ thể và liên chủ thể, tính thực
tế của nó; chúng tôi đã nêu tên nguyên tắc xây dựng và mô hình hóa cấu trúc bài
tập theo chủ đề tích hợp để làm ví dụ minh họa cho việc xây dựng bài tập theo chủ
đề tích hợp trong chương trình THCS hiện hành. Nghiên cứu này thể hiện nỗ lực
tìm kiếm giải pháp nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng tích hợp hiện nay
để phù hợp với bối cảnh hiện nay: chương trình và phương tiện học tập cũng như
chất lượng giáo viên, học sinh và điều kiện quản lý của các trường trung học.
1. Giới thiệu
Thực tế cho thấy, chất lượng chương trình và giảng dạy ở nước ta còn nhiều vấn đề
đáng lưu ý. Theo biên bản thẩm định chương trình, sách giáo khoa phổ thơng hiện
hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo 1 ,2 chỉ ra “ chương trình giáo dục phổ thơng...

vẫn cịn q chú trọng đến kiến thức, chưa chú trọng đến việc hình thành và phát
triển năng lực, nhân cách của học sinh ” . Nhiều hạn chế của chương trình hiện
hành được chỉ ra như “quá tải, quá hàn lâm, thiếu thực hành, thiếu thực tế” . Bộ
Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành “Chương trình giáo dục phổ thơng – chương
trình phổ thơng” 3, địi hỏi chương trình phải giúp phát triển năng lực và nhân cách


của học sinh; ưu tiên thực hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề
trong học tập và đời sống; xây dựng chương trình và tổ chức dạy học theo hướng
tích hợp là chủ đạo ở cấp Tiểu học và Trung học cơ sở. Vì vậy, bất kỳ sự bổ sung,
điều chỉnh nào để khắc phục hạn chế của chương trình và cách thức thực hiện
chương trình trong bối cảnh cụ thể của nhà trường đều có ý nghĩa sống cịn. Bên
cạnh đó, tính hàn lâm, thiếu thực tế của kiến thức học tập trong nhà trường cũng
như sự đơn điệu trong hình thức dạy học và hoạt động học tập đã ảnh hưởng đến
tinh thần ham học của học sinh và cản trở niềm vui đến trường của học sinh. Vì
vậy, tìm con đường nâng cao chất lượng giáo dục phải bằng đổi mới, đổi mới thực
tiễn giáo dục hiện nay, cả về nội dung và phương pháp dạy học. Vậy vấn đề đặt ra
là: Làm thế nào để tạo ra những thay đổi đó trong bối cảnh hiện nay về chương
trình, phương tiện học tập cũng như chất lượng giáo viên, học sinh và điều kiện
quản lý của các trường THCS?
Các nghiên cứu về giáo dục9 ,10 ,11 ,12 ,13 ,14 ,15 đã chỉ ra rằng giao cho học sinh một số
bài tập có nội dung khái quát của bài học sẽ hiệu quả hơn là giao nhiều bài tập tập
trung vào mảng kiến thức hẹp, chia nhỏ. Bài tập theo chủ đề tích hợp là loại bài tập
đi sâu vào kiến thức cơ bản, chứa đựng những thơng tin được tóm tắt với phạm vi
rộng, đa dạng về mức độ – còn gọi là bài tập lớn, giúp học sinh giải quyết các vấn
đề thực tế, tạo cho học sinh sự chủ động và buộc học sinh phải có trách nhiệm với
bài tập của mình. học. Theo Khá4 bài tập lớn giúp học sinh có cơ hội thực hành và
vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học; ở bài tập lớn học sinh có cơ hội vận dụng các
kỹ năng tư duy bậc cao như sáng tạo, giải quyết vấn đề, đánh giá, tóm tắt và phân
tích ( những đặc điểm này sẽ là dấu hiệu để phân biệt bài tập lớn với các dạng bài

