(Luận án tiến sĩ) định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy từ thực tiễn tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LIÊN

ĐỊNH TỘI DANH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP
CHẤT MA TÚY TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Hà Nội - 2020

luan an


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LIÊN

ĐỊNH TỘI DANH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP
CHẤT MA TÚY TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH

Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 8380104

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐỒNG ĐẠI LỘC

Hà Nội - 2020

luan an


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tơi. Các
số liệu, những ví dụ và kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn
đảm bảo tính chính xác, trung thực và chưa ai cơng bố trong bất kỳ cơng
trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

luan an


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1 : LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH TỘI MUA BÁN TRÁI
PHÉP CHẤT MA TÚY .................................................................................. 9
1.1. Khái niệm định tội danh ..................................................................... 9
1.2. Tội mua bán trái phép chất ma túy................................................... 12
1.3. Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy ............................. 16
Tiểu kết Chương 1................................................................................... 28
Chương 2: THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH TỘI MUA BÁN TRÁI
PHÉP CHẤT MA TÚY TRÊN TẠI TỈNH BẮC NINH ............................ 29
2.1. Thực trạng tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh
Bắc Ninh.................................................................................................. 29
2.2. Thực tiễn định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy tại tỉnh
Bắc Ninh.................................................................................................. 30
Tiểu kết Chương 2................................................................................... 48
Chương 3 CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT

LƯỢNG ĐỊNH TỘI DANH TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA
TÚY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH .................................................. 49
3.1. Các yêu cầu nâng cao chất lượng định tội danh tội mua bán trái
phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .......................................... 49
3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng định tội danh tội mua bán trái
phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh .......................................... 50
Tiểu kết Chương 3................................................................................... 66
KẾT LUẬN .................................................................................................... 67
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 68

luan an


DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT

BLHS: Bộ luật hình sự
BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự
CTTP: Cấu thành tội phạm
ĐTD: Định tội danh
ĐT: Định tội
TNHS: Trách nhiệm hình sự
VKSND: Viện kiểm sát nhân dân
TAND: Tòa án nhân dân
CQĐT: Cơ quan điều tra

luan an


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng 2.1: Thống kê tội mua bán trái phép chất ma túy với tội phạm thuộc
Chương XX (các tội phạm về ma túy) được xét xử sơ thẩm trên địa bàn
tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ năm 2015 – 2019 ........................................... 73
Bảng 2.2: Thống kê tội mua bán trái phép chất ma túy với tội phạm quy
định tại Chương XX (các tội phạm về ma túy) được xét xử phúc thẩm
trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ năm 2015 – 2019 ....................... 74
Bảng 2.3. Thống kê các trường hợp xác định tội danh sai của CQĐT, VKS,
TAND hai cấp tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015 -2019 ................................ 75
Biểu đồ 2.1: so sánh tình hình tội phạm hình sự với tội phạm mua bán trái
phép chất ma túy được đưa ra xét xử sơ thẩm .......................................... 73
Biểu đồ 2.2: So sánh tình hình tội phạm hình sự với tội mua bán trái phép
chất ma túy được đưa ra xét xử phúc thẩm ............................................... 75

luan an


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy có thể hiểu là hoạt
động thực tiễn của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm
sát, Tòa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp
luật để xác định hành vi của một người có phạm tội mua bán trái phép chất
ma túy hay khơng, nếu phạm tội thì theo điểm, khoản nào của BLHS về tội
mua bán trái phép chất ma túy. Hoạt động này có vai trị rất quan trọng về cả
phương diện chính trị - xã hội và phương diện pháp lý. Với mục đích bảo vệ
quyền lợi về mặt kinh tế của Nhà nước, bảo vệ trật tự pháp luật, pháp chế, bảo
vệ quyền lợi cho các chủ thể trong xã hội, góp phần đưa các quy định của
pháp luật về đấu tranh phòng chống tội phạm về ma túy, nhất là quy định của
BLHS vào thực tiễn cuộc sống, là tiền để và cơ sở để quyết định hình phạt
đúng đắn, tương xứng với hành vi của người phạm tội, đây cũng là cơ sở để ra

các quyết định tố tụng đúng, không bắt oan, sai, khơng bỏ lọt tội phạm, nâng
cao uy tín của cơ quan tư pháp.
Pháp luật hình sự Việt Nam thời gian vừa qua đã có nhiều văn bản pháp
luật mới được sửa đổi, ban hành mới, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt
động định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy như Thông tư liên tịch
số 08/2015/TTLN ngày 14/11/2015 sửa đổi Thông tư liên tịch số
17/2007/TTLN ngày 24/12/2007, hướng dẫn áp dụng một số quy định tại
Chương XVIII “Các tội phạm về ma túy” của Bộ luật hình sự năm 1999; đặc
biệt là BLHS năm 2015 (sửa đơi, bổ sung năm 2017) có hiệu lực tồn bộ từ
ngày 01/01/2018 với nhiều quy định mới về tội mua bán trái phép chất ma túy
như tách Điều 194 “Tội Tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm
đoạt chất ma túy” của BLHS năm 1999 thành các tội danh riêng, bổ sung 03
chất ma tổng hợp mới Methamphetamine, Amphetamine, MDMA với cùng
chính sách hình sự như hêrơin, côcain, thay đổi đơn vị đo trọng lượng thành
1