tập khác ). Việc làm bài theo chủ đề tích hợp theo phương pháp phù hợp đã phát
huy được sự phát triển năng lực học tập chung cũng như năng lực học tập bộ môn
của học sinh. Xaviê (1996)8 khoa giáo dục tích hợp đã nêu: để phát triển năng lực
của học sinh thì phải để học sinh vận dụng kiến thức, kỹ năng cũng như rèn luyện
thái độ tích cực trong giải quyết tình huống/vấn đề/bài tập cụ thể; thông qua việc
sử dụng phương pháp dạy học phù hợp. Trên cơ sở phân tích ở trên, bài viết sẽ
trình bày các ngun tắc cũng như mơ hình cấu trúc của bài tập theo chủ đề tích
hợp; trên cơ sở đó chúng ta có thể xây dựng các dạng bài tập tích hợp theo chủ đề
ở trường THCS bằng cách tổ chức học tập theo phương pháp dạy học theo chủ đề
nhằm phát triển cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề
thực tế.
2. Nội dung


2.1. Cơ sở xây dựng bài tập theo chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực
vận dụng kiến thức của học sinh vào giải quyết vấn đề thực tế
2.1.1. Khắc phục hạn chế trong việc thực hiện CT hiện hành; đáp ứng yêu cầu
đổi mới giáo dục cấp trung học giai đoạn tới theo định hướng phát triển năng
lực của học sinh
Luật Giáo dục Việt Nam 2005 quy định “Giáo dục trung học cơ sở nhằm giúp học
sinh tiếp thu và phát triển kết quả học tập ở cấp tiểu học; đạt trình độ phổ thơng ở
cấp trung học cơ sở và tích lũy kiến thức về kỹ thuật, định hướng nghề nghiệp để
hỗ trợ cho việc học tiếp lên Trung học phổ thông, học nghề hoặc vào đời sống lao
động” – Điều 27. Thực hiện Quyết định của Uỷ ban nhân dân số. 40/2000/QH10
của Quốc hội và Chỉ thị số. Theo Quyết định số 14/2001/CT-TTg của Thủ tướng
Chính phủ, kể từ năm học 2002-2003, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo thực
hiện phổ cập chương trình và sách giáo khoa mới ở bậc Tiểu học và THCS.
Cho đến nay giáo dục THCS đã đạt được một số thành tích nhất định. Tuy nhiên,
chương trình THCS hiện nay đang quá chú trọng đến tính hàn lâm, lý thuyết làm
cản trở nỗ lực dạy và học khoa học, phát triển năng lực thực hành, vận dụng kiến

thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh. Năm 2008 và năm 2016, Bộ
Giáo dục và Đào tạo lấy ý kiến giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục 1 ,2– những người
trực tiếp làm việc với bộ sách giáo khoa mới tại 64 tỉnh thành Việt Nam, cùng với
Hội Cựu giáo chức Việt Nam, Hội Khuyến học Việt Nam và Liên hiệp các Hội
Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam để thẩm định chương trình sách giáo khoa đang sử
dụng. Bộ kết luận có tình trạng q tải học sinh, giáo viên; cũng như việc đánh giá
quá cao kiến thức lý thuyết và thiếu thực hành. Bên cạnh đó, thực tiễn dạy và học
bậc trung học cơ sở ở nước ta nhìn chung chịu ảnh hưởng nặng nề của thi cử. Điều
đó đã dẫn đến việc quá chú trọng dạy kiến thức, rèn luyện kỹ năng làm bài thi mà
chưa chú trọng dạy cho học sinh tính tự giác, phương pháp suy luận khoa học trong
làm bài; cũng như việc thúc đẩy tư duy độc lập và sáng tạo của học sinh trong
chương trình giảng dạy: Việc dạy học ít khi khuyến khích học sinh khám phá hoặc
xây dựng các kỹ năng và năng lực thực hành của học sinh. Nói cách khác, dạy cách
tư duy, cách giải quyết vấn đề, cách học thông minh, độc lập, sáng tạo chưa được
quan tâm đúng mức trong thực tế dạy học hiện nay.
Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành “ Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể
– chương trình phổ thơng” 3, ngun tắc xây dựng là: CT phải có khả năng phát
triển phẩm chất và năng lực của người học thông qua nội dung cơ bản, thiết thực,
hiện đại với tỷ lệ lành mạnh giữa giáo dục đạo đức, trí tuệ, thể chất và nghệ
thuật; chú trọng thực hành và vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực


tế; đồng thời tích hợp cao ở cấp độ thấp hơn, và phân hóa dần ở cấp độ cao
hơn. Cụ thể ở cấp trung học cơ sở đã khẳng định: Chương trình trung học cơ sở
nhằm hỗ trợ học sinh phát triển hơn nữa các kỹ năng và năng lực đã đạt được sau
khi học tiểu học; tự điều chỉnh bản thân cho phù hợp với xã hội, biết vận dụng
phương pháp học tập tích cực để hồn thiện kiến thức, kĩ năng nền tảng; tiếp thu
những kiến thức nhập môn về nghề nghiệp và ý thức định hướng nghề nghiệp
trong q trình học tập ở trường phổ thơng, trường dạy nghề hoặc trong cuộc sống
lao động. Trong Kế hoạch giáo dục tích hợp đã đề cập đến việc thực hành dạy học

các mơn KHTN: Vật lý, Hóa học và Sinh học. Đối với mỗi mơn học đều có hướng
dẫn xây dựng chủ đề học tập; tích hợp nội dung định hướng nghề nghiệp vào bài
học.
Những dẫn chứng trên cho thấy, yêu cầu phát triển cho học sinh năng lực thực
hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế đang đòi hỏi các trường
THCS phải triển khai phương pháp dạy học theo định hướng tích hợp trước khi
chương trình giáo dục mới theo định hướng đó được ban hành.
2.1.2. Phát triển năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề
thực tế của học sinh là mục tiêu dạy học và định hướng chỉ đạo trong phát
triển hệ thống giáo dục trung học cơ sở mới
Năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế là năng lực
cá nhân của học sinh trong việc huy động, vận dụng những kiến thức, kỹ năng và
thái độ đã học trên lớp hoặc qua kinh nghiệm thực tế để giải quyết những vấn đề
nảy sinh trong các tình huống phức tạp khác nhau.
Định hướng xây dựng chương trình giáo dục trung học cơ sở giai đoạn tới được
viết theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học, chú trọng thực
hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Như
vậy, mặc dù chương trình đã đề cập đến năng lực chung (năng lực độc lập tự học,
năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo) và năng lực
chủ thể (năng lực ngơn ngữ, năng lực tốn học, năng lực nghiên cứu khoa học xã
hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng khiếu mỹ thuật, năng lực thể chất)
nhưng mục tiêu cuối cùng của chương trình giáo dục trung học cơ sở vẫn là giúp
học sinh có được những kiến thức cơ bản, vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc
sống một cách hiệu quả và có khả năng tự học suốt đời. .
Bằng cách phát triển cho học sinh năng lực thực hành và vận dụng kiến thức vào
giải quyết vấn đề thực tế, chúng ta có thể giúp học sinh:


- Nắm vững kiến thức đã học để vận dụng vào giải bài tập hoặc sáng tạo nội dung
mới cho bài học; có khả năng kết nối kiến thức với các vấn đề thực tế liên quan