luan an


khối lượng cho đúng với đơn vị đo lường theo quy định của pháp luật quốc tế
và các văn bản pháp luật hiện hành có liên quan của Nhà nước ta....đã góp
phần rất lớn nâng cao hiệu quả định tội danh tội mua bán trái phép chất ma
túy thời gian qua, trong đó có tỉnh Bắc Ninh với 8 đơn vị hành chính cấp
huyện, thuộc Đồng bằng sơng Hồng và nằm trên Vùng kinh tế trọng điểm Bắc
Bộ, đang có sự phát triển rất lớn trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Tuy
nhiên, thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự cho thấy cơ quan
tiến hành tố tụng, trong đó có tỉnh Bắc Ninh vẫn cịn gặp nhiều khó khăn,
vướng mắc trong việc định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy như
trình trạng lượng các vụ án về tội phạm ma túy tăng nhanh (theo số liệu thống
kê được từ TAND tỉnh Bắc Ninh trong 05 năm giai đoạn từ 2015 đến năm

2019 thì tội mua bán trái phép chất ma túy có xu hướng tăng trong các năm từ
2017 đến 2019), vẫn còn vụ án vẫn bị hủy do tài liệu, chứng cứ không đủ để
định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy chính xác (Bản án số
11/2019/HS-PT ngày 22/4/2019 của TAND tỉnh Bắc Ninh); trong quá trình
điều tra, truy tố chưa củng cố chặt chẽ chứng cứ, dẫn đến khi các đối tượng
thay đổi lời khai, Tòa án buộc phải thay đổi tội danh (Bản án số 05/2018/HSST ngày 08/01/2018 của TAND tỉnh Bắc Ninh)...mà nguyên nhân chủ yếu do
quy định của pháp luật liên quan đến tội mua bán trái phép chất ma túy vẫn
còn một số tồn tại, hạn chế như: một số quy định chưa có hướng dẫn kịp thời
để áp dụng trong thực tiễn như chưa có hướng dẫn, quy định cách xác định
trường hợp chất ma túy có chứa thành phần của nhiều chất ma túy khác nhau
và không thể tách riêng từng chất ma túy ra để giám định, chưa có hướng dẫn
trường hợp phạm tội đối với 02 người trở lên, quan hệ phối hợp hoạt động
trong điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự về mua bán trái phép chất ma
túy ở địa phương chưa có sự phối kết hợp đồng bộ và chặt chẽ, trang thiết bị,
phương tiện phục vụ nghiệp vụ còn hạn chế.... Điều này, đã làm ảnh hưởng
không nhỏ tới việc định tội danh tội phạm mua bán trái phép chất ma túy của
2

luan an


tỉnh Bắc Ninh một cách chính xác trong thời gian qua.
Xuất phát từ thực tế nêu trên và từ nhận thức việc định tội danh tội mua
bán trái phép chất ma túy là một vấn đề quan trọng về cả lý luận và thực tiễn,
đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới, tác giả đã chọn đề tài:
“Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh”
để làm để tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Liên quan tới đề tài tác giả nghiên cứu, cũng đã có nhiều cơng trình
nghiên cứu dưới góc các góc độ, phạm vi và các hướng nghiên cứu khác

nhau, mà điển hình như một số cơng trình sau đây
(1) Các nghiên cứu về tội phạm ma túy:
- Cơng trình là Giáo trình và sách chun khảo: Trường Đại học Luật
Hà Nội (2014), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (tập II), Nxb Công an nhân
dân, Hà Nội; Trần Văn Luyện (1998), Trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm về ma túy, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội; Ths. Đinh Văn Quế (2006),
Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999 (Phần tội phạm, tập IV: Các tội
phạm về ma túy), Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, TP.HCM; Phạm Minh Tuyên
(2013), Các tội phạm về ma túy ở Việt Nam cơ sở lý luận và thực tiễn xét xử
(tài liệu tham khảo dùng cho các Thẩm phán, thư kí Tịa án, Nxb Hồng Đức,
Hà Nội; Luật gia Nguyễn Ngọc Điệp (chủ biên, 2017), Bình luận khoa học
phần các tội phạm Bộ luật hình sự năm 2015, được sửa đổi, bổ sung năm
2017, Nxb Thế giới, Hà Nội; GS. TS. Nguyễn Ngọc Hịa (Chủ biên, 2018)),
Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 (phần các tội phạm), Nxb Tư
pháp, Hà Nội; v.v…
Nhận xét: Các công trình nêu trên nghiên cứu về tội mua bán trái phép
chất ma túy cùng với các tội danh khác, với phạm vi quy định của luật thực
định mà chưa đi sâu phân tích những tồn tại, hạn chế trong quy định của pháp

3

luan an


luật và văn bản hướng dẫn thi hành cũng như thực tiễn thi hành pháp luật hình
sự.
- Cơng trình là luận án, luận văn: Trần Văn Luyện (1999), Phát hiện và
điều tra các tội phạm tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy
của lực lượng Cảnh sát nhân dân, Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Cảnh sát
nhân dân, Hà Nội.