đến khoa học; vận dụng kiến thức, kỹ năng vào học tập và thực tiễn cuộc sống; có
thái độ học tập đúng đắn, phương pháp học tập tích cực, sáng tạo, ham học hỏi, có
kiến thức và khả năng tự học.
- Phát triển năng lực quan sát, thu thập, phân tích và xử lý thông tin; xây dựng
phương pháp nghiên cứu khoa học; phát triển kỹ năng nghiên cứu thực tế; phát
triển tư duy để chủ động giải quyết các vấn đề thực tế.
- Tìm hiểu về tự nhiên, chu kỳ của nó, ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của nó đến
đời sống con người cũng như những tác động của con người đến tự nhiên. Thơng
qua tìm hiểu về bản chất bằng cách vận dụng kiến thức đã học. có ý thức tự giác và
hiểu được hậu quả do hành vi của mình gây ra, có ý thức trách nhiệm đối với gia
đình, nhà trường và xã hội hiện tại và tương lai.
- Trải nghiệm niềm vui và sự háo hức do học tập mang lại. Phát triển phẩm chất
tích cực, độc lập, sáng tạo để vượt khó, tìm niềm vui trong học tập.
2.1.3. Bài tập theo chủ đề tích hợp là dạng bài tập cơ bản, chứa đựng thơng tin
được tích hợp ở phạm vi lớn khác nhau nhằm phát triển cho học sinh năng
lực thực hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề trong thực tế
cuộc sống.
Trong dạy học nói chung và dạy học THCS nói riêng, bài tập đóng vai trị hết sức
quan trọng.5 ,6 ,7 . Giao việc được coi là phương tiện để phát triển năng lực tư duy
cho học sinh thông qua việc để các em chủ động thực hiện các bước, áp dụng các
quy trình đã học để giải quyết cơng việc được giao (từ đơn giản: chỉ cần làm lại các
bước đã học trong một tình huống giống hệt, đến phức tạp: áp dụng các bước vào
một tình huống khác). , tình hình phức tạp hơn). Phân cơng khơng chỉ giúp học
sinh tiếp thu các sự kiện, thơng tin mà cịn phát triển khả năng tư duy, lý giải cho
người học. Nó đã trở thành một phương tiện quan trọng trong việc phát triển tư duy
logic, phản biện và sáng tạo cho học sinh. Sử dụng bài tập một cách thích hợp là
một yếu tố quan trọng trong việc khuyến khích học sinh học tập hiệu quả.
Nghiên cứu về dạy và học tích hợp 7 cho thấy dạy học theo chủ đề tích hợp có sức
hấp dẫn cao đối với học sinh tiểu học và THCS. Mục đích của bài tập tích hợp là
khuyến khích học sinh vận dụng tổng hợp các kỹ năng và kiến thức của 1 môn học

hoặc của nhiều mơn học khác nhau, xem chúng có mối quan hệ với nhau và xem


chúng có thiết thực hay khơng. Như vậy, giáo viên phải xây dựng bài tập riêng cho
từng bài để xây dựng bài tập theo chủ đề tích hợp có thể bao quát nhiều nội dung
trong chương trình học. Nhiều nghiên cứu5 ,7 cho thấy các bài tập theo chủ đề tích
hợp gắn liền với thực tế, nghiên cứu tình huống và tạo ra sản phẩm mang lại lợi ích
cho học sinh. Mặt khác, giao bài tập theo chủ đề tích hợp là một biện pháp nhằm
giảm số lượng bài tập riêng lẻ trong các môn học riêng lẻ.
2.2. Xây dựng bài tập theo chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực thực
hành và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế cho học sinh THCS
2.2.1. Bài tập theo chủ đề tích hợp là gì?
Theo Từ điển tiếng Việt (1992) từ giao nhiệm vụ có nghĩa đen: “ một số nhiệm vụ
hoặc hoạt động mà học sinh phải làm để học một kỹ năng centain và giáo viên chỉ
hướng dẫn ”. Như vậy, bài tập là một dạng nhiệm vụ học tập của người học mà sau
khi hoàn thành, người học sẽ học được một hoặc nhiều kỹ năng. Vấn đề là, khái
niệm “ phân công ” nhấn mạnh hoạt động của người học khơng có sự “chỉ đạo,
kiểm sốt” của người dạy . Nói cách khác, phân cơng là hoạt động do người học
(một mình hoặc theo nhóm) thực hiện.
Bài tập theo chủ đề tích hợp là dạng bài tập thực hành, bài tập nghiên cứu, sử
dụng kiến thức, chủ đề từ nhiều mơn học (có mơn chính) hoặc nhiều lĩnh
vực. Điều này trước hết nhấn mạnhkhái niệm hoạt động – thực hiện một số hoạt
động hoặc nhiệm vụ trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu về các chủ đề liên quan
đến thực tiễn cuộc sống. Thứ hai , bài làm mong muốn gắn với chủ đề của mơn
học/lĩnh vực nghiên cứu. Điều này có nghĩa là có thể có nhiều bài tập trong một
chủ đề (trong một lĩnh vực nghiên cứu, trong mơn học chính và các môn học
khác). Thứ ba , bài tập theo chủ đề tích hợp được xây dựng thân thiện với người
học và thúc đẩy thực hành nghiên cứu, lý giải và giải quyết vấn đề .Dưới đây là
một số đặc điểm của bài tập theo chủ đề tích hợp :
• Bài tập mang tính tổ hợp và bao gồm một số bài tập phụ (có liên quan với nhau),

học sinh có thể thực hiện một mình hoặc theo nhóm nhỏ hoặc cả lớp và khơng giới
hạn ở một mơn học;
• Bài tập là nhiệm vụ học tập, nghiên cứu (không cung cấp thêm lý thuyết), dựa
trên những kiến thức, kỹ năng đã học mà học sinh (cá nhân hoặc tập thể) đã có và
giáo viên là người giao nhiệm vụ ( liên quan đến việc học sinh lựa chọn bài
toán ). ) và người đưa ra hướng dẫn nếu học sinh cần (sẵn sàng sao lưu) . Như vậy,
làm bài là hoàn thành một nhiệm vụ học tập để học cách thực hiện một hành
động. Vấn đề là, kết quả của hành động thực hiện nhiệm vụ là thay đổi những


người thực hiện nhiệm vụ, chứ không phải thay đổi các đối tượng được sử dụng
cho nhiệm vụ;
• Bài tập gắn với một chủ đề, một vấn đề trong cuộc sống quen thuộc với học
sinh. Bài tập yêu cầu học sinh nghiên cứu vấn đề từ những khía cạnh mới và khám
phá những thơng tin mới, từ đó các em phải bày tỏ suy nghĩ, đánh giá và cảm xúc
cá nhân, đưa ra những nhận xét phản biện, tranh luận và đưa ra quyết định, đề xuất
giải pháp và hướng giải quyết khả thi. hành động để giải quyết vấn đề (khoa học
đời sống). Thơng qua q trình làm bài, học sinh sẽ được đặt vào các tình huống để
học các kỹ năng và phát triển phẩm chất hợp tác tích cực, sáng tạo với người khác,
đặc biệt là các bạn cùng lứa tuổi.
• Kết quả là học sinh có được kiến thức về một số vấn đề cơ bản trong bối cảnh tự
nhiên và đời sống xã hội, học được kỹ năng nghiên cứu và hành động cũng như
thái độ tích cực, hợp tác để cải thiện sinh kế.
2.2.2. Một số đặc điểm cơ bản của bài tập theo chủ đề tích hợp
a) Phù hợp với học sinh THCS
Ở cấp độ này, động cơ học tập của học sinh là nghiên cứu một cách có hệ thống
các tri thức khoa học và vận dụng chúng vào giải quyết các vấn đề thực tế; và từ cơ
sở đó hình thành thái độ mới đối với hệ thống tri thức khoa học. Học sinh ở lứa
tuổi này đang chuyển đổi từ quan điểm nhận thức sang quan điểm lý luận. Ngoài
ra, ở lứa tuổi này, các em bắt đầu có động cơ học tập mới liên quan đến định hướng

nghề nghiệp và nhận thức về bản thân. Chính vì vậy, các bài tập theo chủ đề tích
hợp cần phải hướng học sinh thực hành học tập tích cực, chủ động, sáng tạo; được
mở rộng kiến thức, đặc biệt là khả năng thực hành, vận dụng kiến thức vào giải
quyết các vấn đề học tập và thực tiễn cuộc sống.
b) Đa môn và Liên mơn
Các bài tập theo chủ đề tích hợp nhằm giải quyết các vấn đề thực tế về tự nhiên và
xã hội, phức tạp và không dành riêng cho cá nhân môn học nào. Để đạt được mục
tiêu chung của chương trình THCS, bài tập yêu cầu thực hành và vận dụng các
mơn học khác trong chương trình.
c) Tính thực tiễn
Bài tập đưa ra các vấn đề trong thực tế cuộc sống để lôi cuốn học sinh.