Nhận xét: Cơng trình khoa học trên chủ yếu nghiên cứu đề tài dưới góc
độ cơng tác điều tra nhóm tội phạm về ma túy của lực lượng điều tra, trong đó
có tội mua bán trái phép chất ma túy. Nên khơng đi sâu phân tích làm rõ
những vấn đề lý luận và pháp luật về tội mua bán trái phép chất ma túy trong
pháp luật hình sự, cũng như từ thực tiễn xét xử của hệ thống Tịa án.
- Cơng trình trên trên báo, tạp chí, đề tài khoa học: Nguyễn Thị Mai
Nga (2008), Bàn về quy định xử lý tội phạm ma túy của Bộ luật hình sự trong
thời kỳ hội nhập, Tạp chí Kiểm sát số 12/2008, Hà Nội; Đỗ Văn Kha (2010),
Bàn về công tác phối hợp trong việc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án ma túy,
Tạp chí Kiểm sát (số 18/2010), Hà Nội; Nguyễn Minh Đức (2015), Những
khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng các quy định của pháp luật để giải
quyết các vụ án ma túy, Tạp chí kiểm sát, số 20, tr. 7 – 13; Hương Nhung (
2008); v.v...
Nhận xét: Các cơng trình nghiên cứu trên chủ yếu người cứu tội mua
bán trái phép chất ma túy với khía cạnh nhỏ về mặt lý luận hoặc từ thực tiễn
mà chưa đi sâu nghiên cứu quy định của pháp luật và thực tiễn tội mua bán
trái phép chất ma túy một cách đầy đủ, toàn diện.
Nhận xét chung: Các cơng trình nghiên cứu nói trên chủ yếu đề cập và
nghiên cứu tội mua bán trái phép chất ma túy cùng với các để tài khác, trên
phạm vi nghiên cứu rộng hoặc theo một số khía cạnh nhất định, trong đó vấn
đề “Định tội danh đối với tội mua bán trái phép chất ma túy” chỉ là một phần
nhỏ trong nội dung nghiên cứu của các công trình trên.
4

luan an


(2) Các nghiên cứu về định tội danh tội mua bán ma tuý theo pháp luật
hình sự Việt Nam:
- Về lý luận chung về định tội danh: Lê Cảm và Trịnh Quốc Toản (chủ

biên, (2004) “Định tội danh-lý luân, hướng dẫn mẫu và 350 bài tập thực
hành”, Nxb ĐHQGHN, Hà Nội; Võ Khánh Vinh (2003), Giáo trình lý luận
chung về định tội danh, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội; Lê Văn Đệ (2004),
Định tội danh và quyết định hình phạt trong Luật hình sự Việt Nam, Nxb
Cơng an nhân dân, Hà Nội; TS. Dương Tuyết Miên (2007), “Định tội danh và
quyết định hình phạt”, Nxb Lao động-Xã hội, Hà Nội; Đoàn Tấn Minh
(2010), “Phương pháp định tội danh và hướng dẫn định tội danh đối với các
tội phạm trong BLHS hiện hành”, Nxb Tư pháp, Hà Nội; v.v...
Nhận xét: Đây là những cơng trình nghiên cứu sâu về lý luận chung của
hoạt động định tội danh, do vậy không đi sâu phân tích các quy định định tội
danh với một tội cụ thể như tội mua bán trái phép chất ma túy.
Các luận văn trên nghiên cứu về hoạt động định tội danh các tội phạm
về ma túy bao gồm nhiều tội danh khác nhau, trong đó tội mua bán trái phép
chất ma túy, hoặc có đề tài nghiên cứu trên phạm vi cả nước, trước khi BLHS
năm 2015 có hiệu lực tồn bộ từ ngày 01/01/2018. Như vậy, liên quan trực
tiếp đến đề tài tác giả nghiên cứu khơng có nhiều cơng trình nghiên cứu
chun sâu về mặt lý luận và thực tiễn về định tội danh tội mua bán trái phép
chất ma túy; tính đến nay, sau khi BLHS năm 2015 có hiệu lực thì chưa có
cơng trình khoa học nào nghiên cứu đến định tội danh tội mua bán trái phép
chất ma túy một cách cụ thể, chuyên sâu tại địa bàn một tỉnh là tỉnh Bắc Ninh,
trong phạm vi từ năm 2015 đến 2019.
Do vậy, đề tài luận văn “Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy từ
thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” đảm bảo tính cấp thiết và có ý nghĩa lớn về lý luận và thực
tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
5

luan an

3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về định tội danh tội phạm
mua bán trái phép ma tuý theo pháp luật hình sự Việt Nam áp dụng trên địa
bàn tỉnh Bắc Ninh, đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng về định danh
tội mua bán trái phép chất ma túy và các văn bản hướng dẫn áp dụng nhằm
hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả của công tác áp dụng pháp
luật đối với định danh tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Bắc
Ninh.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu những vấn đề lý luận về định tội danh tội mua bán trái
phép chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam.
Đánh giá thực tiễn định tội danh tội mua bán trái phép chất ma tuý giai
đoạn 2015 – 2019
Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao định tội danh tội mua bán trái phép
chất ma túy theo pháp luật hình sự Việt Nam trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động định tội danh tội mua
bán trái phép chất ma túy.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu và giải quyết
những vấn đề xung quanh hoạt động định tội danh đối với tội mua bán trái
pháp chất ma túy, kết hợp với việc nghiên cứu đánh giá hoạt động này trong
thực tiễn, phân tích những hạn chế từ đó kiến nghị những giải pháp nhằm
hoàn thiện luật thực định và nâng cáo hiệu quả trong hoạt động định tội danh.
Giới hạn về lĩnh vực: Chủ yếu khảo sát và nghiên cứu số liệu ở ngành
Toà án tỉnh Bắc ninh
Giới hạn về không gian: Trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.
6