Trong bài báo này, phương pháp dạy và học theo chủ đề sẽ được thể hiện bằng việc
cho học sinh làm bài tập theo chủ đề tích hợp để khi làm bài tập, học sinh phát huy
được năng lực vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn
cuộc sống.
2.2.3. Nguyên tắc xây dựng bài tập theo chủ đề tích hợp
Phân tích q trình học tập của sinh viên trong bài viết này đã nhấn mạnh một số
đặc điểm của người học và các tiêu chí của một q trình học tập đầy đủ. Bên cạnh
đó, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc thực hành học theo chủ đề có lợi thế trong
việc phát triển tư duy logic và sáng tạo. Tất nhiên, việc đưa chủ đề tích hợp vào
nhà trường một phần vẫn phải hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng thực hiện
chương trình, nhằm hồn thành mục tiêu cấp học, lớp học, môn học đồng thời
cũng để điều chỉnh thực tế dạy học cho phù hợp hơn. phù hợp, vui vẻ vì sự phát
triển toàn diện của học sinh. Như vậy, bài tập theo chủ đề tích hợp phải được sử
dụng dựa trên các nguyên tắc sau:
Thứ nhất , bài tập theo chủ đề tích hợp phải được xây dựng trên cơ sở chọn lọc các
đơn vị kiến thức của môn học chính cũng như các mơn học liên quan. Trong thực
tế không phải mọi kiến thức của mọi môn học, mọi lĩnh vực đều có thể vận dụng

để xây dựng bài dạy theo chủ đề tích hợp; bài tập tích hợp chỉ nên đưa vào bài tập
tích hợp những bài học liên quan mật thiết đến những vấn đề thực tế quen thuộc
với học sinh, thường xuyên phải giải quyết.
Thứ hai , bài tập theo chủ đề tích hợp phải củng cố một phần kiến thức, kĩ năng đã
học ở các mơn học chính cũng như các mơn học khác. Nghĩa là các bài tập thành
phần, nhiệm vụ học tập phải liên quan đến các mơn học chính; đồng thời với tư
cách là một mơn học tích hợp giúp học sinh phát triển năng lực chủ thể cũng như
năng lực tổng hợp... Như vậy, bài tập thành phần, nhiệm vụ học tập phải đưa ra
cho học sinh các hoạt động, yêu cầu các em thực hiện các hoạt động, các nhiệm vụ
(hành vi cụ thể). Nói cách khác, các bài tập thành phần và nhiệm vụ học tập trong
bài tập theo chủ đề tích hợp nhằm giúp phát triển khả năng thông qua thực hiện các
hành động.
Thứ ba , các bài tập thành phần, nhiệm vụ học tập trong bài tập chủ đề tích hợp
phải tạo cho học sinh cơ hội hoạt động tích cực, độc lập, sáng tạo để phát triển
năng lực của học sinh. Điều này một mặt đòi hỏi phải xây dựng một môi trường
học tập đề cao sự tin tưởng, chia sẻ, hợp tác, tranh luận và học hỏi lẫn nhau. Bằng
cách đó, quan điểm, suy nghĩ, ý tưởng cá nhân (đơi khi có thể khơng thực tế) sẽ


được lắng nghe và tôn trọng. Mặt khác, các bài tập phải khuyến khích các em rèn
luyện kỹ năng, có thói quen độc lập suy nghĩ, sáng tạo để giải quyết vấn đề. Vì vậy,
các bài tập thành phần và nhiệm vụ học tập phải bám sát định hướng học tập và
phát triển đó trong q trình thực hiện bài tập.
Thứ tư , phân tích về dạy và học theo chủ đề đã chỉ ra tính kết hợp của nội dung
học tập. Như vậy, bài tập theo chủ đề tích hợp cịn phải đảm bảo cả tính tổ hợp và
tính đa diện (đa môn), nghĩa là phải yêu cầu người học vận dụng nhiều kỹ năng đã
học từ nhiều lĩnh vực để hồn thành bài tập. Vì lý do đó, nhiệm vụ chủ đề tích hợp
khơng thể đứng một mình; nó phải thuộc về một hệ thống hoặc một nhóm chủ
thể. Nó có nghĩa là nó sẽ mất nhiều thời gian hơn. Trong một thế giới khác, các
nhiệm vụ tích hợp của từng chủ đề có liên quan đến nhau.