luan an


Giới hạn về thời gian: Trong giai đoạn 05 năm từ năm 2015 – 2019.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phép duy vật biện chứng của chủ
nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; các
quan điểm, chủ chương, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về chính
sách hình sự và cải cách tư pháp.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học phù hợp với
yêu cầu của từng vấn đề cụ thể như: Phương pháp phân tích, tổng hợp, so
sánh, thống kê, khảo sát thực tiễn, lịch sử cụ thể… để làm sáng tỏ nội dung
cần nghiên cứu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Trên cơ sở kế thừa các cơng trình khoa học đã được cơng bố, tác giả
tiếp tục nghiên cứu một cách hệ thống về những vấn đề lý luận và thực tiễn
làm rõ hoạt động định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy.
Luận văn nghiên cứu một cách có hệ thống tương đối tồn diện góp
phần nhận thức sâu hơn về lý luận về định tội danh đối với tội mua bán trái
phép chất ma túy thông qua thực tiễn ở tỉnh Bắc Ninh.
Từ một số giải pháp hoàn thiện chế định định tội danh tác giả sẽ góp
phần hồn thiện những quy định của pháp luật hình sự về tội mua bán trái
phép chất ma túy, tạo thuận lợi cho hoạt động áp dụng pháp luật của cơ quan
có thẩm quyền;
Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác
nghiên cứu khoa học chuyên ngành và tài liệu tham khảo đối với cán bộ làm
công tác nghiên cứu, giảng dạy và công tác thực tiễn đặc biệt đội ngũ Thẩm
phán trong ngành tòa án nhân dân các cấp, ngành tòa án nhân dân tỉnh Bắc

Ninh.
7

luan an


7. Kết cấu của luận văn
Chương 1. Lý luận về định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy
Chương 2. Thực tiễn định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy tại
tỉnh Bắc Ninh
Chương 3. Các yêu cầu và giải pháp nâng cao chất lượng định tội danh
đối với tội mua bán trái phép chất ma túy trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

8

luan an


Chương 1
LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH TỘI DANH
TỘI MUA BÁN TRÁI PHÉP CHẤT MA TÚY
1.1. Khái niệm định tội danh
Quan điểm thứ nhất, cho rằng: “Định tội danh là việc xác định và ghi
nhận về mặt pháp lý sự phù hợp chính xác giữa các dấu hiệu của hành vi
phạm tội cụ thể đã được thực hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm đã
được quy định trong quy phạm pháp luật hình sự” [45, tr. 4].
Quan điểm thứ hai cho rằng: “Định tội danh là hoạt động thực tiễn của
các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) và
một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật để xác định
một người có phạm tội khơng, nếu phạm tội thì đó là tội gì, theo điều luật nào

của BLHS hay nói cách khác đây là q trình xác định tên tội cho hành vi
nguy hiểm đã thực hiện” [15, tr.9].
Tuy nhiên, theo tác giả, khái niệm định tội danh cần phải bao hàm
được những nội dung như: chủ thể trực tiếp thực hiện, cách thức tiến hành và
kết quả của định tội danh được thể dưới hình thức nào. Tiếp thu những yếu tố
hợp lý trong các quan điểm nêu trên, tác giả đưa ra khái niệm định tội danh
như sau: Định tội danh là một quá trình nhận thức lý luận, dạng hoạt động
thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, của các cơ quan tiến
hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) và cơ quan được giao
nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, tiến hành trên cơ sở các chứng
cứ, tài liệu được thu thập theo quy định của pháp luật và các tình tiết thực tế
của vụ án để xác định sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm
cho xã hội đã được thực hiện với các dấu hiệu của CTTP tương ứng do luật
hình sự quy định và kết luận hành vi nguy hiểm cho xã hội đó có phạm tội hay
khơng, nếu có thì phạm tội gì, theo điểm, khoản, điều luật nào của BLHS,
9

luan an


được thể hiện thông qua các văn bản áp dụng pháp luật tương ứng với các
giai đoạn định tội danh.
1.1.2. Phân loại
Căn cứ vào chủ thể tiến hành định tội danh và hậu quả của việc định tội
danh, có thể phân chia định tội danh đối với mua bán trái phép chất ma túy
làm hai dạng tương ứng là: định tội danh chính thức và định tội danh khơng
chính thức.
- Định tội danh chính thức:
Định tội danh chính thức đối với tội mua bán trái phép chất ma túy là
hoạt động áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của Cơ quan

điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, và Cơ quan được giao tiến hành một số hoạt
động điều tra, trong hoạt động đấu tranh với tội phạm mua bán trái phép chất
ma túy.
Đặc điểm cơ bản của hình thức định tội danh này như sau:
- Thứ nhất, đây là hoạt động mang tính tổ chức – quyền lực Nhà nước.
Chủ thể tiến hành hình thức định tội danh này được Nhà nước quy định rõ
trong BLTTHS.
- Thứ hai, được tiến hành trong tất cả các giai đoạn tố tụng, từ khởi tố,
điều tra, truy tố, xét xử. Trường hợp xác định có dấu hiệu tội mua bán trái
phép chất ma túy thì phải ra quyết định khởi tố vụ án hình sự về tội mua bán
trái phép chất ma túy. Quyết định khởi tố vụ án hình sự phải ghi rõ, căn cứ
khởi tố, điều khoản của BLHS áp dụng và họ tên, chức vụ người ra quyết
định. Các quyết định sau đó như khởi tố bị can, bản kết luận điều tra, cáo
trạng và bản án đều phải thể hiện chính thức quan điểm chính thức của người
tiến hành tố tụng về tội mua bán trái phép chất ma túy trong đó.
- Thứ ba, hậu quả của hình thức định tội danh này là việc xác định trách
nhiệm hình sự đối với người phạm tội như hình phạt, các biện pháp tư
pháp...cũng như những biện pháp cưỡng chế khác trong quá trình điều tra,
10

luan an


truy tố, xét xử như bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú...đều có liên
quan đến hoạt động định tội danh chính thức. Mặc dù định tội danh chính
thức do nhiều chủ thể có thẩm quyền tiến hành song chỉ duy nhất Tịa án mới
có thẩm quyền đưa ra kết luận cuối cùng về việc bị cáo có phạm tội mua bán
trái phép chất ma túy trong bản án có hiệu lực pháp luật, là văn bản định tội
danh cuối cùng, chính thức khẳng định về tội danh đối với người mua bán trái
phép chất ma túy.

- Định tội danh khơng chính thức đối với tội phạm về ma túy là hình
thức định tội danh do các chủ thể không đại diện cho Cơ quan nhà nước có
thẩm quyền đưa ra khơng phải là sự đánh giá chính thức về mặt nhà nước,
khơng được thể hiện trong các văn bản tố tụng và không làm phát sinh quyền,
nghĩa vụ pháp lý của đối tượng bị định tội danh.
1.1.3. Phân biệt khái niệm “Định tội danh” và “Định tội”
Liên quan đến khái niệm “Định tội danh” (ĐTD), có một khái niệm rất
gần và dễ gây nhầm lần là “Định tội” (ĐT). Giữa hai khái niệm có mối quan
hệ mật thiết với nhau, đều nằm trong một quá trình nhận thức lý luận có tính
logic, hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, pháp luật tố tụng hình sự
để đi tới sự thật khách quan của vụ án, vụ việc. Trong đó, định tội là giai đoạn
đầu tiên, có ý nghĩa quan trọng trong hoạt động ĐTD, nó quyết định việc có
phát sinh ĐTD hay khơng, nói cách khác nó quyết định có phát sinh các hoạt
động tố tụng tiếp theo như khởi tố vụ án, khởi tố bị can, truy tố...hay không.
Đây là hai hoạt động có mối quan hệ mật thiết với nhau, hoạt động này là tiền
đề của hoạt động kia (định tội là tiền đề của định tội danh), hỗ trợ nhau, cùng
nằm trong một tổng thể quá trình tố tụng, nhằm làm sáng tỏ bản chất của vụ
việc đã xảy ra có dấu hiệu tội phạm khơng, nếu có thì đó là tội gì, được quy
định như thế nào trong BLHS. Như vậy, giữa hoạt động định tội và ĐTD có
thể phân biệt như sau:

11

luan an


Định tội là hoạt động nhận thức lý luận logic và hoạt động thực tiễn áp
dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự của cơ quan, người có
thẩm quyền nhằm xác định có hay khơng có tội phạm xảy ra. Còn ĐTD là
hoạt động tiếp theo của định tội, của cơ quan, người có thẩm quyền nhằm xác

định hành vi phạm tội là tội gì, quy định tại điểm, khoản, điều luật nào của Bộ
luật hình sự, thơng qua việc phân tích các dấu hiệu của CTTP như hành vi
khách quan có biểu hiện như thế nào, xâm phạm đến khách thể thông qua đối
tượng tác động như thế nào, chủ thể có dấu hiệu đặc biệt (chủ thể đặc biệt)
không, lỗi của người phạm tội có phù hợp với tội danh dự kiến áp dụng với
người phạm tội hay không? Kết quả của việc này là người định tội danh phải
“đặt tên” cho hành vi phạm tội, và “tên gọi” của hành vi phạm tội phải là tội
danh được quy định trong Bộ luật hình sự, đây là hoạt động bắt buộc, bởi
pháp luật hình sự nước ta chỉ truy cứu TNHS với người phạm một tội được
Bộ luật hình sự quy định, đây là biểu hiện của nguyên tắc pháp chế xã hội chủ
nghĩa. Tuy nhiên, việc phân biệt này chỉ có nghĩa về mặt lý luận bởi thực tiễn
thì trong hoạt động ĐTD đã bao hàm cả hoạt động định tội, bởi phải có định
tội thì mới có hoạt động ĐTD.
1.2. Tội mua bán trái phép chất ma túy
1.2.1. Khái niệm
Dưới góc độ pháp lý, BLHS năm 2015 chưa đưa ra định nghĩa thế nào
là mua bán trái phép chất ma túy. Tuy nhiên, tại Điều 8 BLHS năm 2015 đã
đưa ra khái niệm pháp lý của tội phạm.
Tội mua bán trái phép chất ma túy được quy định tại chương XX, Điều
251 BLHS năm 2015, hành vi xâm phạm đến chế độ quản lý độc quyền của
Nhà nước về các chất ma tuý, được thực hiện với hình thức lỗi cố ý trực tiếp,
người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình bị pháp luật cấm, tuy thấy
trước được tác hại của hành vi mua bán trái phép chất ma túy gây ra cho xã
hội, có đủ điều kiện khách quan và chủ quan để lựa chọn xử sự khác, phù hợp
12