Cuối cùng , bài tập theo chủ đề tích hợp phải lấy được sự tập trung của học sinh
trong quá trình làm bài và giúp học sinh tìm thấy niềm vui trong quá trình học
tập. Nhiệm vụ học tập phải bao gồm nhiều hoạt động, với nhiều hình thức: Làm
việc độc lập, theo cặp, theo nhóm hoặc cả lớp; cả trên lớp và trong chương trình
học thêm...
2.2.4. Cấu trúc bài tập theo chủ đề tích hợp
Xây dựng bài tập chủ đề tích hợp sử dụng mơ tả của Xavier (1996) 8 cách đạt được
mục tiêu tích hợp (tr.125). Theo tác giả (Xavier 1996) cách tiếp cận hợp lý nhất để
xây dựng chương trình tồn diện theo định hướng tích hợp bắt đầu từ mục tiêu tích
hợp, xác định năng lực và các mục tiêu liên quan khác. Bài báo này sẽ tập trung
vào chủ đề và giả định rằng mỗi chủ đề phù hợp với một mục tiêu. Từ mục tiêu
tích hợp, xác định các khả năng cụ thể. Từ những khả năng, xây dựng bài tập tích
hợp theo chủ đề; mỗi bài tập thành phần sẽ có các nhiệm vụ học tập thơng qua đó
các kỹ năng và kiến thức tương ứng sẽ được phát triển.
Mơ hình dưới đây mơ tả khung cấu trúc của một bài tập trong một cấp học nào đó.


•
•

Hình 1 .

Như phân tích về dạy và học theo chủ đề đã chỉ ra, nội dung của nó ln mang tính
tổ hợp. Như vậy, một chủ đề phải bao gồm nhiều thành phần liên quan với nhau và
liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau. Các bài tập có quan hệ mật thiết với nhau
tạo thành một quá trình: người học được đưa vào môi trường; người học quan sát
hiện tượng, sự việc một cách khách quan; người học đưa ra ý kiến chủ quan về sự
kiện/hiện tượng mà họ quan sát được và chia sẻ ý kiến đó với các đồng nghiệp
cũng tham gia vào mơi trường đó và chủ sở hữu môi trường, chủ động đánh giá và
định hình lại nó.

Mỗi nhiệm vụ tùy theo đối tượng và mục tiêu sẽ bao gồm các nhiệm vụ học tập
(phát triển một số kỹ năng) phù hợp. Thiết kế các nhiệm vụ là một bước quan trọng
trong việc xây dựng phân cơng chủ đề tích hợp. Thứ nhất , nhiệm vụ phải được
thiết kế phù hợp với nội dung của nhiều mơn học bao gồm các mơn học chính và
các mơn học khác có liên quan. Giúp hình thành và phát triển các kĩ năng riêng
theo yêu cầu của mơn học chính cũng như các mơn học có liên quan và các kĩ năng
tổng hợp khác (quan sát, phân tích, tóm tắt, so sánh, nhận xét, đánh giá, diễn
đạt…). Vì vậy, các nhiệm vụ phải để học sinh tham gia vào các hoạt động nhằm
phát triển kỹ năng thông qua việc thực hiện hành động. Thứ hai,nhiệm vụ phải tạo
điều kiện cho học sinh làm việc độc lập, chủ động, sáng tạo. Đồng nghiệp trở thành
môi trường để họ có thể chia sẻ, hợp tác, tranh luận và học hỏi lẫn nhau. Vì vậy,
học sinh được khuyến khích thảo luận với bạn bè, với cả lớp về quan điểm và suy
nghĩ của mình, trình bày và giải thích những việc các em đã làm, đánh giá bản
thân. Thứ ba , để duy trì sự tập trung của học sinh trong quá trình thực hiện nhiệm
vụ và giúp học sinh tìm thấy niềm vui trong học tập, nhiệm vụ phải bao gồm nhiều
hoạt động, với nhiều hình thức: Làm việc một mình, theo cặp, theo nhóm hoặc cả
lớp; cả trên lớp và trong chương trình học thêm…