luan an


với đòi hỏi của xã hội nhưng họ vẫn thực hiện và mong muốn hậu quả đó xảy.

Trên cơ sở phân tích nêu trên, tác giả đưa ra khái niệm tội mua bán trái
phép chất ma túy như sau: Tội mua bán trái phép chất ma túy là hành vi trao
đổi trái phép chất ma túy dưới bất kỳ hình thức nào, do người có năng lực
trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự, thực hiện với lỗi cố ý
trực tiếp, xâm phạm đến chế độ quản lý, sử dụng các chất ma túy của Nhà
nước.
1.2.2. Các dấu hiệu pháp lý của tội mua bán trái phép chất ma túy
* Khách thể của tội phạm
Trong luật hình sự Việt Nam, đối tượng bị tội phạm hướng tới gây thiệt
hại được gọi là khách thể của tội phạm. Trong đó, khách thể trực tiếp của tội
phạm là quan hệ xã hội bị tội phạm cụ thể xâm hại mà sự xâm hại này phản
ánh được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đó [29, tr.108].
Theo đó, khách thể trực tiếp của tội mua bán trái phép chất ma túy là chế độ
độc quyền và thống nhất quản lý của Nhà nước đối với các chất ma túy.
Để gây thiệt hại cho khách thể trên, thì chủ thể tội phạm phải tác động
và đối tượng tác động của tội phạm, qua đó gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt
hại cho quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Đối tượng tác động của tội
phạm này là các chất ma túy và các nguyên liệu thực vật có chứa chất ma tuý
[46; tr18].
“Chất ma tuý là các chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định
trong các danh mục do Chính phủ ban hành” [24], [5]. Ngoài ra, các chất ma
túy được quy định trong các danh mục do chính phủ Việt Nam ban hành được
thể hiện tại Nghị định 73/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 Nghị định Chính Phủ
quy định các danh mục chất ma túy và tiền chất. Đồng thời theo BLHS năm
2015 thì các chất ma túy và các nguyên liệu thực vật có chứa chất ma túy
gồm: Nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa hoặc cao côca; Heroine, Cocaine,
Methamphetamine, Amphetamine, MDMA hoặc XLR-11; Lá cây côca; lá
13

luan an

khát (lá cây Catha edulis); lá, rễ, thân, cành, hoa, quả của cây cần sa hoặc bộ
phận của cây khác có chứa chất ma túy do Chính phủ quy định; Quả thuốc
phiện khô; Quả thuốc phiện tươi; Các chất ma túy khác ở thể rắn; Các chất ma
túy khác ở thể lỏng.
* Mặt khách quan của tội phạm
- Về hành vi khách quan:
Hành vi khách quan của tội mua bán tái phép chất ma túy là hành vi
mua bán trái phép chất ma túy. Chất ma túy là các chất gây nghiện, chất
hướng thần. Trong đó, “Chất gây nghiện là chất kích thích hoặc ức chế thần
kinh, dễ gây tình trạng nghiện đối với người sử dụng”. “Chất hướng thần là
chất kích thích, ức chế thần kinh hoặc gây ảo giác, nếu sử dụng nhiều lần có
thể dẫn tới tình trạng nghiện đối với người sử dụng” [24, Điều 2]. Hiện nay,
danh mục chất ma túy và tiền chất được ban hành kèm theo Nghị định
73/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018.
Có thể hiểu hành vi khách quan của tội mua bán trái phép chất ma tuý
là bán hay mua để bán lại; vận chuyển ma tuý để bán cho người khác; tàng trữ
để bán lại hoặc để sản xuất ra chất ma tuý khác để bán lại trái phép; hoặc
dùng ma tuý để đổi lấy hàng hoá hay dùng hàng hoá để đổi lấy ma tuý [17;
tr.45,46]. Hành vi này trái với những quy định do Nhà nước ban hành, xâm
phạm chế độ quản lý độc quyền của nhà nước, không thuộc các trường hợp
được áp dụng trong khoa học, nghiên cứu và y học, do một số các cơ quan có
thẩm quyền được phép mua bán phục vụ công tác chuyên môn. Hay nói cách
khác, “Hành vi mua bán trái phép chất ma túy bị coi là trái phép khi hành vi
đó được thực hiện mà khơng có giấy phép của cơ quan có thẩm quyền” [13;
tr. 57].
- Hậu quả của tội mua bán trái chất ma t nói riêng khơng phải là yếu
tố bắt buộc để định tội.
*Chủ thể của tội phạm

14

luan an


Theo PLHS Việt Nam thì chủ thể của tội mua bàn trái phép chất ma túy
chỉ có thể là cá nhân. Đó là người có năng lực TNHS và đủ độ tuổi theo luật
định.
Luật hình sự Việt Nam khơng trực tiếp quy định thế nào là người có
năng lực TNHS mà chỉ quy định thông qua độ tuổi chịu TNHS tại Điều 12
BLHS và tình trạng khơng có năng lực TNHS tại Điều 21 BLHS.
Theo đó, một người chỉ được coi là khơng có năng lực TNHS khi đồng
thời thỏa mãn hai dấu hiệu sau: Về y học - người đó mắc bệnh tâm thần hoặc
bệnh khác làm rối loạn hoạt động tâm thần, đồng thời về tâm lý họ bị mất
năng lực nhận thức, hoặc mất năng lực điều khiển hành vi của mình, việc xác
định hai dấu hiệu này do hội đồng giám định pháp y xác định và kết luận.
Về tuổi chịu TNHS, Điều 12, BLHS năm 2015.
Đối chiếu với quy định tại Điều 251 BLHS năm 2015, thì chỉ những
người sau đây, có năng lực TNHS mới có thể là chủ thể của tội phạm này:
- Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu TNHS về tội mua bán trái phép
chất ma túy theo quy định của Điều 251 BLHS.
- Người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi, phải chịu TNHS theo quy định tại
khoản 2, 3, 4 Điều 251 BLHS. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi khơng
phải chịu trách nhiệm hình sự về tội mua bán trái phép chất ma túy quy định
tại khoản 1 vì đây là tội phạm nghiêm trọng.
*Mặt chủ quan của tội phạm
- Lỗi của người phạm tội mua bán trái phép chất ma tuý thực hiện hành
vi phạm tội của mình do cố ý trực tiếp, tức là nhận thức rõ hành vi của mình
bị pháp luật cấm, thấy trước được tác hại của hành vi mua bán trái phép chất
ma tuý nhưng vẫn thực hiện.

- Mục đích phạm tội là kết quả trong ý thức chủ quan mà người phạm
tội đặt ra phải đạt được khi thực hiện hành vi phạm tội cố ý (trực tiếp) [29,
tr.182]. Trong quá trình định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy, chủ
15

luan an


thể có thẩm quyền cần xác định được mục đích của người phạm tội có phải để
mua bán trái phép ma túy không để định tội danh phù hợp.
- Động cơ phạm tội là động lực bên trong thúc đẩy người phạm tội thực
hiện hành vi phạm tôi cố ý [29, tr.180]. Động cơ không phải là dấu hiệu bắt
buộc của CTTP của tội mua bán trái phép chất ma túy.
Trong trường hợp bên bán biết là chất ma túy giả còn bên múa đã nhầm
tưởng là chất ma túy, hành vi của người bán không cấu thành tội mua bán trái
phép chất ma túy mà cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174
BLHS); còn hành vi mua nhầm vẫn cấu thành tội mua bán trái phép chất ma
túy (chưa đạt vô hiệu) [13, tr. 57].
1.3. Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy
1.3.1. Khái niệm
Trong BLHS Việt Nam hiện hành thì tội mua bán trái phép chất ma túy
được quy định tại chương XX, Điều 251 BLHS năm 2015, được xác định là
hành vi trao đổi trái phép chất ma túy dưới bất kỳ hình thức nào, xâm phạm
chế độ quản lý của Nhà nước về các chất ma tuý.
Từ phân tích trên, kết hợp với khái niệm về định tội danh tại tiểu mục
1.1.1, tác giả đưa ra khái niệm định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy
như sau: Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy là một quá trình
nhận thức lý luận, dạng hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và tố
tụng hình sự, của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm
sát, Tòa án) và cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều

tra, được tiến hành trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu được thu thập theo quy
định của pháp luật và các tình tiết thực tế khách quan của vụ án để xác định
sự phù hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội đã được thực
hiện với các dấu hiệu của CTTP tội mua bán trái phép chất ma túy quy định
tại Điều 251 BLHS và kết luận hành vi nguy hiểm cho xã hội đó có phạm tội
mua bán trái phép chất ma túy hay khơng, nếu có thì phạm theo điểm, khoản
16

luan an


nào của Điều 251 BLHS, thể hiện thông qua các văn bản áp dụng pháp luật
tương ứng với các giai đoạn định tội danh.
1.3.2. Đặc điểm
Từ khái niệm định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy, có thể rút
ra các đặc điểm cơ bản của hoạt động này như sau:
- Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy là một quá trình nhận
thức lý luận, dạng hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự và tố tụng
hình sự, của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát,
Tịa án) và một số cơ quan khác có thẩm quyền theo quy định của pháp luật.
- Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy là định tội danh đối
với một loại tội phạm cụ thể - tội mua bán trái phép chất ma túy. Ngoài những
đặc điểm chung của định tội danh với tư cách là hoạt động nhận thức có tính
logic của con người, thì định tội danh đối với tội mua bán trái phép chất ma
túy có đặc điểm riêng liên quan đến đặc điểm của hành vi mua bán trái phép
chất ma túy xảy ra trong thực tế khách quan và quy định của BLHS về tội
phạm này.
- Chủ thể định tội danh phải đối chiếu, so sánh và đưa ra kết luận, về
việc có hay khơng có sự phù hợp giữa hành vi xâm phạm mua bán trái phép
chất ma túy xảy ra trong thực tế với quy định pháp luật quy định tội mua bán

trái phép chất ma túy trong BLHS hiện hành.
- Đinh tội danh chính thức đối với tội mua bán trái phép chất ma túy là
hoạt động áp dụng pháp luật, nếu chủ thể định tội danh là các cơ quan nhà
nước có thẩm quyền và người có thẩm quyền.
Do đó, q trình định tội danh (chính thức) phải tuân theo những thủ
tục chặt chẽ về mặt tố tụng theo quy định của BLTTHS hiện hành.
- Định tội danh đối với tội mua bán trái phép chất ma túy liên quan đến
vấn đề chứng cứ đã được thu thập, kiểm tra, đánh giá.