2.2.5. Ví dụ minh họa về giao chủ đề tích hợp
Đối với chương trình THCS lớp 9, chúng tơi đã xây dựng chủ đề “Khách hàng
thông thái”. Đề được xây dựng dựa trên nội dung kiến thức của môn học chính
mơn Hóa học và các mơn học tương ứng mơn Sinh học và Kinh tế gia đình:
- Đặc điểm của chất đạm, chất béo, gluxit (glucozơ, saccarozơ, tinh bột và
xenlulozơ) (Hóa học 9).
- Vai trị của chất đạm, chất béo, chất đường, tinh bột đối với cơ thể người (Sinh
học 8).
- Vệ sinh an toàn thực phẩm, phương pháp bảo quản, nấu chín thức ăn (cơng nghệ
6).
Chúng tơi lập danh sách các đơn vị nội dung của sách giáo khoa trung học cơ sở

nằm trong chủ đề:
•

Bảng 1.

a) Mục tiêu của chủ đề tích hợp là: Phát triển năng lực chung và năng lực chủ đề để
học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề.
b) Với mục tiêu, chúng tôi xác định các khả năng cụ thể:
- Năng lực chung: năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo; khả năng giao
tiếp và hợp tác, khả năng độc lập và khả năng tự học.
- Năng lực chủ thể: năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực cơng nghệ, năng
lực tốn học.


c) Xây dựng nội dung bài tập, nhiệm vụ học tập.
•

Ban 2.

d) Mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ
* Hiểu biết
- Tìm hiểu một số thơng tin chung về nguồn gốc, thành phần, cấu tạo và tên gọi
khác nhau của chất đạm, chất béo, chất tinh bột, chất đường.
- Vận dụng một số đặc điểm liên quan để giải thích q trình tiêu hố.
- Tìm hiểu các chất dinh dưỡng cơ bản cần thiết cho hoạt động hàng ngày của cơ
thể con người và vai trò của từng chất dinh dưỡng.
- Nhận biết quy trình bảo quản, lựa chọn và nấu nướng thực phẩm an toàn
* Kỹ năng
- Kỹ năng đọc và xử lý thông tin dinh dưỡng khi đi mua sắm.
- Kỹ năng làm việc nhóm, thảo luận nhóm và thuyết trình.

- Kỹ năng tìm kiếm thơng tin trên Internet.
* Thái độ
- Tuyên truyền, thông tin cho người thân, bạn bè về vệ sinh an toàn thực phẩm và
chế độ ăn uống cân đối, đủ chất; ngăn ngừa bệnh tật và lựa chọn sản phẩm một
cách khôn ngoan.


- u thích mơn học, chủ động tìm hiểu kiến thức, thảo luận và hợp tác trong quá
trình học.
3. Kết luận
Nội dung bài tập trong từng chủ đề được xây dựng theo cấu trúc nhiều tầng: (1)
Mục tiêu hàng đầu của chủ đề tích hợp là phát triển năng lực nào đó cho người học
thơng qua việc làm bài tập của một chủ đề nhất định; (2) Mức độ cơ bản – các bài
tập có nội dung liên quan chặt chẽ với nhau giúp phát triển năng lực tổng hợp và
năng lực chủ đề của người học thông qua việc làm bài; (3) Tầng hoạt động – bao
gồm các nhiệm vụ học tập để phát triển các kỹ năng học tập cụ thể.
Bài tập theo chủ đề tích hợp được coi là một dạng bài tập vận dụng, nghiên cứu các
chủ đề liên quan đến mơn học (có mơn chính/trọng tâm) hoặc lĩnh vực để lơi cuốn
học sinh, khuyến khích học sinh học tập, vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn
đề thực tế và để giúp các em hiểu biết sâu sắc hơn, có trách nhiệm hơn với bản
thân, gia đình, xã hội và mơi trường sống. Các bài tập này được xây dựng nhằm
giúp học sinh củng cố kiến thức, kĩ năng đã học trong chương trình theo hình thức
tổ hợp. Những kiến thức, kinh nghiệm mà học sinh thu nhận được trong suốt quá
trình học tập nói chung và học tập các mơn học nói riêng là cơ sở ban đầu để các
em tìm hiểu cuộc sống xung quanh mình. Qua việc ra đề tích hợp sẽ phát triển
năng lực tổng hợp, năng lực chủ đề của học sinh;