17

luan an


Đối với hình thức định tội danh khơng chính thức, các tình tiết của vụ
án đã được mặc nhiên coi là đúng và đã được chứng minh bằng các chứng cứ
mà các cơ quan tiến hành tố tụng thu thập được. Tuy nhiên, đối với hình thức
định tội danh chính thức, xuất phát từ nguyên tắc trách nhiệm chứng minh tội
phạm thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng nên chưa thể khẳng định ngay từ
đầu bị can có phải là người phạm tội hay không. Định tội danh với tội mua
bán trái phép chất ma túy là hoạt động được tiến hành song song và tiếp liền
với hoạt động thu thập, cũng cố, kiểm tra, đánh gái và sử dụng chứng cứ của
các cơ quan tiến hành tố tụng. Do đó, định tội danh đối với tội mua bán trái
phép chất ma túy gắn liền với hoạt động chứng minh tội phạm và người phạm
tội của các cơ quan nói trên.

1.3.3. Cơ sở pháp lý của việc định tội danh tội mua bán trái phép chất ma
túy
Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy, dù là chính thức hay
khơng chính thức cũng đều phải dựa trên những cơ sở pháp lý nhất định.

Cơ sở pháp lý của định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy là
toàn bộ các quy định của pháp luật hiện hành liên quan đến vấn đề định tội
danh đối với tội phạm này.
Trong đó cách tiếp cận theo nghĩa rộng (phương diện nội dung và hình
thức) thường được xem là hợp lý hơn vì nó cho phép đánh giá một cách toàn
diện các quy định pháp luật làm nền tảng cho việc định tội danh đối với tội
mua bán trái phép chất ma túy trên. Thực tiễn đã chứng minh: các quan hệ
pháp luật hình sự ln phải được tồn tại trong những hình thức tố tụng nhất
định. Do đó, định tội danh với nghĩa là sự đánh giá về mặt pháp lý đối với
hành vi nguy hiểm cho xã hội, phải được đánh trên cả hai phương diện: pháp
luật hình sự và tố tụng hình sự hiện hành.
Về phương diện pháp luật hình sự, chủ thể định tội danh phải đưa ra kết
luận hành vi nguy hiểm cho xã hội có thỏa mãn quy định của Điều 251 BLHS
18

luan an


hay khơng. Về phương diện pháp luật tố tụng hình sự, cần chỉ rõ việc xác định
tội danh này được phản ánh trọng quyết định hay văn bản pháp luật tố tụng
hình sự nào.
Để mơ tả và luật hóa hành vi tội phạm, khoa học luật hình sự sử dụng
phương pháp điển hình hóa thơng qua các dấu hiệu pháp lý đặc trưng. Tổng
hợp các dấu hiệu pháp lý đặc trưng cho tội phạm nói chung và tội mua bán
trái phép chất ma túy được quy định trong BLHS được gọi là cấu thành tội
phạm tội mua bán trái phép chất ma túy.
Các dấu hiệu CTTP tội mua bán trái phép chất ma túy được ghi nhận
trong cả Phần chung và Phần các tội phạm BLHS, đã được tác giả phân tích
cụ thể 04 yếu tố cấu thành tội mua bán trái phép chất ma túy tại tiểu mục 1.2.2
của luận văn.

1.3.4. Ý nghĩa của việc định tội danh tội mua bán trái phép chất ma
tuý
* Ý nghĩa về phương diện chính trị - xã hội
- Định tội danh tội mua bán trái phép chất ma túy có mục đích bảo vệ
quyền lời vể mặt kinh tế (quyền quản lý thống nhất của nhà nước về ma túy).
Hoạt động này nhằm bảo vệ trật tự pháp luật, bảo vệ quyền lợi cho các chủ
thể trong xã hội, chống lại mọi hành vi xâm hại của đối tượng phạm tội. Đây
là hoạt động thể hiện quyền lực chính trị trong thực tiễn đời sống xã hội.
- Thông qua định tội danh đối với tội mua bán trái phép chất ma túy,
Nhà nước ta thực hiện nghiêm túc các cam kết quốc tế về chống buôn bán bất
hợp pháp các chất ma tuý và chất hướng thần, kiểm soát ma túy. Do vậy, định
tội danh có chức năng xác định trách nhiệm hình sự, đấu tranh phịng chống
lại hành vi phạm tội này.
- Nếu định tội danh đúng, chính xác góp phần quan trọng trong phòng
chống oan sai, phòng chống tội phạm về ma túy. Góp phần củng cố lịng tin

19

luan an